ΗΠΕΙΡΟΣ – ΚΟΝΙΤΣΑ (1786 λέξεις)

ΜΑΣΤΟΡΟΧΩΡΙΑ

Κείμενο - Διαφάνειες: Σινάνης Άγγελος © Φεβρουάριος 1999

Μια από τις ομορφότερες και λιγότερο γνωστές γωνιές της Ηπείρου πολύ κοντά στα σύνορα με την Αλβανία είναι τα Κονιτσιώτικα Μαστοροχώρια, με περίφημα δείγματα λαϊκής αρχιτεκτονικής ακριβώς πάνω στην διαδρομή.

Το πρώτο πέτρινο γεφύρι είναι σχεδόν πάνω στον δρόμο με το τοπωνύμιο το ‘’γεφύρι στο χάνι‘’ λίγο πριν την διασταύρωση για τον φιδίσιο δρόμο που οδηγεί στον Πύργο, ενώ στρίβοντας προς Αγία Παρασκευή ένα ακόμη πέτρινο γεφύρι ‘’ στην Μαυρόπετρα‘’  κάνει την εμφάνιση του μέσα από τον χρόνο για να μας καταπλήξει.

Από το βουνό Σμόλικας (2.637 μ.), πηγάζει ο Κερασοβίτικος ποταμός. Σε αυτό το σημείο, αλλά και λίγο πριν το χωριό, σχηματίζει φοβερά ‘’περάσματα’’ έλκοντας σαν μαγνήτης τους απανταχού καγιάκερς (Απρίλιος - Ιούνιος) που τον ‘’κατεβαίνουν’’ πολύ συχνά. Το άλλο γεφύρι κοντά στην Πουρνιά δεν το σεβάστηκε ούτε ο χρόνος & γκρεμίστηκε χωρίς να αντικρίσουμε την λιτότητά του και να καταλάβουμε τον καταλυτικό του ρόλο στην συγκοινωνία και τις μεταφορές της εποχής. 

Όλη η Ήπειρος τα χρόνια της τουρκοκρατίας και προς τον 18^ο - 19^ο Αι. έπαιξε σπουδαίο ρόλο στα πολιτιστικά δρώμενα της Ελλάδας. Η συσπείρωση των κατοίκων των ορεινών κυρίως όγκων είναι καταλύτης στις σχέσεις τους με την Μεγάλη Πύλη. Τέτοιος, ώστε πολλά χωριά αποκτούν προνόμια αδιανόητα για άλλες περιοχές της υπόδουλης Ελλάδας. Στην δυτική Πίνδο, οι Καλαρρίτες και το Συρράκο κάνουν ακόμη και εξαγωγές περίτεχνων ασημικών και χρυσών αντικειμένων που είναι δουλεμένα με την απαράμιλλη τέχνη τους. Γύρω από την Κόνιτσα, κατά μήκος της κοιλάδας του Σαραντάπορου - πάνω στο Γράμμο - οργανώνονται  τα φημισμένα Κονιτσιώτικα ‘’μαστοροχώρια’’, που με τους εξαίσιους τεχνίτες στο πελέκημα και το χτίσιμο της πέτρας, στο σκάλισμα του ξύλου και την ζωγραφική, αργά αλλά σταθερά στον χρόνο εξαπλώνονται σε όλη την Ελλάδα και τα Βαλκάνια. 

Τα ‘’ μπουλούκια ‘’........ μια λέξη που κοντεύει να ξεχαστεί, σαν πολλές άλλες.  Ωστόσο, απο αυτά τα χωριά ξεκινούσαν κάποτε να ‘’χτίσουνε τον κόσμο’’ όπως χαρακτηριστικά έλεγαν. Οι μαστόροι ή κουδαραίοι όπως λέγονταν τα μπουλούκια ήταν γνωστά από το βυζάντιο με το όνομα ‘’συστήματα’’ και αρχηγό τον πρωτομάστορα. Με ιεραρχία αυστηρή για την εποχή, επινόησαν, διαμόρφωσαν, και μιλούσαν την συνθηματική δική τους γλώσσα, τα κουδαρίτικα ή μαστόρικα, ώστε κανείς που ‘’δεν ήταν δικός τους’’ να μην καταλαβαίνει τι λένε.

