Ενδεικτική βιβλιογραφία εργασιών τόμου Β' 2000

Περισσότερες πληροφορίες για τα Βορειοδυτικά Άγραφα / Ανατολική Αργιθέα αντλήστε από την ενδεικτική Βιβλιογραφία – Αρθρογραφία: 

Γεωγραφική Εγκυκλοπαίδεια / Τεγόπουλος - Μανιατέας / Αθήνα 1997.
Τα πέτρινα γεφύρια της Θεσσαλίας / Τ.Ε.Ε Τμήμα Θεσσαλίας 1995.
Απόστολου Σαμαρόπουλου / Οδηγός του νομού Καρδίτσας / Περιφερειακές εκδόσεις ‘’Έλλα’’ 1992.
Αννίτα Ν. Πρασσά / Τα Βραγγιανά της Καρδίτσας / Πολιτιστικός οργανισμός κοινότητας Βραγγιανών 1996.
Ιστορικό εύρεσης Εικόνας Θεοτόκου / Έκδοση φίλων Ιεράς Μονής Σπηλιάς Καρδίτσα 1997.
Χάρτης Αργιθέας / ΑΝΑΒΑΣΗ / Αθήνα 1997.

Περισσότερες πληροφορίες για Μυρόφυλο – Μοσχόφυτο – Πολυνέρι Τρικάλων αντλήστε από την ενδεικτική Βιβλιογραφία – Αρθρογραφία: 

Τρίκαλα - Καλαμπάκα - Πίνδος / Θεόδωρου Νημά / Θεσσαλονίκη 1987.
Το Μυρόφυλλο Τρικάλων / Δημήτρης Ράπτης /  Άρτα 1994.
Μεσοχώρα / Κώστας Μπαρούτας / Ηρόδοτος 1998.
Αναλυτικός Οδικός Χάρτης Ορεινού Χώρου Τρικάλων / Α. Σινάνης – Σ. Κούλιου / Έλλα / Λάρισα 1999.

Περισσότερες πληροφορίες για τα Γρεβενά (τα πέτρινα γεφύρια) αντλήστε από την ενδεικτική Βιβλιογραφία – Αρθρογραφία: 

Ηπειρώτικα Γεφύρια / Σπύρος Μαντάς / Λαϊκό Πολύπτυχο – Τεχνικές Εκδόσεις Α.Ε. / Αθήνα 1984.
Το γεφύρι  και ο Ηπειρώτης / Σπύρος Μαντάς / Λαϊκό Πολύπτυχο – Τεχνικές Εκδόσεις Α.Ε. / Αθήνα 1987.
Το Οδικό δίκτυο την εποχή του Αλή Πασά / Γ. Μακρής - Σ. Παπαγεωργίου /  Αγροτική Τράπεζα / Αθήνα 1990.
Μακεδονικά Γεφύρια / Γεώργιος Τσότσος / University Studio Press / Θεσσαλονίκη 1997.
Αναλυτικός Οδικός Χάρτης Γρεβενών /  Τ.Ε.Δ.Κ. - ΑΝΑΒΑΣΗ / Γρεβενά 1997.

Περισσότερες πληροφορίες για τα Ανατολικά Άγραφα / Αμάραντος – Μολόχα – Βράχα αντλήστε από την ενδεικτική Βιβλιογραφία – Αρθρογραφία: 

Απόστολου Σαμαρόπουλου / Οδηγός του νομού Καρδίτσας / Περιφερειακές εκδόσεις ‘’Έλλα’’ 1992.
Θεσσαλία / Νικολάου Γεωργιάδου / Έλλα / Λάρισα 1995.
Νομός Καρδίτσας / Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Καρδίτσας.
Άγραφα / Χρήστος Μιλτ. Μηλίτση / Καρδίτσα 1997.
Χάρτης Ευρυτανίας – Λ. Πλαστήρα / ΑΝΑΒΑΣΗ / Αθήνα 1997.
Άγραφα / Ένωση Αγραφιώτικων Χωριών / Καρδίτσα 1999.

Περισσότερες πληροφορίες για το Νομό Έβρου αντλήστε από την ενδεικτική Βιβλιογραφία – Αρθρογραφία:

Θράκη / Χ. Μπακιρτζής – Δ. Τριαντάφυλλος / ΕΤΒΑ – ΕΟΜΕΧ Αθήνα 1989.
Αλεξανδρούπολη / Γεωργίου Α. Παναγιώτου / Δήμος Αλεξανδρούπολης 1992.
Βουνά και τόποι / Μ. Κοκου / Δήμος Αλεξανδρούπολης 1992.
Το τρένο στη Βόρειο Ελλάδα / Δημήτρη Παπαδημητρίου / Επτά Ημέρες 15/10/95.
Γεωγραφική Εγκυκλοπαίδεια / Τεγόπουλος - Μανιατέας / Αθήνα 1997.

 ΘΕΣΣΑΛΙΑ – ΕΥΡΥΤΑΝΙΑ (3295 λέξεις)

ΑΝΑΤΟΛΙΚΑ ΑΓΡΑΦΑ - ΚΑΛΛΙΘΗΡΟ - ΑΜΑΡΑΝΤΟΣ – ΜΟΛΟΧΑ – ΒΡΑΧΑ
(Άγραφα 2^η εργασία από 6)

Κείμενο - Διαφάνειες: Άγγελος Σινάνης © Φεβρουάριος 2000

Ο νομός Καρδίτσας είναι ο μικρότερος των τεσσάρων νομών της Θεσσαλικής περιφέρειας με χαρακτηριστικό γνώρισμα την ομορφιά της αντίθεσης ορεινού όγκου και κάμπου. Σχετικά νέα πόλη η πρωτεύουσα Καρδίτσα χτισμένη δίπλα σε παραπόταμο του Πηνειού προσφέρει δεκάδες διαδρομές στους ανήσυχους περιηγητές.

Το Νοτιοδυτικό τμήμα του νομού, καταλαμβάνεται από την οροσειρά της Πίνδου και τα βουνά των Αγράφων που αποτελούν ένα αδιάκοπο, συνεχές κάλεσμα της φύσης στον άνθρωπο. Ο Γιατρός – Συγγραφέας Νικόλαος Γεωργιάδης στο βιβλίο του Θεσσαλία αναφέρεται στην περιοχή ως εξής: «Διακρίνεται δε η ορεινή αυτή χώρα, όπως και η υπόλοιπη ορεινή Θεσσαλία για την έκτακτον αυτής καλλονή και χάριν καλυπτομένη υπό εκτεταμένων και βαθέων  δασών διαρρεομένη υπό αφθόνων πηγαίων υδάτων, ενέχουσα τερπνότατα οροπέδια, διήγηρεν η χώρα αύτη τον θαυμασμόν απάντων των επισκεφθέντων αυτήν περιηγητών».

Ακολουθώντας αυτό το κάλεσμα των Ανατολικών Αγράφων ανακαλύπτετε νέες κωμοπόλεις, νέους δρόμους, καινούρια στο βλέμμα σας χωριά, και διάσπαρτα αγροτόσπιτα. Ολόκληρος αυτός ο ιστός που σιγά – σιγά υφαίνεται γύρω σας, με τον άνθρωπο στο επίκεντρο, τα ξωκλήσια, τα ποτάμια και τους χείμαρρους, τα πέτρινα γεφύρια, τις στάνες, τα καλύβια και τις κλιμακωτές πεζούλες, αν μπορέσετε να τον δείτε με άλλα μάτια, έχει μια παραμυθένια πλευρά, ένα πρόσωπο τόσο διαφορετικό, σχεδόν μαγικό, όπως μαγικές είναι οι στιγμές που θα νοιώσετε όταν ταξιδέψετε, περιπλανηθείτε και ανακαλύψετε διαδρομές της άγνωστης Ελλάδας. 

Βγαίνοντας από την Καρδίτσα ακολουθείστε τον νότιο δρόμο προς το πρώτο χωριό της διαδρομής σας το ιστορικό και νοικοκυρεμένο Καλλίθηρο (Σέκλιζα) έδρα του νέου δήμου Ιτάμου. Ο οικισμός βρίσκεται κτισμένος σε μια τοποθεσία κλειδί για την επικοινωνία των Ανατολικών Αγράφων με την πεδιάδα της Θεσσαλίας. Ο δήμος Ιτάμου μαζί με τους δήμους Μενελαïδος, και Νευροπόλεως αποτελούσαν κατά τη περίοδο της τουρκοκρατίας το διαμέρισμα Αγράφων, και κατά την αρχαιότητα την Δολοπία,  εκ των εν αυτή οικούντων Δολόπων. Στον λόφο του Ι. Ναού Αγίου Αθανασίου που δεσπόζει του Καλλίθηρου είχε κτιστεί η πόλη Καλλίθηρα που κάνει λόγο ο TitusLivius και ως σήμερα σώζονται μεγάλα τμήματα του τείχους της αρχαίας Ακρόπολης. 

Η αρχαιολογική σημασία του οικισμού αλλά και ολόκληρης της περιοχής αποδεικνύεται από την αρχαιολογική έρευνα που διεξάγεται στο Καλλίθηρο, φέρνοντας στο φως πλήθος από ευρήματα, ανεκτίμητους θησαυρούς (πήλινα πιθάρια, σειρές από πήλινα κεραμίδια κ.α.) που στις μέρες μας βρίσκονται στο αρχαιολογικό μουσείο Βόλου. Όλοι αυτοί οι χώροι είναι επισκέψιμοι αφού τα περισσότερα ευρήματα έχουν βρεθεί μέσα σε αυλές και κήπους σπιτιών. Ανάμεσα από τις πολλές μάχες κατά των τούρκων και των αλβανών που έγιναν στην Επανάσταση του 1878 για την απελευθέρωση των επαρχιών Θεσσαλίας και Ηπείρου ήταν και η τριήμερη, φονικότατη αλλά νικηφόρα μάχη της Σέκλιζας (παλιά ονομασία του χωριού) τον Φεβρουάριο του 1878. Ακολουθώντας οι Αγραφιώτες, αλλά και οι πεδινοί, τις εξεγέρσεις και τα ηρωικά κατορθώματα απέναντι στον πολυάριθμο τούρκικο στρατό, απελευθέρωναν το ένα μετά το άλλο τα χωριά, και τελικά την Καρδίτσα στις 18 Αυγούστου 1881. 

Από το Καλλίθηρο, ο δρόμος κατευθύνεται στην κοντινή Ραχούλα όμως ένα χλμ μετά την έξοδο του χωριού, υπάρχει το άξιο προσοχής παλιό Δίτοξο πέτρινο παραδοσιακό γεφύρι του, κατασκευασμένο στις αρχές του 20ου Αι. Άλλα τρία χλμ πιο κάτω υπάρχει η διασταύρωση που οδηγεί δεξιά στην Καστανιά, την λίμνη Πλαστήρα και τον ιστορικό Ναό της Κοίμησης Θεοτόκου. Αν στρίψετε δεξιά και ακολουθήσετε για λίγο αυτό το δρόμο, (προς λίμνη) σύντομα ξεκινάει μια ενδιαφέρουσα παράκαμψη που εύκολα σας φέρνει να γνωρίσετε από κοντά την σπουδαία Ιερά Μονή Πέτρας με πιθανή χρονολογία κτίσεως το 1553. Η ονομασία της Μονής προέρχεται από την εικόνα Της Θεοτόκου που φανερώθηκε πάνω σε βράχο. 

Το ταλαιπωρημένο εσωτερικό είναι κατάγραφο από αγιογραφίες με ημερομηνία 1625, όπως αναφέρει η επιγραφή στο υπέρθυρο της εισόδου του καθολικού, και ένα πολύ ωραίο τέμπλο. Το ιστορικό μοναστήρι πέρασε ημέρες αίγλης, δόξας και μεγαλείων όταν έφτασε να φιλοξενεί διακόσιους καλόγερους και στον δεύτερο όροφο τα χρόνια της τουρκοκρατίας κρυφό σχολείο. Είχε τουλάχιστον 120 κελιά, εκτός τις αποθήκες, τα υπόγεια, και τα κελάρια για το κρασί. Ερήμωσε και αυτό όπως τόσα άλλα¹ , στις αρχές του αιώνα και επαναλειτούργησε τη δεκαετία 1920 – 30 με πρωτοβουλία του μητροπολίτη Ιεζεκιήλ, αλλά και πάλι εγκαταλείφθηκε. Το 1968 καταστράφηκαν τα κελιά του και τα υπόγεια. Σήμερα αντιμετωπίζει σοβαρά στατικά προβλήματα και γίνονται έντονες προσπάθειες για να σωθεί και αναδειχθεί. 

Γυρίζοντας πάλι στην διασταύρωση, συνεχίστε την διαδρομή προς την Ραχούλα πρωτεύουσα του τέως δήμου Ιτάμου που διασχίζετε. Η σημερινή Ραχούλα αποτελείται από 4 οικισμούς, μεταξύ αυτών και το Παλαιοζογλόπι² που ήταν το παλιό χωριό της Ραχούλας έως το 1840 που μεταφέρθηκε. Δείγμα της από αρχαίων εποχών κατοίκησης αποτελεί το νεκροταφείο Ελληνιστικής περιόδου που πρόσφατα ήρθε στο φως από την αρχαιολογική σκαπάνη. Περνώντας από την ‘’κεντρική’’ πλατεία του χωριού, με το καφενείο δεξιά σας, συνεχίστε λίγο ακόμη ώσπου πάλι στα δεξιά σας φαίνετε η διασταύρωση προς Παλαιοζογλόπι. Μηδενίστε και μπείτε στον καλό χωματόδρομο. Αυτή η διαδρομή στο πανέμορφο καταπράσινο τοπίο με το ποτάμι στα δεξιά σας, θα σας ενθουσιάσει και για ιστορικούς λόγους, αφού το παλιό μονοπάτι επικοινωνίας των οικισμών υπάρχει, αν και σε άσχημη κατάσταση. 

Στα 5,5 χλμ συναντάτε την διασταύρωση προς Ίταμο Ραχούλας αλλά εσείς συνεχίζετε τον δρόμο δεξιά σας. Ακριβώς στην δεύτερη διασταύρωση για Παλαιοζογλόπι που βρίσκετε αριστερά σας(εκπληκτικός δασικός - βγάζει στην Καστανιά), σταματήστε και περπατήστε στο χωράφι με τις καρυδιές δεξιά σας. Στα 50 μέτρα υπάρχει το παλιό μονοπάτι, στρωμένο με μαύρη πέτρα που οδηγεί στο Μονότοξο παλιό πέτρινο παραδοσιακό γεφύρι της Ραχούλας, κτισμένο στα τέλη του 18^ου Αι, γεφυρώνοντας έναν παραπόταμο του  ποταμού Καράμπαλη. Το γεφύρι και το μονοπάτι που οδηγεί έως εκεί ήταν ο παλιός ‘’δρόμος’’ επικοινωνίας όλων των οικισμών της Ραχούλας με το Καλλίθηρο και την Καρδίτσα έως τις αρχές του 20^ου αι. 

Μέσα στο χωριό, μετά το καφενείο και λίγο πριν τη διασταύρωση, υπάρχει ένας κρυφός τσιμεντόδρομος που ακολουθώντας τον βγαίνετε στην τοποθεσία ‘’καμάρα’’ με το εικονοστάσι της Αγ. Παρασκευής και μια μικρή γέφυρα συνεχίζοντας σε μια συναρπαστική χωμάτινη διαδρομή. Εκεί καταλήγει το μονοπάτι που συναντήσατε κοντά στο πέτρινο γεφύρι. Ο γέροντας, Λάμπρος Κελεπούρης μου διηγήθηκε την ιστορία της μικρής γέφυρας μέσα στον οικισμό. Όταν κτιζόταν το 1933 ήταν παιδάκι αλλά θυμάται του βορειοηπειρώτες μαστόρους και τους προύχοντες της εποχής που πλήρωσαν για να γίνει. Από εκεί περνούσαν μεγάλα κάρα που τα έσερναν Βόδια ‘’καλιγωμένα’’ πότε κουβαλώντας ξυλεία από τα κοντινά δάση, και πότε προμήθειες για τα πολλά μοναστήρια της περιοχής.

Φεύγοντας από την Ραχούλα, ο δρόμος ανεβαίνει στα 800 μ υψόμετρο με νότια κατεύθυνση και σε επτά χλμ σας φέρνει στο πιο όμορφο χωριό των Ανατολικών Αγράφων τον Αμάραντο (Μαστρογιάννη). Το χωριό μεταφέρθηκε σε αυτή τη θέση το 1650 από την Θέση Παλαιοχώρι. Είστε σχεδόν στη μέση της διαδρομής, και μια στάση για καφέ ή μεζεδάκια σε ένα τέτοιο περιβάλλον ξεκουράζει. Διαλέξτε έναν από τους πολλούς δρόμους αριστερά σας, στρίψτε και αυτοί θα σας οδηγήσουν κατηφορικά στην πλατεία και τα ταβερνάκια – καφενεδάκια της. Θα προσέξετε αμέσως την διαφορά στα σπίτια και τις αυλές με τα μποστάνια, τους μικρούς λαχανόκηπους και τις πήλινες γλάστρες γεμάτες λουλούδια, παντού στις αυλές, τα παράθυρα, ακόμη και στο δρόμο. 

Τον βαρύ χειμώνα δεν μένουν πολλοί από τους 350 - 400 κατοίκους, όμως το καλοκαίρι είναι αυτό με τις λαμπρές μέρες και την δροσιά που όλοι γυρνούν και ξαναδίνουν ζωή, με θρησκευτικές γιορτές, πανηγύρια. Όλες οι εκδηλώσεις έχουν λαϊκά όργανα, χορούς, κεράσματα και το πασίγνωστο τσιπουράκι. Στο πανέμορφο χωριό δίπλα από την πλατεία είναι ο νεότερος Ι. Ναός Κοιμήσεως Θεοτόκου πρόσφατα (1999) ανακαινισμένος. Είναι κτισμένος στην θέση παλιότερου, από τον οποίο προέρχεται το περίτεχνα δουλεμένο ξυλόγλυπτο τέμπλο των αρχών του 18^ου Αι, και οι πανέμορφες εικόνες του 17^ου – 18^ου Αι. Για το τέμπλο η παράδοση διασώζει ότι μεταφέρθηκε από την Πόλη φορτωμένο σε σαράντα μουλάρια.

Έξω από τον Αμάραντο δεξιά σας, υπάρχει χαραγμένο μονοπάτι με σήμανση για περιπλάνηση στο δάσος πάνω από το χωριό, όμως ωραία διαδρομή ξεκινά από τα τελευταία σπίτια στην έξοδο του οικισμού προς το Αρκουδόρεμα, και την ράχη του Αι Γιάννη. Λίγα χιλιόμετρα μετά, βρίσκετε αριστερά σας το ξωκλήσι του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού (χώρος για σκηνή) κτισμένο το 1976 με δωρεά των οικογενειών Γάκη και Καραβανά έχοντας πλέον περάσει στην Ευρυτανία, τους κατσικόδρομους, και τις δυσκολίες που πάνε μαζί στο άκουσμα του νομού.

Πολύ σύντομα έρχεστε στο διασκορπισμένο οικισμό Σαραντάπορο. Από εδώ υπάρχουν δύο σπάνιοι για την ομορφιά τους χωματόδρομοι. Ο πρώτος φεύγει δεξιά και οδηγεί στην Νεράιδα Δολόπων με το αξιόλογο μοναστήρι της Γεννήσεως Θεοτόκου με το σωζόμενο καθολικό, και τις αξιόλογες τοιχογραφίες του 1651. Η δεύτερη επιλογή σας είναι αριστερά προς το ποτάμι και τον μικρό οικισμό Μαυρόλογγο. Όποια από τις δύο κατευθύνσεις διαλέξετε, (η πρώτη είναι πιο μακρινή) πρέπει να γνωρίζετε ότι δεν υπάρχουν πια τέτοιες διαδρομές στην Ελλάδα. Και οι δύο διασχίζουν παραδεισένια μέρη, καταλήγοντας στο ερημικό ‘’σπίτι του διαβάτη’’, που μπορείτε να στήσετε σκηνή ή να μείνετε στο ‘’σπίτι’’, που βεβαίως τελεί υπό διάλυση. 

Συνεχίζοντας από το ‘’σπίτι του διαβάτη’’ ευθεία φτάνετε σύντομα στην Κορίτσα με την όμορφη πετρόχτιστη εκκλησία του Αγίου Νικολάου του Νέου³ δεξιά σας, ανακαινισμένη για 4^η φορά. Κατηφορίζοντας από τα 800 μέτρα υψ έρχεστε στην κεντρική πλατεία του Κλειτσού. Στο κεφαλοχώρι ανήκει ο συνοικισμός Κορίτσα που περάσατε και ο Πλάτανος πιο κάτω. Η καλύτερη ώρα για αυτή τη διαδρομή είναι αργά το απόγευμα, την ώρα που δύει ο ήλιος πίσω από τις κορυφές των βουνών και για την ωραία θέα, αλλά και επειδή οι κάτοικοι συνηθίζουν να γεμίζουν τα καφενεία και τα παιδιά να παίζουν στην μεγάλη πλατεία. Μετά από τόσα χιλιόμετρα ερημικών διαδρομών είναι βέβαιο ότι οι φωνές των παιδιών και ένας καφές ή τσίπουρο θα σας συνεφέρουν.

Ακριβώς στην πλατεία δεξιά, φεύγει ο τελευταίος χωματόδρομος που παρακάμπτει τον συνοικισμό Πλάτανος και οδηγεί μέσα από μια σύντομη διαδρομή τριών χλμ στον ασφαλτοστρωμένο δρόμο προς Βράχα με τις χιονισμένες – τον χειμώνα – πλαγιές της σε υψόμετρο 900 μ και 170 φιλόξενους κατοίκους. Είναι ένα πολύ ωραίο και ζωντανό χωριό, που διατηρεί καλά τον αυθεντικό χαρακτήρα του με την πανέμορφη εκκλησία του Αγίου Νικολάου, τα παλιά πέτρινα σπίτια, και το θαυμάσιο ιστορικό μοναστήρι του Σωτήρα που χρονολογείτε στα 1660. 

Το χωριό περιβάλλεται από θαυμάσια δάση, δεκάδες ρέματα, ωραίους δασικούς δρόμους (προς Χόχλια, Πετράλωνα ή Φουρνά) και μπορείτε να στήσετε την σκηνή σας ή στο παρακείμενο δάσος ή στο παλιό εκκλησάκι της Αγ. Παρασκευής. Κανονίστε την διανυκτέρευσή σας εδώ και δεν θα χάσετε. Αν παρ’ όλα αυτά ο χρόνος σας πιέζει αναζητήστε τον επίτροπο του Αγ. Νικολάου Ευάγγελο Ράντη που έχει και τα κλειδιά του μοναστηριού. Αυτή την επίσκεψη δεν πρέπει να την χάσετε. Από όλο το μοναστηριακό συγκρότημα σώζεται, ο Ι. Ναός της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα, που  χτίστηκε στα ερείπια του παλιού το 1745, οι εκπληκτικές τοιχογραφίες του 1758, και οι αξιόλογες εικόνες του τέμπλου. Πλούσια άλλοτε σε ζωή και πνευματική κίνηση, τα μοναστήρια εδώ στις εσχατιές της Ευρυτάνικης γης, αποτέλεσαν τον πόλο συσπείρωσης των κοινωνιών της περιοχής. 

Πολλά από αυτά τα θαυμάσια κτίσματα στέκουν αδιάψευστοι μάρτυρες της θρησκευτικής ζωής των Αγράφων. Από τον πλούτο τους σε χειρόγραφα, βιβλία, και Ιερά κειμήλια, διασώθηκαν ελάχιστα πράγματα, διασκορπισμένα σε βιβλιοθήκες και μουσεία παντού στην Ευρυτανία εκτός των περιοχών που βρέθηκαν ελλείψει μουσείου. Το επιβλητικό πετρόχτιστο μοναστήρι στην άκρη σχεδόν του χωριού, στέκει περήφανο αφού υπήρξε ένα από τα σημαντικά κρησφύγετα των κλεφταρματωλών και του Καραϊσκάκη, που στις 16 Μαίου του 1924 στην θέση ‘’Κούκια’’ έδωσε σκληρή μάχη με τους Τούρκους. 

Στο απόκρημνο ανάγλυφο των βουνών υπάρχουν ελάχιστες ομαλές ορεινές κοιλάδες. Στην αγκαλιά αυτού του καθαρά Ευρυτάνικου τοπίου, διασχίστε μία από αυτές, και σε 13 χλμ από την Βράχα θα φτάσετε στο τέλος της,  που είναι κτισμένο το κεφαλοχώρι του Φουρνά, σε υψ 820 μ και περίπου 800 κατοίκους, δεύτερος σε μέγεθος δήμος της Ευρυτανίας. Στην πλατεία της κωμόπολης υπάρχουν καφενεία και ταβερνάκια για ξεκούραση και ωραία θέα προς το ποτάμι και το απέναντι λόφο που διακρίνεται ο Ι. Ναός Ζωοδόχου Πηγής, κτισμένος στην ίδια θέση που ήταν το παλιό ιστορικό Μοναστήρι του Φουρνά. Στην ιστορική πλατεία που βρίσκεστε δολοφονήθηκε το Πάσχα του 1815 ο αδελφός του Κατσαντώνη, Κώστας Λεπενιώτης. Για να πάτε στο μοναστήρι πρέπει να κατεβείτε στο ποτάμι απ’ όπου θα περάσετε απέναντι στον χωματόδρομο. Μόλις όμως βρεθείτε στο ποτάμι, ακολουθείστε αριστερά σας το μικρό μονοπάτι και θα βρεθείτε στο παλιό πέτρινο παραδοσιακό γεφύρι του Φουρνά. Ένα δεύτερο, είναι κάτω από την πλατεία στην ίδια βόρεια κατεύθυνση που βλέπετε το μοναστήρι, στον στενό τσιμεντόδρομο. Αν τον ακολουθήσετε ως το τέλος βγαίνετε σε ένα λιλιπούτειο πέτρινο παραδοσιακό γεφύρι που έχει δεχθεί ‘’περιποίηση’’ (εργασίες στήριξης) με τσιμέντο. 

Το Καρπενήσι από εδώ απέχει 38 χλμ από την διαδρομή Φουρνά, Παλιόκαστρο, Αγ. Γεώργιος και μπορείτε να πάτε σύντομα αφού συνδέεται με άσφαλτο. Αν όμως θέλετε να επιστρέψετε στην Καρδίτσα ή στην λίμνη Πλαστήρα είναι προτιμότερο να γυρίσετε από την ίδια διαδρομή και στο μικρό χωριουδάκι Μαυρόλογγο, να ακολουθήσετε την μικρή πινακίδα προς Μολόχα. 

Η Μολόχα κτίσθηκε μετά την επανάσταση του 1821 από τους κατοίκους των γειτονικών χωριών Πετρίλου και Απιδιάς για να ζουν σε ελεύθερη περιοχή. Το μικρό χωριουδάκι έχει ένα πανέμορφο πετρόχτιστο σχολείο, και  μια προσεγμένη λαογραφική συλλογή. Αν σταθείτε τυχεροί και βρείτε κάποιον κάτοικο μπορεί και να την δείτε.  Μετά από δεκάξι χλμ ερημικού χωματόδρομου με φοβερά περάσματα φτάνετε στην Απιδιά (Παλιαπιδιά), παλιό κεφαλοχώρι της περιοχής στην περίοδο 1600 – 1750. Δείτε την εκκλησία της ζωοδόχου πηγής με το καταπληκτικό ξυλόγλυπτο τέμπλο της και έξω από το χωριό το πανέμορφο πέτρινο παραδοσιακό γεφύρι της που εξυπηρετούσε την επικοινωνία Καρδίτσας – Καρπενησίου μέσω Μολόχας. 

Τελευταία στάση στην Δαφνοσπηλιά (Βελέσι) λίγο πριν τον οικισμό αριστερά, που διατηρείται σε καλή κατάσταση το επίσης πέτρινο παραδοσιακό γεφύρι της κτισμένο επί τουρκοκρατίας και ένα από τα λίγα που έχει κριθεί διατηρητέο. Η Δαφνοσπηλιά πέρασε στην ιστορία με την παλιά της ονομασία, όταν τριακόσιοι Θεσσαλοί με αρχηγό τον Φρουσκλιά αντιστάθηκαν επί 24 ώρες, κατά τριών χιλιάδων τούρκων, στην διάρκεια της εξέγερσης του Απριλίου 1854. Δυστυχώς, τότε οι μεγάλες δυνάμεις ήταν αντίθετες στην εξέγερση αυτή και υποχρέωσαν την Ελλάδα να αποσύρει τα στρατεύματά της από την Θεσσαλία.

