Περισσότερες πληροφορίες για την ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ αντλήστε από την ενδεικτική Βιβλιογραφία  Αρθρογραφία:  

• Νομός Δράμας, Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Δράμας, Δράμα 2000
• Πρακτικά Β’ Επιστημονικής συνάντησης, Ιστορικό Αρχείο, Δράμα 1998
• Πρακτικά 7^ου Πανελλήνιου Συνεδρίου 1995, Αξιοποίηση Δασικών Πόρων Ιωάννη Μελιάδη, Νικολάου Μέντη, Κωνσταντίνου Κοβλακά, Ελληνική Δασολογική Εταιρεία, Θεσσαλονίκη 1996
• Μακεδονία, Ε.Ο.Τ., Πολιτιστικό Τεχνολογικό Ίδρυμα Ε.Τ.Β.Α., Αθήνα 1997
• Το χρυσοφόρο Παγγαίο, ένθετο 7 ημέρες, Εφημ. Καθημερινή 7/5/2000
• Πόλεις της Μακεδονίας, Τόμ Γ’, 7 ημέρες, Καθημερινή 3/12/1995
• Οι θησαυροί της Ελληνικής Φύσης, ‘’το μαγικό δάσος’’, ThomasSchulze – Westrum, ΕΤ1
• Μακεδονία – Θράκη Αρχαιολογικά Ευρήματα, ένθετο 7 ημέρες, Εφημ. Καθημερινή 23/7/1995
• Στις πηγές του Αγγίτη, Υπουργείο Πολιτισμού, Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας – Σπηλαιολογίας 1999 

ΑΞΙΟΠΙΣΤΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΩΝ για την Ανατολική Μακεδονία

‘’Ανεβαίνοντας’’ Τεύχος 8: Φαλακρό και πεζοπορικές Διαδρομές, ‘’Ελληνικό Πανόραμα’’ (συλλεκτικά): Τεύχος Νο 3 Δάσος Ελατιάς, Τεύχος Νο 4 Παρθένο Δάσος, Τεύχος Νο 6 Ορεινές Πέστροφες Δράμας, Τεύχος Νο 15 Φαλακρό Όρος, Χιονότρυπα, ‘’Κορφές’’ / Τεύχος Νο 131: Πεζοπορική διαδρομή Αχλαδόρεμα – Φαρασινό ρέμα, ‘’ΚΛΙΦ’’ / Τεύχος Νο 2: Δράμα – Παρανέστι με ποδήλατο, ‘’Οξυγόνο 2’’ / Τεύχος 2: Παρθένο Δάσος Φρακτού

Περισσότερες πληροφορίες για την ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ αντλήστε από την ενδεικτική Βιβλιογραφία – Αρθρογραφία:  

• Καστοριά, ΕΤ 2, 1989
• Οι πόλεις των Συνόρων, ΕΤ 2, 1998
• Travels in Northern Greece, William Leake
• Δισπηλιό, Χαρά Κιοσσέ, Εφημ. ‘’Το Βήμα’’ 1/8/99
• Νυμφαίο, ‘’σημειωματάριο’’, Εφημ. Καθημερινή 3/9/2000
• Μακεδονία, ένθετο 7 ημέρες, Εφημ. Καθημερινή 2/7/2000
• Δυτική Μακεδονία Α’ έκδοση, Περιφ. Δυτικής Μακεδονίας, Κοζάνη 1994
• Δυτική Μακεδονία Β’ έκδοση, Περιφ. Δυτικής Μακεδονίας, Κοζάνη 2000
• Μέγα ονομαστικόν ή τα ονόματα των Ελλήνων, Μάριου Βερέτα / Αθήνα 1997
• Καστοριά η Βυζαντινή Αίγλη, ένθετο 7 ημέρες, Εφημ. Καθημερινή 3/12/1995
• Δισπηλιό, Ρεπορτάζ από τον Θανάση Τσιγγανά, Εφημ. ‘’Καθημερινή’’ 27/10/99
• Δισπηλιό, Ρεπορτάζ από τον Απόστολο Διαμαντή, Εφημ. ‘’Ελευθεροτυπία’’ 31/8/97
• Απογραφή των Ελληνικών Υγροτόπων ως Φυσικών Πόρων, Μουσείο Γουλανδρή – ΕΚΒΥ
• Γ. Χ. Χουρμουζιάδη, Το προϊστορικό Δισπηλιό,ένθετο 7 ημέρες, Εφημ. Καθημερινή 23/7/1995
• Κωνσταντίνου Σιαμπανόπουλου, Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα, ένθετο 7 ημέρες, Εφημ. Καθημερινή 1/10/1995
• Ευάγγελος & Δημήτριος Βελιτζέλος, Παλαιοντολογικά ευρήματα Δ. Μακεδονίας, Περιοδικό Ελληνικό Πανόραμα Τ 15, Θεσσαλονίκη 1999

 Περισσότερες πληροφορίες για τη ΘΡΑΚΗ αντλήστε από την ενδεικτική Βιβλιογραφία – Αρθρογραφία:  

• Το Υγρό Στοιχείο, ΕΤ2 - ‘94
• Οι μέρες της Αλκυόνας, ΕΤ2 - ‘95
• Ο κόσμος ο μικρός, ο μέγας, ΕΤ1 – ’99 – 2000
• Πέτρινα γεφύρια της Θράκης, Δήμος Ξάνθης 1^ο Λύκειο Ξάνθης 1996.
• Θράκη η γη του Ορφέα,http://orpheus.ee.duth.gr
• Θρακικός Ηλεκτρονικός Θησαυρός,http://thesaurus.duth.gr
• Θράκη,ένθετο 7 ημέρες, Εφημ. Καθημερινή 25/6/00
• Θράκη,ένθετο 7 ημέρες, Εφημ. Καθημερινή 14/3/93
• Θράκη, ένθετο 7 ημέρες, Εφημ. Καθημερινή 5/10/97
• Βουνά και τόποι, Μ. Κοκου, Δήμος Αλεξανδρούπολης 1992
• Η Κομοτηνή και η Περιφέρειά της, Ανωνίου Κ. Λιάπη, Κομοτηνή 1993
• Θράκη, Χ. Μπακιρτζής – Δ. Τριαντάφυλλος, ΕΤΒΑ – ΕΟΜΕΧ Αθήνα 1989
• Οι Λίμνες της Ελλάδας, ένθετο 7 ημέρες, Εφημ. Καθημερινή 5/10/97
• Ελληνικοί Υδροβιότοποι, ένθετο 7 ημέρες, Εφημ. Καθημερινή 11/12/94
• Το τρένο στη Βόρειο Ελλάδα, Δημήτρη Παπαδημητρίου, ένθετο 7 ημέρες, Εφημ. Καθημερινή 15/10/95

 Για τα προβλήματα και τις καταστροφές που έχουν ήδη συντελεσθεί στις περιοχές Νέστου, Βιστωνίδας και λιμνοθαλασσών Κομοτηνής διαβάστε στην Νέα Οικολογία ‘’προς συνδιαχείριση του Νέστου’’ Τεύχος Ιουνίου 1996, Οικοτοπία ‘’Οικολογικές καταστροφές με ευρωπαϊκή χρηματοδότηση’’ Τεύχος Μαΐου - Ιουνίου 1999, και εφημερίδα Καθημερινή 18/3/2000 ‘’Η εξαφάνιση των λιμνών του Νέστου’’. Σχετικά αντίθετη άποψη διαβάστε στους 4 τροχούς Αύγουστος 1993, το άρθρο του κ. Ν. Σ. Μάργαρη ‘’ο Θησαυρός του Νέστου’’.

 Περισσότερες Πληροφορίες για την ΚΑΡΠΑΘΟ KAITH ΣΑΡΙΑ αντλήστε από την Ενδεικτική Αρθρογραφία – Βιβλιογραφία:

•  Ιερός Λόχος 1942 – 1945 / αντιστράτηγου Ι. Κ. Μανέτα
• Χριστιανικά Μνημεία Καρπάθου / Ιωάννης Ηλ. Βολανάκης / Εφημ. Καθημερινή 22/6/97
• Η νήσος Κάρπαθος / Ντίνου Αντ. Μελά / ένθετο 7 ημέρες / Εφημ. Καθημερινή 22/6/97
• Μεταβατική περίοδος 1945 – 47 / Μαν. Α. Ησυχου / ένθετο 7 ημέρες / Εφημ. Καθημερινή 30/9/97 
• Νικόλαου Μουτσόπουλου ‘’Κάρπαθος – Σημειώσεις Ιστορικής τοπογραφίας και αρχαιολογίας’’, Θεσσαλονίκη 1978.

Περισσότερες Πληροφορίες για την ΚΥΠΡΟ αντλήστε από την Ενδεικτική Αρθρογραφία – Βιβλιογραφία: 

• Κύπρος / Εφημ. Καθημερινή / τόμος ΙΖ
• Φυλακισμένα Μνήματα / Μάριου Πλωρίτη / ‘’το βήμα’’ 29/3/98
• Κύπρος / ένθετο 7 ημέρες / Εφημ. Καθημερινή 17/7/94
• Τα κυπριακά βουνά / Ανδρέα Π. Ζαχαρίου / Νέα Οικολογία Τ 160
• Κερύνεια / ένθετο 7 ημέρες / Εφημ. Καθημερινή 23 / 8 / 98
• Λευκωσία / ένθετο 7 ημέρες / Εφημ. Καθημερινή 10 / 8 / 97

 Περισσότερες Πληροφορίες για την ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ αντλήστε από την Ενδεικτική Αρθρογραφία – Βιβλιογραφία:

• Ελληνική Φύση / Τόμος ΚΕ’ / Καθημερινή
• Πύλος – Ναυαρίνο / Τόμος ΙΒ’ Πελοπόννησος / Καθημερινή
• Έντυπα Περιφέρειας Πελοποννήσου / Εκδόσεις Καλοφωλιά 1999
• Πύλος – Ναυαρίνο / ένθετο 7 ημέρες / Εφημ. Καθημερινή 2/10/1994
• Το ανάκτορο του Νέστορος /  Γεωργίου Σ. Κορρέ / Τόμος ΙΒ’ Πελοπόννησος / Καθημερινή

 Περισσότερες πληροφορίες για την ΗΠΕΙΡΟ αντλήστε από την ενδεικτική Βιβλιογραφία – Αρθρογραφία:

• Ήπειρος / Ένθετο 7 ημέρες / Εφημ. Καθημερινή 9/7/2000
• Σπύρου Ι. Μαντά / Το γεφύρι και ο Ηπειρώτης / Τεχνικές Εκδόσεις 1987
• Αρχαία Αμβρακία / άρθρο της Γιώτας Σύκκα / Εφημ. Καθημερινή 17/3/01
• Σπυρίδωνος Δ. Περιστέρη / Δημοτικά τραγούδια Ηπείρου & Μωριά / Τέρτιος 1997
• Περιγραφή της Ηπείρου εις Μέρη Τρία / Παναγιώτη Αραβαντινού / Εταιρεία Ηπειρώτικων Μελετών 1984
• Ν. Ιωαννίνων Σύγχρονη Πολιτισμική Γεωγραφία / Β. Νιτσιάκου, Μ. Αράπογλου, Κ. Καρανάτση / Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Ιωαννίνων 1998

 Περισσότερες πληροφορίες για την ΘΕΣΣΑΛΙΑ αντλήστε από την ενδεικτική Βιβλιογραφία – Αρθρογραφία:

• Τα Βλάχικα του Λιβαδιού Ολύμπου / Νίκου Καραΐσκου / Λιβάδι 1999
• Το Λιβάδι Ολύμπου στον Μακεδονικό Αγώνα / Γ. Αδάμου – Γ. Ράπτη
• Τρίκαλα - Καλαμπάκα - Πίνδος / Θεόδωρου Νημά / Θεσσαλονίκη 1987
• Ασπροπόταμος – Ελάτη – Περτούλι / Α. Σινάνης / Ελάτη Τρικάλων 2000
• Όλυμπος / Αναλυτικός Οδικός ορειβατικός Χάρτης / Τρ. Αδαμακόπουλος Π. Ματσουκά
• Ξενάγηση στο Λιβάδι Ολύμπου / Νίκου Καραΐσκου / έκδοση της Εφημερίδας «Λιβάδι Ολύμπου» 1997
• Ο Όλυμπος Κινδυνεύει / Νίκου Καραΐσκου / έκδοση της Εφημερίδας «Λιβάδι Ολύμπου» Κατερίνη 1993
• Το Οδικό δίκτυο την εποχή του Αλή Πασά / Γ. Μακρής - Σ. Παπαγεωργίου / Αγροτική Τράπεζα / Αθήνα 1990
• Αναλυτικός Οδικός Χάρτης Ορεινού Χώρου Τρικάλων / Α. Σινάνης – Σ. Κούλιου / εκδόσεις ‘’Έλλα’’ / Λάρισα 1999

 ΑΞΙΟΠΙΣΤΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΩΝ για την Θεσσαλία

‘’Ελληνικό Πανόραμα’’ ΣυλλεκτικόΤεύχος Νο 4: Λιβάδι Ολύμπου, ‘’Ανεβαίνοντας’’ Τεύχος 6: Όλυμπος, Κλίφ Συλλεκτικό Τεύχος 3: Όλυμπος

Επικουρικά & χρήσιμα: 

• Μακεδονικά Γεφύρια / Γεώργιος Π. Τσότσος / UniversityStudioPress / Θεσσαλονίκη 1997.
• Τα Πέτρινα Γεφύρια της Θεσσαλίας / ΤΕΕ τμήμα Κεντρικής και Δυτικής Θεσσαλίας / Αθήνα 1995
• Σπύρου Ι. Μαντά / Τα ηπειρώτικα Γεφύρια / Τεχνικές Εκδόσεις 1987
• Ελληνική Γεωγραφική Εγκυκλοπαίδεια / Μιχαήλ Σταματελάτος – Φωτεινή Βάμβα Σταματελάτου / Εκδόσεις Τεγόπουλος – Μανιατέας.
• Οικοτουριστικός οδηγός της Ελλάδος / Γιώργου Σφήκα – Γρηγόρη Τσούνη / Γ.Γ Νέας Γενιάς – Ε. Ε Προστασίας της Φύσης / Αθήνα 1993.
• Απογραφή των Ελληνικών Υγροτόπων ως Φυσικών Πόρων / Μουσείο Γουλανδρή – ΕΚΒΥ.
• Αρχαιολογικός Άτλας του Αιγαίου / Υπουργείο Αιγαίου – Πανεπιστήμιο Αθηνών 1999.
• Το Αιγαίο / Επίκεντρο Ελληνικού πολιτισμού / Μέλισσα
• Ελληνική Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική / Μέλισσα τομ ΙΙΙ
• Μακεδονία / Ιωάννης Τουρατσόγλου / Εκδοτική Αθηνών / Αθήνα 1995
• Ήπειρος / Εκδοτική Αθηνών / Αθήνα 1997

 ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ (2167 λέξεις)

ΟΡΟΣ ΠΙΕΡΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Κείμενο - Διαφάνειες: Άγγελος Σινάνης e – mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

© Φεβρουάριος 2001 

Χώρα των βουνών θα μπορούσε να χαρακτηριστεί η Ελλάδα αφού τα 4/5 της επιφανείας της είναι ορεινά. Πανέμορφα δασικά κομμάτια, enduroδιαδρομές περιπέτειας περιμένουν όλους όσους τολμήσουν την γνωριμία μαζί της. Ορειβάτες, περιηγητές, ταξιδιώτες, άνθρωποι που κάνουν πράξη το διαφορετικό, ανακαλύπτουν την αμόλυντη Ελλάδα των μονοπατιών, την άλλη Ελλάδα των πέτρινων γεφυριών, που βρίσκεται πέρα και έξω από κάθε ιδέα ‘’τουριστικής’’ εκμετάλλευσης, αλλά είναι προσαρμοσμένη στο ανεπιτήδευτο ανθρώπινο πρόσωπο. 