Σαν σύνθεση το μπουλούκι αποτελούν 10 - 12 άτομα, όμως τα μεγάλα έργα της εποχής τα ανελάμβαναν 2 - 3 ή και 4 μπουλούκια μαζί φτάνοντας καμιά φορά τα 50 - 60 και 70 άτομα, χώρια τα δεκάδες ζώα που χρειαζόντουσαν για το κουβάλημα της πέτρας. Φάνταζε, με τα δεδομένα της εποχής, σαν μικρός στρατός που έφευγε απο το χωριό ταξιδεύοντας μήνες ή και χρόνια πολλές φορές, απο δουλειά σε δουλειά, και πάλι πίσω στο χωριό, μέχρις ότου ένα νέο ταξίδι για καινούργιες δουλειές ξεκινήσει, σε μια αέναη πορεία στον χρόνο. Όλα αυτά άρχισαν να φθίνουν στις αρχές του αιώνα, που νέα υλικά (σιδερένια ‘’δεσίματα’’ στην λιθοδομή) έκαναν την εμφάνιση τους, και σταμάτησαν πριν τον πόλεμο με την εμφάνιση του τσιμέντου. 

Με κεφαλοχώρι την Πυρσόγιαννη ειδικά τον 19^ο Αι. που έχουν φτάσει στο απόγειο της τέχνης τους, τα μπουλούκια αλλάζουν ακόμη και Ήπειρο αφού είναι πλέον περιζήτητοι, ταξιδεύοντας συνεχώς φτάνοντας από την Αφρική, και την Ινδία ως την Αμερική, κατασκευάζοντας τα πάντα. Σπίτια πλούσια και αρχοντικά, εκκλησίες με τρούλους και πολύπλευρα περίτεχνα καμπαναριά, σεράγια και μιναρέδες, δημόσια κτίρια, πέτρινα γεφύρια και σχολεία στέκουν ακόμη σιωπηροί μάρτυρες μια εποχής που πέρασε ανεπιστρεπτί, αφήνοντας πίσω της έργο αδιάψευστο.  

Πυρσόγιαννη, Βούρμπιανη, Δροσοπηγή, Καστάνιανη, Χιονιάδες, είναι τα κυριότερα χωριά με μαστόρους οργανωμένους σε ‘’μπουλούκια’’ αλλά και Μόλιστα, Κεράσοβο, Στράτσιανη, Ζέρμα, Μπλίζιανη, Πληκάτι. Μην ψάξετε χάρτες για τα ονόματα των χωριών. Σχεδόν όλα άλλαξαν με τις μετονομασίες όλων των οικισμών της χώρας που άρχισαν το 1826 και ‘’τελείωσαν’’ το 1977! 

Μπαίνοντας στην Πυρσόγιαννη προσέχουμε αμέσως την διαφορά από τα άλλα χωριά. Ένα τέλειο σύνολο από πέτρινα καλντερίμια, τέλεια πετρόχτιστα σπίτια λαϊκά & αρχοντικά με ξυλοδεσιές και υπέρθυρα λες και έγιναν χτες. Στο επιβλητικό διώροφο πετρόχτιστο σχολείο του 1926 πρόκειται να στεγασθεί το μουσείο της Πέτρας και σχολή μαστόρων, για να διδαχθούν και να αναβιώσουν ει δυνατόν, την παλιά αυτή τέχνη οι νεώτεροι. Στην βιβλιοθήκη της κοινότητας οι Πυρσογιαννίτες έχουν συγκεντρώσει αξιόλογο ανέκδοτο υλικό (γράμματα & φωτογραφίες) καθώς και εργαλεία της τέχνης τους. Αρκετές πληροφορίες για τους μαστόρους, τα έργα τους, και το χωριό ιδιαίτερα, υπήρχε στο περιοδικό ‘’ Αρμολόι ‘’ που έβγαζε από το 1976 - 1980 η Προοδευτική Ένωση Πυρσόγιαννης και που δυστυχώς στο 10ο τριμηνιαίο τεύχος σταμάτησε. 