Το νότιο μέρος του νομού Καρδίτσας στα σύνορα με την Ευρυτανία - αλλά και όσο εισχωρούμε βαθιά στα Ανατολικά Άγραφα - παραμένει ακόμη ένα πολύτιμο για όλους καταφύγιο. Σε αυτό το τμήμα της χώρας μας ζουν και εμφανίζονται σποραδικά μεγάλα θηλαστικά, ζαρκάδια, αγριογούρουνα, και πολλά μικρότερα. Η αρκούδα και ο λύκος εδώ, φτάνουν στο νοτιότερο σημείο εξάπλωσής τους όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στην βαλκανική. Παρθένος τόπος ιδανικός για να χαράξει ο καθένας τις δικές του ιδανικές μαγικές διαδρομές.

Προετοιμασθείτε για αυτήν, δώστε τον ανάλογο χρόνο στον εαυτό σας, χαράξτε, και ταξιδέψτε τις τώρα, που ακόμη μπορείτε να διακρίνετε την Ελλάδα που φεύγει οριστικά και αντικαθίσταται τμηματικά από ‘’Θέρετρα’’ και  ‘’ανόρθωση’’ ή ‘’αναβάθμιση’’ και ‘’τουριστικούς προορισμούς’’. 

Σημειώσεις:

⁽¹⁾  Μοναστήρια: Οι ταραχώδεις εποχές από την επανάσταση του 1821 σε συνδυασμό με την άγνοια των πρώτων μετά την απελευθέρωση κυβερνήσεων, με αποκορύφωμα τον δεύτερο Π. Π. και τον εμφύλιο, είχαν σαν αποτέλεσμα να χαθεί ένα μεγάλο μέρος της κληρονομιάς των μοναστηριών ενώ τα ίδια να περιέλθουν σε μαρασμό. Μία επί τροχάδην αναδρομή μας θυμίζει ότι από το 1829 ο Ιωάννης Καποδίστριας μιλάει ‘’περί της αγαθής διαθέσεως των εισοδημάτων των μοναστηριών υπέρ των εκκλησιών και των σχολείων’’.

Το 1833 με βασιλικό διάταγμα, διαλύονται 412 από τα 545 ανδρικά μοναστήρια και η περιουσία τους διατίθεται υπέρ των εκκλησιών και σχολείων.

Το 1952 η κυβέρνηση Πλαστήρα προσπαθεί μήνες να πετύχει την συγκατάθεση της εκκλησίας για να παραχωρήσει μέρος της ακίνητης περιουσίας της. Τελικά περισσότερα από 600.000 στρέμματα βοσκοτόπων και 150.000 στρέμματα αγροτικών καλλιεργειών παραχωρήθηκαν. Τότε σε αντάλλαγμα δόθηκαν μεγάλες εκτάσεις ( οικόπεδα ) στην Αττική.

Το 1985 κατατέθηκε από τον υπουργό παιδείας Απόστολο Κακλαμάνη το νομοσχέδιο περί ‘’ρυθμίσεως θεμάτων μοναστηριακής περιουσίας’’, χωρίς αποτέλεσμα.

Μονομερώς πλέον η κυβέρνηση το 1987 με υπουργό τον αείμνηστο Αντώνη Τρίτση ψηφίζει τον νόμο 1700 ( νόμος Τρίτση από τότε ) χωρίς όμως άμεσο αποτέλεσμα μια που με συνεχή συλλαλητήρια & συγκεντρώσεις ο νόμος ‘’πάγωσε’’.

Μετά από ένα χρόνο Εκκλησία & Πολιτεία έρχονται σε συμβιβασμό με αποτέλεσμα η πρώτη να διατηρήσει το μεγαλύτερο μέρος της εναπομένουσας περιουσίας της: 149 μονές προσχώρησαν στην σύμβαση του 1988, που κυρώθηκε με το νόμο 1811, κρατώντας ανάλογη περιουσία α) με τους μοναχούς που διέθεταν και β) την προσκυνηματική σημασία της μονής. Η υπόλοιπη περιουσία τους έπρεπε να περιέλθει στο δημόσιο εφ’ όσον δεν υπήρχαν τίτλοι ιδιοκτησίας. Κάτι τέτοιο όμως δεν συνέβη ποτέ αφού δεν συγκροτήθηκαν σε σώμα ανάλογες επιτροπές που πρόβλεπε ο νόμος.

Το Ευρωπαϊκό δικαστήριο ανθρωπίνων Δικαιωμάτων δικαίωσε το 1995 τους μοναχούς πέντε μονών που πρόσβαλαν τον νόμο της κυβέρνησης Παπανδρέου. Οι μοναχοί κέρδισαν την δίκη αφού το δικαστήριο έκρινε ότι τα δικαιώματα τους παραβιάσθηκαν δίνοντας στην Ελληνική κυβέρνηση προθεσμία μέχρι το τέλος του χρόνου για να τους αποζημιώσει ή να τους δώσει πίσω την κτηματική τους περιουσία.

⁽²⁾  Στον ιστορικό παλιό οικισμό διατηρούνται σε καλή κατάσταση τρία ναίδρια βασιλικού ρυθμού, Ο Προφήτης Ηλίας, η Κοίμηση Θεοτόκου και η Αγία Παρασκευή.

⁽³⁾  Άγιος Νικόλαος ο Νέος)Στην τοποθεσία Ξαμπελιά της Κορίτσας, υπήρχε παλιό μοναστήρι που ήταν αφιερωμένο στην Κοίμηση Θεοτόκου. Ήταν Σταυροπηγιακό και κτίσθηκε 1335 – 1341 μ.Χ. επί Αυτοκράτορος Ανδρόνικου του Γ’ του Παλαιολόγου. Ο ναός του μοναστηριού ήταν καταστόλιστος από ξυλόγλυπτα, ψηφιδωτά, και ζωγραφική απαράμιλλη. Στο μοναστήρι μόναζαν κορίτσια. Από αυτά πήρε και το όνομά του Κορίτσα. Εδώ φυλάσσονταν σε αργυρή θήκη, το χέρι του Ζωγράφου και Ευαγγελιστή Λουκά. Σε έκθεση του Αρχιερατικού επίτροπου του δήμου Κτημενίων Ευρυτανίας Κωνσταντίνου Βασιλάκη, αναφέρεται ότι το μοναστήρι του Αγίου Νικολάου του Νέου, κτίσθηκε το 1905, πάνω σε ερείπια παλιού μοναστηριού, κατέρρευσε από βόμβα το 1947 και ξανακτίσθηκε εκ νέου.

ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Ιδέα & υλοποίηση μορφής: Άγγελος Σινάνης

ΔΙΑΜΟΝΗ: Πάνω  στα  Άγραφα ο ξενώνας  Καστανιάς 0441 94155, 94855 & σχεδόν  στα  1100  μέτρα  στην  κορυφή  του  λόφου  στο χωριό Νεοχώρι υπάρχει  ο ξενώνας ‘’το Αγνάντι’’ 0441 93190 - 1, 93063. Info για την περιοχή Καρδίτσας: Αναπτυξιακή Καρδίτσας 0441 26345, 42363, e - mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.  Info για την περιοχή Ευρυτανίας: ‘’Ευρυτανία Α.Ε.’’ 0237 23200 - 2, Fax 0234 25403, δίνει πληροφορίες για αγροτουριστικά καταλύματα (αγροτόσπιτα που έχουν δωμάτια και δυνατότητα φιλοξενίας σε συμβολικές τιμές).

ΚΑΜΠΙΝΓΚ: Μπορείτε  να  στήσετε  την  σκηνή  σας  μέσα  στο  δάσος, στο ξωκλήσι του Κοσμά του Αιτωλού μετά τον Αμάραντο, στο ποταμάκι κάτω από τον Μαυρόλογγο, επίσης στο δάσος (σπίτι του διαβάτη), και στην Αγία Παρασκευή στην Βράχα. Προσέξτε όμως φεύγοντας, μην αφήσετε σκουπίδια.

ΦΑΓΗΤΟ: Αρκετές ταβέρνες - καφενεία σε όλα τα χωριά (Αμάραντος, Κλειστός, Φουρνά) και τον χειμώνα,  Βράχα : 0237 51487 Αναγνώστου Κωνσταντίνος.

ΑΧΡΕΙΑΣΤΑ: Α’ Βοήθειες : 0441 40811 (Καρδίτσα), 0237 51219 (Φουρνά) Αστυνομία : 0441 31203 (Μουζάκι), 0237 51222 (Φουρνά) Συνεργεία - Βουλκανιζατέρ: Moto Mexis 0445 43091 Μουζάκι, Νικόπουλος Χρήστος - Νικολάου Στράτου 3, 0237 22052 - 22352 Καρπενήσι.

ΠΡΟΣΒΑΣΗ: Από Αθήνα η διαδρομή Ε – 75 προς Λαμία, και μετά  Ε - 65 προς Δομοκό,  Καρδίτσα  σύνολο 303 χλμ (τρεις ώρες) ή Μακρακώμη,  Ρεντίνα,  Ανάβρα,  Καλλίθηρο  (απλή  ασφάλτινη  διαδρομή  του  Ακρόπολις)  τέσσερις  ώρες. Απο Θεσσαλονίκη Ε – 75 προς Λάρισα, και μετά Ε – 92 προς Καρδίτσα σύνολο 273 χλμ, ή  από  παράκαμψη  έξω  από  τη  Λάρισα  δεξιά 60 km  για  Καρδίτσα. Από Καρδίτσα έως Βράχα 56 χλμ ανάλογα όμως την διαδρομή που θα διαλέξετε ή που θα προκύψει αφού αυτές οι διαδρομές στερούνται σήμανσης.

ΒΕΝΖΙΝΑΔΙΚΑ: Καρδίτσα & Καρπενήσι όλες οι εταιρίες. Καλλίθηρο: BP, Πριν τη Ραχούλα ELIN OIL, και στον Άγιο Γεώργιο (Ε.Ο. Λαμίας – Καρπενησίου).

ΧΑΡΤΕΣ: Ο καλύτερος για την περιοχή Αγράφων είναι των εκδόσεων ΑΝΑΒΑΣΗ σε κλίμακα 1: 50.000. Θα τον βρείτε Δραγούμη 34 / Αθήνα, 01 7293541 η θα τον λάβετε σπίτι σας με αντικαταβολή από ‘’το λίκνο’’: 0434 71826. Πώληση και στα βιβλιοπωλεία.

ΛΕΣΧΕΣ ΜΟΤΟΣΥΚΛΕΤΑΣ: Στην περιοχή δεν έχει δραστηριοποιηθεί κάποια λέσχη. Πληροφορίες όμως για το ταξίδι σας  βρίσκετε στους ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΕΡΙΗΓΗΤΕΣ - Σύλλογος Μοτοσικλετιστών - Ελάτη Τρικάλων 0434 71826.

Περισσότερες πληροφορίες για τα Ανατολικά Άγραφα / Αμάραντος – Μολόχα – Βράχα αντλήστε από την ενδεικτική Βιβλιογραφία – Αρθρογραφία: 

Απόστολου Σαμαρόπουλου / Οδηγός του νομού Καρδίτσας / Περιφερειακές εκδόσεις ‘’Έλλα’’ 1992.
Θεσσαλία / Νικολάου Γεωργιάδου / Έλλα / Λάρισα 1995.
Νομός Καρδίτσας / Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Καρδίτσας.
Άγραφα / Χρήστος Μιλτ. Μηλίτση / Καρδίτσα 1997.
Χάρτης Ευρυτανίας – Λ. Πλαστήρα / ΑΝΑΒΑΣΗ / Αθήνα 1997.
Άγραφα / Ένωση Αγραφιώτικων Χωριών / Καρδίτσα 1999.

 ΝΟΜΟΣ ΕΒΡΟΥ (7568 λέξεις)

ΣΥΝΟΡΙΑΚΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Κείμενο - Διαφάνειες: Άγγελος Σινάνης © Φεβρουάριος 2000

Στους φίλους: Σίμο Μακαρόνη & Κριτή Κριτίου (Αλεξανδρούπολη), Θανάση Κουτρουβή (Άνθεια), Δημήτρη Στοϊκοτίδη και σε όλη την καλή παρέα της Ορεστιάδας.

Είναι σημαντικό το ταξίδι στον Έβρο και δεν μπορεί να περιγραφεί μέσα σε λίγες σελίδες. Δεν θα μπορούσε να είναι αλλιώς, αφού η γνώση που αποκτάς για τον χώρο ‘’ολοκληρώνεται’’ και αποδίδεται στους ταξιδευτές μετά από πολλές εβδομάδες παραμονής στον τόπο.  Ένα πελώριο ψηφιδωτό ξετυλίγεται στην επίσκεψη του περιηγητή στον Νομό Έβρου, ένα ψηφιδωτό από αρχαίες πόλεις, παλιούς σταθμούς, νέες κωμοπόλεις, χωριά και σημάδια χαμένα μέσα στις σελίδες της ιστορίας από την εποχή του Χαλκού, εκπληκτικά μνημεία που οδηγούν δίπλα από την Εγνατία οδό σε άλλους τόπους ξεχασμένους, σε άλλους χρόνους δοξασμένους. Όταν το συνδέσεις, παρουσιάζεται ο Ελληνισμός στην πιο συγκλονιστική του εκδοχή. 

Ο Νομός Έβρου είναι το τελευταίο σύνορο της Ελλάδας προς Τουρκία και Βουλγαρία. Ο ποταμός Έβρος από την Νέα Βύσσα έως τις εκβολές του, αποτελεί το φυσικό σύνορο Ελλάδος – Τουρκίας. Το κάλεσμα από την κοσμική Αλεξανδρούπολη, ως τις Ρούσα, Φέρες, Ορεστιάδα, Σουφλί, Διδυμότειχο, Δαδιά, Κορνοφωλιά, αλλά και δεκάδες απομονωμένα χωριουδάκια δίνει εντελώς διαφορετική διάσταση στον χώρο, το χρόνο, την ποιότητα. Θαρρείς αχανείς οι εκτάσεις, όμως τιθασεύονται εύκολα από ένα ευρύ και προσεγμένο δίκτυο ασφαλτόδρομων, βατών χωματόδρομων & δασικών μονοπατιών. 

Η Αρχαία Σάλη με την έντονη παρουσία τον 5^ο αι. ταυτίζεται με την σημερινή Αλεξανδρούπολη σύμφωνα με τα ρωμαϊκά οδοιπορικά του 4^ου Αι μ.Χ. που την σημειώνουν 11 χλμ δυτικά της Τραϊανούπολης. Σπουδαίο ρόλο έχει την Βυζαντινή εποχή καθώς η Κωνσταντινούπολη είναι κοντά και στα όριά της, ακμάζουν σημαντικές πόλεις σαν την Τραϊανούπολη, Βήρα (Φέρες), Μάκρη. 

Στο τέλος του 19^ου Αι άρχισε να κατασκευάζεται η πρώτη σιδηροδρομική γραμμή, στα κατεχόμενα από την Οθωμανική Αυτοκρατορία εδάφη, που στην συνέχεια περιήλθαν στην Ελλάδα. Η Σύνδεση Θεσσαλονίκης – Σκοπίων άρχισε το 1871 και ολοκληρώθηκε μετά από δύο χρόνια. Ένα χρόνο αργότερα δόθηκε στην εκμετάλλευση η διακλάδωση της γραμμής, Κωνσταντινούπολη – Μπέλοβα – Κούλελι – Μπουργκάζ προς Δεδέ αγάτς. Μαζί με τη γραμμή αρχίζει και η ανάπτυξη του μικρού και άσημου Δεδέ – αγάτς (Αλεξανδρούπολη). 

Η Αίνος έδυε, το Δεδέ αγάτς, ο νέος εμπορικός κόμβος της περιοχής, ανέτειλε. Τα Αγγλικών, Ρώσικων και Αυστριακών συμφερόντων ατμόπλοια άρχισαν  πλέον ‘’να ανοίγουν πανιά’’ για το Οθωμανικό ψαροχώρι, και μαζί με αυτά έφταναν και όλα τα εμπορεύματα της Θράκης, που έως τότε γνώριζαν μόνο το λιμάνι της Αίνου (Enez). Στον ρωσοτουρκικό πόλεμο το 1878 και σύμφωνα με την συνθήκη του Αγίου Στεφάνου, το Δεδέ – αγάτς περιήλθε στην κυριαρχία της Ρωσίας. Οι ρώσοι ανέλαβαν την ρυμοτομία του χαράζοντας φαρδείς, κάθετους προς την θάλασσα δρόμους στα πρότυπα της Οδησσού, φτιάχνοντας μια πόλη υπόδειγμα, και επισφραγίζοντας το έργο τους με την κατασκευή και λειτουργία του μεγάλου φάρου – σύμβολο της πόλης  από τότε - το 1880 σε συνεργασία με γαλλική εταιρία. Το Orianexpress έρχεται το 1897 στο Δεδέ – αγάτς, ενώνοντας την Θεσσαλονίκη με την Κωνσταντινούπολη, μεταφέροντας μαζί με τους υψηλούς επισκέπτες την ατμόσφαιρα, και τον αέρα της Ευρώπης. Αποκορύφωμα αποτελεί το γεγονός ότι το 1912 υπάρχουν στην πόλη 7 προξενεία κάνοντας πιο έντονη την αίσθηση της κοσμικής ζωής. 

Μια μέρα πριν την επίσημη απελευθέρωση & παράδοση της πόλης ο Χρήστος Γιαννούτσος που υπηρετούσε σε ελληνική βάση στην Καβάλα πήρε εντολή στις 13 Μαίου  1920 να παραλάβει την διοίκηση του λιμανιού και της πόλεως από την Γαλλική διοίκηση (διασυμμαχική κατοχή) για να αποβιβασθεί ο ελληνικός στρατός από τα πλοία, που ήδη ήταν στο λιμάνι. Μετά τις ταλαιπωρίες που υπέστη από τους ανταγωνισμούς των Βαλκανικών δυνάμεων και της Τουρκίας και μετά τον Α’ Π. Π. (1914 – 1918) Ελληνικά και συμμαχικά στρατεύματα κατέλαβαν την Θράκη και η επανένταξη με διεθνείς συνθήκες της Δ. Θράκης στην Ελλάδα ήταν γεγονός στις 14 Μαΐου 1920. Τότε το Δεδέ – Αγάτς πήρε το πρώτο του ελληνικό όνομα. Νεάπολη. Όμως αμέσως σχεδόν, μετονομάζεται Αλεξανδρούπολη, προς τιμήν του Βασιλιά της Ελλάδος Αλέξανδρου που πέρασε από εκεί πηγαίνοντας να ‘’απελευθερώσει’’ την Αδριανούπολη. 

Στο παρελθόν η Αλεξανδρούπολη αναδεικνύει μια πόλη γεμάτη εμπόρους, τεχνίτες κάθε είδους, ψαράδες, ναυτικούς, να συνωθούνται στο εμπορικό λιμάνι, την αγορά, το ‘’Γαλλικό σταθμό’’, και τα στέκια τους. Αρμένιοι, Εβραίοι, Φραγκολεβαντίνοι, αλλά και πρόσφυγες δίνουν τον δικό τους ρυθμό σε μια κοσμοπολίτισσα πόλη που συνεχώς αναπτύσσεται. Ορθόδοξες, Καθολικές, Αρμένικες εκκλησίες, Τζαμιά, Συναγωγή ήταν εκεί, να θυμίζουν τον πολύμορφο θρησκευτικό παράγοντα. Στον μεσοπόλεμο, τα πιάνα (η πόλη των 100 πιάνων) ο κινηματογράφος και το Θέατρο, είχαν την τιμητική τους σε μια πόλη που δεν είχε παραπάνω από 10 – 12 χιλιάδες κατοίκους. Οι θίασοι και τα ‘’μπουλούκια’’ έδιναν παραστάσεις στην Αλεξανδρούπολη πηγαίνοντας ή γυρνώντας από Κωνσταντινούπολη, προσθέτοντας της αίγλη. 

Στην πορεία της έρχεται το 1964 – 66 και σιγά – σιγά το σταυροδρόμι λαών, πολιτισμών και θρησκειών αρχίζει να αλλάζει αφαιρώντας την πολύτιμη και δυσεύρετη ‘’πατίνα’’ που είχε, χάνοντας οριστικά τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της. Ωραία ξύλινα σπίτια, παλιά αρχοντικά με αυλές και λουλούδια γκρεμίζονται, και στην θέση τους κτίζονται με αντιπαροχή πολυκατοικίες, απομονώνοντας ιστορικούς χώρους, αλλά και τις αλάνες που έπαιζαν τα παιδιά και μεγάλωναν γενιές. 

Σήμερα η Αλεξανδρούπολη, δεν έχει να ζηλέψει τίποτα από άλλα σύγχρονα τουριστικά κέντρα. Συγχρόνως είναι το μεγάλο εξαγωγικό και εμπορικό παραθαλάσσιο κέντρο της Θράκης χάρις στο μεγάλο λιμάνι της. Διαθέτει αξιόλογο αλιευτικό στόλο και μαζί με την Καβάλα, αποτελούν τα μεγαλύτερα κέντρα εμπορίας και μεταποίησης σαρδέλας και γαύρου που αλιεύονται στο θρακικό πέλαγος. Πολλοί  ταξιδιώτες που φτάνουν στην πόλη έχουν μια αίσθηση απομόνωσης, ίσως από τα πολλά χλμ που διανύουν, και το ίδιο μεταφέρουν και για την πόλη. Ωστόσο, η γεωγραφική και οι συνθήκες που επικρατούν στα Βαλκάνια έχουν ως αποτέλεσμα μια πόλη - πολύβουο σταυροδρόμι, που αναπτύσσεται συνεχώς. Στο κάτω – κάτω πως είναι δυνατόν να αισθάνεσαι απομονωμένος όταν η Τουρκία απέχει μισή ώρα, η Βουλγαρία μία, τα πλοία ολοένα φεύγουν και συνεχώς έρχονται και όσο απέχει η Αθήνα απέχουν δεκάδες μεγάλες πόλεις άλλων κρατών.

Είναι μαγική η Αλεξανδρούπολη, αρκεί να ‘’πιάσεις’’ το ρυθμό της, αρκεί να περπατήσεις και να αναζητήσεις με το βλέμμα παλιά κτίρια, τον σταθμό των τραίνων, το λιμάνι, τη παραλία, τα ουζερί, τη παλιά αίγλη, το ιδιαίτερο και την ‘’πατίνα’’ που μπορεί για τους νεώτερους, να μην απολεσθεί ποτέ.  Μέσα στην πόλη, στα αξιοθέατα συγκαταλέγεται η μικρή εκκλησία του Αγίου Ελευθερίου, το  Τζαμί, το νεοκλασικό κτίριο της Παιδαγωγικής Ακαδημίας, και φυσικά η αρχαιολογική συλλογή Αλεξανδρουπόλεως που στεγάζεται στον ημιώροφο του παλιού Δημαρχείου. Στην συλλογή φιλοξενούνται γλυπτά ελληνιστικής και ρωμαϊκής εποχής από την Κορνοφωλιά, το Σουφλί, και την Αλεξανδρούπολη. Σε όμορφες προθήκες υπάρχουν μικροαντικείμενα, κεραμικά και νομίσματα από την Μάκρη και τον Δορίσκο. Στην μικρή έκθεση υπάρχουν τοπογραφικά διαγράμματα και φωτογραφίες αρχαιολογικών χώρων και μνημείων του Έβρου.

Από την πρώτη επαρχία του νομού Έβρου, κατευθυνθείτε βόρεια προς τον Άβαντα για μια γνωριμία περιήγηση με τον ευρύτερο χώρο του Έβρου και των επαρχιών του. Λίγο πριν το χωριό αριστερά σας υπάρχει εγκατελειμένο εδώ και αιώνες βυζαντινό φρούριο από το οποίο σώζονται αγέρωχοι οι τρεις πανύψηλοι πύργοι και σε ορισμένα σημεία το διπλό τείχος. Εδώ ο δρόμος διασταυρώνεται και ή θα συνεχίστε όπως πάει η παλιά εγκατελειμένη σιδηροδρομική γραμμή, στον χωματόδρομο (εμπρός από τα κάστρα του Ποταμού) προς το στενό φυσικό εντουράδικο πέρασμα στις βραχώδεις πλαγιές του Ζωναίου όρους, ή θα οδηγήσετε στην συνέχεια της διαδρομής προς την πανέμορφη Αισύμη και την Λεπτοκαρυά. 

Στην πρώτη εκδοχή, μετά από 5 χλμ φτάνετε σε ένα σημείο με πολλές σπηλιές. Αυτό που αμέσως ξεχωρίζει ανεβαίνοντας την τσιμεντένια σκάλα, είναι το διαμορφωμένο σπήλαιο με το παλιό βυζαντινό εκκλησάκι των Αγίων Θεοδώρων. Στον βράχο αλλά και στο πρόσθετο κτιστό τέμπλο, υπάρχουν θαυμάσιες τοιχογραφίες του 11^ου, 12^ου, και 13^ου Αι. Αρκετές από αυτές είναι σβησμένες, ταλαιπωρημένες, χωρίς αυτό να μειώνει την απαράμιλλη τέχνη τους που παραπέμπει την Κωνστανινουπολίτικη παράδοση. 

Στην δεύτερη εκδοχή, ψάξτε ή ρωτήστε για την παλιά εκκλησία – κρυφό σχολείο - του χωριού Άβας, επισκευασμένη το 1838, βάλτε βενζίνη, και συνεχίστε τη διαδρομή μετά τον Άβαντα περνώντας τον απόκρημνο βράχο δίπλα στον στενό δρόμο, τα ‘’Τέμπη’’ των ντόπιων, ‘’μοναστήρι Λόφος’’ για τους αρχαιολόγους, που από τις λατρευτικές απεικονίσεις των βράχων, τις σκαλισμένες κοιλότητες, και τους ‘’θρόνους’’ όπως λένε οι κάτοικοι, οδηγήθηκαν στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για ένα εκτεταμένο λατρευτικό χώρο του θεού της ορεινής Ροδόπης Ρήσου. 

 Εντυπωσιακή η διαδρομή για το ορεινό θέρετρο Αισύμη (Ντογάν Χισάρ μτφ. ‘’Κάστρο του Γύπα’’) και το καφεπαντοπωλείο αριστερά σας πάντα ανοιχτό για καφέ ή φαγητό. Ακριβώς πάνω από το χωριό, στον λόφο, ο σύλλογος Σαρακατσαναίων νομού Έβρου έχει φτιάξει μια πανέμορφη αναπαράσταση ενός εποχιακού καταυλισμού Σαρακατσάνων. Ευκαιρία για τον περιηγητή να δει από κοντά τις θαυμάσιας τέχνης αχυροκαλύβες - κονάκια για να αντιληφθεί τον τρόπο ζωής αυτών των νομάδων της Ελληνικής γης. Κάθε 15 Αυγούστου γίνεται εδώ το ετήσιο ‘’αντάμωμα’’ Σαρακατσαναίων. Πολύ ωραία θέα στο πυκνό δάσος με τις βελανιδιές και τις οξιές, ήσυχος ανηφορικός δρόμος χωρίς κίνηση σε ολόκληρη τη διαδρομή που καταλήγει στον μικρό οικισμό της Λεπτοκαρυάς. 

Έχετε αρχίσει να ανεβαίνετε το όρος Σάπκα ή Σιάπκα που φτάνει τα 1065 μ υψ. Πιο κάτω από την Λεπτοκαρυά υπάρχει διασταύρωση και μια κίτρινη πυροβολημένη πινακίδα αριστερά σας, που γράφει ‘’Διαβολόρεμα’’ & καταφύγιο θηραμάτων. Μην στρίψετε δεξιά ‘’προς Δαδιά – τρεις Βρύσες’’ στον ασφαλτόδρομο, αλλά αριστερά στον παρακαμπτήριο καλό χωματόδρομο (6^ος 99’) με βόρεια κατεύθυνση προς Αγ. Ελένη - Μέγα Δέρειο. Σε τέσσερα περίπου χλμ διασταυρώνεστε με το κεντρικό επαρχιακό Νο 6 που αριστερά κατευθύνεται στις Σάπες. Εσείς στρίψτε δεξιά προς Μέγα Δέρειο, προσπεράστε χωριό και στρατόπεδο αριστερά σας, συνεχίζοντας την διαδρομή στο δάσος. Σε συνολικά 15 χλμ φτάνετε στο Μικρό Δέρειο που υπάρχει καφενείο – ταβέρνα και μια διασταύρωση (αριστερά) που οδηγεί στην Ρούσσα και το Γονικό, δύο αραιοκατοικημένα χωριά με σπουδαία αρχαιολογικά ευρήματα. 