Οι διαδρομές σε αυτό το ταξίδι αρχίζουν από την Κοζάνη, προς τα Πιέρια, με κατάληξη Βέροια, Κατερίνη ή Λιτόχωρο αλλά είναι τόσοι οι χωματόδρομοι που μπορούν το ίδιο καλά να ξεκινήσουν από Βέροια ή Κατερίνη καταλήγοντας στην Κοζάνη, πρωτεύουσα Δυτικής Μακεδονίας, που δεσπόζει στην περιοχή. Εμφανίστηκε ως οικισμός στις αρχές του 17^ου Αι, ενώ τον 18^ο Αι. γνώρισε σημαντική οικονομική και πνευματική άνθηση αποκτώντας ταυτόχρονα αστικό χαρακτήρα. Το 1745 μεταφέρθηκε εδώ η έδρα της επισκοπής Σερβίων ενώ τον αμέσως επόμενο χρόνο επαναλειτούργησε η Σχολή της, η περίφημη Στοά με πρώτο σχολάρχη τον Ευγένιο Βούλγαρη. 

Πολύτιμα στολίδια για την πόλη αποτελούν τα Μουσεία της, Ιστορικό Λαογραφικό και Φυσικής Ιστορίας στην οδό Ίωνος Δραγούμη, το Αρχαιολογικό την οδό Δημοκρατίας 8, και η σπουδαία Δημοτική Βιβλιοθήκη στην Πλατεία 28^ης Οκτωβρίου 7. Βρίσκεται ανάμεσα σ’ ένα εντυπωσιακό σύμπλεγμα βουνών, υψιπέδων, κοιλάδων και μεγάλων παραποτάμιων και παραλίμνιων εκτάσεων με κύριο συστατικό της ομορφιάς της την τεχνητή λίμνη του Πολυφύτου ή Αλιάκμονα. 

Στο 20^ο χλμ της Ε.Ο. Κοζάνης - Λάρισας συναντάτε την επιβλητική υψηλή γέφυρα του Αλιάκμονα που μαζί με την γέφυρα του Ρυμνίου συνδέουν οδικώς την Κοζάνη με την Θεσσαλία. Η γέφυρα περνάει πάνω από την λίμνη σε ύψος 55 μ, μήκος 1372 μ και πλάτος 13,5 μ. Λίγο πριν υπάρχει διασταύρωση αριστερά σας που σας ανεβάζει στον λόφο της Νεράιδας, σε ένα ιδανικό σημείο με θαυμάσια πανοραμική θέα όλου του τοπίου της λίμνης, της γέφυρας, ακόμη και των Σερβίων που φαίνονται απέναντι. Στο χωριό υπάρχουν δεκάδες ταβερνάκια με νόστιμους μεζέδες, και ψαρικά από την λίμνη. Τα Σαββατοκύριακα έρχεται πολύς κόσμος συνήθως ντόπιοι από τις γύρω κωμοπόλεις αλλά και από την Κοζάνη.

 Στην λίμνη Πολυφύτου σήμερα δραστηριοποιείται ο Ναυταθλητικός όμιλος Κοζάνης ενώ οι κάτοικοι εκτός τις κατ’ εξοχήν αγροτικές εργασίες έχουν εξελιχθεί σε άριστους ψαράδες με δίχτυα. Φεύγοντας από την Νεράιδα υπάρχουν δύο επιλογές. Η πρώτη περνά κάτω από την γέφυρα με κατεύθυνση Ίμερα 11χλμ και Φράγμα Πολυφύτου άλλα 9 χλμ και η δεύτερη Γέφυρα - Σέρβια 3 χλμ + Κύκλος λίμνης. Η κατάληξη και για τις δύο, είναι το Καταφύγι μέσω Βελβεντού για την πρώτη (δες διαδρομή Βελβενδός - Καταφύγι) και μέσω Σερβίων - Παλαιογράτσανου η δεύτερη.

Πριν δημιουργηθεί η λίμνη βρέθηκαν σε χώρους που τώρα καλύπτονται απ’ αυτή, στοιχεία που πιστοποιούν εκτεταμένη κατοίκηση με είκοσι τουλάχιστον οικισμούς από τα προϊστορικά και ιστορικά χρόνια, τότε που η γόνιμη κοιλάδα του Αλιάκμονα ήταν καλλιεργημένη έκταση. Σε περιόδους ξηρασίας στο χωριό Γούλες αποκαλύπτεται ο προϊστορικός οικισμός όμως η στάθμη που συνεχώς μεταβάλλεται, εμποδίζει την παραπέρα έρευνα. Η πρώτη διαδρομή όταν ολοκληρωθεί ο κύκλος της λίμνης έχει συνολικό μήκος 109 χλμ. 

Τα Σέρβια υπήρξαν ένα από τα σημαντικότερα κάστρα της μεσοβυζαντινής και υστεροβυζαντινής εποχής στην δυτική Μακεδονία, ενώ στα τέλη του 9^ου αρχές 10 ^ου Αι. εμφανίζεται ως έδρα επισκοπής. Από τις ιστορικές προσωπικότητες των Σερβίων είναι η Αγία Θεοδώρα Άρτας. Την ιστορία της Άνω και Κάτω πόλης μπορούμε να την παρακολουθήσουμε ως τις αρχές του 19^ου Αι. που άρχισε να σβήνει. Τα επισκέψιμα οχυρωματικά τείχη της Άνω πόλης με την ακρόπολη έχουν πολυγωνικό σχήμα, και καταλαμβάνουν 225 στρ. Από την οχύρωση της Κάτω πόλης, αν και κάλυπτε τριπλάσια έκταση από την ακρόπολη, απέμειναν ελάχιστα στοιχεία – μνημεία. Ο επισκοπικός, άστεγος στα χρόνια μας, ναός του Αγίου Δημητρίου(11^ου Αι.), οι Σαράντα Πόρτες των ντόπιων, διατηρεί ελάχιστα δείγματα τοιχογραφικού διάκοσμου, η εκκλησία του Προδρόμου (14^ος Αι.), και το ναΐδριο των Αγίων Θεοδώρων (11^ου Αι.) που διατηρεί τοιχογραφίες του 1512, ενώ κοντά στα Σέρβια είναι το ομώνυμο του ναού σπήλαιο. Για την επίσκεψή σας αναζητήστε τον ιερέα των Σερβίων που έχει τα κλειδιά.

Ένα ωραίο μονοπάτι διασχίζει το παράξενο φαράγγι των Σερβίων του οποίου, τα απότομα βράχια και οι κόψεις των κορυφών σχηματίζουν πανέμορφα σχήματα που ξεχωριστά το κάθε ένα, για τους λαϊκούς μύθους, έχει το δικό του όνομα. Ο ‘’δεσπότης’’, ο ‘’βασιλιάς’’, οι ‘’άρχοντες’’ ακόμα και τα ‘’ζώα’’ που ‘’μαρμάρωσαν’’ όταν το κάστρο έπεσε στα χέρια των Τούρκων το 1393. Σήμερα η πόλη προσφέρει τα πάντα στον επισκέπτη, έχει καλή υποδομή και ενδείκνυται για διανυκτέρευση μια που τα γύρω μνημεία μαζί με την λίμνη θέλουν τον χρόνο τους. Μέσα στην κωμόπολη υπάρχει σε καλή κατάσταση ένα όμορφο μονότοξο πέτρινο παραδοσιακό γεφύρι στον δρόμο που οδηγεί στο κάστρο. 

Μέσα από τα Σέρβια φεύγει ο ασφαλτόδρομος και μέσω Πλατανορρεύματος περνάει μέσα από το Παλαιογράτσανο (11 χλμ από την πόλη) που έχουν εντοπιστεί ερείπια αρχαίου οικισμού, και χωματόδρομος στενός πια, ενώνεται με τον όμοιο κεντρικό, που πάει στο Καταφύγι. Από αυτή την διαδρομή και όσο ανεβαίνετε προς τα πρώτα δάση των Πιερίων η θέα της λίμνης και του Βελβεντού είναι φανταστική. 

Περνώντας το Καταφύγι, στα δεξιά σας είναι η κορυφή των Πιερίων στα 2190 μ, το περίφημο Φλάμπουρο που πηγαίνει ‘’δρόμος’’, επιβεβαιώνοντας ότι τα Πιέρια Όρη αποτελούν έναν ανεξάντλητο παράδεισο από μονοπάτια και δρόμους που οδηγούν παντού, αλλά και ένα τόπο με πλούσια, ποικιλόμορφη βλάστηση, έντονο ανάγλυφο, δεκάδες πηγές, και όμορφους χώρους για κατασκήνωση κοντά στην φύση. Σε λίγα χλμ από το τελευταίο χωριό που περάσατε είναι η διασταύρωση για Κατερίνη μέσω Φωτεινών – υπάρχει πινακίδα. Η Ημαθία που κατευθυνόσαστε είναι το κέντρο του αρχαίου Μακεδονικού πολιτισμού, με ιστορία που χάνεται στους αιώνες. Κατοικήθηκε από τις αρχές της εμφάνισης του προϊστορικού ανθρώπου και γνώρισε την αίγλη του πολιτισμού την εποχή των Μακεδόνων. Τα Πιέρια, μέσα από τους μύθους που τα συνοδεύουν αποτελούν το κέντρο του ιστορικού πολιτιστικού τριγώνου της Μακεδονίας, με κορυφαίες πόλεις το Δίον, τις Αιγές (Βεργίνα) και την Αιανή. Διάσπαρτες στο βουνό βρίσκονται ακόμη και σήμερα οχυρώσεις κάστρων, πολύτιμα ευρήματα των αρχαίων οικισμών, νεκροπόλεις. Τα ορεινά ψηλά περάσματα των Πιερίων φυλάνε ακόμα μυστικά για την ιστορία της Μακεδονίας.

Το πρώτο χωριουδάκι που συναντάτε βγαίνοντας από το δάσος είναι το Δάσκιο. Όμορφο χωριό πνιγμένο στο πράσινο, ιδανικός τόπος για σκηνές και ήρεμες βόλτες. Υπάρχουν καφενεία που θα χαρούν να σας εξυπηρετήσουν αφού και αυτό το χωριό δεν ‘’ευτύχησε’’  να έχει τουριστική ‘’ανάπτυξη’’. Στο Δάσκιο έρχεται και δρόμος από το Πολύφυτο (δίνετε η διαφορά χλμ στο τέλος) έτσι αν επιθυμείτε, μπορείτε να γυρίσετε προς Κοζάνη από αυτή τη διαδρομή. Θα είναι σαν να κάνατε έναν μεγάλο κύκλο. Καλύτερα όμως είναι να  κατευθυνθείτε προς Ριζώματα για βενζίνες και να συνεχίσετε ή δεξιά στην πρώτη διασταύρωση για Ελατοχώρι και Ρητίνη ή αριστερά προς Πολυδένδρι σε μια διαδρομή με υπέροχη θέα στην λίμνη Σφηκιά ομώνυμη του παρακείμενου χωριού. 

Και αυτή η λίμνη γεμίζει από τα νερά του εντυπωσιακού Αλιάκμονα που αστείρευτα πηγάζει από τον Γράμμο, διασχίζει τους νομούς Καστοριάς Κοζάνης, Γρεβενών, και μέσα από αυτό το στενό πέρασμα (φράγμα Πολυφύτου – Λίμνη Σφηκιά) των Πιερίων, μπαίνει στην Ημαθία για να εκβάλει τελικά στον Θερμαϊκό κόλπο, συνολικό μήκος 320 χλμ, όλα σε ελληνικό έδαφος. Στον έφορο κάμπο που σε λίγο αντικρίζετε με τα λειβάδια και τα άφθονα νερά υπήρχε από τα αρχαία χρόνια οικιστική δραστηριότητα. Ακόμα και εδώ, σε αυτό το οροπέδιο των Πιερίων κοντά στο χωριό Σφηκιά, μυκηναϊκά ευρήματα πιστοποιούν την στενή σύνδεση της περιοχής με την νότια Ελλάδα ενώ στην Νέα Νικομήδεια πολύ κοντά στην Βέροια έχει ανασκαφεί ο παλιότερος νεολιθικός οικισμός γεωργών στην Ευρώπη. Πολύ σύντομα φτάνετε πάλι στον πολιτισμό και στην μεγάλη γέφυρα στην Αγία Βαρβάρα περνώντας πάνω από τον ποταμό. Εστιατόρια, πέστροφες, πολυκοσμία και δίπλα πια, η Βυζαντινή Βέροια, και ο αρχαιολογικός χώρος της Βεργίνας. Info: Η Βέροια απέχει από το Δάσκιο 36 χλμ. και Βέροια - φράγμα Πολυφύτου 42 χλμ. 