Ο Πρόεδρος της κοινότητας πάντως, μίλησε και για επανέκδοση, κάτι που πραγματικά χρειάζεται. Στην ολόδροση πλατεία του καφενείου -  ξενοδοχείου ‘’το αρμολόι’’ δεν μπορείς να μην θαυμάσεις τον αιωνόβιο πλάτανο (λένε ότι είναι 500 χρόνων) και την πετρόχτιστη βρύση με το ‘’κρουσταλλιασμένο’’ νερό. Η κουβέντα έρχεται στους σεισμούς, και στην μεγάλη εκκλησία του Αγ. Γεωργίου με το πανύψηλο διπλό καμπαναριό, που η παράδοση αναφέρει - φανταστείτε το - ότι στηρίζεται  πάνω σε τεράστιους κορμούς δέντρων που παίζουν τον ρόλο θεμελίων !. Οι πρόσφατοι σεισμοί στην Κόνιτσα δεν άφησαν ανεπηρέαστη την Πυρσόγιαννη, ειδικότερα δε τις νεότερες κεραμοσκέπαστες στέγες πολλές απο τις οποίες έπαθαν ζημιές σε τέτοια έκταση που κρίθηκε αναγκαίο να γκρεμισθούν και να ξαναφτιαχτούν από την αρχή. Στην νέα τους μορφή θα είναι σκεπασμένες όπως οι παλαιότερες, με πέτρινες πλάκες. Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί στον επισκέπτη το γεγονός ότι όσα έργα αναπαλαίωσης ή διατήρησης και ανάδειξης καλντεριμιών, καθαρισμοί αρμών από παλιά τσιμεντένια αρμολογήματα, γίνονται με τα προγράμματα εθελοντικής εργασίας για το περιβάλλον της Ε.Ε., που συμμετέχουν  νέοι από όλη την Ευρώπη. 

Συνεχίζοντας την διαδρομή προς τους ακριτικούς Χιονιάδες λίγο πριν τα Αλβανικά σύνορα, διασχίζετε την πανέμορφη αν και πιο μικρή, Βούρμπιανη. Η κοινότητα - αν και νωρίς - δεν είχε τόσο κόσμο όπως η Πυρσόγιαννη, όμως η λαμπρή εκκλησία της Παναγίας Θεοτόκου με το ψηλό καμπαναριό, μαζί με ένα ωραίο οίκημα προσελκύει την προσοχή αμέσως. Γυμνάσιον Βούρμπιανης έγραφε η γαλάζια πινακίδα στο μικρό οίκημα. Ένα ακόμη ακριτικό σχολείο που έδωσε τόσα πολλά στα δύσκολα χρόνια, χωρίς μαθητές τώρα, αφού οι περισσότερες οικογένειες έχουν μεταφερθεί στα μεγάλα αστικά κέντρα, και στα σπίτια έρχονται μόνο στις καλοκαιρινές διακοπές.

Στην Βούρμπιανη υπάρχουν φήμες για ένα παλιό πέτρινο γεφύρι, όμως τίποτε δεν φαινόταν. Λογικά πρέπει να βρισκόταν κάτω στο ποτάμι, τον Σαραντάπορο. Μια ‘’αυτοψία’’ δείχνει ότι πλέον δεν υπάρχει, όσο και αν θέλουμε να δούμε πως έκτιζαν τα γεφύρια στον τόπο τους αυτοί οι τεχνίτες της πέτρας. Όμως ένας ντόπιος αναφέρει κάτι για τον μικρό οικισμό της Καρυάς, περίπου 7 χλμ από την Βούρμπιανη. Είναι καλή άσκηση και τολμήστε το. Αρκεί να επιλέξετε σωστά, ανάμεσα στις διανοίξεις δασικών δρόμων. 