Στο Μικρό Δέρειο μηδενίστε και οδηγήστε προς τη Ρούσσα. Ένα μοναδικό θέαμα σας περιμένει. Στο 8^ο χλμ στη θέση «Σκοπιά», λίγο πριν το φυλάκιο (που βρίσκεται δεξιά), αριστερά σας, μετά το βαθύ χαντάκι, σε μόλις 30 μ. υπάρχει ο μεγαλύτερος και εντυπωσιακότερος τάφος της πρώιμης εποχής του σιδήρου στην Ελλάδα. Υπάρχει περίφραξη και πινακίδα, όπως άλλωστε σε όλα αυτά τα νεκροταφεία γύρω από την Ρούσσα. Όλοι οι τάφοι σκεπάζονταν παλιά με τύμβους. Οι πιο παλιοί από αυτούς είναι μεγαλύτεροι και χαρακτηρίζονται μεγαλιθικοί – dolmen. Σε άλλα 4 χλμ φτάνετε στο πανέμορφο πομακοχώρι Ρούσσα με τα δεκάδες πετρόχτιστα σπίτια, σκεπασμένα με μεγάλες τετραγωνισμένες πέτρινες πλάκες. Στο μικρό καφενεδάκι του χωριού θα νομίσετε ότι είστε σε κάποιο συνοικιακό καφενείο του 60’. Παλιά ξύλινα τραπεζάκια με ψάθινες καρέκλες έξω, και τσιμεντένιο πάτωμα μέσα, πράσινοι ανοιχτόχρωμοι τοίχοι (το ιερό χρώμα του Ισλάμ) με παλιά ξύλινα κάδρα να στολίζουν το χώρο. 

Η τηλεόραση είναι συντονισμένη σε τούρκικο κανάλι, ενώ το δορυφορικό πιάτο είναι η πλέον συνηθισμένη αντίθεση και δεν εντυπωσιάζει τόσο, όσο τα ‘’καλά Ελληνικά’’ που ακούγονται στην κουβέντα. Δοκιμάστε ντόπιο, γνήσιο δυνατό τσίπουρο, και ξεκινήστε προς Γονικό και το ύψωμα ‘’Χίλια’’. Μηδενίστε. Πριν το Γονικό δεξιά σας υπάρχει χωματόδρομος (6^ος 99’) στρωμένος με 3^Α, οδηγήστε σε αυτόν και προσέξτε δεξιά σας για την κίτρινη πυροβολημένη & σκουριασμένη πινακίδα ή δείτε την χιλιομέτρηση. Μόλις την δείτε (11^ο χλμ) σταματήστε και σκαρφαλώστε 10 μέτρα δεξιά και…. μπροστά σας η μοναδική Βραχογραφία με σχέδια που χάραξαν Θράκες στην ύστερη εποχή του χαλκού ή στην πρώιμη του σιδήρου. Φαίνονται με προσεκτική παρατήρηση άνδρες και γυναίκες μαζί με ζώα και πουλιά κάτω από τα σύμβολα του ήλιου και τις σελήνης σε στάσεις τελετουργικές, παρακλητικές, αποτρεπτικές.

Info: Μεγάλη προσοχή να δώσετε στις διαδρομές, ειδικά στους χωματόδρομους, της Ρούσας και του Γονικούαφού έχετε φύγει από το κεντρικό οδικό δίκτυο και τα ‘’σύνορα’’ σε ευθεία γραμμή, είναι μόλις δύο χλμ (από το χωριό τρία). Πάντως απέναντι είναι η Βουλγαρία και τα χωριά Μπεζάντσι και πιο μέσα το Πίνοβο. 

Η συνοριακή διαδρομή από Μικρό Δέρειο σας φέρνει στους παραδοσιακούς και διατηρητέους Μεταξάδες. Ένα ωραίο χωριό με θαυμάσια διατηρημένα αρχοντικά, πολλά παλιά φροντισμένα σπίτια, αρκετά καινούργια, με κεραμίδια στις στέγες, ωραίους κήπους στις αυλές, που σημαίνει ότι το χωριό κατάφερε να κρατήσει τους χίλιους περίπου κατοίκους του. Όλα αυτά τα Εβρίτικα μέρη ακόμη και σήμερα, υποφέρουν από την ανεργία. Πολλοί συνάνθρωποί μας οδηγούνται στο δίλημμα, δουλειά με ισχνές αποδοχές ή μετανάστευση, προτιμώντας το δεύτερο. Το πρώτο μεταναστευτικό κύμα ήταν τη δεκαετία του 50’, το δεύτερο το 70’, και το τρίτο στα χρόνια μας 93’ – 96’. Από τα λίγα χωριά της Επαρχίας Διδυμοτείχου με πολλά ‘’κουκουλόσπιτα’’ στην πιο ‘’λαϊκή’’ τους μορφή. Τα κουκουλόσπιτα κατασκευάζονταν με σκοπό τη σηροτροφία (μετάξι) σε συνδυασμό με την στέγαση της οικογένειας. Εδώ, η εξωτερική μορφή των ‘’βιοτεχνιών’’ δεν διαφέρει από τα ‘’κοινά’’ σπίτια. 

Κατηφορίζοντας προς Διδυμότειχο περνάτε το Παλιούρι και το Ασπρονέρι. Στην διασταύρωση για Ελαφοχώρι, είναι μοναδική ευκαιρία να κατευθυνθείτε προς το χωριό και να επισκεφθείτε τον ομώνυμο τύμβο του 4^ου, αρχές 3^ου Αι, π.Χ. Το εντυπωσιακό  μνημείο – τάφος βρίσκεται βόρεια του μικρού οικισμού Δάφνη. Ο χώρος είναι περιφραγμένος και τα κλειδιά τα έχει ο φύλακας στο Διδυμότειχο 0553 23326. Στον γυρισμό προς Διδυμότειχο θα περάσετε από την Καρωτή γενέτειρα του Χρόνη Αηδονίδη. Αν παρ’ όλα αυτά αγνοήσετε την διασταύρωση σύντομα φτάνετε στο Κουφόβουνο. Αν έχετε χρόνο αναζητήστε κοντά του, το περίφημο σπήλαιο με τα δεκάδες αρχαία ευρήματα προϊστορικής κεραμικής. 

Από τις πιο όμορφες πόλεις του νομού το Διδυμότειχο αποτελεί ένα προορισμό που όλοι οι επισκέπτες επιδιώκουν  να αντικρίσουν από κοντά. Υπήρξε πρωτεύουσα επιφανών βυζαντινών και για λίγο διάστημα του σουλτάνου Βαγιαζήτ Α’. Υπήρξε τόπος στέψεως αυτοκρατόρων αλλά και φοβερή φυλακή. Η παράδοση αναφέρει ότι εδώ φυλακίστηκε ο βασιλιάς της Σουηδίας Κάρολος ΙΒ’ όταν αιχμαλωτίστηκε από τους Τούρκους το 1713.Όπως έρχεστε από το Κουφόβουνο αριστερά σας, είναι ο Ερυθροπόταμος και η τσιμεντένια γέφυρα που οδηγεί κατ’ ευθείαν στις ‘’Νερόπορτες’’, την μεγάλη διπλή πύλη προς το ποτάμι, και μέσα από το τείχος στο προσκυνητάρι του Αγίου Δημητρίου. Συνεχίζοντας αριστερά περνάτε τον στρογγυλό πύργο της οχύρωσης, βυζαντινών χρόνων και στα δεξιά σας περιτειχισμένη η ‘’παλιά πόλη’’. Ολοκληρώνοντας τον κύκλο μπαίνετε στη ‘’κάτω πόλη’’ και ακολουθώντας τις πινακίδες μέχρι το τέλος της ανηφόρας, φτάνετε στην κύρια είσοδο της παλιάς βυζαντινής συνοικίας, με τους δύο πεντάπλευρους πύργους, (υπάρχει πάρκινγκ). 

Προχωρώντας δίπλα σχεδόν από τα τείχη και τους πετρόχτιστους πύργους της οχύρωσης αντικρίζετε ολόκληρο σχεδόν το Διδυμότειχο, και τον λόφο της Αγίας Πέτρας που βρισκόταν η Πλωτινόπολη ευρήματα της οποίας βρίσκονται στο μουσείο της Κομοτηνής. Η πεζοπορική διαδρομή οδηγεί γρήγορα στην Μητρόπολη τον Άγιο Αθανάσιο (1843), και τις δύο επισκέψιμες ‘’σπηλιές’’ δίπλα στον Ι. Ναό. Σε όλη την πόλη η παραδοσιακή αρχιτεκτονική ξαφνιάζει ευχάριστα, αφού πολλά κτίσματα σώζονται σχεδόν ακέραια. Η Παλιά σχολή ιππικού, το εβραϊκό μεταξουργείο, το παλιό κτίριο της στρατιωτικής διοίκησης, αρκετά ‘’ξύλινα σπίτια’’, και τον σιδηροδρομικό σταθμό στον δρόμο προς Ορεστιάδα. Μην χάσετε την ευκαιρία στην ‘’κάτω πόλη’’ να δείτε το μεγαλύτερο τζαμί σε ευρωπαϊκό έδαφος που καλύπτει τουλάχιστον 1000 τ.μ. Το επιβλητικό Μεγάλο τέμενος ημιτελές έργο του Μουράτ Α’ που ολοκλήρωσε ο διάδοχός του Βαγιαζήτ Α’ απ’ όπου και η δεύτερη ονομασία του. 

Από το Διδυμότειχο έως την Ορεστιάδα απομένουν μόλις 20 χλμ μέσω του Ε – 85. Ο ‘’γρήγορος’’ δρόμος ελίσσεται ευχάριστα προσφέροντας μαγευτική θέα, ενώ ακριβώς δίπλα η σιδηροδρομική γραμμή και αραιά και που, το τραίνο ‘’κρατάνε συντροφιά’’ ειδικά τους χειμωνιάτικους μήνες. Με την πρώτη ματιά η Ορεστιάδα φαίνεται ότι είναι νέα πόλη, από την ρυμοτομία της, τους άνετους δρόμους, αλλά και τα κτίρια. Η οικονομία της βασίζεται στις τεράστιες εκτάσεις καλλιεργήσιμης γης. Καλαμπόκι και στάρι μέχρι εκεί που ‘’φτάνει το μάτι’’. Δεύτερη σε πληθυσμό (15000 περίπου) στον νομό Έβρου, ακολουθεί την Αλεξανδρούπολη, κεντρικός οδικός και σιδηροδρομικός κόμβος για εισαγωγές - εξαγωγές τριών κρατών. Τουρκίας, Βουλγαρίας, Ελλάδος. Μπαίνοντας στην πόλη βρίσκεστε στην οδό Κωνσταντινουπόλεως με κατεύθυνση το κέντρο. Στο Νο 7 της οδού, είναι το εργαστήρι του Δημήτρη Στοϊκοτίδη. Και ο εξυπηρετικός Δημήτρης (είναι μηχανικός μοτοσυκλετών), ο Βασίλης αλλά και οι φίλοι τους στην ακριτική πόλη προσπαθούν να στήσουν στα πόδια της, την ΛΕ.Μ.Ορεστιάδας, να προσφέρουν τις οργανωτικές τους δυνατότητες στην συνάντηση νέων του Άρδα, και φυσικά να συμβουλέψουν ή να προτείνουν διαδρομές σε όλους τους μοτοσυκλετιστές που θα βρεθούν σε αυτά τα μέρη.

Στις 15 Ιουλίου 1920 η Αδριανούπολη και το προάστιό της το Καρααγάτς, απελευθερώνονται από τον ελληνικό στρατό. Οι έλληνες κάτοικοί της ζουν μέρες ενθουσιασμού, χαράς και εθνικής ανάτασης. Το Καρααγάτς μετονομάζεται σε Ορεστιάδα. Όμως η χαρά της απελευθέρωσης δεν κρατάει πολύ. Η μικρασιατική καταστροφή του ’22 παρασύρει στην συμφορά και την ανατολική Θράκη. Στην διάσκεψη και την συνθήκη της Λοζάννης τον Νοέμβριο του 1922 – Ιούλιο 1923 αποφασίστηκε η Ελλάδα να εκκενώσει τη Σμύρνη, τη Μικρά Ασία και τη Ανατολική  Θράκη. Η συνθήκη που υπέγραψε ο Ελευθέριος Βενιζέλος και ο Ισμέτ Ινονού όριζε ότι η Αδριανούπολη και το Καρααγάτς – Ορεστιάδα που βρίσκεται στην δεξιά όχθη του ποταμού Έβρου, με τα χωριά Μπόσνα & Ντεμερντές δίνεται στους τούρκους για στρατιωτικούς και οικονομικούς λόγους. Πρόσφυγες για άλλη μια φορά οι Έλληνες εγκατέλειψαν την γη τους. 

Στις 4 Ιουνίου 1923 μια ομάδα από κατοίκους της Ορεστιάδας Ανατολικής Θράκης (Καρααγάτς) και της Αδριανούπολης, (στην Αλεξανδρούπολη υπάρχει συνοικία Καραγατσιανά – από το Καρααγάτς) έρχεται στην τοποθεσία ‘’Κούμ Τσιφλίκ’’ για να δει αν μπορούν να κτίσουν μια καινούργια πόλη. Ενθουσιάζονται από την τοποθεσία, και την ώρα που πήγαιναν στον κτίριο της σιδηροδρομικής γραμμής για να δοκιμάσουν το νερό ψιχάλισε και παρουσιάστηκε το ουράνιο τόξο. Τότε ο επικεφαλής της ομάδας Στέφανος Δημητρίου, ο μετέπειτα πρώτος δήμαρχος Νέας Ορεστιάδας, δείχνοντας το ουράνιο τόξο φώναξε εδώ θα έρθουμε να κτίσουμε την Ορεστιάδα μας, θα γίνει μεγάλη, θα προοδεύσει, να το σημάδι, μας το δίνει ο Θεός. Έτσι κτίστηκε η Ορεστιάδα (έως το 1928 Νέα Ορεστιάς) στα εύφορα εδάφη του βόρειου Έβρου με το τραγικό προσφυγικό προνόμιο των κτητόρων να ‘’βλέπουν’’ την γενέτειρά τους στα 5 χλμ.

Επισκεφθείτε το Λαογραφικό & Ιστορικό Μουσείο Ορεστιάδας και δείτε την ιστορία του τόπου, φορεσιές, εικόνες. Κυρίως όμως την ιστορία των ανθρώπων που ήρθαν από την Αδριανούπολη και το Καρααγάτς. Το μουσείο βρίσκεται στην γωνία Αγίων Θεοδώρων και Ερμού 0552 23786.

Στο ακραίο σημείο του τριγώνου πάνω στην λεγόμενη συνοριακή ‘’γραμμή’’ η γνωστή λευκή πυραμίδα οριοθετεί τα σύνορα Ελλάδας – Βουλγαρίας. Στην μία πλευρά γράφει Ε ενώ στην άλλη Β που οριοθετεί την Βουλγαρία. Με κατεύθυνση το βόρειο άκρο του τριγώνου, ο ασφαλτόδρομος φτάνει ως το τελευταίο Ελληνικό χωριό πριν τα βουλγαρικά σύνορα. Τα Πετρωτά με τα πολλά κάποτε χάνια, και απ’ τους λίγους οικισμούς που στις αρχές του 19^ου αι. εξελίχθηκε σε κεφαλοχώρι καθώς η αφθονία μυλόπετρας στην περιοχή προκάλεσε μεταναστευτικό κύμα. Τεχνίτες από την Ήπειρο κυρίως, εγκαταστάθηκαν εδώ κτίζοντας τα σπίτια τους με πέτρα που ήταν άφθονη, ονομάζοντας το χωριό τους Πετρωτά. Από την ίδια πέτρα έκτισαν το παλιό πέτρινο παραδοσιακό γεφύρι ‘’του Έβρου’’ στην απέναντι από το χωριό Βουλγάρικη πόλη, Svilengrad.

Τα Πετρωτά έως το 1929 τροφοδοτούσαν με πέτρα και ξυλοκάρβουνο όχι μόνο την ευρύτερη περιοχή της Θράκης αλλά την Βουλγαρία και την Τουρκία. Μπαίνοντας στην δεκαετία του ’30 οι εμπορικές τους σχέσεις περιορίζονται στην Ορεστιάδα και το κοντινό Svilengrad. Στην μεγάλη κεντρική τους πλατεία κάποτε γινόντουσαν ονομαστά πανηγύρια που έφερνα κόσμο από τα κοντινά χωριά, αλλά και από άλλες μεγάλες πόλεις του νομού. Όπως σε όλο τον Έβρο η μετανάστευση έπαιξε καταλυτικό ρόλο στην μετέπειτα πορεία τους. Από τους 2500 κατοίκους που είχαν τα Πετρωτά ως το 1950, δεν έχουν απομείνει παρά καμιά πεντακοσαριά ψυχές. Οι μετανάστες μόνο από αυτό το κομμάτι της Ελλάδας, έφτασαν τους δύο χιλιάδες, οι περισσότεροι στην Γερμανία. 

Ορεστιάδα, Νεοχώρι, Βάλτος, Φυλάκιο, Κυπρίνος (Slaveevo, Ivajlovgrad - Βουλγαρία), Κόμαρα, Πεντάλοφος (Kamilski Dol - Βουλγαρία), Πετρωτά, Ορμένιο (Svilengrad - Βουλγαρία), Πάλλη, Χωματόδρομος προς Σπήλαιο, Δίκαια, Τριεθνές, Μαράσια, Καστανιές, Γέφυρα Άρδα, το φυλάκιό μας, τρίγωνο του Καρααγάτς (Αδριανούπολη – Τουρκία), ήταν οι διαδρομές που έγιναν στα καταπληκτικά τοπία της Ορεστιάδας. Ένας μεγάλος κύκλος ουσιαστικά, στις εσχατιές της πατρίδας μας. Αν υπάρχει διαβατήριο… αυτοσχεδιάστε εύκολα, έστω για μια βόλτα.

Εκδηλώσεις που παρακολουθούν χιλιάδες κόσμου είναι τα Ορέστεια που ξεκινούν από το ακριτικό φυλάκιο των Καστανιών. Καθιερωμένος θεσμός πλέον γίνεται κάθε χρόνο, το τρίτο δεκαήμερο του Ιουνίου που γιορτάζει η πόλη της Ορεστιάδας. Στόχος μέσα από αυτό το μεγάλο γενέθλιο πανηγύρι είναι να προβάλει το αδιάσπαστο πρόσωπο της πόλης και το μεγαλείο της συνέχειάς της.  

Πάρτι δίπλα σε ποτάμι γίνεται εκτός στο Νεστόριο και εδώ, στην γέφυρα του ποταμού Άρδα. Στο ποτάμι της φιλίας για τους νέους της Ελλάδας και των Βαλκανίων άρχισε από το 1995 η διοργάνωση riverparty& δρώμενων στα πρότυπα του Νεστόριου της Καστοριάς (εκεί που κάηκε το καινούργιο XT για όσους θυμούνται). Κάθε τέλος Ιουλίου και για 3 - 4 ημέρες η συνάντηση νέων συγκεντρώνει πάνω από 80.000 άτομα που κατασκηνώνουν με τις σκηνές τους στο ποτάμι, μόλις λίγα μέτρα από την συνοριακή τάφρο, αναδεικνύοντας το νόημα της ειρηνικής συνύπαρξης. Ελληνικά και Βουλγάρικα (προς το παρόν) rock & jazz συγκροτήματα, επώνυμοι Έλληνες συνθέτες και τραγουδιστές (συνήθως είναι και τα δύο), αγώνες Moto Cross, mountain bike σε ειδικά διαμορφωμένη πίστα, θέατρο, σινεμά, εκθέσεις βιβλίου, φωτογραφίας, και τόσα άλλα που αποτελούν προκλητική πρόσκληση για το καλοκαίρι του 2000. Η Ιφιγένεια* έμβλημα της πόλης της Ορεστιάδας αποχαιρετά τον επισκέπτη με την κλασική πινακίδα ‘’Καλό Ταξίδι’’.

Ο γυρισμός στην Αλεξανδρούπολη είναι 100 εύκολα χλμ από τον κάθε χρόνο καλύτερο και συντομότερο Ε – 85 – Ε – 90. Ίσως ο πιο απολαυστικός δρόμος της Ελλάδας για τουριστική οδήγηση. Αν ερωτευθείτε την σιδηροδρομική γραμμή, έχετε λίγο χρόνο, και δεν προγραμματίζετε να ξαναγυρίσετε σύντομα σ’ αυτά τα μέρη, αξίζει να κάνετε μια παράκαμψη, μετά το Θούριο αριστερά σας, στην παλιά Ε. Ο. προς Ρήγιο,Πύθιο, Πραγγί. Στο Πύθιο που θα γίνει η πρώτη στάση υπάρχει σε καλή κατάσταση το ‘’απόρθητο Κάστρο’’ του 14^ου Αι, καταφύγιο του Ιωάννη Καντακουζηνού Κάστρο Εμπύθιου (Πύθιου) όπως το ονόμαζαν οι βυζαντινοί. Σώζονται ολόκληροι οι δύο κεντρικοί επιβλητικοί πύργοι. Ο μεγαλύτερος χρησίμευε για κατοικία και ο άλλος για άμυνα. Επίσης στο Πύθιο βρίσκεται ο τάφος του οικουμενικού πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Κυρίλλου ΣΤ’ (τα λείψανα του οποίου αγνοούνται) που απαγχονίστηκε το 1821 στην Αδριανούπολη,. Στο Πραγγί υπάρχουν ερείπια Ι. Ναού 12^ου – 13^ου αι. 

Η παράδοση θέλει το Σουφλί να δημιουργείται από Σουλιώτικα νομαδικά φύλλα στα μέσα του 18^ου Αι, ενώ γενικά θεωρείται ότι κτίσθηκε από πρόσφυγες ακολουθώντας τις ιστορικές εναλλαγές της περιοχής. Στις 27/11/1919 με την συνθήκη του Νεϊγύ παραχωρήθηκε στην Ελλάδα, και  τον Μάϊο του 1920 ήρθε ο Ελληνικός Στρατός. Η μικρή κωμόπολη των 6000 κατοίκων εμφανίζεται στην απογραφή του 1911 με 60000 κατοίκους που σε μεγάλο ποσοστό ασχολούνται με το παραγωγή και το εμπόριο μετάξης. Η μεταξένια πολιτεία έχει ταυτιστεί προ πολλού με το μετάξι, δεδομένου ότι η καλλιέργεια – εκτροφή μεταξοσκώληκα ήταν καθοριστική ακόμη και για την αρχιτεκτονική των σπιτιών. 

Χαρακτηριστικά ‘’κουκουλόσπιτα’’ είναι στις οδούς Κουρτίδου, Κυρίλλου 6^ου , Μόκαλη, και πλατείας Ζάχου. Μέσα στην κωμόπολη, στην αρχή της Ελ. Βενιζέλου, θα δείτε στην σπάνια ιδιωτική συλλογή παλιών αντικειμένων Γ. Μπουρουλίτη, με χρηστικά είδη από παραδοσιακά επαγγέλματα που σβήσανε, παραδοσιακές στολές, κοσμήματα, μουσικά όργανα, 0554 22413, 24168. Η γνώση όμως που θα αποκτήσετε για τον τόπο και το μετάξι, πρέπει απαραιτήτως να επισφραγισθεί από την επίσκεψη στο εκπληκτικό Μουσείο Ελληνικού Μεταξιού Δήμου Σουφλίου. Το πανέμορφο αρχοντικό Κουρτίδη που στεγάζει το μουσείο, βρίσκεται ανηφορίζοντας την Ελ. Βενιζέλου στο Νο 73, (υπάρχει πάρκινγκ) με μόνιμη έκθεση των δρόμων του μεταξιού, μεταξουργίας, εκτροφής μεταξοσκωλήκων. Δεξιά από το Μουσείο - αρχοντικό σε 100 μ. είναι η εκκλησία του Αγ. Γεωργίου  (19^ος Αι.) με το περίτεχνο ξυλόγλυπτο τέμπλο του 1861.

Πριν φύγετε απ’ το Σουφλί, πηγαίνετε στο το πολύ εξυπηρετικό Δασαρχείο Σουφλίου σχεδόν πάνω στον κεντρικό δρόμο, μετά τις γραμμές του τραίνου, για φυλλάδια, πληροφορίες, χάρτη της περιοχής και όλο το έργο που προσφέρει η πραγματικά κοινωφελής Δημόσια Υπηρεσία. Θα σας πουν ακόμη και για την πρόσβαση στα πυροφυλάκια του Δάσους της Δαδιάς (λόγω ύψους έχουν ωραία θέα) ή τα δασικά σπιτάκια στις ‘’Τρεις Βρύσες’’ (για φιλοξενία) και τους χώρους δασικής οργανωμένης αναψυχής στους Κατρατζίδες που μπορείτε (εφ’ όσον ρωτήσετε για τις συνθήκες) να στήσετε σκηνή. 

Βγαίνοντας από το Σουφλί σε 5 χλμ περνάτε από το απλοϊκό χωριουδάκι Κορνοφωλιά.(Καρά Μπουρνάρ). Διασχίζοντας τον μικρό οικισμό τίποτα δεν προδιαθέτει για στάση. Όμως η έκπληξη (μετά τον εκνευρισμό από τις άσχετες πινακίδες), έρχεται  όταν, ένα μόλις χλμ από την έξοδο του χωριού προς τον λόφο ‘’Κουρί’’ δείτε το γυναικείο μοναστήρι Παναγίας Πορταίτισσας μετόχι της Ιεράς Μονής Ιβήρων Αγίου όρους. Μονή αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου, έχει στον τόπο αυτό την δική της μακραίωνη ιστορία. Χωρίς να είναι γνωστό ποιος τοποθέτησε τον θεμέλιο λίθο η τοπική ιστορία και η παράδοση θέλει να έχει ιστορία τουλάχιστον τετρακοσίων ετών, ενώ το 1747 αναγνωρίστηκε σαν μετόχι της Ιεράς Μονής Ιβήρων Αγίου όρους. Η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Πορταίτισσας ακριβές αντίγραφο της εικόνας που βρίσκεται στο Άγιο όρος είναι για τους κατοίκους της περιοχής πολύτιμο κειμήλιο. Ο επισκέπτης αντικρίζοντας το περίτεχνο, ελλειπτικό, ξυλόγλυπτο, τέμπλο καταλαβαίνει άμεσα την μοναδικότητά του. Δαίμονες, πουλιά, πέλεκυς, ένα αριστούργημα που κατασκευάστηκε στο Άγιο Όρος σε διάστημα δέκα ετών και μεταφέρθηκε στην μονή μετά από κοπιώδες ταξίδι εβδομάδων φορτωμένο σε κάρα που έσερναν Βόδια. Το μοναστήρι κάηκε το 1904 και ξανακτίσθηκε το 1909.

Στην Επαρχία Σουφλίου, βόρεια της Λευκίμης βρίσκεται το φημισμένο δάσος της Δαδιάς ένας από τους σπουδαιότερους στην Ελλάδα και την Ευρώπη χώρος αναπαραγωγής αρπακτικών πουλιών, που ανακαλύφθηκε το 1970 από τον Ολλανδό ορνιθολόγο Ben Halman, υπεύθυνου προγραμμάτων της W.W.F. Το 1980 το δάσος κηρύχθηκε βιότοπος, και προστατεύεται από επεμβάσεις που θα έθεταν σε κίνδυνο τον κόσμο των πουλιών περιλαμβάνοντας δύο ζώνες αυστηρής προστασίας, έκτασης 72.900 στρ. και μια περιφερειακή ζώνη έκτασης 357.100 στρ. Εδώ το υψ. είναι 450 – 620 μ και διακρίνονται τα παρατηρητήρια απ’ όπου οι φύλακες και  οι επισκέπτες, μπορούν με κιάλια και τηλεσκόπια της κοινοτικής επιχείρησης Δαδιάς (που αναλαμβάνει και την μεταφορά και την ξενάγηση) να δουν στο φυσικό τους περιβάλλον τα αρπακτικά.

Άνω Έβρος. Μοναδικό το Δάσος της Δαδιάς, στην κεντρική περιοχή του νομού. Αυτή η γωνιά της Θρακικής γης υπήρξε ανέκαθεν σημαντικός βιότοπος για τα αρπακτικά πουλιά αφού εδώ τα μαυρόπευκα του δάσους προσφέρουν πλατιές κορφές να χτίσει ο Μαυρόγυπας την φωλιά του, ή να κλωσήσει το μοναδικό αυγό του, τα Όρνια βρίσκουν εδώ υψώματα με αραιή βλάστηση, και χαράδρες για να ανεμοπορούν. Αυτή η μοναδικότητα είναι αποτέλεσμα, της εντυπωσιακής ποικιλίας του τοπίου όπου γέρικα πευκοδάση τραχείας και μαύρης Πεύκης, συνδυάζονται με βραχώδεις ορθοπλαγιές, ξέφωτα, καλλιέργειες και ρέματα. Λιβάδια - ξέφωτα και κάθε λογής θάμνοι, κρύβουν χελώνες, φίδια και σαύρες για να τραφεί ο Ασπροπάρης. 