Αν από την διασταύρωση στα Ριζώματα κατευθυνθείτε δεξιά θα βρεθείτε πάλι σε ένα παραμυθένιο περιβάλλον με πιο φαρδύ χωματόδρομο, και αφού περάσετε 3 διασταυρώσεις – υπάρχουν πινακίδες Κατερίνη – Ρητίνη - θα βρεθείτε στο Ελατοχώρι, ένα πανέμορφο ορεινό θέρετρο. Είστε στην καρδιά του δάσους, μέσα στην μαγεία της φύσης, τριγυρισμένοι από ένα τόξο παραδοσιακών οικισμών με ιδιαίτερο χαρακτηριστικό, το ίδιο το μυθικό βουνό. Τα Πιέρια, που η μαγεία της φύσης εντυπωσίασε τόσο πολύ τους αρχαίους μας προγόνους, που σε αυτόν τον τόπο, διάλεξαν να τοποθετήσουν τις εκφράσεις της τέχνης που προστάτευαν οι εννέα κόρες του Δία και της Μνημοσύνης, οι μυθικές Πιερίδες Μούσες.

Οι διάσπαρτοι αυτοί οικισμοί παραμένουν αυτούσιοι μάρτυρες μιας άλλης εποχής, με έντονα τα στοιχεία της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής. Από το Ελατοχώρι υπάρχει δρόμος για το μικρό χιονοδρομικό. Αξίζει για τη θέα και μόνο να οδηγήσετε ως εκεί, ειδικά αν είναι καλοκαίρι. Σε 6 χλμ πιο κάτω συναντάτε την Ρητίνη,ένα μεγαλύτερο χωριό με καφενεδάκι και ταβέρνες για ανασυγκρότηση, και αγορά απαραίτητων προμηθειών αν ανεβείτε στο καταφύγιο του Σ. Ε. Ο. Κατερίνης ‘’Σαρακατσάνα’’. Αν όχι η Κατερίνη είναι μόνο 22 χλμ. Info: Η Κατερίνη απέχει από το Δάσκιο 45 χλμ. και Κατερίνη - φράγμα Πολυφύτου 51 χλμ.

Στα Πιέρια υπάρχουν τέσσερα καταφύγια για διαμονή με παρέα ή χωρίς. Μπορεί ακόμα να κανονιστεί και εκδρομή λέσχης. ‘’Οπλιστείτε’’ με σύνεση και η μαγεία της φύσης σας περιμένει. Το σούρουπο επιστρέφοντας στην βάση, το αναμμένο τζάκι θα περιμένει να σας ζεστάνει. Όμως προσοχή ….τα περισσότερα καταφύγια έχουν μεν οργανωμένη κουζίνα αλλά συνήθως …. λίγες προμήθειες.

Ανάλογα την παρέα, εξασφαλίστε από πριν το γεύμα που μπορεί εύκολα να εξελιχθεί σε πραγματικό τσιμπούσι. Λουκάνικα, κάστανα, ακόμη και ψητές πατάτες στην χόβολη (με βουτυράκι) μπορείτε εύκολα να ψήσετε. Όσο ετοιμάζονται, ανταλλάξτε πληροφορίες με τους φίλους σας ή σχεδιάστε την διαδρομή της επόμενης μέρας, με συντροφιά τα τριξίματα των ξύλων στο τζάκι. 

ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Ιδέα & υλοποίηση μορφής: Άγγελος Σινάνης

ΔΙΑΜΟΝΗ: Κοζάνη (0461) ‘’Ξενία’’ 30484, ‘’Άνεσις’’ 22505, 6, Σέρβια (0464) ‘’Πανελλήνιον’’ 21551, Βελβεντό ο ομώνυμος παραδοσιακός ξενώνας 31911, 31408, στο Καταφύγι ‘’οι Μούσες’’ 24506.

ΚΑΜΠΙΝΓΚ: Στο Καταφύγι κοντά στον Άγιο Δημήτριο. Στο Δάσκιο. Έξω από όλα τα καταφύγια και στο βουνό που υπάρχουν πολλοί χώροι για ελεύθερη κατασκήνωση. Στα ερημοκλήσια (Αγ. Τριάδα) στο προαύλιο. Μην αφήσετε σκουπίδια.

ΦΑΓΗΤΟ: Στο Βελβεντό, τα Σέρβια, το Καταφύγι, Αγ. Βαρβάρα κοντά στην Βέροια και Ρητίνη κοντά στην Κατερίνη θα βρείτε ταβερνάκια – εστιατόρια – Ψησταριές. Πέστροφα στην Νεράιδα, και την Αγ. Βαρβάρα.

ΑΧΡΕΙΑΣΤΑ: Δήμος Κοζάνης (0461): 36042, Α΄ Βοήθειες: 33711, 5, Αστυνομία: 23142, Βελβεντού (0464): 31327, Συνεργεία – Βουλκανιζατέρ: Κοζάνη (0461) Μαντζιάρης Ευάγγελος, Βερμίου 3, 23249, Τζέλλος Ζήσης & Σια Ο.Ε. / Πτωχοκομείου 14, 36664. Βέροια (0331): Ζεϊμπέκης Αλέξανδρος, Πιερίων 42, 67992, Θεοδωρίδης Σπύρος, Σταδίου 65, 20270, Κούτοβας Στέλιος  Θεσσαλονίκης 43, 63136. Κατερίνη (0351) Πασχαλίδης Παναγιώτης, Κασσάνδρου 8, 29800, Πετρόπουλος Αλκιβιάδης, Νοταρά 32, 33250, Σιδηρόπουλος Χαράλαμπος, Ιασωνίδου 127, 37248.

ΧΡΗΣΙΜΑ: Μουσεία Κοζάνης (0461): Ιστορικό Λαογραφικό και Φυσικής Ιστορίας 33978, 30997, Αρχαιολογικό 26210, 35887, Δημοτική Βιβλιοθήκη 22245. Καταφύγια: Πιέρια Α’, Κατερίνη ‘’Άνω Μηλιά’’ (1050 μ. Υ), 62 κρεβάτια Ε.Ο.Σ. Κατερίνης 0351 23102, 81211, Β’, Κοζάνη, ‘’Μπάρα Αβδέλα’’ (1945 μ. Υ), 100 κρεβάτια, Σ.Ε.Ο. Κοζάνης 0461 25909, Γ’, Κοζάνη, ‘’Λαγομάνα’’ (1450 μ. Υ), 40 κρεβάτια, Ε.Ο.Σ. Κοζάνης 0461 25600, Δ’, Κατερίνη, ‘’Σαρακατσάνα’’ (1680 μ. Υ), 80 κρεβάτια, Σ.Ε.Ο. Κατερίνης 0351 81211, 31311, 29712, Ε’, Κοζάνη, ‘’Γιούρτια’’ (1435 μ. Υ), 40 κρεβάτια, Ε. Ο. Σ. Βελβενδού 32230, 41934.

ΒΕΝΖΙΝΑΔΙΚΑ: Όλες οι εταιρείες στην Κοζάνη, Νεράιδα BP, Βελβεντός Shell, προς Βέροια στα Ριζώματα.

ΧΑΡΤΕΣ: Πλαστικοποιημένοι χάρτες ανά νομό που χωρούν στο tang Bag. Αγοράστε τον χάρτη Νο 27 ‘’Κοζάνη’’ και 16 ‘’Ημαθία’’ εκδόσεις  ‘’Ελλάδα’’ Κολοκοτρώνη 11 Αθήνα 01 3222573, 3225241, Βενιζέλου 3 Θεσσαλονίκη 031 223063. Τουριστικός χάρτης ‘’Πιερία’’ σε κλίμακα 1:100.000 από τις εκδόσεις Ρέκος, 01 3251564 και 031 271063, 031 696587.

ΒΙΒΛΙΑ: Μακεδονία, Ιστορία Μνημεία Μουσεία του Εφόρου Αρχαιοτήτων Ιωάννη Τουρατσόγλου. Ένα πανέμορφο οδοιπορικό στην Μακεδονική γη με την ποιότητα της Εκδοτικής Αθηνών, και Δυτική Μακεδονία Α’ & Β’ ομότιτλη έκδοση της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας. Δύο αξιόλογες προσπάθειες έκδοσης πλήρους τουριστικού οδηγού.

ΛΕΣΧΕΣ ΜΟΤΟΣΥΚΛΕΤΑΣ: Ο.Δ.Ι.ΚΟ. (Όμιλος Δικυκλιστών Κοζάνης) Νίκου Χαλκιά 1, Τηλ 0461 33590 Fax 23249. ΛΕ.ΜΟ.Β. (Λέσχη Μοτοσυκλετιστών Βέροιας) Καπετάν Άγρα 5, 0331 70814. ΛΕ. ΜΟ. Κ. (Λέσχη Μοτοσυκλετιστών Κατερίνης) Περδίκα 1, ΛΕ.ΜΟ.ΝΑ (Λέσχη Μοτοσυκλετιστών Νάουσας) Βύρωνος 46, 0332 22030.  Πληροφορίες για το ταξίδι σας, όλο το χρόνο, βρίσκετε στους ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΕΡΙΗΓΗΤΕΣ - Σύλλογος Μοτοσικλετιστών - Ελάτη Τρικάλων  - τ.κ. 42032  Πύλη, Τηλ - Fax: 0434 71826.

Περισσότερες πληροφορίες για την ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ αντλήστε από την ενδεικτική Βιβλιογραφία – Αρθρογραφία: 

• Καστοριά, ΕΤ 2, 1989
• Οι πόλεις των Συνόρων, ΕΤ 2, 1998
• Travels in Northern Greece, William Leake
• Δισπηλιό, Χαρά Κιοσσέ, Εφημ. ‘’Το Βήμα’’ 1/8/99
• Νυμφαίο, ‘’σημειωματάριο’’, Εφημ. Καθημερινή 3/9/2000
• Μακεδονία, ένθετο 7 ημέρες, Εφημ. Καθημερινή 2/7/2000
• Δυτική Μακεδονία Α’ έκδοση, Περιφ. Δυτικής Μακεδονίας, Κοζάνη 1994
• Δυτική Μακεδονία Β’ έκδοση, Περιφ. Δυτικής Μακεδονίας, Κοζάνη 2000
• Μέγα ονομαστικόν ή τα ονόματα των Ελλήνων, Μάριου Βερέτα / Αθήνα 1997
• Καστοριά η Βυζαντινή Αίγλη, ένθετο 7 ημέρες, Εφημ. Καθημερινή 3/12/1995
• Δισπηλιό, Ρεπορτάζ από τον Θανάση Τσιγγανά, Εφημ. ‘’Καθημερινή’’ 27/10/99
• Δισπηλιό, Ρεπορτάζ από τον Απόστολο Διαμαντή, Εφημ. ‘’Ελευθεροτυπία’’ 31/8/97
• Απογραφή των Ελληνικών Υγροτόπων ως Φυσικών Πόρων, Μουσείο Γουλανδρή – ΕΚΒΥ
• Γ. Χ. Χουρμουζιάδη, Το προϊστορικό Δισπηλιό,ένθετο 7 ημέρες, Εφημ. Καθημερινή 23/7/1995
• Κωνσταντίνου Σιαμπανόπουλου, Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα, ένθετο 7 ημέρες, Εφημ. Καθημερινή 1/10/1995
• Ευάγγελος & Δημήτριος Βελιτζέλος, Παλαιοντολογικά ευρήματα Δ. Μακεδονίας, Περιοδικό Ελληνικό Πανόραμα Τ 15, Θεσσαλονίκη 1999

 ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ (4772 λέξεις)

ΔΡΑΜΑ - ΟΡΟΣ ΦΑΛΑΚΡΟ ΚΑΙ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Κείμενο - Διαφάνειες: Άγγελος Σινάνης e – mail: '); document.write(addy43803); document.write('<\/a>'); //-->\n Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε. "> Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

© Μάρτιος 2001 

Η εθνική οδός Θεσσαλονίκης – Καβάλας παραμένει μια από τις απολαυστικότερες διαδρομές της χώρας. Έχει καλή άσφαλτο, ιδανική για γρήγορη οδήγηση στα κομμάτια των λιμνών Κορώνεια και Βόλβη, και μετά την Ασπροβάλτα, έτσι ώστε γρήγορα να καταπιείτε τα 106 χλμ της διαδρομής Θεσσαλονίκη – Αμφίπολη.

Εκεί στην διασταύρωση με την υπερυψωμένη γέφυρα εκβάλει ο Στρυμόνας ενισχυμένος από τα νερά του Αγγίτη που πηγάζει από την Δράμα. Το 1913 – 14 στην δυτική όχθη του ποταμού κοντά στην παλιά γέφυρα, δίπλα από τον δρόμο προς Νιγρίτα, βρέθηκαν τα θραύσματα ενός αξιόλογου επιτάφιου μνημείου με μορφή υπερφυσικού μαρμάρινου λιονταριού, του τελευταίου τετάρτου του 4^ου Αι. ύψους 5,37 μ. Η έρευνα που συνεχίστηκε το 1922 αποκάλυψε τα θεμέλια μήκους 10,20 πάνω στα οποία στήθηκε το επιβλητικό ταφικό μνημείο το 1936. Για να δείτε τον περίφημο πέτρινο Λέοντα της Αμφιπόλεως δεν έχετε παρά να ακολουθήσετε τις πινακίδες και μετά να συνεχίσετε τον δρόμο προς τις πλαγιές των λόφων, απέναντι από το λιοντάρι, ‘’στην περίβλεπτη θέση από στεριά και θάλασσα’’ (θουκ. 4,102) προς τα ερείπια της αρχαίας πόλης.

Στην νέα πόλη λειτουργεί το αξιόλογο μουσείο της που παρέχει πληροφορίες και για την ευρύτερη περιοχή. Η Αρχαία Αμφίπολη υπήρξε βάση των επιχειρήσεων του βασιλέως της Μακεδονίας Φιλίππου του Β’,  για την κατάκτηση της Θράκης, Ναυτική βάση του Μεγάλου Αλεξάνδρου κατά την εξόρμηση του στην Ασία, Φρούριο και νομισματοκοπείο του Μακεδονικού κράτους, και πρωτεύουσα και νομισματοκοπείο της γνωστής από τα νομίσματα των μακεδόνων Πρώτης. Η πόλη αναδείχθηκε σε λαμπρό πολιτικό, στρατιωτικό, οικονομικό και πολιτιστικό κέντρο. Το πέρασμα από την Αμφίπολη της Εγνατίας οδού, της μεγάλης οδικής ρωμαϊκής αρτηρίας, που ένωσε την Ανατολή με την Δύση, ήταν ένας σημαντικός λόγος που διατήρησε την σημασία της στους ρωμαϊκούς και παλαιοχριστιανικούς χρόνους. Δέχθηκε την επίσκεψη του Αποστόλου Παύλου όταν κατευθυνόταν από τους Φιλίππους προς την Θεσσαλονίκη (Πράξεις 17.1) ενώ εικάζεται ότι η πόλη καταστράφηκε από τις επιδρομές των Σλάβων τον 8^ο ή 9^ο αι μ.Χ.