Μετά από δύο διασταυρώσεις, συνολικά 13 χλμ από την Πυρσόγιαννη, βρίσκονται οι Χιονιάδες και το πέτρινο γεφύρι τους ‘’στο παρασπόρι’’, που δυστυχώς είναι ασυντήρητο, αφημένο στην τύχη του, τόσο που αν παραμείνει έτσι, είναι βέβαιο ότι ο χρόνος δεν θα το σεβαστεί. Οι Χιονιαδίτες πολύ παλιά είχαν διακριθεί για κάτι που μας φαίνεται τώρα παράδοξο, αυτό είναι το εμπόριο και η εκμετάλλευση..... χιονιού ! (από κει και το όνομα) που το έστελναν στην Κέρκυρα και στα αρχοντόσπιτα Τούρκων και Ελλήνων στην Ήπειρο. Φυσικά στην ιστορία πέρασαν δια μέσου της απαράμιλλης ζωγραφικής τέχνης τους. Οι ζωγράφοι απο τους Χιονιάδες (Χιονιαδίτες) άφησαν πίσω τους, διάσπαρτα σε όλη την Ήπειρο & ειδικά στα χωριά του Ζαγορίου τοιχογραφίες, αγιογραφίες, προσωπογραφίες, ζωγραφιστά ταβάνια αρχοντικών, και μια τεράστια ποικιλία διακοσμητικών συνθέσεων.

Όλοι κάτι έχουν να διηγηθούν από τα παλιά, στο μικρό καφενεδάκι - το μόνο ανοιχτό - και οι κουβέντες με τους γέροντες μετατρέπονται σε κατάθεση ψυχής, ανάμεσα από τα τσιπουράκια. Φεύγοντας μόνο, και αντικρίζοντας, τις πινακίδες που αναφέρουν ότι βρισκόμαστε σε ελεγχόμενη από τον στρατό περιοχή, συνειδητοποιούμε, πόσο έχουμε πλησιάσει τα Αλβανικά σύνορα. 

Ο γυρισμός πάντα είναι πιο δύσκολος αυτές τις ώρες. Από εδώ ανοίγονται φοβερές χωμάτινες διαδρομές μέσα στον καταπράσινο Γράμμο. Αν υπήρχαν βενζίνες εδώ, ίσως υπήρχε η ‘’συνέχεια’’ μιας παλιάς διαδρομής προς Γοργοπόταμο, Πληκάτι, Αετομηλίτσα (το βορειότερο χωριό του νομού Ιωαννίνων), Αρένες (Καστοριά τώρα) και τέλος, τσίπουρα και ελεύθερη κατασκήνωση στην Νέα Κοτύλη, συνολικά από Χιονιάδες 30 χλμ - οδεύοντας προς το πουθενά.

Μην ψάξετε να βρείτε τους χωματόδρομους για Αρένες..... στον χάρτη, γιατί ξανά θα απογοητευτείτε..... για άλλους λόγους αυτή τη φορά. Ακολουθήστε απλά αυτές τις δύο διαδρομές που περιγράφονται εδώ, την τρίτη προς την Καστοριά, και το ένστικτό σας. Αυτή η περιήγηση στην Κόνιτσα και τα Μαστοροχώρια της, κλείνει με μια ανοιχτή πρόσκληση όχι μόνο για το 99’ αλλά ευχόμαστε για όσα χρόνια περάσουν. Κάθε χρόνο τον Ιανουάριο συνήθως στις 16 ή 17 - ανάλογα πότε ‘’πέφτει’’ Σαββατοκύριακο - γίνεται η ετήσια συνάντηση Πυρσογιαννιτών και φυσικά ανάμεσά τους είναι παλιοί (όσοι έχουν μείνει) και νεώτεροι τεχνίτες της πέτρας.

Ελάτε.....

ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Ιδέα & υλοποίηση μορφής: Άγγελος Σινάνης

ΔΙΑΜΟΝΗ: Για διαμονή στην Κόνιτσα απευθυνθείτε στις τουριστικές πληροφορίες του Δήμου 0655 22191, 23383, 23623, Fax 0655 24000 και μέσω Internet στο http : // www. konitsa - dimow.gr (e-mail) : Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.   Ξενώνες: υπάρχουν στον Αμάραντο 0655 23775, στην Μόλιστα Βαγγέλης Σερίφης 0655 23743, και τέλος στην Πυρσόγιαννη ‘’ ΤΟ ΑΡΜΟΛΟΙ ’’ 0655 31297. Καταφύγιο: Προς το παρόν (θα γίνει στην Κόνιτσα σύντομα) το πιο κοντινό είναι το ‘’Μιτσικέλι’’ του Ε.Ο.Σ. Ιωαννίνων στα 1400 μ. Χωρητικότητα 28 άτομα, Ξυλόσομπα, Τζάκι, κουζίνα, υδροδότηση. Info : 0651 22138. Κάμπινγκ: Ελεύθερο στον Αμάραντο κοντά στον παλιό νερόμυλο. Σε κάθε περίπτωση ρωτήστε οπωσδήποτε που σας αφήνουν, μια που η περιοχή ελέγχετε αυστηρά από την αστυνομία και τον στρατό λόγω Λαθρομεταναστών.

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ: Paddler: Πεζοπορία, κατάβαση του Κερασοβίτικου με καγιάκ. Για πληροφορίες επικοινωνήστε με τον Νίκο Κυρίτση στο 0655 23777, 23977, Fax 0655 23777.

ΦΑΓΗΤΟ: Προσεγμένα ψητά στον ξενώνα του Αμάραντου και της Μόλιστας. Στην κεντρική πλατεία της Πυρσόγιαννης νόστιμοι τσιπουρομεζέδες, δοκιμάστε σίγουρα τσιπουράκι χωρίς Γλυκάνισο.  

ΑΧΡΕΙΑΣΤΑ: Δήμος Κόνιτσας : 0655 22191, Κοινότητα Αμάραντου : 0655 22257, Κοινότητα Πυρσόγιαννης : 0655 31269. Αστυνομία : 0655 22202, Α’ Βοήθειες : 23111, 22222, Συνεργεία : Μωυσίδης Νίκος / 3^ης  Ιανουαρίου /  0655 22753, Τούσιας Θωμάς 0655 22904. Βουλκανιζατέρ : Αντωνίου Ευάγγελος / Κιλελέρ 1 / 0655 23081, Βαγενάς Σωτήρης 0655 22818. Τα συνεργεία & τα βουλκανιζατέρ που εντοπίσθηκαν είναι για αυτοκίνητα. 

ΠΡΟΣΒΑΣΗ: Αθήνα - Κόνιτσα μέσω Αντιρρίου Ε - 951 - Ε - 90 συνολικά 497 χλμ έως Κόνιτσα + 30 χλμ για Πυρσόγιαννη. Θεσσαλονίκη - Κόνιτσα μέσω Καστανιάς Ε - 75 - Ε - 90 σύνολον 283 έως Κόνιτσα + 30 χλμ για Πυρσόγιαννη.

ΒΕΝΖΙΝΑΔΙΚΑ: Στην Κόνιτσα όλες οι εταιρείες, Επταχώρι BP.

ΧΑΡΤΕΣ: Οι πιο ακριβείς είναι της Γ.Υ.Σ. Γεωγραφική Υπηρεσία Στρατού, Πεδίον Άρεως/ 01-8842811. Αγοράστε 2 φύλλα 1: 250.000, Κοζάνη, Ιωάννινα. Επίσης ο πολύ καλός Νο 20 ‘’Νομός Ιωαννίνων’’ έκδοσης τουριστικού οδηγού Ελλάδος : Κολοκοτρώνη 11 / Αθήνα 01 3222573, 3235241. Θεσσαλονίκη Βενιζέλου 3 / 031 223063, 270373.

ΛΕΣΧΕΣ ΜΟΤΟΣΥΚΛΕΤΑΣ: Στην περιοχή δεν έχει δραστηριοποιηθεί κάποια λέσχη. Πληροφορίες όμως για το ταξίδι σας όλο το χρόνο βρίσκετε στους ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΕΡΙΗΓΗΤΕΣ - Σύλλογος Μοτοσικλετιστών - Ελάτη Τρικάλων  - 42032 - Πύλη, Τηλ - Fax: 0434 71826.