Δεν πάει πολύς καιρός που στα βουνά του Έβρου ήταν πλήθος τα κοπάδια και αφθονούσαν τα ψοφίμια, τροφή των γυπών. Πρόβλημα παρουσιάστηκε από τότε που μειώθηκε η κτηνοτροφία. Έτσι τώρα ταίζονται και από τον άνθρωπο. Από εδώ περνούν οι εναέριοι μεταναστευτικοί δρόμοι για τα αποδημητικά πουλιά, που οδηγούν μέσω Βοσπόρου από την Ανατολική Ευρώπη στην Αφρική. Τριάντα έξι από τα 38 ευρωπαϊκά σπάνια είδη ημερόβιων αρπακτικών ζουν, φωλιάζουν, και 20 με 23 είδη από αυτά, όπως ο Κραυγαετός ή ο Μαυροπελαργός αναπαράγονται στο Δάσος της Δαδιάς. Πριν από λίγα χρόνια ήταν εκεί  και τα τέσσερα είδη του Ευρωπαϊκού γύπα. Στις μέρες μας λείπει ο Γυπαετός. Μένει όμως ο μαυρόγυπας το πιο δυνατό αρπακτικό της Ευρώπης, το όρνιο το πυρρόχρωμο με τον μακρύ λαιμό και ο παμφάγος ασπροπάρης, ο σταυραετός, ο θαλασσαετός, ο φιδαετός και ο σπάνιος βασιλαετός, η αετοβαρβακίνα, ο τσίφτης, το ξεφτέρι, το σαίνι, το χρυσογέρακο. Αεροβατούν, μετεωρίζονται, φτερουγίζουν, ή κάθονται διπλώνοντας τις φτερούγες τους. 

Σε απόσταση 2 χλμ. περίπου από το Οικοτουριστικό κέντρο μέσα στην οροθετημένη ζώνη αυστηρής προστασίας υπάρχει το κλειστό παρατηρητήριο για να δει ο επισκέπτης το θέαμα των αρπακτικών που τρέφονται στην ταίστρα. Περνάτε την ξύλινη γεφυρούλα και κατευθυνόμενοι προς το παρατηρητήριο μέσα από το καταπράσινο τοπίο και τα φυλλώματα συναντάτε τις ξύλινες πράσινες συμβουλευτικές πινακίδες ‘’παρακαλούμε ησυχία ’’ & προς ‘’παρατηρητήριο πουλιών 150 μ’’. Η εικόνα τη στιγμή που τρώνε οι μαυρόγυπες συγκλονίζει. Σε ένα αέναο χορό σαν τραγωδία, γύρω από το σκέλεθρο λες και χορεύουν με τις ολόμαυρες φτερούγες τους. Μπροστά ξετυλίγεται πλέον το μεγαλείο της φύσης. 

Ακολουθώντας το Οικοτουριστικό μονοπάτι μετά το παρατηρητήριο η σωστή σήμανση σας φέρνει στην κορυφή του όρους Γκίμπρενα απ’ όπου που έχετε πανοραμική θέα όλης της προστατευόμενης περιοχής. Το πουλί έμβλημα της Δαδιάς είναι ο Μαυρόγυπας ο πληθυσμός του οποίου είναι ο τελευταίος σε όλη την ανατολική Ευρώπη. Σε συνέδριο που έγινε για τον Μαυρόγυπα, με παρουσία πολλών επιστημόνων από όλη την Ευρώπη και την Βαλκανική επισημάνθηκε πόσο σημαντικό είναι να προστατευτεί αυτό το είδος αφού υπάρχουν μόνο, στην Ισπανία (αρκετά ζευγάρια) και στην Δαδιά, που έχει καταταχθεί ανάμεσα στους δέκα σπουδαιότερους και μεγαλύτερους βιότοπους της Ευρώπης. Η ενημέρωση που γίνεται στους αγρότες από τα προγράμματα προστασίας του W.W.F., με χρηματοδότηση της Ε. Ε., σε συνδυασμό με το δραστήριο Δασαρχείο Σουφλίου, τις κοινότητες Δαδιάς και Λευκίμμης, έχουν θετικά αποτελέσματα και ‘’πιάνουν τόπο’’ αφού όλοι οι ντόπιοι προστατεύουν τον βιότοπο, εν αντιθέσει με τους αγρότες και κτηνοτρόφους του Δέλτα Έβρου.

Το Οικοτουριστικό κέντρο ενημέρωσης στην θέση ‘’Λύπα’’ περιλαμβάνει ξενώνα 10 δωματίων δυναμικότητας 30 κλινών. Υπάρχει αναψυκτήριο -  εστιατόριο, εκθετήριο - κέντρο ενημέρωσης με μόνιμη έκθεση που γίνονται προβολές ταινιών και διαφανειών. Εκεί θα βρείτε ότι πληροφορίες χρειάζεστε, βιβλία για την περιοχή, τις διαδρομές, ακόμα και την διαμονή.  Οι γυναίκες του Αγροτοτουριστικού συνεταιρισμού Δαδιάς ‘’η γερακίνα’’ ζυμώνουν ακόμη φτιάχνοντας νόστιμες σπιτικές πίτες και άλλα εκλεκτά εδέσματα φτιαγμένα με παραδοσιακές συνταγές. Αρκετά ταβερνάκια στο χωριό σερβίρουν κοντοσούβλι και μεζεδάκια, με καλό τσίπουρο. Ενοικιάσεις Mountain για διαφορετική προσέγγιση στο δάσος 0554 32454, 32461.

Ο ασφαλτόδρομος, μόλις σε 9 χλμ. από το χωριό φτάνει στους Κατρατζίδες. Εκεί το δασαρχείο Σουφλίου φροντίζει την λειτουργία ενός οργανωμένου δασικού χώρου αναψυχής που προσφέρει δυνατότητες άθλησης, περιήγησης και υπαίθριας παρασκευής φαγητού. Κάτω από τα αιωνόβια δέντρα ο γυναικείος Αγροτοτουριστικός συνεταιρισμός Δαδιάς λειτουργεί αναψυκτήριο – εστιατόριο. Συνεχίζοντας την διαδρομή φτάνετε στις Τρεις Βρύσες με τις δασικές εγκαταστάσεις που μπορούν να φιλοξενήσουν άτομα ή και ομάδες (λέσχες). Ολόκληρη η έκταση καλύπτεται από δάση Βελανιδιάς. Δίπλα βρίσκεται το εκτροφείο θηραμάτων με ζαρκάδια και λαγούς, και το καταπληκτικό ύψωμα Κελεμπέκ, στην κορφή του οποίου η Δασική υπηρεσία έχει το Πυροφυλάκιο - Παρατηρητήριο. Ο δρόμος οδηγεί έως εκεί. Ανεβείτε και εσείς στα 800 μέτρα του υψώματος και δείτε τα γύρω βουνά. Από το παρατηρητήριο το βλέμμα χάνεται στο Αιγαίο απ΄ την μια, και η κορυφογραμμή της Σάπκας με τον μυτερό της κώνο, το Σίλο στα 1065 μ υψ. η ψηλότερη κορυφή της περιοχής, απ’ την άλλη. Τα δάση στην περιοχή κρύβουν εκτός από βατούς δασικούς χωματόδρομους και εκπλήξεις όπως, πέρδικες, λαγούς, αλεπούδες, και σπανιότερα λύκους, αγριογούρουνα, αρκούδες. Info: Θυμηθείτε ότι το δασαρχείο έχει φτιάξει χώρους για ξεκούραση, όμως η φωτιά, και το κυνήγι, απαγορεύονται. 

Η προικισμένη από τη φύση και την Ιστορία περιοχή των Φερών είναι στηνπορεία σας, επιφυλάσσοντας σπάνιες εμπειρίες για τους ταξιδιώτες – επισκέπτες του Δέλτα. Στο νέο σχετικά Δημοτικό Τουριστικό Κέντρο (0555 24310) θα βρείτε έντυπο υλικό, και ανθρώπους που αναλαμβάνουν την διαδικασία εισόδου στο Δέλτα. Η διαδρομή παράλληλα με το παραέβριο δάσος ως το τέλος,  που επιβιβάζεστε στις πλάβες για την ξενάγηση στον υγρότοπο θα σας μείνει αξέχαστο. Θα δείτε την Λίμνη Νυμφών, το Νεραϊδότοπο, τις εκβολές του Έβρου, μικρές νησίδες, πολλά είδη πτηνών, και λίγο μακρύτερα την Αίνο, (το παλιό εμπορικό λιμάνι). 

Η κωμόπολη των Φερών με 7000 κατοίκους είναι από τις ανεπτυγμένες του νομού, ιδανική επιλογή για διαμονή (στην ευγενέστατη ‘’Ανθή’’). Συνδυάζει βόλτα στα πανέμορφα γύρω χωριά Μελιά, Κοίλα, Πέπλο, και σίγουρα (κατόπιν αδείας) στην γέφυρα των Κήπων Έβρου, που είναι και η πιο κοντινή έξοδος προς Τουρκία.  Κτισμένη στην θέση της παλιάς Βυζαντινής πόλης Βήρα με τον ιστορικό ναό της Παναγίας Κοσμοσώτειρας (12^ος Αι.). Γύρω από τον Ι. Ναό υπάρχουν τα ερείπια της ομώνυμης μονής που ίδρυσε ο Ισαάκιος Κομνηνός το 1151, και τμήματα της οχύρωσης. Εσωτερικά εκπλήσσει ο μεγάλος, διάτρητος από παράθυρα, τρούλος, οι τέσσερις μικρότεροι, και οι τοιχογραφίες Κωνσταντινουπολίτικου εργαστηρίου. Περπατήστε στον ωραίο χώρο αναψυχής μέχρι το Βυζαντινό υδραγωγείο, στην είσοδο σχεδόν της πόλης και δείτε από κοντά τα εναπομείναντα λιθόκτιστα τόξα του. 

Γνωρίζοντας την μικρή κωμόπολη, περπατώντας στα σοκάκια της θα δείτε μια μικρή πινακίδα που γράφει ‘’προς Μουσείο’’. Το Λαογραφικό Μουσείο Φερών στην οδό Σμύρνης 20 είναι πράγματι ένα ξεσκόνισμα της μνήμης μας. Είναι σίγουρο ότι μπαίνοντας μέσα από την παλιά ξύλινη πόρτα, εκτός ότι θα μείνετε με το στόμα ανοιχτό, τα μάτια σας θα σας πλημμυρίσουν εικόνες από έναν κόσμο που χάθηκε. Πρόκειται για ένα παλιό ιδιόκτητο οίκημα μόλις 80 τ.μ. το οποίο οι ιδιοκτήτες του έχουν μετατρέψει με σεβασμό και φροντίδα στην αρχιτεκτονική φυσιογνωμία του, σε κανονικό μουσείο. Με γυάλινες προθήκες για τις φορεσιές & τα ασημοζούναρα, γεωργικά εργαλεία, οικιακά σκεύη, εργαλεία από επαγγέλματα που σβήσανε. Ο αστυνομικός ιδιοκτήτης του Νίκος Γκότσης, λάτρης της λαογραφίας και της παράδοσης, έχει μαζέψει με απίστευτη υπομονή πάνω από 1700 γνήσια αντικείμενα που προκαλούν απορία στους νέους για την χρηστικότητά τους, και την μεγαλύτερη συλλογή κουδουνιών που είδατε ποτέ. 

Για όλο τον Έβρο, ιδιαίτερα όμως για τον Δήμο Φερών, αυτό το μοναδικό λαογραφικό μουσείο (0555 23214) αποτελεί στολίδι και πολιτιστική κιβωτό, που μέσα της φυλάσσεται η κληρονομιά του τόπου. Αν ο Δήμος μεριμνήσει έτσι, ώστε να βρεθεί μεγαλύτερος χώρος, τότε είναι βέβαιο ότι θα έχουμε να κάνουμε με έναν λαμπρό φάρο που θα φωτίζει εκτός την Εβρίτικη γη και ολόκληρη την Ελλάδα.

Σχεδόν δίπλα από την Αλεξανδρούπολη γυρνώντας ή πηγαίνοντας στις άλλες επαρχίες του νομού και σχεδόν πάνω στον κεντρικόΕ – 85 – Ε - 90 είναι το χωριό Λουτρός. Πριν προσεγγίσετε το χωριό βρίσκεται η Αρχαία Τραϊανούπολη. Η πόλη που ιδρύθηκε τον 2^ο αιώνα από τον Αυτοκράτορα Τραϊανό, αποτελούσε από τον 4^ο έως τον 13^ο αι. σημαντικό διοικητικό, στρατιωτικό και θρησκευτικό κέντρο της Θράκης και κόμβος της Εγνατίας οδού τμήματα της οποίας σώζονται μπροστά από την ‘’πύλη’’ και το τείχος της Τραϊανούπολης. Από τα ερείπια των τειχών σήμερα σώζονται ελάχιστα τμήματα. Αυτό που σώζεται ολόκληρο και δεσπόζει στον χώρο είναι η Χάνα το μεγαλύτερο κτίσμα με την σκεπή, σχεδόν στο κέντρο του αρχαιολογικού χώρου. Χρησίμευε, από το 1375 που κτίσθηκε από τον Γαζή Εβρενός πασά, σαν ξενώνας τόσο των ταξιδιωτών που διέσχιζαν την Εγνατία οδό, όσο και των ασθενών που έφταναν στις ιαματικές πηγές, στο εντυπωσιακό συγκρότημα λουτρώνων του 16^ου αι. 

Πρόσφατα απέναντι από τον χώρο της Τραϊανούπολης (5/8/98) εγκαινιάσθηκε το Κέντρο Πληροφόρησης Δέλτα Έβρου με σκοπό την προστασία και ανάδειξη του υγροτόπου. Στο μοντέρνο κτίριο υπάρχουν θεματικοί πίνακες της ζωής στον υγρότοπο, αναλυτικοί χάρτες βιοτόπων, λιμνών, ενώ σύντομα θα εγκατασταθεί δίκτυο μετάδοσης εικόνας (Τηλεματική) από το Δέλτα κατ’ ευθείαν σε οθόνες του κέντρου ενημέρωσης. Οι προσπάθειες ευαισθητοποίησης των επισκεπτών επεκτείνονται σε εκδόσεις εντύπων, καρτών, αφισών με ‘’θέματα’’ παρμένα από τον υγρότοπο του Έβρου. Το Δέλτα και οι χώροι που ‘’προστατεύονται’’ είναι τεράστιοι. Με μια επίσκεψη και από εδώ, σε διαφορετικό σημείο από των Φερών, ο επισκέπτης αποκτά μια ολοκληρωμένη εικόνα του ανάγλυφου. Οι άνθρωποι που θέλουν να σας ξεναγήσουν στο Δέλτα είναι και εδώ, που ολοκληρώθηκε ένας μεγάλος κύκλος στον νομό και τις ακριτικές επαρχίες του. 

Δυο λόγια για τους Πομάκους
Λεπτοκαρυά, Μέγα Δέρειο, Σιδηροχώρι, Χλόη, Γονικό, Ρούσσα, Μικρό Δέρειο κ.α. Οι κάτοικοι αυτών των περιοχών είναι σε μεγάλο ποσοστό Πομάκοι, απόγονοι του Θρακικού φύλλου των Αγριάνων (ομώνυμο πομάκικο χωριό στο Διδυμότειχο). Εξακολουθούν να ζουν στα βουνά του Έβρου και της Ροδόπης, ζώντας κυρίως από την παραγωγή καπνών και κυρίως την υλοτομία. Οργανωμένοι σε συνεταιρισμούς με την καθοδήγηση του δασαρχείου καθαρίζουν τις περιοχές από τα γέρικα δέντρα το λύμα των οποίων εκμεταλλεύονται για να ακολουθήσει στην συνέχεια το πρόγραμμα αναδασώσεων.

Οι Οθωμανοί έως το τέλος της κυριαρχίας τους στην περιοχή θέλοντας να υπογραμμίσουν την καταγωγή των κατοίκων της ορεινής Ροδόπης τους αποκαλούσαν Αγριτζάν δηλαδή Αγριάνες χρησιμοποιώντας την ονομασία της ομώνυμης αρχαίας θρακικής φυλής των Αγριάνων που ήτανε εγκατεστημένοι στην Ροδόπη (Ξάνθη – Κομοτηνή) και στο Αγριτζάν καζασί  (περιοχή Αγριάνων). Οι Πομάκοι όπως επικράτησε να ονομάζονται δεν έχουν καμία βιολογική ή ιστορική σχέση με τους Οθωμανούς εποίκους οι οποίοι μετά την άλωση της πόλης το 1453 εγκαταστάθηκαν στο πεδινό τμήμα της Θράκης για να προωθήσουν τα σχέδια του σουλτάνου που ήθελε να διαφοροποιήσει την πληθυσμιακή κατάσταση της περιοχής. Νέες πόλεις ιδρύθηκαν (Γενισέα Ξάνθης), βυζαντινοί οικισμοί στις πεδινές περιοχές επεκτάθηκαν (Κομοτηνή), ενώ σπουδαίες Βυζαντινές πόλεις, όπως Ξάνθεια (Ξάνθη), Περιθεώριο, Μαρώνεια, έσβησαν. 

Ο τοπικός πληθυσμός της Θράκης αστικός και αγροτικός, αν και υπόδουλος, όχι μόνο επιβίωσε αλλά και αναπτύχθηκε  παραμένοντας προσηλωμένος στα μεγάλα Ορθόδοξα κέντρα της Κωνσταντινούπολης και της Θεσσαλονίκης. Με το πέρασμα του χρόνου έγινε ο βασικός ρυθμιστής της οικονομικής ζωής του τόπου, με το εμπόριο και τη γεωργία. Τομείς, που οι Οθωμανοί παραμελούσαν θεωρώντας ταπεινωτικές αυτές τις ενασχολήσεις.  παραμένοντας. Η γεωγραφική απομόνωση συνετέλεσε τα μέγιστα στην διατήρηση της παραδοσιακής αγροτικής οικονομίας που μένει ανέπαφη έως τα σήμερα. Ο ορεινός πληθυσμός των Πομάκων  αποκλεισμένος καθώς ήταν στην δυσπρόσιτη Ροδόπη, διατήρησε τα πανάρχαια ήθη και έθιμά του παρ’ ότι εξισλαμίστηκε τον 17^ο αι. (1656 – 1666). Απόδειξη για την χριστιανική καταγωγή τους θεωρούνται τα ερείπια εκκλησιών και νεκροταφείων που έχουν βρεθεί. Ολόκληρος αυτός ο πληθυσμός, αποκομμένος σχεδόν από τα ανεπτυγμένα αστικά κέντρα δεν κατάφερε ακόμη να εναρμονιστεί με τα άλλα γεωγραφικά διαμερίσματα της Ελλάδας στο θέμα της οικονομίας, και έτσι ο τόπος παραμένει κλειστός και σχεδόν αδιαπέραστος. Οι λιγοστοί δρόμοι που εξασφαλίζουν την επικοινωνία των Πομάκων με τις γύρω περιοχές δεν επαρκούν για να γεφυρωθεί το χάσμα με τον κορμό όχι μόνο της Ελλάδας αλλά και της Θράκης.

Δυο λόγια για το Δέλτα Έβρου
Ο τόπος: Ο Έβρος με συνολικό μήκος 530 χλμ από τα οποία τα 205 χλμ είναι στο Ελληνικό έδαφος είναι ο μεγαλύτερος σε μήκος ποταμός της Βαλκανικής που εκβάλει στο Θρακικό πέλαγος. Στις κλειστές θάλασσες όπως η Μεσόγειος, δεν υπάρχει το φαινόμενο της παλίρροιας τόσο έντονα όπως στις ανοιχτές θάλασσες. Αυτό, σε συνδυασμό με τα ασθενή θαλάσσια ρεύματα συντελεί στο να μην απομακρύνονται από τις εκβολές των ποταμών κάθε είδους ιζήματα, λάσπη, φερτές ύλες. Το αποτέλεσμα, με το πέρασμα του χρόνου, είναι να σχηματίζονται χερσόνησοι και ο ποταμός να χωρίζεται πριν την εκβολή του, σε μικρότερους διαύλους & ρυάκια, που με τον καιρό πυκνώνουν από βλάστηση δημιουργώντας σιγά – σιγά τους υδροβιότοπους. Θάμνοι αρμυρίκια, φτελιές, κορομηλιές, λεύκες, καλαμιές, δεκάδες ζώα, πτηνά, και ερπετά ανάμεσά τους. Όλη η περιοχή είναι πάμπλουτη από πουλιά (έχουν καταγραφεί πάνω από 300 είδη) που ξεχειμωνιάζουν και αναπαράγονται, ή κάνουν στάσεις από τα πολυήμερα ταξίδια τους. 

Ο άνθρωπος: Από πολύ παλιά, οι Αλεξανδρουπολίτες κυνηγοί, και ψαράδες, πήγαιναν ανελλιπώς για ψάρεμα και κάθε φθινόπωρο για κυνήγι στο Δέλτα του Έβρου αφού ‘’έτσι έπρεπε’’. Συνήθειες δεκαετιών δεν εγκαταλείπονται έτσι απλά. Εξ’ άλλου τότε οι άνθρωποι δεν γνώριζαν την σπουδαιότητα του χώρου. Απλά πήγαιναν. Κυνηγούσαν χήνες – πάπιες που τις μαγείρευαν με εξωτικές συνταγές, αφού η Αλεξανδρούπολη από τότε ήταν σταυροδρόμι πολιτισμού και φυσικά γεύσεων. 

Μέχρι τη δεκαετία 1950 – 1960 τα πουλιά και τα ζώα που φώλιαζαν στο Δέλτα νόμιζαν ότι βρίσκονταν στον παράδεισο, εφ’ όσον ουδείς τα ενοχλούσε. Και πώς να γίνει αυτό, αφού η περιοχή ανάμεσα από τις Φέρες και την θάλασσα έμενε πλημμυρισμένη πολλούς μήνες παραμένοντας άβατη για τους ανθρώπους οι οποίοι συνέχιζαν σε άλλα σημεία να ψαρεύουν και να κυνηγούν.
Μετά το 1960 όμως τα πουλιά και τα ζώα που φώλιαζαν στο Δέλτα πήγαν πράγματι στον παράδεισο, αφού άρχισαν οι αλλαγές στην χρήση γης, οι αποστραγγιστικές εργασίες, οι εκχερσώσεις, η καταπάτηση, το άνοιγμα δρόμων, τα αντλιοστάσια, τα κανάλια με τα αναχώματα κάθε ύψους και πλάτους, οι καλλιέργειες που κάθε χρόνο επεκτείνονταν, η χρήση λιπασμάτων, φυτοφαρμάκων, δηλητηρίων έτσι …. χωρίς πρόγραμμα. Τα πουλιά σιγά – σιγά άρχισαν να στερούνται τους χώρους αναπαραγωγής που γνώριζαν, ενώ τα ζώα μην έχοντας που να πάνε συνωστίζονταν στους εναπομείναντες βιότοπους τόσο πολύ, που πλέον πατάνε και τις φωλιές των πουλιών, και αποψιλώνουν την βλάστηση της περιοχής. Η υποβάθμιση της περιοχής είναι γεγονός από το (1969), που οι  Γερμανοί ορνιθολόγοι Bauer & Muuller τονίζουν την ανάγκη άμεσης προστασίας του Δέλτα Έβρου. 

Η διοίκηση: Με ταχείς ρυθμούς (Φεβρουάριος 1971) η διοίκηση παίρνει μέτρα προστασίας και περιλαμβάνει το Δέλτα του Έβρου στους έντεκα προστατευόμενους από την συνθήκη Ραμσάρ υγροβιότοπους, χωρίς όμως να υπάρχει οριοθέτηση της περιοχής. Για να καταλάβουν οι ατίθασοι κυνηγοί, οι ψαράδες και οι κακοί καταπατητές με πόση σοβαρότητα αντιμετωπίζει η διοίκηση το θέμα, μετά από πενήντα οκτώ μήνες (25/12/1975) τίθεται σε ισχύ και στην χώρα μας η συνθήκη Ραμσάρ (χωρίς οριοθέτηση της περιοχής). Ένα ακόμα δυναμικό χτύπημα δόθηκε το 1980 στους κυνηγούς μετά από … μόλις πέντε χρόνια. Με μια ιστορική υπουργική απόφαση απαγορεύεται το κυνήγι σε ορισμένες περιοχές του χωρίς οριοθέτηση υγρότοπου. Ασήμαντη λεπτομέρεια αποτελεί ότι η απόφαση ανετράπη από τον αμέσως επόμενο υπουργό. Τελικά με μια αποφασιστική κίνηση ενάντια στα συμφέροντα, των καταπατητών, και στους παράνομα αλιεύοντες το δέλτα οριοθετήθηκε το 1996. Τώρα το μόνο που μένει είναι να συνταχθεί, σχετικό προεδρικό διάταγμα από αρμόδια επιτροπή του Υ.ΠΕ.ΧΩ.ΔΕ. 

Το αποτέλεσμα: Έκτοτε, τίποτε δεν εμποδίζει τους απειθάρχητους να συνεχίζουν όπως εδώ και 36 χρόνια (1960 – 1996) την καταστροφή του Δέλτα Έβρου, τη λεηλάτηση των εδαφών του, που υποτίθεται ότι προστατεύονται από την συνθήκη Ραμσάρ και καμιά δεκαριά συμβάσεις – οδηγίες της Ε. Ε., συμφωνίες, σύμφωνα, δίκτυα, ιδιωτικούς & δημόσιους φορείς, κερδοσκοπικές και μη οργανώσεις. Το δέλτα κινδυνεύει εδώ και 40 χρόνια και χρειάζεται την υποστήριξη όλων μας, αναφέρουν τα φυλλάδια που μοιράζονται στους επισκέπτες. Φυσικά κανείς δεν είναι σε θέση να απαντήσει για όλα αυτά που ήδη χάθηκαν από τις νεώτερες γενιές, ούτε αναρωτιούνται ‘’τι κόσμο θα αφήσουμε στα παιδιά μας’’. 

Η διαπίστωση: Η διαφορά του τότε (1950) με το σήμερα, είναι στην συνείδηση … τότε υπήρχε, ενώ τώρα όλοι κουνάνε το κεφάλι τους αμφιβάλλοντας.

Επίλογος για τρία ταξίδια στον Έβρο (Αύγουστος 87, Ιανουάριος 95, Μάιος – Ιούνιος 99)
Ο άνθρωπος: Ακολουθώντας στην αρχή συνοριακές διαδρομές και κατόπιν το μυθικό ποταμό Έβρο στην Θράκη έως ότου φανεί το δέλτα, η θάλασσα του βόρειου Αιγαίου, το Θρακικό πέλαγος. Αποκάλυψη η Θρακική γη. Τα πάντα φαίνονται μεταξένια, ονειρικά, ενώ μια αίσθηση απόλυτη είναι του νερού. Οδηγώντας στη γη του Ορφέα σιγά – σιγά προσαρμόζεσαι σε μια πραγματικότητα εντελώς διαφορετική από ότι σε άλλα μέρη της Ελλάδας. Για χιλιάδες χρόνια λαοί, θεοί, μύστες και ήρωες από την Μικρά Ασία περνούσαν τον ποταμό Έβρο φέρνοντας δυτικότερα, πρώτα στην Θράκη και ύστερα σε όλο τον Ελλαδικό χώρο, τις ιδέες τους, τις τελετουργίες τους, τα μυστικά και τον πολιτισμό τους. 

Ο τόπος: Κανένας φυσικός πόρος δεν είναι μόνο εκμεταλλεύσιμος, καμία γη δεν είναι υγιής όταν τρέφει μονάχα τον άνθρωπο και αυτό για μικρή μόνο περίοδο, μπροστά στον αχανή χρόνο που έκανε η φύση να δημιουργήσει αυτούς τους βιότοπους. Είμαστε Ευρωπαίοι αλλά και πολίτες του κόσμου, οι βιότοποι και η φύση της Εβρίτικης γης, το δέλτα του Έβρου, η Δαδιά, έχουν παγκόσμια σημασία και φυσικά δεν ανήκουν μόνο στον τοπικό πληθυσμό ή στους Έλληνες και την Ελλάδα αλλά σε όλη την ανθρωπότητα. Έτσι πρέπει να τους αντιμετωπίζουμε.

ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Ιδέα & υλοποίηση μορφής: Άγγελος Σινάνης

ΔΙΑΜΟΝΗ: Στην Αλεξανδρούπολη δεκάδες επιλογές ξενοδοχείων. Προτιμήστε κάποιο που να διαθέτει πάρκινγκ, και μην αφήσετε επάνω το Tang Bag. Λουτρά Τραϊανούπολης ΠΛΩΤΙΝΙ 0551 61203, Φέρες ΑΝΘΗ055524201, Ορεστιάδα Ηλέκτρα 0552 23540, Δίκαια ΕΛΛΑΣ 0556 31252, Οικοτουριστικό Κέντρο Δαδιάς: Ξενάγηση 0554 32209, Διαμονή 32263.

ΚΑΜΠΙΝΓΚ: To Δημοτικό Αλεξανδρούπολης είναι ιδανικό 0551 26055, 28735. Τα δάση του Έβρου είναι πανέμορφα για σκηνή. Ρωτήστε όμως πρώτα, ειδικά στην Δαδιά και τους Κατρατζίδες. Όπου στήσετε φεύγοντας μην αφήσετε σκουπίδια.