Στην Νέα Αμφίπολη ακολουθήστε τις πινακίδες προς Δράμα  - περίπου 45 χλμ - από τον καινούργιο φαρδύ δρόμο, οδηγώντας γρήγορα – ή και πολύ γρήγορα - περνώντας από ανοιχτούς ορίζοντες και κάμπο αριστερά, ενώ δεξιά το περήφανο Παγγαίο ρίχνει την σκιά του. Το ενδιαφέρον σε αυτή τη διαδρομή είναι το ιστορικό μοναστήρι της Εικοσιφοίνισσας (δες Παγγαίο και διαδρομές) γνωστής και ως Αχειροποίητου Θεοτόκου ή Κοσινίτσας (9^ος – 10^ος Αι.) που βρίσκεται σε μια απότομη χαράδρα του βουνού πνιγμένη στο πράσινο. Πολύ ωραία παράκαμψη από το χωριό Νέα Μπάφρα που υπάρχουν πινακίδες κατεύθυνσης των επισκεπτών προς Ηλιοκώμη, Κορμίστα. 

Αν είχαμε την δυνατότητα να δούμε από ψηλά τον νομό Δράμας θα διαπιστώναμε ότι περικλείεται από τους εντυπωσιακούς ορεινούς όγκους του Μενοίκιου, της Βροντούς, του Όρβηλου, του Φαλακρού, της Δυτικής Ροδόπης και της Λεκάνης. Αυτά τα πανέμορφα ορεινά συγκροτήματα με την πλούσια φύση αγκαλιάζουν και κλείνουν την μικρή πεδιάδα της Δράμας που δεν αποτελεί παρά το 1/10^ο της συνολικής έκτασης του νομού. Η περιήγηση σε αυτές τις περιοχές είναι πραγματικά απολαυστική για αυτούς που αγαπούν τα βουνά και τον δροσερό αέρα, τις ορεινές διαδρομές μέσα από ένα καθαρά αλπικό ασφάλτινο οδικό δίκτυο, αλλά και σε κακοτράχαλους χωματόδρομους μέσα σε παρθένα δάση και σπάνια τοπία. Αυτή είναι η Δράμα και η περιοχή της. Απόμακρη από τα μεγάλα αστικά κέντρα, αμόλυντη από τις ‘’μούσες’’ του επιτηδευμένου τουρισμού, προσφέροντας στον επισκέπτη ανείπωτα θέλγητρα ώστε να καταφέρνει πάντα να τον παρασύρει  στον δικό της χορό. Χορό της φύσης γύρω από τον άνθρωπο.

Τα σωζόμενα τμήματα του οχυρωματικού περιβόλου τα γνωστά Βυζαντινά τείχη (10^ος αι.) επιτρέπουν και σήμερα ακόμη να ‘’δείτε’’ το σχήμα μια βυζαντινής πόλης κτισμένης κοντά σε πλούσιες πηγές νερών (Αγία Βαρβάρα). Η Δράμα ήταν γνωστή στους μεσοβυζαντινούς χρόνους σαν διοικητικό κέντρο της περιοχής, πράγμα που επιβεβαιώνει το επιστήλιο από πύλη του κάστρου που αναφέρει ‘’Ανεκαινίσθη επί Μιχαήλ του Φιλοχρίστου ημών Βασιλέως και επί … μητροπολίτου Φιλίππων του Καρτζιμοπώλου …’’ (9^ος ή 11^ος αι.). 

Στην ίδια περίοδο χρονολογείται το καθολικό μονής, η σημερινή Αγία Σοφία (10^ος αι.), ναός με τρούλο, μνημείο μεσοβυζαντινής αρχιτεκτονικής. Τα μαρμάρινα μέλη και οι επιγραφές που υπήρχαν στην αυλή του Ι. Ναού μέχρι πρότινος, μεταφέρθηκαν στο νεότευκτο Αρχαιολογικό μουσείο Δράμας που εγκαινιάστηκε τον Δεκέμβριο του 1999. Στην κεντρική οδό Βενιζέλου που αποτελεί κύριο οδικό άξονα διασχίζοντας την πόλη, εκεί προς στο τέλος της ανηφόρας αριστερά, υπάρχει το ναΐδριο των Ταξιαρχών (14^ος Αι.) με εντοιχισμένα αρχαιότερα μάρμαρα και επιγραφές. Στο εσωτερικό του σώζει  λίγες τοιχογραφίες των μέσων του 14^ου Αι., ενώ διατηρεί στην θέση του το αναστηλωμένο βυζαντινό μαρμάρινο τέμπλο. 

Όλα αυτά τα μνημεία σε συνδυασμό με τους αγέραστους και πάντοτε ακμαίους υπαίθριους φωτογράφους, στο μοναδικό φυσικό περιβάλλοντου δημοτικού κήπου, με τα τεράστια πλατάνια, τα ξύλινα γεφυράκια και τις λιμνούλες, τα σοκάκια της συνοικίας Αγίας Βαρβάρας και της λίμνης που σχηματίζουν οι ομώνυμες πηγές της, (εκατό κατά τον ενθουσιασμένο από την επίσκεψή στην πόλη το 1669, Evlja Celembi), οι Καπναποθήκες, το μνημείο του ολοκαυτώματος των δραμινών Εβραίων και ο νερόμυλος, τα θαυμάσια αρχοντικά (1920 – 1930) διάσπαρτα στις συνοικίες, τα Εκπαιδευτήρια της Ελληνικής Ορθόδοξης Κοινότητας (1908) και το Γυμνάσιο, όλα σε μια αρμονική συνύπαρξη προδιαθέτουν θετικά τον επισκέπτη της πόλης για μια παραπέρα γνωριμία. 

Και αυτή μπορεί να γίνει στο Αρχαιολογικό μουσείο έκτασης 852 τ.μ. που προκαταλαμβάνει θετικά με το  πανέμορφο και περιεκτικό σε γλυπτά στεγασμένο αίθριο του. Ποιος δεν θα ήθελε να δει σε μια αίθουσα, ένα σπίτι νεολιθικών χρόνων με τον φούρνο του, τον αργαλειό και τα αγγεία του, και μάλιστα σε φυσικό μέγεθος; Η όμορφη αυτή αναπαράσταση βασίστηκε σε αρχαία πήλινη μινιατούρα που βρέθηκε σε ανασκαφές της περιοχής. Τα περισσότερα εκθέματα του μουσείου αφηγούνται την πολιτιστική ιστορία της Δράμας και της ευρύτερης περιοχής αρχίζοντας από τους νομάδες κυνηγούς της μέσης Παλαιολιθικής εποχής (50.000 π.Χ.), τους πρώτους Γεωργούς και κτηνοτρόφους των Νεολιθικών κοινοτήτων (5.500 – 3.000 π.Χ.), έως τα ισχυρά γένη της Πρώιμης εποχή του Σιδήρου (1.050 – 700 π.Χ.).

Όλη η πόλη έχει να δώσει στον επισκέπτη και να τον ανταμείψει για την περιήγησή του με περίσσιες χάρες, αρκεί να την περπατήσει λίγο. Το ίδιο συμβαίνει και όταν αρχίσετε τις κοντινές αλλά και μακρινές εκδρομές σε έναν τόπο που σφύζει από ζωή και μνημεία. Μνημεία όχι μόνο πολιτισμού αλλά και φύσης. Όλη η περιοχή του νομού Δράμας χαρακτηρίζεται από βουνά με έντονο και πυκνά δασωμένο ανάγλυφο, μικρές κοιλάδες και μοναδικά δάση,  ανάμεσα στα υψώματα της ορεινής ζώνης μεταξύ των 1200 – 1600 μ .Υ, που αντιπροσωπεύουν το 34% της συνολικής επιφάνειας του νομού, ποσοστό που δεν συναντάμε σε κανέναν άλλο. Όλες οι διαδρομές κατευθύνονται προς το Φαλακρό αυτή τη φορά εκεί ακριβώς που υπάρχει κάτι ενδιαφέρον για τον ταξιδιώτη. 

Η Πετρούσα (παλιά Πλεύνα), σε 270 μ. Υ, ένα από τα πιο όμορφα χωριά της διαδρομής, περιλαμβάνεται στο Καταφύγιο θηραμάτων Ξηροποτάμου. Εδώ καταλήγει το εκπληκτικό φαράγγι των Πύργων. Στην βόρεια έξοδο της Πετρούσας έχετε την ευχέρεια να το δείτε σε όλο του το άγριο μεγαλείο. Μαζί με το φαράγγι ένας μοναδικός πολυχώρος που θα ‘’ζήλευαν’’ πολλά χωριά, με ξύλινο πάλκο για συναυλίες, μικρό χώρο για θεατρικές παραστάσεις, και ένα θαυμάσιο καινούργιο πέτρινο γεφύρι. 

Δίπλα η εκκλησία της Αγίας Τριάδας μέσα σε μια βαθιά σπηλιά και ένα μικρό δροσερό αλσύλλιο με βρύση που πραγματικά τις καυτές μέρες του καλοκαιριού είναι βάλσαμο για τον ταξιδευτή. Το χωριό έχει πολύ ωραία σπίτια στα σοκάκια του, το παλιό σχολείο στον κεντρικό δρόμο, ένα – δύο μπαράκια, αλλά και κλασικά καφενεία. Γενικά ένα περιβάλλον για ξεκούραση και μια εκπληκτική ορεινή διαδρομή προς τους Πύργους, μόλις επτά χλμ έξω από την Πετρούσα. 

Φεύγοντας από το χωριό με κατεύθυνση τους Πύργους, περνάτε την Γέφυρα από κάτω της οποίας είναι το πέτρινο γεφύρι της Πετρούσας που γεφυρώνει ακόμα και σήμερα με τα γερά του θεμέλια το ρέμα που κατεβαίνει από το Φαλακρό. Οι κάτοικοι δεν γνωρίζουν πότε κατασκευάστηκε, η διοίκηση όμως θα πρέπει να απαγορεύσει να πετάνε σκουπίδια και να φτιάξει κάποια κατασκευή ώστε να υπάρχει πρόσβαση στην πολιτιστική κληρονομιά του τόπου που αντικατοπτρίζεται και από το γεφύρι. Φαντάζει αστείο στον νέο πανέμορφο πολυχώρο να έχει κατασκευαστεί απομίμηση πέτρινου γεφυριού, ενώ το παλιό αυθεντικό όχι μόνο να μην έχει πρόσβαση, αλλά να είναι ακαθάριστο από τις πρασινάδες και βρώμικο απ’ τα σκουπίδια γύρω του.

Οι ορεινές διαδρομές που περιγράφονται αποδίδουν απόλυτα την πραγματικότητα. Αν όμως εσείς δεν επισκεφθείτε για να αντικρίσετε από κοντά αυτά τα μέρη και βλέπετε το βουνό από κάποιο χωριό, σας είναι αδύνατον να υποψιαστείτε τι κρύβεται εκεί πάνω, αφού το Φαλακρό συνεχώς αποκαλύπτει νέες οπτικές γωνίες που ο ταξιδιώτης δεν μπορεί να διακρίνει από τον δρόμο ή από σημείο. Ακόμα και αν αυτό το χωριό είναι οι πανέμορφοι Πύργοι (παλιό ‘’Μπουμπλίτσι’’ ή ‘’Βουβλίτσι’’ ), σε 630 μ. Υ, με τα όμορφα πετρόχτιστα σπίτια τις αυλές, και την όμορφη σκιερή πλατεία με την κρήνη και τα δροσερά νερά, Αναζητώντας όμως την εκκλησία της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα, και βγαίνοντας από το χωριό, στον χωματόδρομο, γρήγορα προσεγγίζετε μέσα από πυκνή βλάστηση την χαράδρα. 

Αμέσως μετά το μονοπάτι ανηφορίζει μπαίνοντας για τα καλά στο βουνό. Πυκνές φουρκέτες σας ανεβάζουν στην ‘’Σουσίτσα’’ και το ρέμα του ‘’Πρόδρομου’’ απ’ όπου πρέπει να προμηθευτείτε νερό αν έχετε σκοπό να κατασκηνώσετε. Η θέες από δω δεν συγκρίνονται με ότι έχετε δει ως τώρα ανεξάρτητα των βουνών που έχετε ανέβει. Ο δασικός δρόμος σε δεκατρία χλμ. καταλήγει στο θαυμάσιο Οροπέδιο της Σίτνας στα 1400 μ Υ ένα από τα πιο χαρακτηριστικά και όμορφα μέρη του Φαλακρού. Στις διπλανές δασωμένες κορυφές ‘’Άνω Οξυά’’και ‘’Νακσβίτσα’’ οδηγούν γιδόστρατες που σιγά – σιγά χάνονται στις πλαγιές χωρίς να δημιουργούν όμως πρόβλημα προσανατολισμού αφού οι κορυφές φαίνονται πεντακάθαρα.

Υπάρχει το ξωκλήσι των Αγίων Αναργύρων για ελεύθερη κατασκήνωση αλλά αν είναι καλοκαίρι (προφανώς) προσέξτε τα τσοπανόσκυλα αν, και μαζί τους πάντοτε είναι οι βοσκοί. Μόλις τετρακόσια μέτρα απέχει το εκκλησάκι από την κορυφή ‘’Κάτω Βάρδενα’’ και το θέαμα είναι περισσότερο συγκλονιστικό. Εδώ πάνω οι βραδιές πρέπει να αποκτούν άλλες, εξωπραγματικά όμορφες διαστάσεις. Μακάρι να ζήσετε και εσείς μια από αυτές.

Βγαίνοντας και πάλι στον κεντρικό δρόμο που οδηγεί, δεξιά στο Φαλακρό και ευθεία στην Προσοτσάνη τα Κοκκινόγεια και τον Αγγίτη, διαλέξτε να πάτε ευθεία προς τους πρόποδες του όρους Μενοικίου. Το μοναδικό δείγμα κτίσματος ιστορικών χρόνων στον νομό αποκαλύφθηκε λίγο πιο κάτω, στην θέση ‘’Μικρή Τούμπα’’ (Κονάκι του Βάκχου για τους ντόπιους) δυόμισι χλμ μετά την Καλή Βρύση Δράμας (παλιά ‘’Γκόρνιτσα’’) σε 270 μ. Υ, ενός όμορφου παραδοσιακού χωριού.  Πρόκειται για ένα ορθογώνιο κτίριο με διαστάσεις 34 * 16 μ. που σώζεται σε καλή κατάσταση ενώ εσωτερικά χωρίζεται σε τρεις περιοχές. Από το κτίριο ξεχωρίζει ο καλύτερα διατηρημένος νότιος τοίχος ενώ βρέθηκαν στον ίδιο χώρο σπασμένα κεραμικά και νομίσματα, μαζί με τελετουργικά αγγεία και μικροευρήματα που σχετίζονται με την Διονυσιακή λατρεία. 