ΦΑΓΗΤΟ: Ταβέρνες, Οινομαγειρεία, Ουζάδικα, θα βρείτε τα πάντα, στις πόλεις. Στα μικρά χωριά του οδοιπορικού υπάρχουν τα γνωστά καφεπαντοπωλεία με καφέ ή τσιπουρομεζέδες, σπέσιαλ ομελέτες, σαλάτες, κηπευτικά και αλμυρά τυριά ‘’ιδιωτικής’’ χρήσης ή για επισκέπτες. Στην Παραλία Αλεξανδρούπολης φρέσκο ψάρι, όστρακα, χταπόδι λιαστό, ‘’Κλαμάκι’’ 39169, Η Δήμητρα ‘’Διεθνές’’ 34434, ‘’Οστρακάδικο’’ 80814, ‘’το Νησιώτικο’’ 20202, Μέσα στην πόλη ‘’το Πέτρινο’’ 81404, ‘’το Χάνι’’ 37457, ‘’ο Νείλος’’.

ΑΧΡΕΙΑΣΤΑ: Αστυνομία Αλεξανδρούπολης 0551 37352, Φερών 0555 23333, Διδυμότειχο 0553 22100 Α’ Βοήθειες Αλεξανδρούπολη 0551 25772, Σουφλί  0554 23233 Διδυμότειχο 0553 22011, Ορεστιάδα 0552 22222, Συνεργεία – Βουλκανιζατέρ: Αλεξανδρούπολη / Μακαρώνης Σίμος 0551 34645, 32537, Φέρες / Γκούσιου - Δαλάτση 0555 28829, Σουφλί / Αλατζιάς Δημήτριος 0554 22943, Ζάχος Τριαντάφυλλος 0554 23724, Διδυμότειχο / Καραλελέκης Στέφανος 0553 23448, Κωστάκης Πέτρος 0553 23613, Ορεστιάδα Στοϊκοτίδης Δημήτριος 0552 27110, Λινταράκης Δημήτριος 0552 25434, Κυπρίνος Τσομπάνη Ελένη 0556 22207, Νέα Βύσσα / Φιλιππίδης Νικόλαος 0552 71283.

ΧΡΗΣΙΜΑ: Αναζητήστε το βιβλίο ‘’Αλεξανδρούπολη’’. Θαυμάσια συγγραφική εργασία συνεργατών του δήμου, επί δημαρχίας Νίκου Κουκουράβα. ‘’Πολύκεντρο’’ Τυχερού 0554 41068, ‘’Εβρόραμα’’ Σουφλί 0554 24332, Μουσεία: Εκκλησιαστικό Μουσείο Αλεξανδρούπολης 0551 26359, Ι. Μ. Κορνοφωλιάς 0554 51201, Ιστορικό Λαογραφικό Αλεξανδρούπολης 0551 28926, Λαογραφικό Διδυμοτείχου 0553 22316, 22154, Βυζαντινές εκκλησίες Κάστρου Διδυμοτείχου 0553 23960, Μουσείο Ιστορίας & Λαογραφίας Ορεστιάδας 0552 23786, Μουσείο Ελληνικού Μεταξιού Σουφλίου 0554 23700, Λαογραφικό Μουσείο Φερών 0555 23214.

ΔΕΛΤΑ ΕΒΡΟΥ: WWF Ελλάς Πρόγραμμα ταχείας παρέμβασης Έβρου 0551 22124, Τ.Ε.Δ.Κ. Νομού Έβρου 0551 27611, Δασαρχείο Αλεξανδρούπολης 0551 28326, 26412. Αν θέλετε να δείτε ερωδιούς χωρίς άδειες & ταλαιπωρία ωρών από τους φαντάρους (που δεν φταινε) ή την 12^η μεραρχία (που προφανώς φταιει) πηγαίνετε κατ’ ευθείαν στο εκπληκτικό μουσείο χλωρίδας και πανίδας του δέλτα Έβρου 0551 26200 ή στο Τουριστικό Κέντρο Φερών 0555 24310 ή στο Κέντρο Ενημέρωσης Τραϊανούπολης 0551 61000, E – mail: '); document.write(addy59622); document.write('<\/a>'); //-->\n Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε. "> Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

ΔΑΣΟΣ ΔΑΔΙΑΣ: Οικοτουριστικό κέντρο ενημέρωσης 0554 32263, Δασαρχείο Σουφλίου 0551 22221, 22656, Αγροτοτουριστικός συνεταιρισμός Δαδιάς ‘’η γερακίνα’’ 0554 32209, WWF 01 3610423, E – mail: '); document.write(addy95626); document.write('<\/a>'); //-->\n Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε. "> Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε. Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία 01 3811271, 3801167.

ΠΡΟΣΒΑΣΕΙΣ: Αλεξανδρούπολη - Αθήνα 880 χλμ, Από Θεσσαλονίκη 345 χλμ, για Ορεστιάδα προσθέστε 100 χλμ. Σε 43 χλμ από Αλεξανδρούπολη είναι τα ελληνοτουρκικά σύνορα (γέφυρα Κήπων), και η Κωνσταντινούπολη απέχει 300 χλμ (πάτε και με τραίνο). Από εδώ φεύγουν πλοία για Σαμοθράκη (δρομολόγια ΣΑΟΣ 0551 26721), νησιά  Ανατολικού Αιγαίου, Δωδεκάνησα (ΚΙΚΩΝ tours 0551 25338, 25455) και Κρήτη (Λιμεναρχείο 0551 26468).

ΒΕΝΖΙΝΑΔΙΚΑ: Όπου και να βρεθείτε δεν θα αντιμετωπίσετε έλλειψη. Σε όλες τις μεγάλες πόλεις όλες οι εταιρείες, στα χωριά Άβαντας 2, Αισύμη 3, Μικρό Δέρειο 1, Καστανιές, Δίκαια, Ορμένιο όλες οι εταιρείες.

ΧΑΡΤΕΣ: Ακριτική περιοχή, Σύνορα κοντά κλπ είναι οι συνηθισμένες δικαιολογίες της Γ.Υ.Σ. που παραμένει μακράν του ‘’ανταγωνισμού’’. Δίνουν αν τις ζητήσει Ν.Π.Δ.Δ. ή Ν.Π.Ι.Δ. Γεωγραφική Υπηρεσία Στρατού, Πεδίον Άρεως / 01 8842811. Αγοράστε 2 φύλλα 1:250.000, Αδριανούπολις – Ορεστιάς, Αλεξανδρούπολις & Αλεξανδρούπολις, Οι εκδόσεις Ζουμπουλάκη Μεσολογγίου 3, Αθήνα 01 3632704 έχουν μια ενδιαφέρουσα προσέγγιση όλης της Θράκης. Νομός Έβρου σε κλίμακα 1:200.000 από τις εκδόσεις Ι. Ρέκου Κλεισθένους 15,  Αθήνα 01 3251564, Αγ. Μηνά 13, Θεσσαλονίκη 031 271063. 

ΛΕΣΧΕΣ ΜΟΤΟΣΥΚΛΕΤΑΣ: ΛΕ.Μ.Εβρου 0551 28571, 81071, 33761, Moto Club Ακρίτες 0551 22103, 37722, ΛΕ.ΜΟΤ Σουφλίου: Μπουρουλίτης Νίκος 0554 23097, ΛΕ.Μ.Ορεστιάδας Τσιάμης Βασίλης 0944671694, 0552 27110.

Περισσότερες πληροφορίες για το Νομό Έβρου αντλήστε από την ενδεικτική Βιβλιογραφία – Αρθρογραφία: 

Θράκη / Χ. Μπακιρτζής – Δ. Τριαντάφυλλος / ΕΤΒΑ – ΕΟΜΕΧ Αθήνα 1989.
Αλεξανδρούπολη / Γεωργίου Α. Παναγιώτου / Δήμος Αλεξανδρούπολης 1992.
Βουνά και τόποι / Μ. Κοκου / Δήμος Αλεξανδρούπολης 1992.
Το τρένο στη Βόρειο Ελλάδα / Δημήτρη Παπαδημητρίου / Επτά Ημέρες 15/10/95.
Γεωγραφική Εγκυκλοπαίδεια / Τεγόπουλος - Μανιατέας / Αθήνα 1997. 

 EDITORIAL Τόμου Β’ 2000 (695 λέξεις)

Ελλάδα και Τουριστική Ανάπτυξη 

Και σε αυτό τον γεμάτο ταξίδια σε μια ‘’άλλη Ελλάδα’’ τόμο δεν θα μπορούσαν να λείπουν οι αλήθειες που τόσο πολύ μας λείπουν. 

Διαπιστώνουμε όλοι, μέσα από αυτά τα ταξίδια, ότι η αυτάρκης αγροτική & κτηνοτροφική κοινωνία που ζούσε και ευημερούσε σε όλα τα χωριά που ταξιδεύουμε - και προτείνουμε να ταξιδέψετε και εσείς - προ πολλού έχει γίνει ‘’πρώην’’, προ πολλού έχει καταρρεύσει και σταδιακά μεταβλήθηκε σε αστική. Ελάχιστοι κάτοικοι πλέον σε αυτά τα χωριά διατηρούν τον κοινωνικό & οικογενειακό τους ιστό εκεί.  Δείγματα αυτής της άλλοτε κραταιάς κοινωνίας αχνοφαίνονται σε όλα τα ορεινά συγκροτήματα της πατρίδας μας αποκλειστικά και μόνο το καλοκαίρι, ενώ έως την δεκαετία του 70’ – 80’ υπήρχαν εκατοντάδες οικογένειες που διαχείμαζαν στην γενέτειρά τους παρά τις δυσκολίες. 

Αυτή η χειμωνιάτικη εικόνα εγκατάλειψης που παρουσιάζουν τα χωριά, οφείλεται πρωτίστως σε γεγονότα:
1^ο: τα δημόσια κοινωνικά προγράμματα δεν πιάσανε ‘’τόπο’’, (αφού δεν υπήρχε πρόνοια για διαφανείς διαδικασίες στο μοίρασμα της ‘’πίττας’’ ή των αναπτυξιακών ‘’πακέτων’’ της Ε. Ε, που διαχειρίζονται σε τοπικό επίπεδο αναπτυξιακές Α. Ε), 
2^ο: η αποσάθρωση και διάλυση της κτηνοτροφίας που παρέσυρε τον αυτόνομο κοινωνικό ιστό, στην έλλειψη έγκυρης πληροφόρησης & εύκολης επικοινωνίας, με τα κέντρα αποφάσεων, πράγμα που είχε σαν αποτέλεσμα… την μαζική εσωτερική μετακίνηση του πληθυσμού και την αναζήτηση μόνιμης στέγης, αξιόπιστης πληροφόρησης και σίγουρης εργασίας στις μεγαλύτερες πόλεις. 

Η Διοίκηση, οι δήθεν ‘’αναπτυξιακές’’ εταιρείες ανίκανες να δουν την αλήθεια, αγνοούν ακόμη και αυτό το οφθαλμοφανές γεγονός. Δυστυχώς μόνο με ημερίδες, ευχές, σεμινάρια, ή για τους τύπους… ενημέρωση, ουδείς φαίνετε διατεθειμένος να επιστρέψει.  Και πώς να το πράξει, όταν όλα αυτά που επιδοτούμενα παρουσιάζονται σαν ανάπτυξη, δεν υλοποιούνται από τον τοπικό πληθυσμό, όπως θα έπρεπε να είναι το βασικό ζητούμενο, αλλά από ανθρώπους ξένους προς αυτόν και την κουλτούρα του.

Διακρίνεται δηλαδή, μια εκ βάθρων επιχειρούμενη διαστρέβλωση της κοινωνικής συνοχής που φέρνει μέσα από αυτές τις ‘’αναπτυξιακές’’ προσπάθειες ο πρόσκαιρος πλουτισμός των ευνοουμένων, άσχετων με τον τόπο, ανθρώπων που εννοούν καλά και σώνει να τον αναπτύξουν όπως αυτοί οραματίζονται, μην λαμβάνοντας υπ’  όψιν τις βασικές δομές λειτουργίας των τοπικών ευνομούμενων κοινωνιών. Μην λαμβάνοντας υπ΄ όψιν το ‘’παν μέτρον άριστον’’ έχουν μπερδέψει την εξέλιξη με την ασυδοσία και την καταστροφή, λησμονώντας τα καίρια προβλήματα των καιρών μας. 

Εν τω μεταξύ, ο καιρός περνάει άπρακτος για αυτούς που επιμένουν να μένουν στα χωριά. Η εμπλοκή των υπεύθυνων ‘’αναπτυξιακών’’ εταιρειών, τα ωραία λόγια, και ταυτόχρονα ο παραλογισμός και η ομαδική παράκρουση της Διοίκησης που τα πιστεύει, έχουν - όλοι αυτοί  - φτάσει στο σημείο να νομίζουν πραγματικά – ειδικά τα τελευταία χρόνια – ότι στις ορεινές και μειονεκτικές ορεινές περιοχές υπάρχει ανάπτυξη !!!

Ας ξεκαθαρίσουμε όμως κάτι. Ανάπτυξη είναι όταν οι επενδύσεις γίνονται στον τόπο, και ταυτόχρονα, τα τυχόν κέρδη από αυτές μένουν και επενδύονται σε αυτόν. Αυτό είναι δυνατόν να συμβεί μόνο από ανθρώπους που ανήκουν σε αυτόν και απολύτως φυσιολογικά συμπάσχουν μαζί του. Δεν είναι ανάπτυξη, όταν έρχεται ο επίδοξος επενδυτής από όποια πόλη - ή χώρα πλέον - παίρνοντας 50% ή 60% επιδότηση και να φτιάχνει όπως – όπως αυτό που έχει επιλέξει και το τελικό κέρδος από αυτή την επένδυση να το επαναπροωθεί στην γενέτειρά του για χίλιους δυο δικούς του λόγους, που δεν υποχρεούται να αναφέρει σε κανέναν.

Κέρδος για την επιτυχημένη πορεία της ανάπτυξης και ταυτόχρονα της όποιας επενδυτικής προσπάθειας θα έπρεπε να θεωρείται όταν το κέρδος, παραμένει και επαναεπενδύετε στον τόπο και δεν φεύγει αλλού. Τότε, και μόνον τότε, υπάρχει και  - κυρίως - στεριώνει η όποια προσπάθεια. 

Κοιτώντας μεσοπρόθεσμα, να εκταμιευθούν κονδύλια επειδή ‘’το πρόγραμμα τρέχει τώρα’’ για δήθεν έργα ή δήθεν επενδύσεις στους ορεινούς & μειονεκτικούς τόπους της πατρίδας μας, τότε είναι πράγματι άτυχοι, και αυτοί, εφ’ όσον οι επενδύσεις χάνονται, αλλά κυρίως, ο δύσμοιρος τόπος και οι πραγματικά αγανακτισμένοι από τις διακρίσεις κάτοικοί του, που έτυχε να κυβερνάται από αυτούς.

Εμείς, αλλά κυρίως εσείς που μας διαβάζετε έχετε σίγουρα δει αυτά τα καθοριστικά για την Ελλάδα γεγονότα. Συνεχίστε να ταξιδεύετε μέσα από τις σελίδες μας καταγράφοντας τοπία και εμπειρίες στο μυαλό ή στο χαρτί. Σε λίγα χρόνια, οι τουριστικοί ‘’προορισμοί’’ θα έχουν αλλάξει μορφή, και σίγουρα, δεν θα έχουν καμία σχέση με αυτό που εμείς επιζητούμε.

Ταξιδεύοντας … και αναβοσβήνοντας τα φώτα.

Άγγελος Σινάνης

 ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ (2889 λέξεις)

ΓΡΕΒΕΝΑ – Τα Πέτρινα παραδοσιακά Γεφύρια

Κείμενο - Διαφάνειες: Άγγελος Σινάνης © Φεβρουάριος 2000

Δυτική Μακεδονία, Μακεδονική γη, αυτή η Ελληνική περιφέρεια με τις απέραντες δασοσυστάδες, τα ψηλά βουνά, τις γαλήνιες λίμνες, τους καταρράκτες με τα άφθονα νερά, τον καθαρό αέρα, και την θαυμαστή άγρια φύση με όλες τις ξεχασμένες μυρουδιές να πλανώνται στο αμόλυντο περιβάλλον, περιμένει τον επισκέπτη, περιηγητή να γνωρίσει όσα απλόχερα η φύση χάρισε στα Γρεβενά. Σήμερα οι δοκιμασμένοι από τους σεισμούς του 1995 άνθρωποι έχουν βρει τους ρυθμούς τους και μέσα από μια πρωτοφανή ανάπτυξη σας περιμένουν όπως πρώτα, να σας φιλοξενήσουν.  

Ο Νομός Γρεβενών, από τους νεώτερους νομούς της χώρας, δημιουργήθηκε το 1964, χαρακτηρίζεται γεωργοκτηνοτροφικός από πλευράς απασχόλησης του ενεργού πληθυσμού. Όμως τα τελευταία χρόνια, όλο και περισσότεροι ασχολούνται με τον τουρισμό φτιάχνοντας πανέμορφους παραδοσιακούς ξενώνες, ανοίγοντας παλιά δασωμένα και ξεχασμένα μονοπάτια για πεζοπορία. Ο τουρισμός δράσης έχει βρει στα Γρεβενά μια πραγματικά ανέγγιχτη περιοχή για να αναπτυχθεί. Όμορφα, ήσυχα χωριά πνιγμένα από έλατα, ρόμπολα, πεύκα, συνεχίζουν την παράδοση ζώντας στους δικούς τους ρυθμούς.

Η Πίνδος είναι η μεγαλύτερη οροσειρά της Ελλάδος σχηματίζοντας το σκελετό της Ηπειρωτικής χώρας. Τα δυτικά των Γρεβενών εφάπτονται με τέσσερα εκπληκτικά ορεινά συγκροτήματα: Σμόλικα 2637μ, Βασιλίτσα 2241μ, Λύγκου 2177μ, Ζυγού 1820μ, κάνουν αξέχαστες όλες τις διαδρομές μαγεύοντας ιδιαίτερα όσους πεζοπορούν ή οδηγούν μοτοσυκλέτα & 4*4. Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει η Ζεστή Κοιλάδα, περισσότερο γνωστή από το βλάχικο τοπωνύμιο Βάλια Κάλντα. Με περιφέρεια 67 τ.χ. και με πυρήνα 33 τ.χ. με τις 3 μόνιμες λίμνες 2 στην φλέγκα,1 στο Αυγό, αποτελεί την καλύτερη δικαιολογία για επίσκεψη και πεζοπορία στην περιοχή. Πρόσβαση υπάρχει από το χωριό Περιβόλι και Μηλιά. Αυτός ο επίγειος παράδεισος από οξιές, μαυρόπευκα, σπάνια για τη χώρα μας χλωρίδα, πανίδα, δικαίως θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους βιότοπους στην χώρα μας, και γι’ αυτό άλλωστε ανακηρύχθηκε Εθνικός Δρυμός το 1966.

Περίπου 20χλμ από την πόλη των Γρεβενών βρίσκεται το Κηπουριό. Στην διαδρομή συναντάτε τον Βενέτικο ποταμό οι πηγές του οποίου βρίσκονται στις βόρειες πλαγιές της Πίνδου. Το ποτάμι είναι γνωστό για τις απίθανες καταβάσεις με καγιάκ που οργανώνει το γραφείο Οικοτουρισμού Γρεβενών. Περισσότεροι από επτά παραπόταμοι και ρέματα σχηματίζουν  τον κύριο ρου του ποταμού και ενώνονται στο ύψος του ‘’Σπανού’’, κοντά στο Κηπουριό.

Το πρώτο από τα ρέματα ξεκινά από το βορειότερο σημείο της Πίνδου και περνά μέσα από το Δοτσικό, από τα λίγα χωριά του ορεινού όγκου, που διατηρεί αναλλοίωτη την παραδοσιακή αρχιτεκτονική του με αποκορύφωμα, το τοξωτό πέτρινο γεφύρι στην μέση του οικισμού. Συνεχίζοντας την διαδρομή του ο Βενέτικος, κοντά στο χωριό Ζιάκας και μέχρι την επόμενη διακλάδωση, συναντά τρία στην σειρά πέτρινα γεφύρια, του Ζιάκα, του Κατσογιάννη, και τις Λιάτισσας, και ένα μικρό φαράγγι. Εκεί τροφοδοτεί ένα ‘’σύστημα’’ παλιών νερόμυλων και νεροτριβών ιδιαίτερα εντυπωσιακό και αριστοτεχνικά - για την εποχή του - κατασκευασμένο. 

Ένα άλλο τμήμα, που για πολλούς είναι το πιο μαγευτικό, σε όλη την διαδρομή του ποταμού είναι κοντά στο χωριό Κηπουριό. Εκεί πάνω, στα ερείπια διπλής γέφυρας είναι κτισμένο το πεντάτοξο γεφύρι του Σπανού, που έκτισε ο Μουσταφά Αγάς από το Αργυρόκαστρο. Το γεφύρι εκείνη την εποχή ήταν θείο δώρο για τους τσελιγγάδες της Πίνδου, πού αντιμετώπιζαν χίλιους δυο κινδύνους όταν μετακινούσαν τα κοπάδια των προβάτων, και με κίνδυνο της ζωής τους διέσχιζαν τον Βενέτικο. Το γεφύρι βρίσκεται σε λειτουργία από το 1846 που κτίστηκε, εξυπηρετώντας τα χωριά Κηπουριό, Λαγκαδιά, Βελόνι, Ζιάκας, Κοσμάτι, ακόμη και σήμερα! 

Λίγο πιο κάτω το Τρίτοξο γεφύρι του Σταυροποτάμου. Στον γυρισμό ακολουθώντας τις πινακίδες - Μοναχίτι -Τρικώμου - σύνολο 16χλμ βρίσκετε το πετρόχτιστο γεφύρι του Αζίζ Αγά που θεωρείται αυτό με την μεγαλύτερη μέση καμάρα στην Ελλάδα, και το γεφύρι στα Καγγέλια. Το μονοπάτι που οδηγεί στα ‘’Καγγέλια’’ είναι βατό το καλοκαίρι, όμως με τις πρώτες χειμωνιάτικες βροχές μετατρέπεται σε λασπόδρομο με παχιά και κολλώδη λάσπη. Χωρίς ελαφρύ εντουράκι μην το σκεφθείτε καν. Εξ’ άλλου το γεφύρι δεν είναι μακριά. Περπατήστε και λίγο! Στα βατά μονοπάτια που ενώνουν το Κηπουριό με το Μοναχίτι είναι σημεία παρατήρησης - ίσως μόνο από ίχνη - μεγάλων θηλαστικών, Αρκούδας, Λύκου, Ζαρκαδιού, Αγριόγατου. 

Μια απολαυστική διαδρομή σας φέρνει στο Σπήλαιο, ένα χωριό- αποκάλυψη, στα μάτια του επισκέπτη  κτισμένο στον ορεινό όγκο του Όρλιακα όπου σχηματίζεται το εκπληκτικής ομορφιάς ομώνυμο φαράγγι. Στο χωριό υπάρχει ένα από τα πολλά θρησκευτικά μνημεία του Νομού, η Κοίμηση της Θεοτόκου (1570). Για να φτάσετε στο εκπληκτικό φαράγγι, ξεκινήστε από την πλατεία του χωριού, ακολουθώντας το δρόμο προς την εκκλησία της Αγίας Αικατερίνης και με κατεύθυνση αριστερά, σύνολο 7 χλμ, σε μια παραδεισένια κατηφορική διαδρομή κατεβείτε στο ποτάμι όπου εμπρός από την είσοδο του φαραγγιού δεσπόζει το πέτρινο γεφύρι της Πορτίτσας. Τα παλιά χρόνια συνέδεε τα χωριά Σπήλαιο και Μοναχίτι, όμως ακόμα και στις μέρες μας  εξυπηρετεί τις ανάγκες των κατοίκων – ειδικά των βοσκών που έχουν ακόμα κοπάδια και περνάνε από το ένα μέρος του ποταμού στο άλλο. Οι παλιότεροι κάτοικοι θυμούνται πόσο απόκρημνο και ψηλό σημείο ήταν κτισμένο το γεφύρι. Στις μέρες μας οι συνεχείς προσχώσεις του ποταμού από φερτές ύλες, το κάνουν να φαίνεται μικρό. Αν όμως τριπλασιάσετε (όπως λένε οι ντόπιοι) το ύψος του σίγουρα θα ήταν πιο επιβλητικό.

Πανέμορφο χωριό είναι οι Φιλιππαίοι και η πολυτραγουδισμένη Σαμαρίνα σε υψόμετρο 1450μ. (το μεγαλύτερο σε υψόμετρο κατοικημένο χωριό στην επικράτεια) μόνο για το καλοκαίρι όμως, μια που τους χειμωνιάτικους μήνες εγκαταλείπεται απ’ τους κατοίκους της. Στην καρδιά του ορεινού συγκροτήματος της Πίνδου 47χλμ από τα Γρεβενά, μέσα από μια καταπληκτική ασφάλτινη πλέον διαδρομή, που περνά από την Σμίξη ο απαιτητικός επισκέπτης φτάνει στο γνωστό πλέον χιονοδρομικό κέντρο Βασιλίτσα που η κορυφή της αγγίζει τα 2.249μ. Ένας τόπος παράδεισος, τόσο για την εκπληκτική θέα, όσο και για την οργανωτική δομή και του καταφυγίου και του σαλέ. 

Σινιάτσικο, Τύμφη, Σμόλικας, Γράμμος και Όλυμπος! είναι οι κορυφές που αντικρίζει κανείς φτάνοντας με τους χιονοδρομικούς αναβατήρες - Λισιόρο - Γαλανή 991μ, ο πρώτος και στη συνέχεια άλλα 915μ ο δεύτερος. Οι δραστηριότητες εδώ είναι από περιήγηση και φωτογράφηση του χώρου, έως ορειβασία, σκι, και αναρρίχηση. Στο σαλέ και στο καταφύγιο μπορείτε να διανυκτερεύσετε σαλέ δοκιμάζοντας ντόπιες τοπικές σπεσιαλιτέ, και φυσικά άγιο τσιπουράκι. 

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΠΕΤΡΙΝΑ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΑ ΓΕΦΥΡΙΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΓΡΕΒΕΝΩΝ

1.     Πέτρινο Γεφύρι Αζίζ – Αγά: Κτίσθηκε το 1727 με χρηματοδότηση του Αζίζ – Αγά, και είναι το μεγαλύτερο σε ύψος γεφύρι στην Μακεδονία. Με τις τρεις καμάρες του και τα δύο μικρά ανακουφιστικά ανοίγματα γεφυρώνει τον ποταμό Βενέτικο, και αποτελούσε βασικό εμπορικό πέρασμα από την Ήπειρο στην Δυτική Μακεδονία και αντίστροφα. Δεν υπάρχει κτητορική επιγραφή. Βρίσκεται λίγο πριν από το Τρίκωμο αριστερά, στο τέλος του χωματόδρομου.

2.     Πέτρινο Γεφύρι Δοτσικού: Κτίσθηκε γύρω στο 1870 – 1880, γεφυρώνοντας με το μοναδικό του τόξο, τον Βενέτικο ή Βελονιά που διασχίζει το χωριό. Είναι το μοναδικό στον Νομό Γρεβενών μέσα σε οικισμό και χρησιμοποιείται ακόμα. Δεν υπάρχει κτητορική επιγραφή. Βρίσκεται στο χωριό Δοτσικό και φροντίστε όταν πάτε να κάνετε την ωραία διαδρομή που περνάει από την πανέμορφη Καλλονή.

3.     Γεφύρι στο Ελευθεροχώρι:  Το γεφύρι του Ελευθεροχωρίου έπεσε το 1947 και το μόνο που σώζεται δίπλα στην καινούργια γέφυρα είναι τα ερείπια από τα βάθρα του. Αναφέρεται, αφού η παράδοση το θέλει να πέρασε από πάνω του ο Μέγας Αλέξανδρος. 

4.     Πέτρινο Γεφύρι Ζιάκα: Κτίσθηκε στα τέλη του 1800 με χρηματοδότηση κάποιου Τούρκου. Είναι δίτοξο με δύο ανακουφιστικά ανοίγματα και γεφυρώνει τον Βενέτικο ή Βελονιά. Το μεγάλο του τόξο έχει τέλειο κυκλικό σχήμα. Εξυπηρετούσε την επικοινωνία των χωριών Μαυρανέοι & Μαυρονόρος με τον Ζιάκα. Δεν υπάρχει κτητορική επιγραφή. Βρίσκεται στον δρόμο προς το χωριό Ζιάκας δίπλα από την καινούργια γέφυρα. 