Η λατρεία του Διονύσου ήταν ευρύτατα διαδεδομένη στην Δράμα στο τελευταίο τέταρτο του 4^ου με αρχές 3^ου Αι. και είναι γνωστή στην ευρύτερη περιοχή, όπως φαίνεται από δείγματα γλυπτών και επιγραφών. Στον απόηχο της Διονυσιακής λατρείας συναντάμε σήμερα το παραδοσιακό καρναβάλι της Καλής Βρύσης στις εορτές του δωδεκαημέρου, που όπως στην Πετρούσα, τον Ξηροπόταμο και το Μοναστηράκι, αποτελούν μια από τις πιο ενδιαφέρουσες εθιμικές εκδηλώσεις γνωστές περισσότερο σαν δρώμενα Θεοφανείων ή ‘’Μπαμπούγεροι’’, ‘’Αράπηδες’’ ή ‘’Μωμόγεροι’’ εκεί που υπάρχουν Πόντιοι πρόσφυγες. Αξίζει να επισκεφθείτε την Καλή βρύση τόσο για το μεγάλο και επιβλητικό κτίριο όσο και για τις τελετουργικές γιορτές των Θεοφανείων. 

Πλησιάζοντας τα Κοκκινόγεια (παλιά ‘’Κουμπάλιστα’’) σε 140 μ. Υ, ξαναβλέπετε τις πινακίδες που σας συνοδεύουν από την έξοδο της Δράμας και οδηγούν στο Σπήλαιο του Μααρά. Ακολουθήστε τις, περάστε μέσα από το χωριό, και σύντομα θα βρεθείτε σε ένα μαγικό μέρος, που σας υποδέχεται το ομώνυμο του χωριού τετράτοξο πέτρινο παραδοσιακό γεφύρι Αγγίτη που παλιότερα συνέδεε τους μικρούς οικισμούς οι οποίοι αργότερα συμπτύχθηκαν στον οικισμό του Αγγίτη (παλιό ‘’Νέο Καλαπότι’’) σε 130 μ. Υ. Κατευθύνεστε στο μεγαλύτερο γνωστό σπήλαιο της Ελλάδας το λιμναίο Σπήλαιο του Μααρά, και στον υπόγειο ομώνυμο ποταμό οι πηγές του οποίου βρίσκονται στους νότιους πρόποδες του Φαλακρού.Τα νερά που αποστραγγίζονται στο οροπέδιο του Κάτω Νευροκοπίου στην βόρεια πλευρά του βουνού, διασχίζουν υπογείως και σε όλο το μήκος των εντεκάμισι χλμ. του σπηλαίου, σχηματίζοντας στο εσωτερικό μικρές λιμνούλες, εξαιρετικό διάκοσμο, ενώ βγαίνοντας μπροστά περίπου στην είσοδο του, συνεχίζουν την αέναη πορεία τους προς την πεδιάδα της Δράμας, όπου μετά απο δυτική πορεία συναντά ένα ωραιότατο φαράγγι (πιό;) και ενώνεται με τον Στρυμόνα. 

Στο σπήλαιο έχουν διαμορφωθεί για επίσκεψη τα πρώτα επτακόσια μέτρα ενώ το συνολικό μήκος που έχει ερευνηθεί είναι τα πρώτα τεσσεράμισι χλμ, από τα οποία χαρτογραφήθηκαν τα δυόμισι. Το ενδιαφέρον του ανθρώπου για το σπήλαιο υπήρξε σταθερό τόσο στους προϊστορικούς χρόνους, όσο και στους ιστορικούς. Δεξιά της σημερινής εισόδου του, και σε βάθος 10 μ από την επιφάνεια ή ανασκαφική έρευνα αποκάλυψε οστά μεγάλων θηλαστικών που χρονολογούνται πριν από 30.000 χιλιάδες χρόνια. Βρέθηκαν οστά άγριων αλόγων, μεγάκερου (γιγαντόσωμο ελάφι), μαλλιαρού ρινόκερου, αλόγου, μαμούθ, και αρκούδας των σπηλαίων – που αποτελούν ενδεικτικά στοιχεία του ψυχρού κλίματος της περιοχής. 

Η έκπληξη έρχεται αργότερα, μέσα στο σπήλαιο, στην ‘’αίθουσα του μύλου’’ με ένα τεράστιο άνοιγμα στην βόρεια πλευρά της, που βλέπει τον ουρανό. Το εκπληκτικό είναι ότι το πρώτο μισό του 20^ου Αι. ο ξύλινος (σιδερένιος σήμερα) τεράστιος ‘’μύλος’’ - υδροτροχός διαμέτρου οκτώ μέτρων, βρισκόταν σε διαρκή κίνηση υδρεύοντας και αργότερα αρδεύοντας την κοινότητα Κοκκινογείων αλλά και τον Δήμο Προσοτσάνης. Αυτό γινόταν από τα νερά των Πηγών του Αγγίτη (οι σημερινές μετρήσεις αναφέρουν μέση ετήσια παροχή τρία κυβικά m/sec) που μεταφερόντουσαν (τότε) μέσα σε κλειστό αγωγό συνολικού μήκους 6,5 χλμ! ως τα Κοκκινόγεια. Παράξενα όμορφο θέαμα στ’ αλήθεια. 

Το καταπράσινο κατάφυτο περιβάλλον σας καλεί για μια ολιγόωρη στάση στο αναψυκτήριο – εστιατόριο και βόλτα με τα πόδια στο όμορφο παρόχθιο άλσος και τα ποταμάκια που σχηματίζουν τα νερά που βγαίνουν από το σπήλαιο. Οι διαδρομές συνεχίζονται στο βόρειο – βορειοδυτικό τμήμα της επαρχίας Νευροκοπίου αποκαλύπτοντας έναν θαυμάσιο κόσμο με προσεκτικές παρεμβάσεις για την αναβάθμιση της περιοχής, χωρίς κραυγαλέα έργα ‘’υποδομής’’ μακριά από κάθε είδους καταστροφικές ‘’αναπτυξιακές’’ προσπάθειες που κατά κόρον έχουν πληγώσει την χώρα μας, σε πολλά απαξιωμένα πλέον μέρη. 

Οι ψηλές κορυφές του Φαλακρού δεν έγιναν γνωστές από ….. τα δάση τους, όμως δεν είναι ακριβώς ‘’Φαλακρές’’ μια που σκεπάζονται από αλπικά λιβάδια που μένουν καταπράσινα ακόμη και το κατακαλόκαιρο. Η σημασία της χλωρίδας και τις πανίδας του τόπου επέβαλαν την ένταξη και προστασία που προσφέρει το δίκτυο Natura 2000 με το όνομα ‘’Κορυφές όρους Φαλακρού’’. Το άφθονο χιόνι του βουνού, οι βατές πίστες με τα λίφτ είναι ιδανικά για τους λάτρεις του σκι, και κάθε χρόνο όλο και περισσότεροι επισκέπτες ανεβαίνουν από τον ασφαλτοστρωμένο δρόμο στο χιονοδρομικό κέντρο πάνω από το χωριό Βώλακα, η περιοχή του οποίου περιλαμβάνεται στο Καταφύγιο θηραμάτων Κάτω Νευροκοπίου. 

Το χωριό είναι γνωστό σε όλον τον κόσμο από την εξαιρετική ποιότητα μαρμάρου που βγάζει. Από μάρμαρα Βώλακα έχουν κατασκευαστεί οι επενδύσεις στο μετρό της Αθήνας. Οι φιλόξενοι κάτοικοί του ασχολούνται με την εξόρυξή του και την υλοτομία. Στον οικογενειακό ξενώνα ‘’Μονοπάτι Ε – 6’’ αναζητήστε τον Ορέστη Μπόσκο για λεπτομερείς προτάσεις διαδρομών στην περιοχή. 

Στο βουνό, κάτω από την κορυφή Προφήτης Ηλίας ή ‘’Ανώνυμη’’(2232 μ. Υ) είναι ένας πολύ ενδιαφέρων γεωλογικός σχηματισμός. Η διάσημη πια Χιονότρυπα με άνοιγμα στομίου πενήντα μέτρα! στο τέλος της οποίας υπάρχει σταλακτιτική αίθουσα. Το Φαλακρό  παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον για τους αναρριχητές μια που διαθέτει από τα καλύτερα αναρριχητικά πεδία στην Ελλάδα. Info: Ορειβατικός Προσοτσάνης.

Από Άνοιξη και μετά, το βουνό είναι ιδανικό για πεζοπορικές διαδρομές, ελεύθερη κατασκήνωση, και μια θέα εκπληκτική. Το εστιατόριο και ο ξενώνας δεν λειτουργούν όπως τον χειμώνα, όμως υπάρχει ο φύλακας Δημήτρης Γκαϊτατζής, που θα πρέπει να τον συμβουλευτείτε ώστε να σας βοηθήσει με την πείρα του στις διαδρομές που επιθυμείτε να κάνετε αλλά και για τυχόν διανυκτέρευση. 

Στον Βώλακα υπάρχουν εστιατόρια, καφενεδάκια για ουζάκι, ξενώνες, super market και φούρνος για προμήθειες αν προτίθεστε να ‘’στήσετε’’ στο βουνό, στα καταφύγια ή στο εκκλησάκι του Αγίου Πνεύματος στο χιονοδρομικό. Στην κεντρική πλατεία του χωριού είναι ο Ι. Ναός του Προφήτη Ηλία (1841) με το ψηλό πετρόχτιστο καμπαναριό. Και από τον Βώλακα υπάρχει δυνατότητα να οδηγήσετε σε μια σπάνια ορεινή διαδρομή  35 χλμ, από αυτές που παραμένουν άγνωστες λόγω δυσκολιών στην πρόσβαση. Είναι τμήμα του μονοπατιού Ε – 6 και ξεκινάει από την πλατεία του Προφήτη Ηλία με προορισμό το Λιβαδερό. Για την ‘’ανάποδη‘’ διαδρομή (Λιβαδερό – Βώλακας) και την ακριβή χιλιομέτρηση (δες Δάσος Ελατιάς – Φρακτού).

Ο παραδοσιακόςοικισμός του Γρανίτη (παλιό Γκιούρετζικ) στα 720 μ. Υ είναι πολύ κοντά και ενδείκνυται για διανυκτέρευση ανάμεσα στο καταπράσινο περιβάλλον του. Υπάρχουν τρία ταβερνάκια τα δύο πάνω στον δρόμο αριστερά όπως μπαίνετε, όλα με καλούς μεζέδες στα κάρβουνα, ενώ δεξιά είναι το σχολείο με την ωραία αυλή για ακόμα καλύτερο ύπνο σε αντίσκηνα. Υπάρχει και το παλιό Σανατόριο χρήσιμο και αυτό για διανυκτέρευση. Στην κεντρική πλατεία του όμορφου χωριού είναι η εκκλησία των Ταξιαρχών και το κλασικό ηρώο πεσόντων, αλλά τα πιο ωραία σημεία είναι αριστερά από τον κεντρικό δρόμο, περνώντας μπροστά από την ταβέρνα το ‘’Χάνι’’ του Θοδωρή, προς τους παλιούς μαχαλάδες και το Σανατόριο. Εκεί υπάρχουν τα παλιά σπίτια με τα χαγιάτια και τις μεγάλες αυλές με τους κήπους και τα πηγάδια. Η παραδοσιακή αρχιτεκτονική που σώζεται πλέον μόνο σε αυτά τα απομονωμένα χωριουδάκια, και στα παλιά αγροτόσπιτα ή καπνόσπιτα της επαρχίας Νευροκοπίου, βοηθάει στο να κατανοήσουμε τις παλιότερες κοινωνίες του τόπου, τον τρόπο ζωής τους και τις καθημερινές συνήθειες.

Πιο κάτω η πανέμορφη εκκλησία του Μιχαήλ Αρχάγγελου και στο λοφάκι με τον ανηφορικό χωματόδρομο - μονοπάτι το ξωκλήσι της Παναγίας πνιγμένο στην κυριολεξία μέσα στο τεράστιο δάσος Οξυάς. Εδώ τα καλοκαίρια γίνεται το πανηγύρι του Δεκαπενταύγουστου για τους κατοίκους του χωριού, αλλά και για τους μετανάστες που πάντα θυμούνται τον τόπο τους. Το γλέντι που ακολουθεί πρέπει να παρευρίσκεστε για να το πιστέψετε. Στον παλιό οικισμό δείτε το σπίτι της Βάσως Σταματίου, την όμορφη κρήνη, και το παλιό πέτρινο παραδοσιακό γεφύρι. Λίγο έξω από το θαυμάσιο χωριό βρίσκονται οι παιδικές κατασκηνώσεις και από εδώ ξεκινάει ο χωματόδρομος που διασχίζει ένα μαγευτικό δάσος Οξυάς φτάνοντας στην κορυφή Άγιος Παύλος στα 1768 μ. Υ, σε τέσσερις ώρες. Μαγευτικός ο τόπος γιαυτό φροντίστε να υπάρχει λίγος χρόνος παραπάνω ώστε να ρουφήξετε κάθε τι εντυπωσιακό. Και είναι πολλά αυτά ειδικά από το μικρό χωριό Οχυρό και πέρα. 

Στο Οχυρό (παλιό Λίσε) στα 550 μ. Υ) λίγο πριν το χωριό ανεβείτε στον λόφο και δείτε από κοντά το ιστορικό οχυρό Λίσε  - και αν είστε τυχεροί το μουσείο - που μαζί με το οχυρό Περιθωρίου διαδραμάτισαν σοβαρότατο ρόλο στην σύγχρονη ιστορία του τόπου. Κάτω στο χωριό υπάρχουν οι περίφημες ‘’καταβόθρες’’ που ‘’μαζεύεται’’ το νερό από το οροπέδιο του Νευροκοπίου και διοχετεύεται υπογείως στο σπήλαιο του Μααρά. Πολύ καλή ευκαιρία για σας που φτάσατε ως εδώ, είναι να επισκεφθείτε το δάσος Κύκλας 20.000 στρ. μεταξύ του χωριού Βαθύτοπος και Βροντούς στον Όρβηλο όπου μπορείτε να διανυκτερεύσετε στις εγκαταστάσεις του Δασαρχείου.