5.     Πέτρινο Γεφύρι Καγκέλια: Άγνωστη χρονολογία κατασκευής, πιθανολογείται ο 19^ος Αι.  Λέγεται και της Καστανιάς. Είναι δίτοξο, με ασύμμετρες καμάρες γεφυρώνοντας τον Βενέτικο ποταμό και εξυπηρετούσε τα χωριά Μοναχίτι και Τρίκωμο. Δεν υπάρχει κτητορική επιγραφή. Βρίσκεται στον κατηφορικό χωματόδρομο λίγο πριν την νέα γέφυρα που ενώνει το Τρίκωμο με το Μοναχίτι αριστερά. Το μονοπάτι που οδηγεί στα ‘’Καγγέλια’’ είναι βατό το καλοκαίρι, όμως με τις πρώτες χειμωνιάτικες βροχές μετατρέπεται σε λασπόδρομο με παχιά και κολλώδη λάσπη.

6.     Πέτρινο Γεφύρι Κάστρου: Άγνωστη χρονολογία κατασκευής, πιθανολογείται το πρώτο μισό του 19^ου Αι. Το μοναδικό του τόξο, με το τέλειο κυκλικό σχήμα, γεφυρώνει το Γρεβενίτικο ποτάμι ενώ παλιότερα, εξυπηρετούσε την επικοινωνία των χωριώνΜέγαρο και Κάστρο μεταξύ τους, αλλά και με τα Γρεβενά. Δεν υπάρχει κτητορική επιγραφή και πρόσφατα (Οκτώβριος 99’ ) του γινόταν συντήρηση. Βρίσκεται κάτω από το χωριό Κάστρο όμως η πολύ απότομη κατηφορική πλαγιά θέλει καλά φρένα ή πόδια για περπάτημα. Πιο ομαλή πρόσβαση υπάρχει πριν το χωριό Μέγαρο, ακριβώς στην νέα γέφυρα δεξιά, και σε 3 χλμ στο εικονοστάσι πάλι δεξιά. 

7.     Πέτρινο Γεφύρι της Μαέρης: Κτίσθηκε το 1909. Λέγεται και Δασύλλιου  ή Παλιομάγερου επειδή γεφυρώνει τον ποταμό Παλιομάερο. Σώζεται το συμφωνητικό κατασκευής του. Είναι Μονότοξο με εύκολη πρόσβαση αφού βρίσκεται στον κεντρικό ασφαλτόδρομο που ενώνει το χωριό Κυπαρίσσι με το Δασύλλιο. 

8.     Πέτρινο Γεφύρι στο Μύλο Σπηλαίου:  Άγνωστη χρονολογία κατασκευής, πιθανολογείται το πρώτο μισό του 19^ου Αι. Λέγεται και Κατσουγιάννηκαι Αγίου Αθανασίου. Ήταν Τρίτοξο όμως σήμερα το ένα του τόξο είναι πλάκα με σκυρόδεμα. Γεφυρώνει τον Βενέτικο, και εξυπηρετούσε την επικοινωνία του χωριού Σπήλαιο με τους Μαυραναίους και τα Γρεβενά. Δεν υπάρχει κτητορική επιγραφή. Βρίσκεται αριστερά στον κατηφορικό χωματόδρομο ανάμεσα από τα χωριά Ζιάκας και Σπήλαιο. Το μονοπάτι που οδηγεί στο γεφύρι είναι βατό το καλοκαίρι, όμως με τις πρώτες χειμωνιάτικες βροχές μετατρέπεται σε λασπόδρομο με παχιά και κολλώδη λάσπη. Στην έξοδο του γεφυριού δεξιά από την τσιμεντένια πλάκα υπάρχει ψηλός βράχος που γλιστράει. Προσοχή το Κάρτερ ή φροντίστε τουλάχιστον να είναι γερή η ποδιά.

9.     Πέτρινο Γεφύρι Λιάτισσας : Άγνωστη χρονολογία κατασκευής. Λέγεται και ‘’το πήδημα του κλέφτη’’ Είναι μικρό Μονότοξο με τέλειο κυκλικό σχήμα, και γεφυρώνει τον Βενέτικο. Παλιότερα εξυπηρετούσε την επικοινωνία του Σπηλαίου, με τον Σταυρό το Κοσμάτι και τα Γρεβενά. Δεν υπάρχει κτητορική επιγραφή. Βρίσκεται αριστερά στον κατηφορικό χωματόδρομο ανάμεσα από τα χωριά Ζιάκας και Σπήλαιο. Πρόκειται για τον ίδιο δρόμο που οδηγεί ‘’στον μύλο Σπηλαίου’’  σε ένα απότομο δεξί πέταλο, σταματάτε και πάτε αριστερά με τα πόδια 400 μέτρα.

10.  Πέτρινο Γεφύρι Ματσαγκάνη : Κτίσθηκε πριν το 1850. Είναι μικρό Μονότοξο και γεφυρώνει το μικρό ρέμα Κυρακαλή. Παλιότερα εξυπηρετούσε τους κατοίκους της Μηλιάς και της Κρανιάς με τα Γρεβενά. Δεν υπάρχει κτητορική επιγραφή. Βρίσκεται δεξιά στον κεντρικό ασφαλτόδρομο λίγο πριν την Κρανιά. Επισκευάστηκε την περίοδο 1987 – 1990.

11.  Πέτρινο Γεφύρι Νιδρούζι : Άγνωστη χρονολογία κατασκευής, πιθανολογείται το δεύτερο μισό του 19^ου Αι. Είναι μικρό Μονότοξο και γεφυρώνει τον Βενέτικο. Εξυπηρετούσε την επικοινωνία Πρόσβορου και Αλατόπετρας με Καληράχη και Αναβρυτά και από εκεί στα Γρεβενά. Δεν υπάρχει κτητορική επιγραφή. Βρίσκεται στον δασικό δρόμο που ενώνει το Πρόσβορο με την Αλατόπετρα.

12.  Πέτρινο Γεφύρι Παπατάκη : Άγνωστη χρονολογία κατασκευής, ο τεχνίτης που το κατασκεύασε λεγόταν Γεώργιος Λάζος (1867 – 1933). Σώζεται μόνο το ένα τόξο του από τα δύο που πιθανολογείται ότι είχε. Εξυπηρετούσε το χωριό Κυπαρίσσι  στην επικοινωνία του με τον Άγιο Κοσμά και τα Γρεβενά. Βρίσκεται στον κεντρικό δρόμο που ενώνει τα δύο χωριά δεξιά στην καινούργια γέφυρα.

13.  Πέτρινο Γεφύρι Πασά : Κτίσθηκε το 1690. Το γεφύρι του Πασά είναι από τα παλιότερα, αν όχι το παλιότερο της Δ. Μακεδονίας Γεφύρωνε με τα έξι τόξα του τον ποταμό Αλιάκμονα και εξυπηρετούσε την επικοινωνία Γρεβενών – Ηπείρου - Βορειοδυτικής Θεσσαλίας από τα δυτικά, και Σιάτιστα - Κοζάνη και από εκεί στους μεγάλους ευρωπαϊκούς δρόμους.  Ανατινάχθηκε από τους Άγγλους το 1941, και σήμερα σώζονται τα επτά βάθρα του και το μικρότερο τόξο του. Βρίσκεται από Γρεβενά προς Κοζάνη, λίγο πριν την καινούργια γέφυρα του Αλιάκμονα δεξιά, εκεί που γίνονται τα έργα για την Εγνατία.

14.  Πέτρινο Γεφύρι Πορτίτσας : Πιθανολογείται ότι κτίσθηκε ανάμεσα στα έτη 1830 – 1850. Είναι δίτοξο με ένα ανακουφιστικό άνοιγμα και γεφυρώνει τον Βενέτικο ποταμό στην αρχή του φαραγγιού εξυπηρετώντας και σήμερα τους κατοίκους από το κοντινό Μοναχίτι και Σπήλαιο. Δεν υπάρχει κτητορική επιγραφή. Βρίσκεται φεύγοντας από το Σπήλαιο προς το ξωκλήσι της Αγίας Αικατερίνης, αριστερά στην κατηφορική διαδρομή βγαίνετε στο ποτάμι όπου το βλέπετε εμπρός από την είσοδο του φαραγγιού, σύνολο 7 χλμ.

15.  Πέτρινο Γεφύρι Τσακνοχωρίου : Χωρίς να προσδιορίζεται ακριβώς η κτίση του είναι βέβαιο από γραπτές μαρτυρίες ότι προϋπήρχε του 1886. Είναι τετράτοξο με ένα ανακουφιστικό άνοιγμα, και γεφυρώνει τον ποταμό Πραμόριτσα απ’ όπου και η δεύτερη ονομασία του. Η ονομασία Τσακνοχώρι προέρχεται από την παλιά ονομασία του Ανθοχωρίου απ’ όπου έχει κυρίως πρόσβαση. Εξυπηρετούσε την επικοινωνία Τσοτύλι – Κοζάνη – Γρεβενά. Δεν υπάρχει κτητορική επιγραφή. Βρίσκεται λίγο έξω από το Ανθοχώρι στον χωματόδρομο δεξιά προς το χωριό Κληματάκι. 

16.  Πέτρινο Γεφύρι Σπανού : Ηκτητορική επιγραφή αναφέρει το 1846 σαν έτος κατασκευής. Η χρηματοδότηση ήταν του Μουσταφά Αγά ή Σπανού. Είναι το μεγαλύτερο γεφύρι της Μακεδονίας με πέντε τόξα και τρία ανακουφιστικά ανοίγματα που γεφυρώνουν τον Βενέτικο. Εξυπηρετούσε τα χωριά Κοσμάτι και Πηγαδίτσα, κυρίως όμως τις ανάγκες μετακίνησης κοπαδιών, επικοινωνίας, εμπορίου της Βόρειας Πίνδου με τη Θεσσαλία. Βρίσκεται στον κεντρικό ασφαλτόδρομο Γρεβενών – Κηπουριού – Κρανιάς.

17.  Πέτρινο Γεφύρι Σταμπέκη : Άγνωστη χρονολογία κατασκευής. Είναι μικρό Μονότοξο, και εξυπηρετούσε την Κρανιά με το Μικρολίβαδο. Δεν υπάρχει κτητορική επιγραφή και βρίσκεται δεξιά στον κεντρικό ασφαλτόδρομο Κρανιάς – Μηλιάς Μετσόβου. Επισκευάστηκε την περίοδο 1987 – 1990.

18.  Πέτρινο Γεφύρι Σταυροποτάμου : Πιθανολογείται ότι κτίσθηκε στα μέσα του 19^ου Αι. οπωσδήποτε πριν του 1880. Είναι τετράτοξο με ένα ανακουφιστικό άνοιγμα και γεφυρώνει τον Σταυροπόταμο (Σιτοβίτικο) 100 μέτρα πριν την ένωσή του με τον Βενέτικο. Εξυπηρετούσε το Κηπουριό με τα Γρεβενά αλλά αποτελούσε και τμήμα της οδού που ένωνε την Ήπειρο με τα Γρεβενά μέσω Μετσόβου. Βρίσκεται στον κεντρικό ασφαλτόδρομο Γρεβενών – Κηπουριού – Κρανιάς, λίγο μετά το γεφύρι του Σπανού.

Τα 18 παραδοσιακά πέτρινα γεφύρια – είναι, σε γενικές γραμμές, τα μεγαλύτερα και εντυπωσιακότερα της Μακεδονίας. Έχουν κηρυχθεί ιστορικά διατηρητέα μνημεία από την 11^η εφορεία Βυζαντινών μνημείων της Βέροιας, μετά από ενέργειες της Νομαρχίας Γρεβενών, το 1995. Αυτά τα θαυμάσια αρχιτεκτονικά μνημεία του Νομού, που βρίσκονται πάνω στους λιθόστρωτους δρόμους – μονοπάτια - πού συνέδεαν τα χωριά, αλλά και τη Μακεδονία με την Ήπειρο, όσο και οι νέες σχετικά δραστηριότητες των επισκεπτών - σκι στην Βασιλίτσα, παρατήρηση πουλιών στο Σπήλαιο και στο Φαράγγι του Τσούργιακα και Όρλιακα, όπως και στην Σμίξη, συνθέτουν μια εκπληκτική εικόνα για τις δραστηριότητες που μπορεί να αναπτύξει ο επισκέπτης.

Σημαντικό για την νεότερη ιστορία του τόπου, ιδιαίτερα του Νομού Γρεβενών, είναι η έκδοση ενός βιβλίου για την συμβολή και τις θυσίες στον κοινό απελευθερωτικό αγώνα 1940-1949. Συγγραφέας ο Κος Χρήστος Θεοδωρόπουλος και τίτλος \ Αγώνες και Θυσίες της περιοχής Γρεβενών. Εκδόσεις - ΙΔΜΩΝ - Αθήνα - 1995.

ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Ιδέα & υλοποίηση μορφής: Άγγελος Σινάνης

ΔΙΑΜΟΝΗ: ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑ πρόθεμα 0462 Γρεβενά: ‘’Μηλιώνης’’ 28190, 84092, 23223, ‘’Αίγλη’’ 85019, Μητρόπολη 28085, 23251 – 2, Αχίλλειον 2^ο χλμ Γρεβενών - Κοζάνης 0462 85600, Δεσκάτη ‘’Μακεδονία’’ 0493 31288, ΞΕΝΩΝΕΣ: Αβδέλλα: Γιάτσος Παναγιώτης 81433, Αλατόπετρα: Καραγιάννης Στέλιος  81022, Γούλας Λευτέρης 81015, Ζιάκας: Μπαïνέτας Γιώργος 81772, Κοσμάτι: Πρίντζα Δέσποινα 83271, 22929, Μέγαρο: Μερόπης Λιάκου 73286,  Χρυσάνθης Κακαρίκα 73229, Μεσολούρι: Κανιά Παναγιώτα 81117, 84185, Μοναχίτι Καραγιάννης Λάμπρος 82000, 80000, Πανόραμα: Μπαρλαγιάννης Δημήτριος 81239, Περιβόλι: 22102, Πολυνέρι: Αναστασίας Δίπλα 81347, 81427, Λέτσιος Χρήστος 81361, Άρκτος 82618, 9, Σαμαρίνα: Μπασδέκη Ρένα 95321, 28210, Παρλίτσης Ιωάννης 95279, Ξενώνας Γιώτα Δημήτρη 95242, Τσακνάκης Ιωάννης 95276, Σμίξη: Δάδαλης Στέλιος 85145, Σακελλαρίου Ελευθερία 85157, Αφοί Σακελαρίου 82193, Κωνσταντίνα Φλώρου 85172, Σλάλομ 031 205949, Κωστούλης Θεοχάρης 85230, Δάσκαλου Αρετή 85219, Σπήλαιο: Μίχου Στέργιος 82333, Φιλιππαίοι: Άφοι Μότσιου 85333, Μπακόλα Ευρυδίκη 85339, 93379, 24451, Σαλέ Βασιλίτσας: 84100, Καταφύγιο: ΧΟΣ Γρεβενών 28602,

Κάμπινγκ: Μελλοντικά η Νομαρχία θα δημιουργήσει χώρο κατασκήνωσης. Εσείς στήστε προσεκτικά στο βουνό, και φεύγοντας μην αφήσετε σκουπίδια.

ΠΡΟΣΒΑΣΗ: Από Αθήνα- Ε-75 έως Λαμία και μετά Ε-65, έως Τρίκαλα, και Ε-92 έως την διασταύρωση με το ‘’χάνι Μουργκάνι μετά την Καλαμπάκα, που αρχίζει ο επαρχιακός Νο 15, σύνολον 410 χλμ. Από Θεσσαλονίκη - Ε-75 έως την διασταύρωση προς Βέροια. Συνεχίστε από τους επαρχιακούς Νο 4 έως Κοζάνη και Νο 20 έως έξω από Σιάτιστα. Η διασταύρωση με τον Νο 15 οδηγεί στα Γρεβενά μετά από συνολικά 182 χλμ.  

ΦΑΓΗΤΟ: Τοπικά νόστιμα, με εξαιρετικήποιότητα ψητά, κοκορέτσι, φτιαγμένα με μεράκι κάνουν κάθε γεύμα αξέχαστο, είτε στις ταβέρνες των Γρεβενών, είτε στις παραδοσιακές ψησταριές των γύρω χωριών. Στο χωριό Μηλιά δοκιμάστε τοπικό τσιπουράκι, και νόστιμο ‘’κεμπάπ’’ στο καφενεδάκι της πλατείας. Στο Σπήλαιο για μεζέ και τσίπουρο στο καφενείο του Χαρίλαου Νίτσιου. Ονομαστές είναι οι ταβέρνες της πλατείας Αιμιλιανού στην πόλη των Γρεβενών ‘’Τάκας’’ & ‘’Γκέκας’’. Δοκιμάστε το τοπικό μαλακό τυρί ‘’ανεβατό’’, και την κόκκινη πιπεριά Φλωρίνης.

ΑΧΡΕΙΑΣΤΑ: πρόθεμα 0462 Δήμος Γρεβενών 22402, Αστυνομία - Τροχαία 22766, Α’ βοήθειες 22222, 22464. ΚΤΕΛ  22242, 01 5126833.Συνεργεία - Βουλκανιζατέρ Δημήτρης Τρύφος 83060, Αφοί Παυλίδη 24392.

ΧΡΗΣΙΜΑ: Γραφείο Οικοτουρισμού Γρεβενών, Απόστολος Διανέλος, Αγίου Αχίλλειου 77, 0462 85032.

ΒΕΝΖΙΝΑΔΙΚΑ: Στο κέντρο της πόλης 4 και στα περίχωρα-χωριά 5. SHELL, MOBIL, TEXACO, EKO.   

ΧΑΡΤΕΣ:Ο καλύτερος είναι της Τ.Ε.Δ.Κ. Γρεβενών 0462 22197, 22969. Τον χάρτη τουριστικών διαδρομών Νομού Γρεβενών σε κλίμακα 1:130.000. έφτιαξε για λογαριασμό της Νομαρχίας η ΑΝΑΒΑΣΗ. Είναι ότι καλύτερο μπορείτε να προμηθευτείτε. Στέλνετε και με αντικαταβολή από το ‘’λίκνο’’ Ελάτη Τρικάλων 0434 71826. Οι πιο ακριβείς για πεζοπόρους ή ορειβάτες είναι της Γ.Υ.Σ. Γεωγραφική Υπηρεσία Στρατού, Πεδίον Άρεως / 01 8842811. Αγοράστε 2 φύλλα 1:100.000, Γρεβενά-Κόνιτσα.

ΛΕΣΧΗ ΜΟΤΟΣΙΚΛΕΤΑΣ: Μ.Ο.Γ. Μοτοσυκλετιστικός όμιλος Γρεβενών: Λυκούργου 10 Τηλ & Fax 80436.

Περισσότερες πληροφορίες για τα Γρεβενά (τα πέτρινα γεφύρια) αντλήστε από την ενδεικτική Βιβλιογραφία – Αρθρογραφία: 

Ηπειρώτικα Γεφύρια / Σπύρος Μαντάς / Λαϊκό Πολύπτυχο – Τεχνικές Εκδόσεις Α.Ε. / Αθήνα 1984.
Το γεφύρι  και ο Ηπειρώτης / Σπύρος Μαντάς / Λαϊκό Πολύπτυχο – Τεχνικές Εκδόσεις Α.Ε. / Αθήνα 1987.
Το Οδικό δίκτυο την εποχή του Αλή Πασά / Γ. Μακρής - Σ. Παπαγεωργίου /  Αγροτική Τράπεζα / Αθήνα 1990.
Μακεδονικά Γεφύρια / Γεώργιος Τσότσος / University Studio Press / Θεσσαλονίκη 1997.
Αναλυτικός Οδικός Χάρτης Γρεβενών /  Τ.Ε.Δ.Κ. - ΑΝΑΒΑΣΗ /Γρεβενά 1997.

 ΘΕΣΣΑΛΙΑ – ΒΟΡΕΙΟΔΥΤΙΚΑ ΑΓΡΑΦΑ (2925 λέξεις)

ΟΡΟΣΕΙΡΑ ΤΣΟΥΡΝΑΤΑΣ - ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΑΡΓΙΘΕΑ

 Κείμενο - Διαφάνειες: Άγγελος Σινάνης © Φεβρουάριος 2000

Το χρυσαφένιο φως του καλοκαιριάτικου δειλινού απλώνεται στον ορίζοντα δίνοντας αυτήν την ξεχωριστή ζεστασιά σε ένα ανεπανάληπτο Ελληνικό τοπίο. Βραδιάζει βέβαια, αλλά κάπου θα υπάρχει στην διαδρομή χώρος για μια σκηνή, και λίγα ξερά χόρτα για φωτιά. Σκέψεις τριγυρνούν στο μυαλό χαϊδεύοντας το γκρίπ του γκαζιού. Αρκετό καιρό τώρα διέκρινα αρκετά χωριά - κουκίδες - στον χάρτη της Καρδίτσας και αναρωτιόμουν, πώς να είναι εκεί, στο τόσο έντονα, απόκρημνο, ανάγλυφο των βουνών, και των χειμάρρων. Πρόσφατα, ξεθαρρεύοντας, γνώρισα τα χωριά της Δυτικής Αργιθέας και ήξερα (έτσι νόμιζα) περίπου τι θα δω. Κατευθύνθηκα εκεί, χωρίς καλά - καλά να το σκεφθώ, και αυτά που αντίκρισα θα με συνοδεύουν καιρό.

Γεωγραφικά, η Αργιθέα βρίσκεται βόρεια του νομού Καρδίτσας, στην κεντρική Πίνδο, ασφαλισμένη στην αγκαλιά των βόρειων Αγράφων στα όρια με τους νομούς Τρικάλων, Άρτας, Ευρυτανίας. Ολόκληρη η περιοχή εκπέμπει γαλήνη πέρα από κάθε περιγραφή. Ελάχιστοι ασφαλτόδρομοι που οδηγούν σε πανέμορφα χωριά με καταπληκτική θέα. Περισσότεροι βατοί χωματόδρομοι που οδηγούν αργά σε δυσπρόσιτες κορυφές που βλέπεις όλο τον Θεσσαλικό κάμπο, την λίμνη Νικολάου Πλαστήρα ή ακόμη τον περήφανο Αχελώο (Ασπροπόταμο) και την Ήπειρο. Δεκάδες διάσπαρτα μνημεία, παλιοί νερόμυλοι, πέτρινα παραδοσιακά γεφύρια, βυζαντινές εκκλησίες και διάχυτη μια πλούσια πολιτιστική κληρονομιά, από τις λίγες στον Ελλαδικό χώρο.

Η γνωριμία με την περιοχή αρχίζει στρίβοντας δεξιά μετά την Πύλη Τρικάλων στον ασφαλτοστρωμένο δρόμο του οικισμού Παλαιομονάστηρο,απ’ όπουσε 3 χλμ ‘’εισβάλετε’’ στον νομό Καρδίτσας και το  Μουζάκι -  με κατεύθυνση Ανατολικά προς το Βλάσι (40 χλμ συνολικά από Παλαιομονάστηρο). Αφήνοντας πίσω και δεξιά, αρχικά την διασταύρωση για την Πορτή, και έπειτα την διασταύρωση για τα χωριά της Δυτικής Αργιθέας, το εκτροφείο θηραμάτων Μπαλάνου και την Δρακότρυπα, ανηφορίζετε προς το Πευκόφυτο  - το πρώτο χωριό που συναντάει ο περιηγητής - κτισμένο στις Δυτικές πλαγιές της Καζάρμα (Βουτσικάκι 2153υψ).

Ο φιδίσιος δρόμος ανεβαίνει ψηλά τόσο ώστε ο ποταμός Πάμισος να αχνοφαίνεται στο βάθος της μικρής κοιλάδας που μόλις αφήσατε. Το συμπαθητικό χωριουδάκι με το μικρό καφενείο και την ωραία πλατεία εντυπωσιάζει τον επισκέπτη στην θέα των επιβλητικών βουνών Καράβα 2184υψ, και τα Μάλλια (Σγουρολίβαδο) 1977υψ. Απέναντι από την τεράστια χαράδρα φαίνονται ολοκάθαρα τα χωριά, Παλαιοχώρι (Νευροβούνιστα), Οξυά με το θαυμάσιο μοναστήρι της Αγίας Τριάδος (17^ου Αι), με τοιχογραφίες του 1682, τα περήφανα δάση Οξιάς, και τις έντονες συγκινήσεις που απορρέουν περπατώντας σε πανέμορφες τοποθεσίες. Κόκκινο Στεφάνι, Σήμαντρο, Σκαφίδα είναι μερικές από αυτές, και με δεδομένο ότι υπάρχει παράκαμψη, αν έχετε enduro τουλάχιστον δοκιμάστε την πανέμορφη διαδρομή. 

Οι κεραίες του αναμεταδότη στο Εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία (1761υψμ ) φαίνονται μέσα στην άχλη, ενώ στο βάθος της χαράδρας μόλις διακρίνεται στο τελευταίο φως του δειλινού ένα από τα πολλά ρέματα της περιοχής και οι χωματόδρομοι που ενώνουν τα προαναφερόμενα χωριά με τους μικρούς οικισμούς Δάφνη, Μεσοράχη, Σούλα. Μετά το δεύτερο τσιπουράκι το έντονο πορτοκαλί έχει πια πλημμυρίσει τον ουρανό δίνοντας το έναυσμα για συνέχεια της διαδρομής και ψάξιμο για διανυκτέρευση με σκέπασμα τ΄ αστέρια. Ο δρόμος βγάζει στον αυχένα δίπλα στην εκκλησία του Αγ. Νικολάου Βλάσιου ενώ λίγα χιλιόμετρα πιο κάτω στο κεφαλοχώρι της περιοχής Βλάσιο. Πίσω από την εκκλησία είναι ιδανικό μέρος για την σκηνή και εκεί έστησα…εσείς προσέξτε. Λίγα λεπτά με τα πόδια υπάρχει πετρόχτιστη βρύση με άφθονο παγωμένο νερό (για τον καφέ το πρωί) & χώρος για ξεκούραση των επισκεπτών. 

Πολύ πρωί και παρ΄ όλη την ''γνώση'' γιατί και που στήνεις σκηνή, με ξύπνησαν τα πρόβατα και τα γαυγίσματα των τσοπανόσκυλων που παρ΄ ολίγον θα πέρναγαν πάνω απ΄ την σκηνή. Και.... μετά λένε ότι  ερήμωσαν τα βουνά μας από την κτηνοτροφία!! Προσφέροντας τσιγάρο στον αλβανό βοσκό έμαθα για δύο δρόμους που είχα ενδείξεις, αλλά δεν ήξερα που και κυρίως εάν ‘’βγάζουν’’. Με τα λίγα ελληνικά και με την βοήθεια της διεθνούς γλώσσας της παντομίμας μου έδωσε να καταλάβω ότι δύσκολα θα έβγαινα στην κορυφή. Να δούμε.....

Ο ήλιος έχει ώρα που βγήκε, αλλά οι ακτίνες του δεν έχουν φτάσει ακόμη στον Αγ. Νικόλαο, ενώ ολοκληρώνω το φόρτωμα της μοτοσυκλέτας. Πίσω ακριβώς από την εκκλησία!! (τότε μόνο κατάλαβα που ‘’έστησα’’) είναι το μονοπάτι - δρόμος που οδηγεί στην κορυφή Σγουρολίβαδο (1977 μ) και φυσικά στην στάνη απ’ όπου ήρθαν πρωί – πρωί τα πρόβατα. Η διαδρομή όλο πέτρες, λάσπες, τεράστια νεροφαγώματα, κροκάλες, και σε 7 χλμ περίπου είστε στην κορυφή δίπλα από το εγκαταλειμμένο πυροφυλάκιο για να θαυμάσετε την καταπληκτική θέα ολόκληρης της λίμνης Νικολάου Πλαστήρα (Ταυρωπού). Είναι η δεύτερη κορυφή της περιοχής που φαίνεται ολόκληρη η λίμνη. Εκπληκτικό θέαμα τόσο για τους περιηγητές ενός τόπου όσο και για τους ορειβάτες μια που ‘’δίπλα’’, είναι η ψηλότερη κορυφή της περιοχής Βουτσικάκι (2152 μ) και σίγουρα αποτελεί καλή ‘’δικαιολογία’’ για πεζοπορία. 

Μετά τον αυχένα της Οξυάς στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου Βλάσιου σε 600 μέτρα είναι η διασταύρωση που οδηγεί από νέο καλό ασφαλτόδρομο στο ιστορικό Πετρίλο (μόλις 11 χλμ) και κατόπιν στο σημείο τρία σύνορα (1600 μ) που όμως είναι δύο!,  νομός Ευρυτανίας & Τροβάτοσε 26  χλμ, και νομός Καρδίτσας.

Το Πετρίλο (ή Πετρίλια) είναι η έδρα της νέας διευρυμένης κοινότητας Αθαμάνων, και αποτελείται από αρκετούς μικρότερους οικισμούς (Μάγειρος, Βασιλάδες, Χαλκιόπουλο, Αργυρέικα, Χάρις) ενώ στην ιστορία θα καταγραφεί από το σημαντικό γεγονός του 1944, όταν μεταφέρθηκε εδώ (στον Μάγειρο) η έδρα της κυβέρνησης της ελεύθερης Ελλάδος με πρόεδρο τον Αλέξανδρο Σβώλο. Το σημερινό ήρεμο χωριό δεν έχει την λάμψη του πρόσφατου παρελθόντος, όμως παραμένει κτισμένο μέσα σε ένα εκπληκτικό φυσικό περιβάλλον περιστοιχισμένο από ελατόδασος και με άφθονα νερά, υδρόμυλο στον οικισμό Ρώσσης (Ρούση), και δώδεκα εκκλησίες από τις τριάντα!! που είχε στην ακμή του. Θαυμάσιο μοναστήρι είναι της Γέννησης του Χριστού,κατάγραφο εσωτερικά με τοιχογραφίες του 17^ου αι. 

Στον οικισμό Βασιλάδες υπάρχει θαυμάσια διατηρημένο το δημοτικό σχολείο του 1884 αντιπροσωπευτικό δείγμα τοπικής αρχιτεκτονικής. Εδώ έχει τις πηγές του το μεγάλο Πετριλιώτικο ρέμα που το συναντάτε συνεχώς στην διαδρομή προς Παναγία Σπηλιά. Το Πετρίλο είναι πολύ γνωστό στους πεζοπόρους και στους ορειβάτες αφ΄ ενός λόγω της φυσικής του ομορφιάς αφ΄ ετέρου λόγω της ύπαρξης του διεθνούς ορειβατικού μονοπατιού Ε- 4 που οδηγεί ακριβώς απο αυτό τον δρόμο προς Κουστέσα και Τροβάτο Αγράφων. Εκπληκτική διαδρομή τόσο με τα πόδια όσο και το αυτοκίνητο. Ενδεικτικά αναφέρω την διαδρομή : Βλάσιο - Πετρίλο 1 ώρα, Πετρίλο - Τροβάτο 3 ώρες, Τροβάτο Κουστέσα 3 ώρες. Φυσικά η διαδρομή γίνεται και με μοτοσυκλέτα, ή 4*4 από τον βατό χωματόδρομο. Ανάμεσα από την διαδρομή Πετρίλο - Βλάσιο είναι κτισμένο το παλαιό μοναστήρι Γενεσίου της Θεοτόκου (17^ου αι).

Το Βλάσι ξεχωριστό γραφικό χωριό στα 1050 μ υψ. είναι αμέσως, μετά τον αυχένα τις Οξυάς δεξιά από την διασταύρωση για Πετρίλο και το διασχίζουν όλοι όσοι κατευθύνονται προς την Ι.Μ. Παναγίας Σπηλιάς. Στο χωριό λειτουργεί εκκλησιαστικό μουσείο και εκτός των άλλων, υπάρχει το περίτεχνο ξυλόγλυπτο τέμπλο της Ι. Μ. Γενεθλίου Θεοτόκου. Το μοναστήρι βρίσκεται λίγο έξω απ’ το χωριό και είναι επισκέψιμο. Στάση στο καφενείο για κάτι δροσερό και συνέχεια προς Πετριλιώτικο ρέμα και το πρώην πέτρινο γεφύρι του Τυρολόγου. Λίγο μετά άλλο ένα μνημείο της περιοχής το παλιό πέτρινο παραδοσιακό γεφύρι του Μεζίλου που ευτυχώς σκέφθηκαν!! να κατασκευάσουν την νέα γέφυρα δίπλα του. Και τα τέσσερα πέτρινα παραδοσιακά γεφύρια (με τις ‘’επεμβάσεις’’ έμεινε ένα!!) της περιοχής κατασκευάστηκαν την περίοδο της τουρκοκρατίας την εποχή που ο Αλή Πασάς πήρε το πασαλίκι του στην Θεσσαλία, και όταν ακόμη η Αργιθέα ήταν πέρασμα προς Ήπειρο και Θεσσαλία. 

Συνεχίζοντας τον καλό χωματόδρομο μένει πίσω το Δροσάτο (Μεζίλο) και το Πετροχώρι (Σπιρέλο) περνώντας και το πρώην πέτρινο γεφύρι του Κοπλεσίου έως ότου το χάνι Νασιώκα ξεπροβάλει λες από το πουθενά. Το παλιό χάνι έχει εστιατόριο και ξενώνα σε ένα όμορφο άγριο φυσικό περιβάλλον κοντά στην διασταύρωση για Κουμπουριανά. Λίγο πιο κάτω ο δρόμος οδηγεί στο Στεφανιώτικο γεφύρι που έχει δεχθεί τις ‘’περιποιήσεις’’ (διαπλάτυνση με τσιμέντο!!) του εργολάβου έτσι ώστε σε τίποτα να μην θυμίζει την παλιά μορφή του. Ο καλός χωματόδρομος συνεχίζει έως την διασταύρωση και στρίβει αριστερά, προς την κορυφή του βουνού. Από το ποτάμι που βρίσκεστε, ίσα - ίσα που διακρίνετε την Ιερά Μονή Σπηλαίου (Σπηλιάς 16^ου Αι), σύντομα όμως ο δρόμος που – όπως θα διαβάσετε στην πινακίδα – πλήρωσε η μονή για να γίνει, θα σας φέρει στο προαύλιο. 

Εδώ το 1867 είχε την έδρα της η επαναστατική κυβέρνηση. Στον εξωτερικό περίβολο - δρόμο της Μονής, φαίνονται τα νεώτερα κελιά των μοναχών, και απέναντι από την είσοδο της Μονής υπάρχει εστιατόριο - καφενείο για δροσιά και ξεκούραση. Μέσα στο μοναστήρι ξεχωρίζουν οι δύο εκκλησίες, η μικρή παλαιότερη (16^ος  Αι) με τοιχογραφίες του 17^ου  Αι, και η νεώτερη στα μέσα του 18^ου Αι. Η παράδοση, αναφέρει ότι πρώτος κτίστηκε το 1064 μ.Χ. Κατανυκτική η ατμόσφαιρα, με ελάχιστο φωτισμό, στους δύο ναούς πόσο μάλλον να γίνεται και θεία λειτουργία. Η διοίκηση της Ι. Μονής πρέπει να ενεργοποιηθεί και να συντηρήσει τις εικονικές παραστάσεις των αγίων, μια που η υγρασία έχει κάνει ήδη μεγάλη ζημιά σε αυτές, ακόμη και στους τοίχους, και απ΄ ότι φαίνεται θα συνεχίσει, μέχρι τελικής πτώσεως (των τοιχογραφιών). 

Για την εύρεση της εικόνας η παράδοση αναφέρει χαρακτηριστικά:  Το μακρινό 1604 δύο αυτάδελφοι μοναχοί ο Παρθένης και ο Αθανάσιος, από την Στεφανιάδα Αργιθέας, που μόναζαν στην Μονή Κωστή ξεκίνησαν για να προσκυνήσουν στους Άγιους Τόπους. Φτάνοντας στο σπήλαιο, στο σημείο που σήμερα υπάρχει η Ιερά Μονή Σπηλιάς,σταμάτησαν να ξεκουραστούν και τους πήρε ο ύπνος. Στο όνειρο τους εμφανίσθηκε η Παναγία που τους έδωσε εντολή να ανέβουν στον απόκρημνο βράχο που σήμερα είναι κτισμένο το μοναστήρι. Πράγματι αναρριχήθηκαν και είδαν την Εικόνα Της να κρέμεται από τα κλαδιά ενός πουρναριού όπως ακριβώς τους είχε πει Η Θεοτόκος στο όνειρο. Εκεί λοιπόν έκτισαν το μοναστήρι.

Η Εικόνα Της Θεοτόκου Οδηγήτριας, είναι άγνωστο μέχρι σήμερα από που ήρθε και με ποιόν τρόπο, καθώς και που φυλασσόταν μέχρι τότε. Είναι κατασκευασμένη με την αρχαία κηρόχυτη τεχνική (κερί - μαστίχα), η οποία σαν τεχνική εγκαταλείφθηκε τον 8^ο Αι. Σύμφωνα με την παράδοση είναι έργο του Απόστολου και Ευαγγελιστή Λουκά ο οποίος είχε ζωγραφίσει Την Παναγία όσο ζούσε αλλά και μετά την Κοίμησή Της. Οι μαρτυρίες αναφέρουν ότι ζωγράφισε κατά την διάρκεια της ζωής του 70 τέτοιες εικόνες διάσπαρτες σε πολλά μοναστήρια σε όλο τον Ελλαδικό χώρο. Το ασημένιο κάλυμμα της εικόνας προστέθηκε το 1883. Περισσότερο για ασφάλεια η εικόνα φυλάσσεται τον χειμώνα στην Ιερά Μονή Αγίου Γεωργίου (Καραϊσκάκη) στο Μουζάκι. Στην Μονή Σπηλιάς είναι δυνατή η διανυκτέρευση στα κελιά της προσφέροντας έτσι μοναδικό προνόμιο στον επισκέπτη για την παραπέρα γνωριμία με τον τόπο και τους ντόπιους.

Η συνέχεια της περιήγησης σας φέρνει σε πανέμορφα παρθένα τοπία στον συνοικισμό Ρωμιά, και το μικρό  καφενεδάκι στην κορυφή, απ΄ όπου η απεριόριστη θέα προς την λιλιπούτεια λίμνη Στεφανιάδα. Ο άσχημος χωματόδρομος περνά δίπλα από την λίμνη, και ανηφορίζει μέσα σε καταπράσινο τόπο φτάνοντας σύντομα στον δυσπρόσιτο μικρό οικισμό Αετοχώρι (Μαρκελέσι), απ΄ όπου υπάρχει διασταύρωση για το ιστορικό Μοναστήρι Κώστη. 

Σπάνιες και άγνωστες διαδρομές που κρύβονται καλά, στα πυκνά δάση, αποκαλύπτονται σε κάθε στροφή, σε κάθε στάση για τσιγάρο. Σύντομα ο Μάραθος (Αραχωβίτσα), κάνει την εμφάνιση του για να θυμίσει το σημείο συνάντησης των διαδρομών Δυτικής και Ανατολικής Αργιθέας.Από τον Μάραθο έχετε θαυμάσια θέα προς τον Αχελώο (Ασπροπόταμο) και την δυνατότητα για ευχάριστους περιπάτους στα παρακείμενα δασωμένα κομμάτια.

Επόμενη στάση στα Βραγκιανά (Κατούνα) της Καρδίτσας ή ‘’Μικρά’’ Βραγκιανά - τελευταίο κεφαλοχώρι της Αργιθέας και των Θεσσαλικών Αγράφων, το τελευταίο χωριό που μπορείτε να έρθετε με το ΚΤΕΛ από Μουζάκι (70 χλμ). Όταν το πρωτοαντικρίσετε ίσως αναρωτηθείτε που είναι τα σπίτια του έτσι σκορπισμένα όπως είναι πάνω στις απόκρημνες πλαγιές. Η σημερινή του μορφή και η σταδιακή του ερήμωση δεν θυμίζει τίποτα από το παλιό κεφαλοχώρι της Αργιθέας. Στα παλιά χρόνια οι κάτοικοι εγκατέλειψαν τον οικισμό λόγω επιδρομών βάρβαρων από το Βορρά. Μετά την εγκατάλειψη χρησίμευε για κτηνοτροφικός τόπος όπου οι Αγραφιώτες έφερναν τα κοπάδια τους τον χειμώνα. Αρχικά πέντε οικογένειες από τα ‘’μεγάλα’’ Βραγκιανά Ευρυτανίας εγκαταστάθηκαν μόνιμα στο χωριό που πλέον ονομάζεται ‘’μικρά’’ Βραγκιανά. Οι 150 κάτοικοι και οι 530 ( 91΄ ) από τους γύρω οικισμούς έχουν σαν ασχολία τη γεωργία και κτηνοτροφία ενώ πηγή πλούτου αποτελούν τα δάση για την ξυλεία τους. 

Απέναντι από τα Βραγκιανά σε 3 χλμ περίπου στον οικισμό Νούλες βρίσκεται η ιστορική Ι. Μ. Μεταμόρφωσης Του Σωτήρος 16^ος Αι. Ένα ιστορικό μνημείο που πρέπει να το επισκεφθείτε. Σπάνιας τέχνης αγιογραφίες και ένα περίτεχνο ξυλόγλυπτο τέμπλο μεγάλης ιστορικής αξίας. Στην είσοδο του ναού θα προσέξετε τις δύο εντοιχισμένες επιγραφές του 1862. Στο καθολικό υπάρχει η κτητορική επιγραφή που αναφέρει σαν χρόνο ανέγερσης το 1655.

Η μονή διαθέτει βιβλιοθήκη με εντυπωσιακό αριθμό σπάνιων βιβλίων και εντύπων από το 1628 έως το 1926. Επίσης υπάρχουν τρίπτυχα ενθυμήσεων και δωρεών. Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας όλα αυτά τα μοναστήρια ειδικά στα δύσβατα Άγραφα την Αργιθέα αλλά και αλλού, αποτέλεσαν φωτεινό φάρο για την καθοδήγηση του λαού, και σωτήρες για τα έθιμα και τις παραδόσεις του γένους.

Από τα Κέδρα (Χορίγγοβο), στα σύνορα νομού Καρδίτσας και Ευρυτανίας μπαίνουμε στα χωράφια των Απεράντιων με τα χρονίζοντα άλυτα προβλήματά τους. Ο καλύτερος δρόμος για να βγείτε στον ξεχασμένο Βάλτο και τα χωριά του, είναι ένα άλλο μνημείο της περιοχής το περίφημο πέτρινο παραδοσιακό γεφύρι του Καταφυλλίου (της Τριχιάς ή Αυλακίου). Αφήνοντας πίσω το ομώνυμο χωριό Καταφύλλι (Σελιπιανά), με τις ιστορικές εκκλησίες της Αγίας Κυριακής και την Μεταμόρφωση του Σωτήρος, και αργότερα το Αργύρι με τους δύο θαυμάσια διατηρημένους νερόμυλους, και την εκκλησία του Προφήτη Ηλία κτισμένη σε σπηλιά. 

Ουσιαστικά τα τελευταία χωριά της Ανατολικής Αργιθέας, το ίδιο όμορφα όμως με τα πρώτα. Στην περιοχή που είναι κτισμένο το γεφύρι συναντώνται τα σύνορα τριών νομών, Άρτας, Αιτωλοακαρνανίας, Ευρυτανίας. Το γεφύρι άρχισε να κτίζεται μαζί με αυτό της Τέμπλας το 1908 και ολοκληρώθηκε το 1910 για να γεφυρώσει τον ποταμό Αχελώο (Ασπροπόταμο) και να διευκολύνει την πρόσβαση των Αργιθεατών και των Απεραντίων προς τα χωριά του Βάλτου την Ευρυτανία, το Αγρίνιο, αλλά και το μακρινό Μεσολόγγι. 

Το ζεστό σούρουπο – αν δεν στήσετε τη σκηνή σε κάποιο ξέφωτο – θα σας βρει να έχετε περάσει το γεφύρι του Αυλακίου με κατεύθυνση τα Βρουβιανά που έχει βενζίνη. Αυτό το οδοιπορικό θα σας γνωρίσει την Ελλάδα που φεύγει, την Ελλάδα που χάνεται, στην μορφή της γερόντισσας που κουβαλάει ακόμη με τα πόδια θεόρατα δεμάτια με ξύλα, και στον γέροντα που με μεράκι σκαλίζει την γκλίτσα του. Ένα τσιπουράκι στην πλατεία των Βρουβιανών έκανα δώρο στον εαυτό μου, (να το κάνετε και εσείς) κατηφορίζοντας βράδυ πια, στον φιλόξενο Άνθρωπο,  Άγγελο Μουτσιώκο που έχει το παλαιότερο χάνι, καφενείο στην περιοχή, δίπλα σχεδόν στο πέτρινο παραδοσιακό γεφύρι της Τέμπλας.
Το πρωί θα είναι όμορφα στην λίμνη Κρεμαστών.

Ανατολική ή Δυτική η Αργιθέα είναι κατάφυτη από Έλατα, Οξιές, Καστανιές, Βελανιδιές, Κέδρα, και δεκάδες είδη βοτάνων, αρωματικών φυτών, και αγριολούλουδων που με τις μυρωδιές τους μεθούν και φέρνουν πιο κοντά στην φύση τον περιηγητή. Οι φιλόξενοι άνθρωποι πλουτίζουν με την παρουσία τους τον τόπο και φροντίζουν ώστε ο επισκέπτης να μάθει την περιοχή, να ζήσει όσο μπορεί περισσότερα καθιστώντας δύσκολη την απόφαση του γυρισμού. Κι όταν πια την πάρετε, υποσχεθείτε τους (και στον εαυτό σας) ότι θα ξαναπεράσετε σύντομα, με την παρέα σας. 

ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Ιδέα & υλοποίηση μορφής: Άγγελος Σινάνης

Η Αργιθέα σε Αριθμούς : Πρώην Κοινότητες- Οικισμοί 24 / Νυν Δήμοι 2 + 1 Διευρυμένη κοινότητα / Πληθυσμός 3.600 (91΄) Έκταση 360.000 στρ από τα οποία οι 90.000 στρ είναι ελεγχόμενες περιοχές κυνηγίου και καταφύγια θηραμάτων.

ΔΙΑΜΟΝΗ: Χάνι Νασιώκα 38^ο χλμ Μουζακίου - Παναγίας Σπηλιάς 0445 31716, 31877, Ιερά Μονή Σπηλιάς : 0445 95239, 95251, Ανθηρό: Καφενείο & ύπνος : Γάλλος Παύλος 0445 31221, 31239.

Κάμπινγκ: Στα ερημοκλήσια στο προαύλιο, και σε όποια ωραία τοποθεσία επιλέξετε . Φεύγοντας όμως μην αφήσετε σκουπίδια. Καταφύγιο: Στην Θέση ‘’Ελατάκος’’ της Κοινότητας Μπελεκομύτη στα 1455 μ.

Info: Αναπτυξιακή Καρδίτσας 0441 26345, 42363, e - mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε. Πρόσβαση στο καταφύγιο: Σε απόσταση 6 χλμ απο το χωριό Μπελεκομύτη προς το φράγμα στρίβετε δεξιά προς τον οικισμό Ζυγογιαννέικα. Ακολουθείτε χωματόδρομο και σε 2,5 χλμ στρίβετε αριστερά. Συνεχίζετε τον χωματόδρομο για 1,5 χλμ ακόμη και στρίβετε δεξιά για ακόμη 2,5 χλμ και ....φτάσατε.

ΦΑΓΗΤΟ: Αρκετές ταβέρνες καφενεία σε όλα τα χωριά τους καλοκαιρινούς μήνες, Ανθηρό: Σέμπρος Ανδρέας 0445 31237, Τροβάτο: Γεωργίου Πέτρος 0445 31769, Βρουβιανά Βάλτου Αιτωλοακαρνανίας Χάνι - καφενείο:  Άγγελος Μουτσιώκος 0647 61214. Μεσοβούνι: Ζήσης 0445 31207.

ΑΧΡΕΙΑΣΤΑ: Α΄ Βοήθειες: 0445 31201, 31205, 31722, 31414 (Μουζάκι), Αστυνομία: 0445 31722 (Πετρίλο), 31414 (Βραγκιανών), 41223, 31203 (Μουζάκι), ΚΤΕΛ Μουζακίου: 0445 41221, Δήμος Αργιθέας: 0445 31203, Διευρυμένη Κοινότητα Αθαμάνων: 0445 95210, 92228, Δασαρχείο Μουζακίου: 0445 41233, 42211, 42626, Συνεργεία - Βουλκανιζατέρ: Moto Mexis 0445 43091 Μουζάκι, Τζανής Βασίλειος 0434 22008 Πύλη, Παπατζημόπουλος Αθανάσιος Πατριάρχου Δημητρίου 28. Καλαμπάκα, Τηλ 0432 25262, Καπρανάς Λάζαρος Τρικάλων 81 Καλαμπάκα Τηλ 0432 23038.

ΠΡΟΣΒΑΣΗ: Η απόσταση από Αθήνα είναι 370-400 χλμ ανάλογα τον προορισμό, απο Θεσσαλονίκη 320-350 χλμ ανάλογα τον προορισμό. Απο Καρδίτσα ή Τρίκαλα 60-80 χλμ.

ΒΕΝΖΙΝΑΔΙΚΑ: Βενζινάδικα + Βουλκανιζατέρ: Μουζάκι : BP, EKO. ΒΑΛΤΟΣ / Βρουβιανά: Στην πλατεία, πίσω από την εκκλησία, Κρέντης - Γρανίτσα - Δ. Φραγκίστα: ΕΚΟ.

ΧΑΡΤΕΣ: Ο καλύτερος για την περιοχή Αργιθέας είναι των εκδόσεων ΑΝΑΒΑΣΗ. Θατον βρείτε Δραγούμη 34 / Αθήνα, 01 7293541 η θα τον λάβετε σπίτι σας με αντικαταβολή από ‘’το λίκνο’’ τηλ : 0434 71826. Πώληση και σταβιβλιοπωλεία.

ΛΕΣΧΕΣ ΜΟΤΟΣΥΚΛΕΤΑΣ: Στην περιοχή δεν έχει δραστηριοποιηθεί κάποια λέσχη. Πληροφορίες όμως για το ταξίδι σας όλο το χρόνο βρίσκετε στους ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΕΡΙΗΓΗΤΕΣ - Σύλλογος Μοτοσικλετιστών - Ελάτη Τρικάλων  - 42032 - Πύλη, Τηλ - Fax: 0434 71826.  

Περισσότερες πληροφορίες για τα Βορειοδυτικά Άγραφα / Ανατολική Αργιθέα αντλήστε από την ενδεικτική Βιβλιογραφία – Αρθρογραφία:

Γεωγραφική Εγκυκλοπαίδεια / Τεγόπουλος - Μανιατέας / Αθήνα 1997.
Τα πέτρινα γεφύρια της Θεσσαλίας / Τ.Ε.Ε Τμήμα Θεσσαλίας 1995.
Απόστολου Σαμαρόπουλου / Οδηγός του νομού Καρδίτσας / Περιφερειακές εκδόσεις ‘’Έλλα’’ 1992.
Αννίτα Ν. Πρασσά / Τα Βραγγιανά της Καρδίτσας / Πολιτιστικός οργανισμός κοινότητας Βραγγιανών 1996.
Ιστορικό εύρεσης Εικόνας Θεοτόκου / Έκδοση φίλων Ιεράς Μονής Σπηλιάς Καρδίτσα 1997.
Χάρτης Αργιθέας / ΑΝΑΒΑΣΗ / Αθήνα 1997. 

 ΘΕΣΣΑΛΙΑ – ΤΡΙΚΑΛΑ (3226 λέξεις)

ΜΥΡΟΦΥΛΛΟ – ΜΟΣΧΟΦΥΤΟ – ΠΟΛΥΝΕΡΙ

Κείμενο - Διαφάνειες: Άγγελος Σινάνης © Φεβρουάριος 2000

Οι διαδρομές στην Νότια Πίνδο παρουσιάζουν μικρές δυσκολίες, αφού σε ένα μεγάλο τμήμα της δεν υπάρχουν ασφαλτοστρωμένοι δρόμοι. Αυτή η ιδιαιτερότητα του χώρου, κάνει ολόκληρες περιοχές κυριολεκτικά απροσπέλαστες τον χειμώνα και απλώς βατές την άνοιξη και το καλοκαίρι, όχι μόνο στον Ορεινό όγκο Τρικάλων αλλά και σε πολλά άλλα μέρη της Ελλάδας. 

Η δύσκολη επικοινωνία των κατοίκων με τις πόλεις έχει βέβαια και διαφορετικές προεκτάσεις από αυτές που είναι δυνατόν να διακρίνει αμέσως ο επισκέπτης. Προεκτάσεις καθόλου ευχάριστες για τους μόνιμους κατοίκους. Αυτή η δυσκολία πρόσβασης όμως, κρύβει τις περισσότερες φορές πραγματικούς θησαυρούς, αντικρίζοντας και αγγίζοντας πράγματα, μιλώντας και αναγνωρίζοντας συμπεριφορές ανθρώπων που σε άλλα μέρη έχουν χαθεί ή έχουν εξοστρακιστεί. Συμπεριφορές και φιλοξενία φυσική, όπως ήταν κάποτε, χωρίς τα πρόσκαιρα φτιασιδώματα της ‘’τουριστικής ανάπτυξης’’.

Όλοι κατά καιρούς έχουμε επισκεφθεί τέτοιους αλώβητους από τον νέο πολιτισμό τόπους. Και κάποια μέρα διαβάζουμε ή βλέπουμε στην t.v. κάποιους που ‘’προτείνουν εξορμήσεις’’ στην ‘’άγνωστη Ελλάδα’’ στην ‘’Παρθένα Πίνδο’’ και σε τόσα άλλα μέρη με εξοργιστικά φραστικά επιχειρήματα. Τότε πρέπει να είμαστε σίγουροι, ότι όταν αντικρίσαμε τον τόπο πριν πέντε ή ακόμα και δέκα χρόνια είμαστε οι πλέον τυχεροί ταξιδιώτες αφού ποτέ πια δεν πρόκειται να είναι ο ίδιος.  Γνωρίζοντας πλέον ότι η όποια ανάπτυξη, δεν γίνεται για να νοιώσουν καλύτερα οι μόνιμοι κάτοικοι του τόπου, αλλά προέκυψε από την ανάγκη απορρόφησης κοινοτικών κονδυλίων και προγραμμάτων μόνο, καταλήγοντας σε απαξίωση, εγκατάλειψη και λησμονιά όσων υπήρχαν.

Σε τέτοια περιοχή της Νότιας Πίνδου είναι η προτεινόμενη διαδρομή. Η πρόσβαση είναι εύκολη από: α) Τρίκαλα – Πύλη – Στουρναρέικα (Δήμος Πινδαίων) και συνέχεια στον δρόμο προς Μεσοχώρα, β) Τρίκαλα – Πύλη – Ελάτη – Γαρδίκι  (Δήμος Αιθίκων) και συνέχεια στον χωματόδρομο Παλαιοχώρι – Αρματωλικό. Πρώτη στάση για ανασυγκρότηση και για τις δύο γίνεται στο καφενεδάκι του Απόστολου στο Βαθύρεμα.

Προτιμώντας για λόγους επικείμενης ‘’εξαφάνισης’’, που θα δούμε παρακάτω, τη δεύτερη διαδρομή, μπαίνουμε στον Ορεινό χώρο από την ελλειπτική γέφυρα Αλεξίου κοντά στο Γαρδίκι. Πάνω στον βράχο!! η ‘’σήμανση’’ είναι ξεκάθαρη -  Άρτα - με κόκκινο σπρέι, ακολουθείστε την ‘’πινακίδα’’ και περάστε πάνω από την  ελλειπτική γέφυρα Αλεξίου, ακολουθώντας τον χωματόδρομο και περνώντας στα δεξιά σας την έρημη σήμερα - αλλά πάντα αξιοπρόσεκτη - Ι. Μ. Ανταποδόσεως Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Το εγκαταλειμμένο σήμερα μοναστήρι στο συναντάτε ένα χλμ δεξιά μετά την ελλειπτική γέφυρα και αφήνοντας τον ‘’κεντρικό δρόμο’’, στο τέλος του χωματόδρομου. Σύμφωνα με μαρτυρίες κτίσθηκε το 1830. Το 1964 ο μοναχός Ιωάσαφ από την Καλαμπάκα ανακαινίζοντάς τα κελιά πρόσθεσε μαγειρικά σκεύη, κρεβάτια, κουβέρτες και λοιπά χρειώδη, όμως τελικά δεν κατόρθωσε να αποφυγή την ερήμωση. Η Μονή εορτάζει με μεγάλο πανηγύρι στις 15 Αυγούστου. 

Σε 17 χλμ χωματόδρομου (Enduro ή 4x4 κατά προτίμηση) με νεροφαγώματα, ανάμεσα από ρέματα και λακκούβες, με εκπληκτική θέα όμως στον Αχελώο και σε παλιά πετρόχτιστα σπίτια, σε ρεματιές, φτάνετε στην Μεσοχώρα μέσω Αρματολικού, περνώντας την πέτρινη ‘’καμάρα’’ της Μεσοχώρας που στέκει ακόμη εκεί με αξιοθαύμαστη αντοχή. Η ΔΕΗ δεν μπορούσε να κατασκευάσει κάποια σιδερένια γέφυρα, και όσα χρόνια διαρκούσαν τα έργα για την κατασκευή του φράγματος, τα τεράστιου όγκου και βάρους μηχανήματα, περνούσαν πάνω !! από την παλιά παραδοσιακή πέτρινη γέφυρα της Μεσοχώρας κτισμένη το 1894, με πρωτομάστορα τον Κώστα Μπέκα. Από τους κραδασμούς το γεφύρι δεν άντεξε και βρίσκετε στα όρια της κατάρρευσης, πράγμα που δεν σημαίνει και πολλά για τους κατασκευαστές μια που και αυτό το μνημείο θα κατακλυσθεί!! σε λίγα χρόνια από την δημιουργία της λίμνης. Μιας λίμνης που θα εκτείνεται σε όλη την διαδρομή που περάσατε έως πίσω στην ελλειπτική γέφυρα Αλεξίου. 