Για να το κάνετε όμως με ασφάλεια, απαιτείται προσυνεννόηση με το Δασικό εργοτάξιο γιαυτό τηλεφωνήστε νωρίτερα (πριν ξεκινήσετε) για να μην υπάρχει πρόβλημα. Μόλις φτάσετε στο Κ. Νευροκόπι (παλιό Ζύρνοβο) σε 560 μ. Υ, αναζητήστε απέναντι από το κέντρο Υγείας την δασική υπηρεσία, το δασαρχείο. Εκεί μιλήστε με τον Δασολόγο κ. Τσιτλακίδη Αναστάσιο για να σας καθοδηγήσει. Θα δώσετε τα στοιχεία σας και φυσικά θα παραδώσετε τον χώρο όπως τον βρήκατε.

Ο Γρανίτης, το Οχυρό και όλα τα γύρω χωριά περιλαμβάνονται στην θαυμάσια και ακριτική Επαρχία Κ. Νευροκοπίου, από τις πιο γνωστές στο πανελλήνιο για τις χαμηλές θερμοκρασίες και την χειμωνιάτικη απομόνωση. Άγνωστα στον πολύ κόσμο όμως παραμένουν τα φημισμένα αγροτικά προϊόντα – φασόλια, πατάτες - που παράγονται στο οροπέδιο στηρίζοντας την αγροτική οικονομία κρατώντας στην ακριτική περιοχή τον πληθυσμό. Το Νευροκόπι όμως δεν είναι μόνο αυτά. Με τις παρεμβάσεις που έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια, το χιονοδρομικό κέντρο Φαλακρού, η κατασκευή ξενώνων, σε συνδυασμό με τα πανέμορφα και αμόλυντα δάση, τις λίμνες, τις βυζαντινές εκκλησίες προσελκύουν όλο και περισσότερους επισκέπτες ενισχύοντας με αυτόν τον τρόπο το εισόδημα των κατοίκων αυτής της μέχρι πρότινος απομονωμένης περιοχής. 

Αυτή η φύση τελικά, με την πλούσια βλάστηση αποζημιώνει τους ανθρώπους των μεγαλουπόλεων που ταξίδεψαν ως εδώ, με πανέμορφα και ίσως ξεχασμένα από καιρό συναισθήματα. Το εξαίσιο φυσικό περιβάλλον συμπληρώνει ο υδροβιότοπος και το παραλίμνιο δάσος της λίμνης των Λευκογείων πάνω στην διαδρομή προς Ποταμούς, Μικρομηλιά, και τα δασικά χωριά Παναγίας και Ελατιάς. Με αυτήν τη κατεύθυνση θα συνεχίσετε ώστε να μπείτε από άλλη είσοδο στο δάσος Ελατιάς. Δεν υπάρχει βενζινάδικο, γιαυτό φροντίστε να γεμίσετε στο Νευροκόπι και να έχετε μαζί σας γεμάτο, ένα μπιτόνι τουλάχιστον 4^ων λίτρων. Οι διαδρομές μέσα στο δάσος είναι και προκλητικές και ασύγκριτης ομορφιάς άρα ….. θα παρασυρθείτε. 

Η όμορφη λίμνη στα Λευκόγια  - θεσπέσιος τόπος για κατασκήνωση - μένει πίσω οδηγώντας προς τους Ποταμούς. Η καλή άσφαλτος είναι πρόκληση για γρήγορη οδήγηση αλλά η οικονομία στην βενζίνη καλό είναι να αρχίσει από τώρα, αφού γνωρίζετε ότι το επόμενο βενζινάδικο είναι 150 – 180 χλμ….πιο κάτω. Σε λίγα χλμ δεξιά σας είναι ο λαμπρός ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου με το περίτεχνο πετρόχτιστο τριών ‘’ορόφων’’ καμπαναριό. Αν πλησιάσετε θα δείτε τα ερείπια του εγκατελειμένου χωριού Λιβαδάκι (παλιό Λειβάδιστα) σε 720 μ. Υ. Την τελευταία φορά που αναφέρεται είναι το 1961 με πληθυσμό τριάντα δύο άτομα. Υπάρχει πηγή. 

Στο επόμενο χωριό την Αχλαδιά υπάρχει η καλή ταβέρνα ‘’οι κυνηγοί’’ του Θεολόγου Λαμπριανίδη με ωραία ψητά και τσιπουράκι ντόπιο, ενώ ο παραδοσιακός οικισμός του Παγονερίου (παλιό Τσερέσοβο) στα 670 μ. Υ, λίγο πιο κάτω έχει από τα ωραιότερα πετρόχτιστα σπίτια της περιοχής, και την εκκλησία των Εισοδίων της Θεοτόκου με καμπαναριό ίδιας τέχνης με αυτό στο Λιβαδάκι. Ολόκληρος ο οικισμός πυρπολήθηκε τον Μάιο του 1944 ενώ οι κάτοικοι μεταφέρθηκαν με την βία στην Βουλγαρία όμηροι, σαν αντίποινα για την συντριπτική νίκη των Ελλήνων ανταρτών και την πανωλεθρία που υπέστη ο βουλγαρικός στρατός στην ιστορική μάχη των Παππάδων. 

Ελάχιστα χλμ πιο κάτω αρχίζει ο τόπος να αλλάζει και να σχηματίζεται η λίμνη του Νέστου που δημιουργήθηκε από το φράγμα του Θησαυρού. Σε μικρή απόσταση από τους Ποταμούς, κοντά στον παραπόταμο του Νέστου Βεσπάτι, υπάρχει όμορφο σπήλαιο. Σε ανασκαφές που έγιναν ήρθαν στο φως ευρήματα που τοποθετούνται στην πρώιμη αλλά και στην ύστερη εποχή του Χαλκού, που εκτίθενται στο αρχαιολογικό μουσείο της Δράμας. Πραγματικός παράδεισος για τους φυσιολάτρες όλος ο τόπος με δυνατότητες για ποδηλασία, ψάρεμα στην λίμνη, ελεύθερη κατασκήνωση στην ακτή, σε μια πραγματικά ονειρώδη περιοχή που δεσπόζει η παρουσία του χωριού Ποταμοί (παλιό Μπόροβο) σε 390 μ. Υ, της λίμνης, και της ομώνυμης του χωριού ψηλής γέφυρας. Θα βρείτε ταβέρνες και ωραία καφενεία με σπέσιαλ τσίπουρα, στην μεγάλη καταπράσινη πλατεία. 

Οδηγώντας προς την Μικρομηλιά στα 660 μ. Υ, το τελευταίο και πιο απομακρυσμένο χωριουδάκι της επαρχίας Νευροκοπίου προσέξτε μην προσπεράσετε την διασταύρωση και τον χωματόδρομο που φεύγει αριστερά σας, προς το δάσος της Ελατιάς. Στο χωριό είναι η ευκαιρία (τελευταία ως το Παρανέστι ή το Λιβαδερό) για έναν δροσερό καφέ ή ξεκούραση και απολογισμό, στον ολοκαίνουργιο ξενώνα ‘’το στέκι των κυνηγών’’. Ο χωματόδρομος συνεχίζει φτάνοντας στους Παππάδες (παλιό Παπάζκιοϊ) στα 590 μ. Υ, και την ομώνυμη γέφυρα του Νέστου απ’ όπου μπορείτε να γυρίσετε στην Δράμα έχοντας κάνει μια ολοκληρωμένη κυκλική διαδρομή στον μισό νομό.

Μπαίνοντας στο δάσος αλλάζουν τα πάντα, ενώ όσο ανεβαίνετε στις ράχες της Δυτικής Ροδόπης εισχωρώντας στα σωθικά της, ακουμπάτε όλο και περισσότερο στην φύση. Όλα και ότι έχετε δει ως τώρα αντικαθίστανται σταδιακά με μια κατάφυτη, ατέλειωτη έκταση μέχρι εκεί που φτάνει η ματιά σας. Αραιά και πού δασεργάτες, Unimog και πρόχειρα παραπήγματα ή τροχόσπιτα. Έχετε μπει στο μεγαλύτερο και μοναδικό στην Ελλάδα, μεσογειακό δάσος το οποίο αποτελεί το νοτιότερο άκρο εξάπλωσης της μεσευρωπαϊκής χλωρίδας. Είστε μέσα στο  συμπαγές δάσος Σημύδας, με έκταση 10.000 στρ ενώ άλλα 15.000 στρ είναι σύμπλεγμα με δενδροκάλυψη Σημύδας, Οξυάς, Δρυός και Πεύκης. Η ηρεμία, το αχανές του δάσους, τα δέντρα, τα φυτά, αλλά και τα θεραπευτικά - φαρμακευτικά βότανα που ίσως για πρώτη φορά αντικρίζει ο περιηγητής επιβεβαιώνει αυτό που λένε οι Δασολόγοι, ότι διασχίζοντας το Δάσος Ελατιάς συναντάει τόσα φυτικά είδη όσα από την Ελλάδα…. στο Βόρειο Πόλο. 

Με στάσεις για φωτογραφίες και νερό από τις δροσερές πηγές του Βαθυρέματος, περνούν τα είκοσι χλμ και χωρίς να το καταλάβετε έχετε φτάσει στο πρώτο Δασικό εργοτάξιο. Η Μεγάλη Παναγιά με τα ξύλινα σπιτάκια και τους πρόσχαρους δασεργάτες και δασεργάτριες, θα σας υποδεχθούν και θα σας ‘’υποχρεώσουν’’ σε στάση για καφέ και κουβέντα με φόντο … τι άλλο από την ζωή στο δάσος, τα προβλήματα, και τις χλμ αποστάσεις μέσα σ’ αυτό. 

Στην πρώτη διασταύρωση αριστερά μετά την Μ. Παναγιά θα δείτε την κίτρινη πινακίδα προς Τσάκαλο, που βγαίνει στα 1800μ. Υ, στο ομώνυμο Συνοριακό επανδρωμένο φυλάκιο. Ο χωματόδρομος είναι φαρδύς και βατός ως το φυλάκιο. Να πάτε, και να έχετε κάτι για κέρασμα. Αν δεν οδηγήσετε ως εκεί συνεχίστε ευθεία και μόνο. Προσέξτε, γιατί λίγο μετά την πρώτη διασταύρωση προς το φυλάκιο, υπάρχει δεξιά δεύτερη, που ξεγελά λόγω του πλάτους της και του στρωμένου δρόμου ώστε παίρνετε την κατηφόρα και σταματάτε ….στο Καλλίκαρπο. Συνεχίζοντας ευθεία θα βγείτε στο τεράστιο Δασικό χωριό Ελατιάς (δες Δάσος Ελατιάς – Φρακτού), που αν προηγουμένως έχετε ειδοποιήσει μπορείτε να μείνετε. Κ. Νευροκόπι – Μ. Παναγιά – Δασικό Χωριό 112 χλμ σύνολο. 

Αυτή η περιοχή της Ελλάδας που περιλαμβάνει με τον πιο εμφανή τρόπο, ένα εκτεταμένο οικοσύστημα, από τα μεσογειακά ως τα εντελώς κεντροευρωπαϊκού και ακόμα βόρειου χαρακτήρα, θα την επισκεφθείτε αρκετές φορές ώστε να μάθετε όσα μυστικά μπορείτε. 

Η σημασία και η μοναδικότητα των οικοσυστημάτων της Δράμας και γενικότερα της Μακεδονίας είναι πολλαπλή και αφορά την υψηλή οικολογική αξία του περιβάλλοντος χώρου, των δασών αλλά και του ανθρώπινου παράγοντα που τελικά καθορίζει την όποια εξέλιξη, συνθέτοντας ένα απρόσμενο καμβά για τον ανυποψίαστο επισκέπτη που μπορεί να χαράζει διαδρομές πολιτισμού για όποιο αντικείμενο κεντρίζει την φαντασία του όσες φορές και αν προσεγγίσει τον τόπο, παντρεύοντας την Δράμα με την Μακεδονική Ιστορία.

ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Ιδέα & υλοποίηση μορφής: Άγγελος Σινάνης

Επαρχία Κάτω Νευροκοπίου (0523)

ΔΙΑΜΟΝΗ: Κάτω Νευροκόπι (0523) ‘’Ακρίτας’’ 22319,  ‘’Όρβηλος’’ 22515, Βώλακας ‘’Μονοπάτι Ε - 6’’ Οικογένεια Μπόσκου 23916, 23816, Μικρομηλιά ‘’το Στέκι’’ Τουργαΐδου Ανατολή 23435, Στο 72 ατόμων ξενώνα του χιονοδρομικού κέντρου ‘’Άγιο Πνεύμα’’ στο Φαλακρό 81000, Βαθύτοπος: στις εγκαταστάσεις του Δασικού εργοταξίου στην Κύκλα 22489, 22239.

ΚΑΜΠΙΝΓΚ: Γρανίτης: στο προαύλιο του σχολείου ή στο παλιό Σανατόριο Info: Θοδωρής Παπαδόπουλος 23226, 09455527052, στην λίμνη Λευκογείων βρείτε τον φύλακα Σωτηριάδη Αδάμο 71320 και ρωτήστε που και πως.

ΦΑΓΗΤΟ: Γρανίτης ‘’το Χάνι’’ Παπαδόπουλος Θεόδωρος 23226, 09455527052, ‘’η Δροσιά’’ Αμπατζόγλου Μιχάλης 22011, Βώλακας ‘’Ερατώ’’ Μποσκουψιού Ερατώ 23988, Αχλαδιά ‘’οι κυνηγοί’’ Λαμπριανίδης Θεολόγος 23632, Μικρομηλιά ‘’το Στέκι’’ Τουργαΐδου Ανατολή 23435.

ΑΧΡΕΙΑΣΤΑ: Δράμα (0521) : Δήμος: 25555, Α΄ Βοήθειες: 23351, Αστυνομία: 33333, τροχαία 23333, Κ. Νευροκόπι (0523) Επαρχείο: 23333, Δήμος: 22210 - 510, Α΄ Βοήθειες: 22220 - 2, Αστυνομία: 22100, Αστυνομία Προσοτσάνης 0522 22100, Αστυνομία Βώλακα 0523 23841. Συνεργεία – Βουλκανιζατέρ: Κ. Νευροκόπι Τσεπνίδης Γιάννης 0523 22995.

ΧΡΗΣΙΜΑ: Αρχαιολογικό μουσείο Δράμας 0521 31365, ανοιχτό καθημερινά εκτός δευτέρας (08.00 – 15.00) είσοδος 500 δρχ.

Καταφύγια Φαλακρό ‘Α ‘’Μπαρτισέβα’’ (1140 μ. Υ), 16 κρεβάτια, Φαλακρό ‘Β ‘’Κιουρί’’ (1400 μ. Υ) 16 κρεβάτια Φαλακρό ‘Γ ‘’Χορός’’ (1700 μ. Υ), 20 κρεβάτια. Info: Ε.Ο.Σ. Δράμας 0521 33054, 33049, Ε.Ο.Σ. Προσοτσάνης Τάσος Ζαχαρόπουλος 0522 22713, 0521 81146, Ε.Ο.Σ. Κ. Νευροκοπίου 0523 22254, 22558. Χιονοδρομικό κέντρο Φαλακρού 81000, 21893, Σπήλαιο Μααρά 0522 60092 – 75, Οικολογική Κίνηση Δράμας 0521 31160, 46423, Αν μπείτε στο δάσος Κύκλας από το Νευροκόπι ή Ελατιάς από τα δυτικά, θα χρειαστείτε προμήθειες (σούπερ Μάρκετ - φούρνος) και βενζίνες που υπάρχουν στο Κ. Νευροκόπι.

ΒΕΝΖΙΝΑΔΙΚΑ: Στην Δράμα όλες οι εταιρείες, στην Προσοτσάνη στα Κοκκινόγεια και το τελευταίο στο Νευροκόπι. Μετά υπάρχει μόνο στο Παρανέστι (150 – 180 χλμ ανάλογα την διαδρομή). Φροντίστε να έχετε μπιτονάκι τουλάχιστον 4^ων λίτρων.

ΧΑΡΤΕΣ: Πλαστικοποιημένοι χάρτες ανά νομό που χωρούν στο tang Bag. Αγοράστε τον χάρτη Νο 9 ‘’Δράμα’’, εκδόσεις  ‘’Ελλάδα’’ Κολοκοτρώνη 11 Αθήνα 01 3222573, 3225241, Βενιζέλου 3 Θεσσαλονίκη 031 223063. Στην Νομαρχία Δράμας θα βρείτε πολύ καλό χάρτη όλου του νομού.

ΒΙΒΛΙΑ: Νομός Δράμας, Έκδοση της Νομαρχιακής αυτοδιοίκησης Δράμας / Δράμα 2000. Για Φαλακρό το τεύχος 15 του περιοδικού Ελληνικό Πανόραμα.

ΛΕΣΧΕΣ ΜΟΤΟΣΥΚΛΕΤΑΣ:Πληροφορίες για το ταξίδι σας, όλο το χρόνο, βρίσκετε στους ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΕΡΙΗΓΗΤΕΣ - Σύλλογος Μοτοσικλετιστών - Ελάτη Τρικάλων  - τ.κ. 42032  Πύλη, Τηλ - Fax: 0434 71826.

Περισσότερες πληροφορίες για την ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ αντλήστε από την ενδεικτική Βιβλιογραφία  Αρθρογραφία: 

• Νομός Δράμας, Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Δράμας, Δράμα 2000
• Πρακτικά Β’ Επιστημονικής συνάντησης, Ιστορικό Αρχείο, Δράμα 1998
• Πρακτικά 7^ου Πανελλήνιου Συνεδρίου 1995, Αξιοποίηση Δασικών Πόρων Ιωάννη Μελιάδη, Νικολάου Μέντη, Κωνσταντίνου Κοβλακά, Ελληνική Δασολογική Εταιρεία, Θεσσαλονίκη 1996
• Μακεδονία, Ε.Ο.Τ., Πολιτιστικό Τεχνολογικό Ίδρυμα Ε.Τ.Β.Α., Αθήνα 1997
• Το χρυσοφόρο Παγγαίο, ένθετο 7 ημέρες, Εφημ. Καθημερινή 7/5/2000
• Πόλεις της Μακεδονίας, Τόμ Γ’, 7 ημέρες, Καθημερινή 3/12/1995
• Οι θησαυροί της Ελληνικής Φύσης, ‘’το μαγικό δάσος’’, ThomasSchulze – Westrum, ΕΤ 1
• Μακεδονία – Θράκη Αρχαιολογικά Ευρήματα, ένθετο 7 ημέρες, Εφημ. Καθημερινή 23/7/1995
• Στις πηγές του Αγγίτη, Υπουργείο Πολιτισμού, Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας – Σπηλαιολογίας 1999

ΑΞΙΟΠΙΣΤΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΩΝ για την Ανατολική Μακεδονία

‘’Ανεβαίνοντας’’ Τεύχος 8: Φαλακρό και πεζοπορικές Διαδρομές,
‘’Ελληνικό Πανόραμα’’ (συλλεκτικά): Τεύχος Νο 3 Δάσος Ελατιάς, Τεύχος Νο 4 Παρθένο Δάσος, Τεύχος Νο 6 Ορεινές Πέστροφες Δράμας, Τεύχος Νο 15 Φαλακρό Όρος, Χιονότρυπα, ‘’Κορφές’’ / Τεύχος Νο 131: Πεζοπορική διαδρομή Αχλαδόρεμα – Φαρασινό ρέμα,
‘’ΚΛΙΦ’’ / Τεύχος Νο 2: Δράμα – Παρανέστι με ποδήλατο,
‘’Οξυγόνο 2’’ / Τεύχος 2: Παρθένο Δάσος Φρακτού.

 ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ (1822 λέξεις)

ΛΙΜΝΟΘΑΛΑΣΣΑ ΚΟΤΥΧΙ ή ΝΕΒΥΘΟΣ

Κείμενο - Διαφάνειες: Άγγελος Σινάνης e – mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

© Φεβρουάριος 2001 

Πλησιάζοντας στην κοσμοπολίτισσα πρωτεύουσα Πάτρα ο θαλασσινός διάδρομος που σας χωρίζει από τις ακτές της Στερεάς όσο πάει ‘’στενεύει’’, φέρνοντας πιο κοντά τις κορυφές και τις γραμμές των βουνών. Τα φέρι πηγαινοέρχονται ασταμάτητα ενώνοντας την Πελοπόννησο με την Στερεά, έως ότου γίνει πραγματικότητα η μακέτα της γέφυρας που θα ενώνει Ρίο – Αντίρριο. Το τοπίο αλλάζει, πυκνή βλάστηση καλύπτει τις ακτές που κατηφορίζοντας συναντούν την Γαλαζοπράσινη θάλασσα. 

Περνώντας από τα όμορφα παραλιακά χωριουδάκια Λόγγο, Λαμπίρι, Ψαθόπυργο, με τις μικρές παραλίες, τα σιωπηλά σπίτια, και τα λιλιπούτεια φυσικά λιμανάκια, συναντάτε συνεχώς όμορφα σημεία για φρέσκο ψάρι, θαλασσινά τοπία, με την αύρα τους να συνοδεύει την αίσθηση του ταξιδιού, κάνοντάς την ακόμη πιο έντονη, σε μια διαδρομή ομορφότερη από την ανιαρή εθνική. 

Η Πάτρα είναι η μεγαλύτερη πόλη της Πελοποννήσου και αποτελεί τον δυτικό επικοινωνιακό κόμβο Ελλάδας -  Ευρώπης. Η πόλη σχηματίστηκε από την ένωση τριών αγροτικών συνοικισμών των μυκηναϊκών χρόνων και πήρε το όνομά της από τον Πατέρα τον αρχηγό των Αχαιών που εγκαταστάθηκε εδώ μετά την Δωρική κατάκτηση. Στη Ρωμαϊκή εποχή γνώρισε σημαντική οικονομική άνθηση λόγω της θέσης και του λιμανιού της η οποία διατηρήθηκε και την πρώτη Βυζαντινή περίοδο. Εδώ δίδαξε και μαρτύρησε ο Απόστολος Ανδρέας το 69 π.Χ. πολιούχος και προστάτης της Πάτρας. Εισχωρώντας στην πόλη διαπιστώνετε ότι όλοι οι δρόμοι οδηγούν στο λιμάνι, δίνοντας αυτόν τον αέρα υπεροχής. Μια από τις δύο βασικές πύλες της Ελλάδας προς την Ευρώπη. 

Άραγε, πόσες φορές συνάδελφοι μοτοσυκλετιστές, έχουν σταθεί στο εσωτερικό parking ή στα duty Free περιμένοντας το πλοίο που θα τους οδηγήσει στην δικιά τους ιδανική διαδρομή.  Ξεκινήστε και εσείς για την δικιά σας, από την πόλη και το μεσαιωνικό κάστρο, το καλύτερο σημείο να την αγναντέψετε από ψηλά, τα δεκάδες νεοκλασικά της, που στέκουν τις περισσότερες φορές καλοδιατηρημένα. Βρεθείτε στην πλατεία Γεωργίου του πρώτου, ή στα ‘’ψηλά αλώνια’’, την μεγαλύτερη πλατεία. 

Από την Πάτρα συνεχίστε την πορεία σας Νοτιοδυτικά, με κατεύθυνση Πύργος – Ολυμπία, από τον καινούργιο φαρδύ δρόμο περνώντας από τα παραλιακά χωριά του Πατραϊκού, την Κάτω Αχαΐα,  τον επισκέψιμο χώρο της αρχαίας Δύμης με κατεύθυνση Άραξο & Μετόχι. Στην διαδρομή σας υπάρχει η διασταύρωση προς Μετόχι, που με την σειρά του οδηγεί στο εκπληκτικό δάσοςαπό βελανιδιές, πεύκα & κουκουναριές της Στροφιλιάς και κοντά στην θάλασσα, πίσω από τους αμμόλοφους, η παραλία της Καλογριάς, με όμορφη αμμουδιά για βουτιές. Ο συνδυασμός δάσους και υγροτόπων δίπλα σε μια μεγάλη αμμουδερή παραλία, είναι ίσως μοναδική περίπτωση στην περιοχή, αλλά και στην Ελλάδα. 

Ολόκληρο το δάσος, οι αμμοθίνες, μαζί με την Λιμνοθάλασσα Κοτύχι προστατεύεται από τις διεθνείς συμβάσεις για τους υγροτόπους Ramsar & Natura 2000, που έχει υπογράψει και η Ελλάδα. Πριν χρόνια ολόκληρη η περιοχή είχε διαρκή επιτήρηση από τα δασαρχεία Πατρών και Ηλείας, αλλά σήμερα, απέμειναν ένα – δύο δασοφύλακες που όπως αποδείχθηκε δεν φτάνουν. Οι πολιτεία κλείνει αυτιά και μάτια, και φυσικά ανοίγει των καταπατητών που δεν εμποδίζονται από κανέναν να χτίζουν τις βίλες ή τα αυθαίρετά τους ενάντια σε κάθε λογική, ακόμα και μέσα στο δάσος Καλογριάς – Στροφιλιάς.

Αξίζει να σημειωθεί εδώ, ότι με την ονομασία ‘’Κοτύχι’’, δεν εννοείται μόνο η ομώνυμη λιμνοθάλασσα που βρίσκεται 15 χλμ πιο κάτω, αλλά ένα ευρύτερο σύμπλεγμα υγροτόπων, οικοσυστημάτων, βάλτων, και δασών, όπως είναι το Έλος Λαμίας (0,5 υπερθαλάσσιο ύψος – 4000 στρ), η λιμνοθάλασσα Αράξου ή Πάπα ή Καλογριάς (0 υπερθαλάσσιο ύψος – 3000 στρ), η λίμνη Προκόπου (0 υπερθαλάσσιο ύψος – 17500 στρ), το δάσος Στροφυλιάς, και η λιμνοθάλασσα Κοτύχι (0 υπερθαλάσσιο ύψος – 7000 στρ). Από αυτά, μόνο η λίμνη Προκόπου καταλαμβάνει μια τεράστια έκταση οπότε καταλαβαίνει και ο πιο αδαής ότι χρειάζονται πολλοί άνθρωποι για να ελέγξουν όλη αυτή την περιοχή. Τα αυτονόητα δεν δείχνουν να συγκινούν κανέναν όμως.  

Στον Βάρδα μια παράκαμψη οδηγεί στην γεμάτη πεύκα, γραφική παραλία Κουνουπέλι. Οι αρχαιολόγοι ταυτίζουν αυτή την περιοχή με την Αρχαία Υρμίνηβοηθούμενοι από ερείπια μεσαιωνικού κάστρου και μυκηναϊκής ακρόπολης που έχουν βρεθεί στην περιοχή, δείγμα κατοίκησης από τα παλιά χρόνια. 

Μια δεύτερη παράκαμψη προς το χωριό Αρετή σας φέρνει γρήγορα στην Λιμνοθάλασσα Κοτύχι έναν τόπο με μοναδική ομορφιά. Στην διαδρομή προς την λιμνοθάλασσα συνοδεύουν το βλέμμα σας λιγοστές αγελάδες που βόσκουν βαριεστημένα, εύφορα καλλιεργημένα χωράφια σπαρμένα καλαμπόκια και ντομάτες, σε έκταση όση και η ματιά σας. Αυτές οι αγροτικές δραστηριότητες έχουν υποβαθμίσει τις γύρω εκτάσεις ευτυχώς χωρίς να επηρεάσουν σημαντικά τον υγροβιότοπο, προς το παρόν τουλάχιστον. 

Μετά τα πρώτα παρατηρητήρια ο ασφαλτόδρομος τελειώνει στην τεράστια παραλία που αριστερά φτάνει ως τα Λεχαινά. Εσείς κατευθυνθείτε δεξιά προς την λιμνοθάλασσα, όσο το δυνατόν πιο αργά και χωρίς θόρυβο. Το θαυμάσιο Κοτύχι χωρίζεται από την θάλασσα σε όλο το μήκος του με μια αμμονησίδα – ανάχωμα, και επικοινωνεί με αυτήν από ένα άνοιγμα περίπου στο μέσον, εκεί που υπάρχει το ιχθυοτροφείο. Ένα σύγχρονο μεγάλο παραγωγικό ιχθυοτροφείο που εκμεταλλεύονται συνεταιριστές από τα Λεχαινά, μαζί με τον Δήμο. Οι εγκαταστάσεις είναι στο τέλος του χωματόδρομου κοντά στα παρατηρητήρια. Εκεί υπάρχει ένα μικρό συμπαθητικό ταβερνάκι - καφενείο που όποτε είναι ανοιχτό, σερβίρει μεζεδάκια με ουζάκι ή καφέ. 