Κεφαλοχώρι της περιοχής η Μεσοχώρα, βρίσκεται στην κοιλάδα του Άνω Αχελώου, και περιτριγυρίζεται από τα βουνά Τζουμέρκα, το Αυγό, το Ξηροβούνι, την Λέουσα, και τον Αλαμάνο. Το κεφαλοχώρι έχει μαγαζιά, ξενοδοχείο, καφενεία, ψησταριές, και αποδεικνύεται ωραίος τόπος για ξεκούραση, και γνωριμία με τα γύρω χωριά (και είναι πολλά). Στο κοντινό παρελθόν το τετραθέσιο!! δημοτικό και το γυμνάσιο είχε 170 και 40 μαθητές. Τώρα δεν υπερβαίνουν τους 12 αντίστοιχα και στα δύο εκπαιδευτικά ιδρύματα. 

Η πανέμορφη, τουλάχιστον από την Δυτική μεριά, Μεσοχώρα προσπαθεί να συνέλθει από την εκτροπή της λογικής, του Αχελώου, και των αποζημιώσεων ψυχής. Το τεράστιο φράγμα ύψους 150 μ έχει ολοκληρωθεί, αλλοιώνοντας όλη την περιοχή. Εκτάσεις ολόκληρες αποψιλώθηκαν, πολλά ιστορικά μνημεία τις ευρύτερης περιοχής έως και την Συκιά που κατασκευάζεται αντίστοιχο έργο στο μέλλον θα κατακλυστούν. H οπτική αποτύπωση, μελέτη, και φωτογράφηση των μνημείων που θα κατακλυσθούν υπάρχει, και λέγεται ότι θα δημιουργηθεί μουσείο στην Μεσοχώρα ή στην Πύλη για την έκθεση και φύλαξή τους. Τα ίδια έλεγαν στους κατοίκους περιφερειακά της λίμνης Κρεμαστών, και όπου αλλού έγιναν φαραωνικά έργα, αλλά το μουσείο δεν έγινε ποτέ. 

Τα συνθήματα στους τοίχους του χωριού είναι περισσότερο εύγλωττα, αντιληπτά, και δείχνουν ξεκάθαρα την άποψη των απλών ανθρώπων, που ζούσαν και καλλιεργούσαν εδώ και χρόνια το βιός τους ήσυχοι, έως ότου το κράτος αποφάσισε να...ενδιαφερθεί. Πραγματικά είναι ευκαιρία για μια περιήγηση στην περιοχή, μια που ότι αντικρίσετε δεν θα το ξαναδείτε σε αυτή τη μορφή.

Συνεχίζοντας από τον κεντρικό δρόμο Μεσοχώρα – Βαθύρεμα βρίσκετε (λίγο πριν το χωριό και το καφενείο του Απόστολου, δεξιά) την διασταύρωση, που από τον καινούριο δρόμο οδηγεί στο Μοσχόφυτο (Κουρνέσι) σε υψόμετρο 810μ, καλοκαιρινό πληθυσμό τριακόσια περίπου άτομα, και χειμωνιάτικο είκοσι που ασχολείται κυρίως με την κτηνοτροφία. Για την ωραία θέα του χωριού, και τους απότομους γκρεμούς, προτιμήστε τον παλιό χωματόδρομο που βγάζει σχεδόν στην πλατεία του χωριού. 

Κέντρο της ζωής στο Βαθύρεμα είναι το καφενείο του Λεωνίδα και της Βαρβάρας Κούτσικου. Δύο ανθρώπων που μένουν όλο το χρόνο στο χωριό, γνωρίζουν σαν την τσέπη τους τον χώρο, δίνουν ότι πληροφορία χρειάζεται για περιήγηση. Γύρω του υπάρχουν πολλές ωραίες μοτο – διαδρομές, όμως και χωμάτινη και  σπάνιας άγριας ομορφιάς,είναι Πλατανάκια - Ορεινή, (συνοικισμοί του Μοσχόφυτου) προς Σπίτια - Μεσοχώρα. Με τα πόδια, κατεβείτε στο ποτάμι για να στήσετε σκηνή και για ψάρεμα ή ανεβείτε στην Αγία Παρασκευή με την καταπληκτική θέα ολόγυρα και στις κορφές Λέουσα & Ξεροβούνι. Αν βρεθείτε καλοκαίρι, υπάρχουν διήμερα πανηγύρια στις 20 Ιουλίου του Προφήτη Ηλία, και της Αγίας Παρασκευής μέσα στο χωριό στις 26 Ιουλίου.

Συνεχίζοντας την διαδρομή, περνάτε τον μικρό οικισμό της Λεπτοκαρυάς (συνοικισμός του Μοσχόφυτου) φτάνοντας στην μικρή διασταύρωση για Βαλκάνο. Δίπλα από την νέα τσιμεντένια γέφυρα στο ποτάμι, (που μπορεί να στήσετε σκηνή) υπήρχε το παλιό πέτρινο παραδοσιακό γεφύρι, που κάποτε εξυπηρετούσε τις ανάγκες επικοινωνίας, μεταφοράς αγαθών και κοπαδιών, ενώνοντας όχι μόνο το Βαλκάνο με τις μεγάλες πόλεις, αλλά και ένα μεγάλο μέρος της Δυτικής Αργιθέας και των Αγράφων με αυτές. Δεν είναι γνωστό πότε κτίστηκε ούτε υπάρχει αναφορά κτητορικής επιγραφής, έπεσε όμως το 1950 αφήνοντας σαν ανάμνηση της ύπαρξής του το δεξιό βάθρο. Το Βαλκάνο είναι ένα ήσυχο μικρό χωριό κτηνοτρόφων και μικροκαλλιεργητών με πολύ όμορφα παλιά πετρόχτιστα σπίτια.

Απ’ το Βαλκάνο όμως, ξεκινούν μερικές από τις ομορφότερες καλοκαιρινές διαδρομές με κατεύθυνση τα χωριά Ελληνικά, που τα τελευταία χρόνια έχουν βρεθεί εκατοντάδες αρχαία αντικείμενα από τις αρχαιολογικές έρευνες στο ελληνιστικό νεκροταφείο του κοντινού αρχαίου οικισμού, όπως και σε τμήματα αρχαίου τείχους. Αν συνεχίσετε την οδήγηση, σε λίγο θα σας δοθεί η ευκαιρία να φτάσετε στην Καλή Κώμη το Περιβόλι, και τις Πηγές με την περίφημη Ι. Μ. Σέλτσου και το ιστορικό γεφύρι του Κοράκου, ή την Παλαιοκαρυά και τα Στουρναρέικα μέσα από τον θαυμάσιο Βιότοπο της Κατούνας. Ο μοναδικός στην περιοχή βιότοπος αποτελούσε για χρόνια, λόγω της πιεστικής βόσκησης αιγοπροβάτων, ένα υποβαθμισμένο και διαβρωμένο οικοσύστημα. Οι συνιδιοκτήτες του, έστω την τελευταία στιγμή, θεώρησαν απαραίτητη την εφαρμογή μέτρων σωστής διαχείρισης, ώστε να αποφευχθεί η κατάρρευση. Έτσι, ο δασικός συνεταιρισμός Κατούνας υλοποιεί πλέον πρόγραμμα στα πλαίσια του κανονισμού της Ε. Ε. για την αναβάθμιση και τον εμπλουτισμό της βλάστησης, ώστε σε μερικά χρόνια να δημιουργηθεί και να αναδειχθεί ένα πρότυπο οικολογικό πάρκο. 

Επιστρέφοντας στον κεντρικό χωματόδρομο ξανασυναντάτε τον χείμαρρο Αρέντα, που κάνει την καλύτερη ηχητική παρέα σε όλη την διαδρομή, και συνεχίζετε προς Πολυνέρι (Κοθώνι) σε υψόμετρο 760μ. Λίγο πριν το χωριό αριστερά είναι η πανέμορφη πετρόχτιστη Μονή του 15^Ο Αι. Μεταμόρφωση του Σωτήρα – Παναγία ή Μοναστηράκι για τους ντόπιους. Μεγάλο πανηγύρι στο προαύλιο γίνεται στις 8 Σεπτεμβρίου στην εορτή της Κοίμησης Θεοτόκου. Μπαίνοντας στο χωριό, σας υποδέχονται χαρούμενοι άνθρωποι στα δύο καφενεία. Το ‘’κέντρο’’ που λέμε. Δεξιά σας, το υπερυψωμένο και με ωραία θέα στις κορφές καφενείο του Σωτήρη Πλάβου και αριστερά σας, πάνω στο ‘’δρόμο’’ του αδελφού του, Παναγιώτη Πλάβου. Και το Πολυνέρι, όπως άλλωστε όλα τα χωριά αυτής της διαδρομής που ακολουθεί την ισοϋψή των 700 – 800 μέτρων είναι ερημικά, ειδικά τον βαρύ χειμώνα. 

Οι λίγοι γέροντες και γερόντισσες που παραμένουν δεμένοι με τον τόπο τους φροντίζουν τα χωραφάκια τους, κόβουν ξύλα για να ξεχειμωνιάσουν, και μαζεύονται όλοι τα βράδια του χειμώνα σε αυτά τα καφενεδάκια, που παίζουν και τον ρόλο του παντοπωλείου, ταβέρνας. Είναι λογικό να χαίρονται με τους επισκέπτες. Εδώ γίνεται στις 15 Αυγούστου το μεγάλο πανηγύρι της Παναγίας για τρεις ημέρες, με ντόπιους οργανοπαίκτες και άφθονο τσιπουράκι. Πολύ κοντά (45’ με τα πόδια) μέσα από ένα πανέμορφο δασικό μονοπάτι είναι το παραδοσιακό πέτρινο γεφύρι της Κορανοσίας ή Ελληνικών που και αυτό θα κατακλυστεί από τα νερά της λίμνης που θα δημιουργηθεί από το αντίστοιχο της Μεσοχώρας φράγμα Συκιάς. Ζητήστε από τον κύριο Παναγιώτη να σας καθοδηγήσει, και θα μείνετε έκπληκτοι από την ομορφιά του τοπίου. Τους καλοκαιρινούς μήνες που ζωντανεύει το χωριό μπορείτε να μείνετε (με σκηνές) κοντά στο ποτάμι και να ψαρέψετε.

Η ομορφιά του τοπίου που απλώνεται μπροστά σας είναι μοναδική. Όπως επισημαίνεται στο βιβλίο Ενθυμήματα Στρατιωτικά της Επαναστάσεως των Ελλήνων 1821-1850 (έκδοση Κοσμαδάκης, Αθήνα), ο Κασομούλης έγραψε για την περιοχή μετά την Επανάσταση του 1821: «Αυτό το χωριό ευρίσκεται πλησίον του Άσπρου, και τον χειμώνα ασφαλίζεται από τον ποταμόν, το Δε καλοκαίρι μόνον από τους πόρους δύναται να διαβή κανείς διά να το επισκευθεί. Έχει σύνορον αντίκρυ το Ραντοβύζι και τα Τζιομέρκα. Περιηγούμενος τα απότομα λιθάρια - βουνά όλα αυτά, τους φάραγγας, ταις σπηλαίς, τα στενά και τα ωραία και άπειρα νερά και δάση, είπα ότι η ελευθερία αληθώς ενυπάρχει αφ’ εαυτού- της εις εκείνα τα μέρη, διότι τοιαύτας χάριτας δεν είχαν όσα βουνά απέρασακαι είδα έως τότες». 

Ο δρόμος Μοσχόφυτο – Μυρόφυλλο με εξαίρεση ορισμένα σημεία δεκάδων μέτρων το καθένα, παραμένει ουσιαστικά χωρίς καμία βελτίωση από τότε που χαράχθηκε (αν χαράχθηκε ποτέ) και φτιάχτηκε. Σας φέρνει όμως στα 840 μέτρα υψόμετρο στο Μυρόφυλλο (Μυρόκοβο), που διαθέτει μεγάλη πλατεία για τα γλέντια και τις εκδηλώσεις δίπλα από την ωραία Εκκλησία του Αγίου Νικολάου, ιστορικό πετρόχτιστο Δημοτικό σχολείο, καφενεία και ταβέρνες – ψησταριές, γραφείο ΕΛ.ΤΑ, και γενικά έναν άλλο αέρα. Η οικονομία σε όλα τα χωριά που περάσατε σε ολόκληρη την ορεινή περιοχή που θα γνωρίσετε, στηρίζεται αποκλειστικά στα μικρά χωραφάκια και την κτηνοτροφία. 

Το λεωφορείο, η πολυπόθητη ‘’συγκοινωνία’’ έφτασε εδώ μετά από αγωνιώδεις, συνεχείς προσπάθειες χρόνων και έντονη κινητικότητα της διοίκησης το 1982!! με καθυστέρηση βέβαια, ξεκούραστα όμως, αφού πλέον δεν είχε και πολλούς να μεταφέρει. Το Μυρόφυλλο φαίνεται ότι ήταν – κάποτε τουλάχιστον – οικονομικό και πολιτιστικό κέντρο αυτής της απομονωμένης περιοχής. Η ανοδική του πορεία σταμάτησε με τις κατολισθήσεις του 1963 και τον σεισμό του 1967. Πολλοί κάτοικοι τότε έφυγαν στα μεγάλα αστικά κέντρα ή μετανάστευσαν. Σταδιακά ο τόπος μαράζωσε, τα μονοπάτια κλείσανε, ο δρόμος χαλάει ή κλείνει συνεχώς από τα χιόνια και τον πάγο, ελάχιστοι κάτοικοι μένουν τον χειμώνα, και σιγά – σιγά μετατράπηκε σε χωριό για καλοκαιρινές διακοπές. Σήμερα πια, μπορούμε να διαπιστώσουμε ότι η κατάσταση είναι μη αναστρέψιμη όπως άλλωστε σε όλα τα ορεινά και δύσβατα μέρη της πατρίδας μας. Μια διαπίστωση που στεναχωρεί ιδιαίτερα αφού υπήρχαν φοβερά περιθώρια ανάπτυξης ολόκληρων αυτών των περιοχών, χωρίς όμως η διοίκηση να λάβει κάποιο μέτρο άξιο αναφοράς για την συγκράτηση των κατοίκων στη γενέτειρά τους.  

Στα καφενεία- ψησταριές του χωριού οι κάτοικοι θα σας φιλέψουν θαυμάσιας ποιότητας προϊόντα ταξιδεύοντάς σας στο παρελθόν αλλά και στο μέλλον. Θα ακούσετε δεκάδες θρύλους, για την Ιερά Μονή, και την γύρω περιοχή και όλα αυτά που πρόκειται να ποντιστούν. Μαζί με την Μονή, περίφημα πέτρινα τοξωτά γεφύρια, πλήθος νερόμυλων, και ανυπολόγιστης αξίας πολιτιστική κληρονομιά θα χαθεί, εκτός αν υλοποιηθεί η μελέτη για την διάσωσή του, που συνέταξαν ειδικά για το σημαντικό μοναστήρι του Αγ. Γεωργίου, ο Σύλλογος απόδημων Μυροφυλλιτών μαζί με  το Σύλλογο Φίλων της Ιεράς Μονής, και το τοπικό Εκκλησιαστικό συμβούλιο.  Όλα αυτά βέβαια αφού σας ‘’ανακρίνουν’’ ή σας προτείνουν κάποιο ιδιόρρυθμο ‘’συνεταιρισμό’’. Μην παραξενευτείτε, αν και είναι δύσκολο, αφού σε όλα τα χωριά μετά την Μεσοχώρα σας λένε το ίδιο. 

Οι άνθρωποι στην περιοχή είναι ‘’δύσκολοι’’. Δύσκολα μιλούν ανοιχτά, δύσκολα προκαλούν την μνήμη τους, ακόμη και να έχουν δει τον συνομιλητή τους πολλές φορές. Δεν μιλούν ‘’ανοιχτά’’ αφού έχουν την εντύπωση ότι αυτά που γνωρίζουν δεν έχουν καμία αξία και δεν ενδιαφέρουν κανένα. Είναι παράξενο να τους πείσεις ότι θέλεις να δεις το πέτρινο γεφύρι στα Ελληνικά (της Κορανοσίας) να περπατήσεις ή να ψαρέψεις στο ποτάμι, χωρίς να περάσει από το μυαλό τους ότι ψάχνεις για λίρες. Είναι ο τόπος έτσι, χωρίς πληροφόρηση, και με κάποια αβεβαιότητα. Ήταν και οι παλιατζήδες, γυρολόγοι που μάζεψαν – αφάνισαν - κυριολεκτικά, την κατάλληλη στιγμή όλα τα χρηστικά αντικείμενα της αγροτικής ζωής, τα μπαούλα με τις φορεσιές και τις προίκες, αφήνοντας τον τόπο γυμνό από τα αντικείμενα της καθημερινής ζωής και τελικά από μνήμη.

Είναι και το χωριό Μεσούντα απέναντι από το Μυρόφυλλο και η χαράδρα του Φάγγου - επειδή εκεί αυτοκτόνησε ο Άρης Βελουχιώτης - οι κάτοικοι των γύρω περιοχών νομίζουν ότι ήρθατε με χάρτη ή σχεδιάγραμμα για να βρείτε τους .... θησαυρούς ή τις χρυσές λίρες του  Άρη. Έτσι είναι ο τόπος, έτσι τον δεχόμαστε, και τον ταξιδεύουμε.

Αφού γνωρισθείτε και σας φιλέψουν γνήσιο τσιπουράκι αφεθείτε για ώρες ή μέρες στην μαγεία των σπάνιων διαδρομών στον τόπο, και το χρόνο, ζήστε την αυθεντική περιήγηση που προσφέρει απλόχερα ο ορεινός όγκος και γνωρίστε από κοντά τους παραδοσιακούς οικισμούς και τον γνήσιο ανθρώπινο παράγοντα, που ειδικά σ’ αυτά τα μέρη ζει, επιβιώνει, και εν τέλει αναπτύσσεται στους δικούς του ρυθμούς, μόνος και αυτάρκης, με τις ιδιαιτερότητές του σίγουρα όμως μακριά από συμφέροντα, συμφωνίες & σύμφωνα.

Σε 2.5 χλμ από το χωριό κοντά σ’ έναν ξεροχείμαρο, ανάμεσα στα πλατάνια, ξεπροβάλει το ιστορικό, φρουριακής κατασκευής μοναστηριακό συγκρότημα του Αγίου Γεωργίου (16^ος Αι - 18^ος Αι). Αξίζει πραγματικά να κάνετε τη μικρή παράκαμψη και να επισκεφθείτε αυτό το μοναστήρι που έχει διασώσει πολλούς από τους θησαυρούς του, και αναμφίβολα διαθέτει βαρύ παρελθόν. Η παράδοση αναφέρει ότι το έκτισε η φιλική εταιρεία ώστε να χρησιμοποιηθεί τον κατάλληλο καιρό για καταφύγιο πολεμιστών της επανάστασης του 1821. Τέσσερις φορές διαφορετικοί κατακτητές (Γερμανοί οι τελευταίοι) το κατέστρεψαν ή το έκαψαν,  χωρίς όμως να υπολογίσουν τους πείσμονες μοναχούς - με τελευταίο τον πατέρα Κοσμά - που με την βοήθεια των ‘’πλουσίων’’ οικογενειών της περιοχής, το ξανάκτιζαν από την αρχή καλύτερο. 

Το συγκρότημα αποτελείται από τρεις εκκλησίες και άλλα κτίσματα πρόσφατα αναστηλωμένα. Δεν είναι εξακριβωμένη με ακρίβεια η κτίση της μονής, υπήρχε όμως πριν το 1618 που κάηκε η εκκλησία της Παναγίας. Το 1618 κτίστηκε το παρεκκλήσι των Ταξιαρχών και το 1815 η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου. Θαυμάσιες τοιχογραφίες με λαμπρά χρώματα σε όλες τις κλίμακες, κοσμούν όλους τους εξωτερικούς χώρους. 

Σε όλες αυτές τις προτεινόμενες ορεινές διαδρομές, οι κατάφυτες από οξιές και έλατα πλαγιές, οι συνεχείς εναλλαγές του τοπίου, τα δεκάδες ρυάκια, που σας συνοδεύουν, κάνουν την εμπειρία μαγευτική. Τα χωριά  πνιγμένα κυριολεκτικά στο πράσινο, με τους κατοίκους στις καθημερινές δουλειές τους, παράγοντας μοναδικά σε γεύση και ποιότητα, γαλακτοκομικά – τυροκομικά προϊόντα, μήλα, καρύδια.

Αυτό το οδοιπορικό έχει μια παράξενη μοναδικότητα και μια ευρύτερη σημασία, όχι μόνο για την ανυπέρβλητη ομορφιά του τοπίου ή για την λίμνη που θα δημιουργηθεί, αλλά για ένα ευρύ φάσμα διοικητικών αντιλήψεων σε συνδυασμό με τον τρόπο που παίρνονται αποφάσεις και υλοποιούνται έργα υποδομής, καθοριστικά για την ζωή της ορεινής Ελλάδας. Έργα που πλέον, ‘’φεύγουν’’ από την στενή αντίληψη που έχουμε όλοι για αυτά, και πηγαίνοντας παραπέρα φιλοδοξούν, κατά την διοίκηση, να αποτελέσουν ιστορία για τον τόπο.

Αυτό που τις περισσότερες φορές προβληματίζει τον περιηγητή όπου και να κοιτάξει στην χώρα μας, είναι ότι η διοίκηση δεν μπορεί να βρει έναν μέσο όρο, καταλήγοντας πάντοτε στην ασχήμια. Η Ελλάδα μας, είναι η μοναδική Ευρωπαϊκή χώρα που επιμελώς αγνοεί & αδιαφορεί, για τον άνθρωπο, για τα μοναδικά ανεπανάληπτα, μνημεία της. Αποκαλύπτεται και αποδεικνύεται εύκολα αφού στην ορεινή Ελλάδα βρίσκει κανείς όλο και συχνότερα ή εγκαταλειμμένους από τον ανθρώπινο παράγοντα οικισμούς ή ανθρώπους βυθισμένους στην ανέχεια. Εξαίρεση - με την ίδια άσχημη κατάληξη - αποτελεί η Μεσοχώρα, το Μυρόφυλλο, και ολόκληρη η περιοχή που δημιουργούνται τα δύο φράγματα, και έργα εκτροπής. Η διοίκηση έδειξε το πρόσωπο της, το ενδιαφέρον της και για τον άνθρωπο, καταστρέφοντας, μολύνοντας, εξοντώνοντας, το περιβάλλον που χρόνια ζούσε, και για τα μνημεία της βουλιάζοντάς τα. Και οι δύο όψεις είναι άσχημες. 

Όσοι περιηγητές επισκεφθούν την περιοχή, θαυμάζοντας την ανέγγιχτη φύση με τα καθαρά νερά των πηγών και των χειμάρρων, τα ωραία παραποτάμια δάση από πλατάνια, τα πυκνά δάση ελάτης, οξιάς, πεύκου, βελανιδιάς και σφένδαμου, είναι βέβαιο ότι θα δουν πράγματα που για χρόνια θα ζουν στην μνήμη τους σαν ένα γλυκό παραμύθι και σαν μια αδιόρατη θλίψη για κάτι που έφυγε. 

ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Ιδέα & υλοποίηση μορφής: Άγγελος Σινάνης

ΔΙΑΜΟΝΗ: Μεσοχώρα: Αχελώος / 0434 31223, 31490, Στουρναρέικα: Ζαμπάκας / 0434-93000, Γαρδίκι: Κάκιας / 0434 96203, 96146, 0431 39794, Βουλγαρέλι: ‘’Βίλα Σοφία’’ / 0685 22713, 22735, ‘’Γαλήνη’’ / 0685 22135, ‘’Αρχόντω’’ / 0685 22380, ‘’Κωστηλάτα’’ / 0685 22248, Τάσιος Κωνσταντίνος 0685 22254. Κάμπινγκ: Στα ερημοκλήσια στο προαύλιο, σε ωραία παραποτάμια σημεία, και σε όποια ωραία τοποθεσία επιλέξετε. Φεύγοντας όμως μην αφήσετε σκουπίδια.

ΦΑΓΗΤΟ: Η περιοχή ξεχωρίζει με τα μοναδικά μικρά καφενεδάκια που προσφέρουν ντόπια λουκάνικα, τηγανιά, ομελέτα, σαλατικά απ’ τον κήπο, και αγνά γαλακτοκομικά προϊόντα. Στουρναρέϊκα 0434 93430 ‘’Το Ψάρρο’’ Γεωργία Αδάμου, Μεσοχώρα 0434 31150 ‘’Πράσινη Γωνιά’’, 0434 31224 Γκάνια Αγγελική, Βαθύρεμα 0434 31201 Κούτσικος Απόστολος, Μοσχόφυτο + ύπνος 0434 31272 Λεωνίδας ή Βαρβάρα Κούτσικου, Πολυνέρι 0434 31140, 31265, Πλαβός Παναγιώτης & Πλαβός Σωτήρης, Μυρόφυλλο 0434 98270 Χρήστος Καρακίτσιος, Δεύτερο καφενείο δίπλα από την πλατεία με βιβλία για την περιοχή 0434 98231 Παπαγεωργίου Χρήστος, Μεσούντα 0685 24021.

ΑΧΡΕΙΑΣΤΑ: Κοινότητα Μυρόφυλου: 0434-98274, Δήμος Πινδαίων: 0434-31218, Δήμος Αιθίκων: 0434 71210 - 71293. Αστυνομία: 0434 31220, Α’ Βοήθειες Πύλη : 0434 31219, 22222, 24333, Α’ Βοήθειες : Βουλγαρέλι 0658-22584.  Συνεργεία - Βουλκανιζατέρ: Moto Mexis 0445 43091 Μουζάκι, Τζανής Βασίλειος 0434 22008 Πύλη, Παπατζημόπουλος Αθανάσιος Πατριάρχου Δημητρίου 28 Καλαμπάκα Τηλ 0432 25262, Καπρανάς Λάζαρος Τρικάλων 81 Καλαμπάκα Τηλ 0432 23038. 

ΠΡΟΣΒΑΣΗ: Από Αθήνα Ε-75 έως Λαμία, και μετά Ε-65 έως Καρδίτσα, Τρίκαλα, και μετά ο επαρχιακός Νο 30 προς Πύλη, Στουρναρέικα σύνολο 360 χλμ. Από Θεσσαλονίκη Ε-75 έως Λάρισα όπου, ο Ε-92 οδηγεί στα Τρίκαλα, Πύλη, Στουρναρέικα 254 χλμ.

ΒΕΝΖΙΝΑΔΙΚΑ: Στην ορεινή περιοχή που αναφέρεται η πρόταση δεν υπάρχει κανένα. Γεμίστε στην Πύλη Τρικάλων που  υπάρχουν τέσσερα, ή στο τελευταίο στα Στουρναρέικα ELIN OIL, Επίσης σημειώστε τον σημαντικό Μαμιδάκη και την SHELL, στο Αθαμάνιο Τζουμέρκων.

ΧΑΡΤΕΣ: Πολύ καλός είναι ο νέος (έκδοση 1999 ) Αναλυτικός Χάρτης Ορεινού Χώρου Τρικάλων σε κλίμακα 1 : 100.000. Υπάρχει στην Ελάτη στο κατάστημα ‘’το λίκνο’’ και στέλνεται αντικαταβολή 0434 71826. Μεγάλη ακρίβεια για περιπατητές, (σε αναμονή των εκδόσεων ΑΝΑΒΑΣΗ) είναι της Γ.Υ.Σ. Γεωγραφική Υπηρεσία Στρατού, Πεδίον Άρεως/ 01 8842811. Αγοράστε 2 φύλλα 1: 50.000, Καστανέα, Μυρόφυλλο.

ΛΕΣΧΕΣ ΜΟΤΟΣΙΚΛΕΤΑΣ: ΜΟ.ΛΕ.Τ. / Ομήρου 6 - 42100 - Τρίκαλα. Τηλ 0431 72424, Fax 70651. Σύλλογος Έλληνες Περιηγητές / Ελάτη Τρικάλων - Τ. Κ. 420 32 - Πύλη - Τηλ - Fax 0434  71826.

Περισσότερες πληροφορίες για Μυρόφυλο – Μοσχόφυτο – Πολυνέρι Τρικάλων αντλήστε από την ενδεικτική Βιβλιογραφία – Αρθρογραφία:

Τρίκαλα - Καλαμπάκα - Πίνδος / Θεόδωρου Νημά / Θεσσαλονίκη 1987.
Το Μυρόφυλλο Τρικάλων / Δημήτρης Ράπτης /  Άρτα 1994.
Μεσοχώρα / Κώστας Μπαρούτας / Ηρόδοτος 1998.
Αναλυτικός Οδικός Χάρτης Ορεινού Χώρου Τρικάλων / Α. Σινάνης – Σ. Κούλιου / Έλλα / Λάρισα 1999.