Σε όλη την διαδρομή τα σημάδια της παρακμής - εγκατάλειψης είναι παρόντα. Ευτυχώς παρόντα είναι και τα πουλιά, όμως στο άκουσμα της μοτοσυκλέτας φτερουγίζουν τρομαγμένα, ενώ άλλα πιο μακριά που δεν φτάνει ο ήχος δεν κινούνται καθόλου. Η άγρια ζωή της λιμνοθάλασσας είναι πολύ ενδιαφέρουσα με όλα αυτά τα υδρόβια και παρυδάτια μικροπούλια που ζουν στους καλαμιώνες και τις όχθες. Παντού φτερουγίσματα και κρωξίματα, άλλες στιγμές πάλι δεκάδες μαζί σηκώνονται και ‘’μετακομίζουν πιο κάτω σε νέα ‘’κρύπτη’’.  Στο Κοτύχι βρίσκουν καταφύγιο και τροφή πολλές αγριόπαπιες, γλαρόνια, ακόμη και κύκνοι. 

Αυτά τα πανέμορφα πουλιά μπορείτε να τα θαυμάσετε από κοντά, αρκεί να μην δίνετε στόχο και να διαθέσετε κάποιο χρόνο, σαν το ζευγάρι των Ολλανδών που είναι κατασκηνωμένοι δύο μέρες, με σκηνή παραλλαγής και φωτογραφίζουν. Αν τα φωτογράφισαν όλα θα κάνουν φοβερή…. ‘’διαφήμιση’’ του υγροτόπου. Τα παρατηρητήρια βρίσκονται εκεί αλλά μην ανεβείτε χωρίς προφυλάξεις γιατί είναι σάπια, το ίδιο συμβαίνει και με τα μικρά σπιτάκια, που κάποτε προορίζονταν για τους φύλακες. Ο επισκέπτης δεν θέλει και πολύ να καταλάβει ότι ολόκληρος αυτός ο πλούτος δεν αποτελεί παρά θλιβερό απομεινάρι ενός παλαιότερου ανεπανάληπτου σε έκταση παράδεισου που τείνει να εκλείψει, και δεν προλάβαμε να τον δούμε. Προχωρήστε λίγο με τα πόδια έως το ιχθυοτροφείο και ακριβώς απέναντι από τις ‘’παγίδες’’ των ψαριών υπάρχει χαμηλός λοφίσκος με απεριόριστη θέα του υγροτόπου και της γύρω περιοχής. 

Μιας περιοχής που σύμφωνα με την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, παρουσιάζει ιδιαίτερο οικολογικό ενδιαφέρον γιατί είναι η δεύτερη που συναντούν τα πουλιά ερχόμενα την άνοιξη, και η προτελευταία νοτιότερη λιμνοθάλασσα στον δυτικό διάδρομο μετανάστευσης των πουλιών, από Βόρεια Ευρώπη προς Αφρική, όταν φεύγουν. Αυτοί οι λόγοι έχουν κάνει το Κοτύχι τόπο φιλοξενίας πολλών σπάνιων ειδών. Το προεδρικό διάταγμα που θα καθορίσει τον φορέα διαχείρισης της περιοχής, αλλά κυρίως τον έλεγχό της, δεν έχει ακόμα υπογραφεί (Φεβρουάριος ’01) με αποτέλεσμα όλη η περιοχή να παραμένει έκθετη σε κάθε είδους παρανομία. Από αυθαίρετα ως λαθροθηρία, λαθροϋλοτομία, καταπατήσεις κ.λ.π, μόνο οικόπεδα δεν πουλούν ακόμη, αλλά μην αμφιβάλετε ….. απλά είναι θέμα χρόνου.

Ο κεντρικός δρόμος προς Πύργο σας φέρνει στην Ανδραβίδα, όπου οι καφέ πινακίδες της αρχαιολογικής υπηρεσίας αναφέρουν ‘’προς φράγκικη εκκλησία Αγίας Σοφίας’’ και σας οδηγούν μέσα στην πόλη, στην κεντρική πλατεία που βρίσκεται το αξιόλογο μνημείο. Μοναδική παρουσία στην περιοχή η γοτθικού ρυθμού Αγία Σοφία, κτισμένη τον 13^ο Αι. στην περίοδο της Φραγκοκρατίας. Σχεδόν δίπλα της είναι το πανέμορφο νεοκλασικό κτίριο του δημοτικού σχολείου Ανδραβίδας. Η Ανδραβίδα έχει πολλά μαγαζιά, εστιατόρια και μπορείτε να ‘’ανασυνταχθείτε’’ ή να κατευθυνθείτε στο ακρωτήρι της Κυλλήνης, και στα Λουτρά της, περνώντας από την Βυζαντινή ιστορική Ιερά Μονή Βλαχερνών. 

Η γυναικεία μονή δεν είναι γνωστό πότε ιδρύθηκε. Η τρίκλιτη βασιλική έχει θαυμάσιες τοιχογραφίες, πολλά κειμήλια, χειρόγραφα, και πλούσια βιβλιοθήκη. Στην Φραγκοκρατία ζήσανε εδώ Φράγκοι μοναχοί, και τον 17^ο Αι. ήρθε πάλι στους ορθόδοξους, ενώ στην πορεία της ιστορίας πυρπολήθηκε από τον Ιμπραήμ. Φράγκοι κατακτητές, ιππότες και πριγκίπισσες ζούσαν σε αυτή την περιοχή αφήνοντας σημάδια της παρουσίας τους, με τα ερείπια των μεσαιωνικών κάστρων της Γλαρέντζα, κτισμένο τον 13^ο Αι, και το Χλεμούτσι νομισματοκοπείο στην εποχή του, στο χωριό Κάστρο, ένα από τα σημαντικότερα μεσαιωνικά κάστρα της Πελοποννήσου. 

Ολόκληρη η περιοχή της Λιμνοθάλασσας Κοτύχι μαζί με τα τριγύρω χωριά και κωμοπόλεις, είναι πράγματι μια όαση για τον άνθρωπο της πόλης και σαν τέτοια θα πρέπει να την προσεγγίσετε. Στα λουτρά Κυλλήνης και στην Γλύφα υπάρχουν κάμπινγκ και ωραίες παραλίες με αρκετά ταβερνάκια – εστιατόρια για ξεκούραση, καλό φαγητό, και ανασύνταξη. Αυτή τη διαδρομή είναι ωραία να την συνδυάσετε με επίσκεψη στα νησιά Ζάκυνθο ή Κεφαλονιά που βρίσκονται σε απόσταση αναπνοής, και συνδέονται καθημερινά με φέρι που φεύγουν από την Κυλλήνη. 

ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Ιδέα & υλοποίηση μορφής: Άγγελος Σινάνης

ΔΙΑΜΟΝΗ: ‘’Χριστίνα Beach’’ Καλογριά 0693 31469, ‘’Καλογριά Beach’’ 31380, ‘’Τακόπουλος’’ Κάτω Αχαΐα 25310, ‘’Αχαΐα’’ 22678 Κάτω Αχαΐα.

ΚΑΜΠΙΝΓΚ: 0623 Γλύφα Κυλλήνης ‘’Ιόνιον’’ 96395, 6, Κάστρο Κυλλήνης ‘’Μέλισσα’’ 95213, Λυγιά ‘’Αγκινάρα Beach’’ 96411, 96211 . Στα ερημοκλήσια στο προαύλιο, και σε όποια ωραία τοποθεσία επιλέξετε. Μην αφήσετε σκουπίδια.

ΦΑΓΗΤΟ: Εστιατόρια, ταβερνάκια στην Ανδραβίδα, και στα κάμπινγκ πέριξ της Κυλλήνης, φρέσκο ψάρι, και μεζέδες σούβλας.

ΑΧΡΕΙΑΣΤΑ: Δήμος: Πύργος 0621 34206, Α΄ Βοήθειες: Πάτρα 061 223812, Κυλλήνη 0623 92222, Αστυνομία: 061 320738 (Πάτρα),  0623 92202 (Κυλλήνη), Συνεργεία – Βουλκανιζατέρ: Χρήστος Φελουτζής,  Αχιλλέως 95, Πάτρα 061 994073, Τακόπουλος Κωνσταντίνος, Αράτου 37 Κάτω Αχαία, 0693 24100, 0977763271.

ΧΡΗΣΙΜΑ: Από Κυλλήνη για Ζάκυνθο και Κεφαλονιά, Info: Λιμενικός Σταθμός Κυλλήνης 0623 92211. Επικοινωνήστε με τους υπεύθυνους προστασίας των υγροτόπων, γιατί μπορεί από σύμπτωση να είναι κάποιοι υπεύθυνοι εκεί και να σας διαφωτίσουν περισσότερο για την περιοχή. Φυσικά μπορείτε να περάσετε και από τα γραφεία τους. Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, Εμμ. Μπενάκη 53 Τηλ & Fax 01 3811271. Σύλλογος για την προστασία της Θαλάσσιας Χελώνας, Σολωμού 57 Τηλ 01 5231342.

ΒΕΝΖΙΝΑΔΙΚΑ: Όλες οι εταιρείες σε όλες τις μεγάλες πόλεις, δεν θα αντιμετωπίσετε κανένα πρόβλημα με super ή αμόλυβδη εκτός του κόστους, τουλάχιστον 20 δρχ ανά λίτρο ακριβότερο.

ΧΑΡΤΕΣ: Όλες οι Νομαρχίες της Πελοποννήσου έχουν εκδώσει τουριστικούς χάρτες που διανέμονται δωρεάν, και περιλαμβάνουν όλους τους ιστορικούς χώρους, μνημεία, κάστρα, σπήλαια, πεζοπορικές ή άλλες διαδρομές. Επίσης οι Freytag & Berndt σε κλίμακα 1: 300.000 όλη η Πελοπόννησος & Πελοπόννησος - Κόρινθος : σε κλίμακα 1 : 250.000, ΕΥΣΤΑΘΙΑΔΗΣ: Ακαδημίας 84, Αθήνα 01 3837439.Εξαιρετική αλλά σπάνια η έκδοση της ADAC, Πελοπόννησος σε κλίμακα 1 : 250.000. 

ΒΙΒΛΙΑ: ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ: Ε. Καρποδίνη - Δημητριάδη. Στην έκδοση περιλαμβάνετε χάρτης της Πελοποννήσου, όλα τα μουσεία και οι Αρχαιολογικοί χώροι με πανέμορφη φωτογράφηση.

ΛΕΣΧΕΣ ΜΟΤΟΣΥΚΛΕΤΑΣ: ΜΟΤΟ.ΛΕ.Α (Μοτοσυκλετιστική Λέσχη Αμαλιάδας), Ιπποκράτους 16, Αμαλιάδα Τηλ 0622 26154, Fax: 23495, 0944974509. ΜΟΤΟ.ΛΕ.Π. (Μοτοσυκλετιστική Λέσχη Πύργου), Θεμιστοκλέους 8, Πύργος Τηλ 0621 27552, '); document.write(addy44388); document.write('<\/a>'); //-->\n Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε. "> Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε. . Πληροφορίες για το ταξίδι σας, όλο το χρόνο, βρίσκετε στους ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΕΡΙΗΓΗΤΕΣ - Σύλλογος Μοτοσικλετιστών - Ελάτη Τρικάλων  - τ.κ. 42032  Πύλη, Τηλ - Fax: 0434 71826.

Περισσότερες Πληροφορίες για την ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ αντλήστε από την Ενδεικτική Αρθρογραφία – Βιβλιογραφία:

• Ελληνική Φύση / Τόμος ΚΕ’ / Καθημερινή
• Πύλος – Ναυαρίνο / Τόμος ΙΒ’ Πελοπόννησος / Καθημερινή
• Έντυπα Περιφέρειας Πελοποννήσου / Εκδόσεις Καλοφωλιά 1999
• Πύλος – Ναυαρίνο / ένθετο 7 ημέρες / Εφημ. Καθημερινή 2/10/1994
• Το ανάκτορο του Νέστορος /  Γεωργίου Σ. Κορρέ / Τόμος ΙΒ’ Πελοπόννησος / Καθημερινή

 ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ (2573 λέξεις)

ΧΡΩΜΙΟ – ΒΕΛΒΕΝΔΟΣ – ΚΑΤΑΦΥΓΙ 

Κείμενο - Διαφάνειες: Άγγελος Σινάνης e – mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

© Φεβρουάριος 2001 

Υπάρχουν μέρη στη χώρα μας που θα μπορούσαν να έχουν έμβλημά τους την ομίχλη. Αυτό ειδικά τους χειμερινούς μήνες ώσπου να εμφανιστεί επίμονη και απαιτητική η Άνοιξη, να διώξει την αιωρούμενη υγρασία των υδρατμών και να αναδείξει ξεκάθαρη και λαμπρότερη τον ομορφιά του χώρου. 

Μια από αυτές τις όμορφες περιοχές είναι τα Μετέωρα και όλη η περιοχή των Χασίων απ’ όπου περνάτε για πάρετε τον δρόμο προς Γρεβενά. Μετά τον οικισμό Άνοιξη στρίβετε ανατολικά προς Καρπερό και συνεχίζεται ευθεία διασχίζοντας μικρά αγροτικά χωριουδάκια. Μπροστά σας φαίνονται ξεκάθαρα τα Καμβούνια όρη, και η Βουνάσα με το Μοναστήρι της Ευαγγελίστριας στην αγκαλιά της, πιο πάνω από το χωριό Παλιουριά. Λίγο πριν, η διασταύρωση σας φέρνει στην Παναγία και μετά από μια σύντομη αλλά πανέμορφη ασφάλτινη διαδρομή μέσα από τα λιβάδια της Ποντινής φεύγετε από τον νομό Γρεβενών και η πινακίδα σας πληροφορεί για την είσοδό σας στον νομό Κοζάνης. 

Είναι απίστευτο πόσες ομορφιές έχει αυτός ο τόπος και μια ωραία άποψη για αυτό, σχηματίζετε στο πρώτο χωριό από αυτή την είσοδο του νομού. Το Χρώμιο Κοζάνης. Πεντακάθαρο περιποιημένο χωριό με πολλά καινούργια – και λόγω του σεισμού – σπίτια, και ένα φιλόξενο καφέ μεζεδοπωλείο με νόστιμες πιτούλες. Σε αυτόν τον εξαιρετικά παρθένο τόπο δεν έχει φτάσει ακόμα ο τουρισμός και τα καλά που φέρνει, όχι λόγω έλλειψης μνημείων αλλά μιας παράξενης λογικής που κατευθύνει τον επισκέπτη εκεί που υπάρχουν τεράστιες ξενοδοχειακές μονάδες, αστείρευτη υποδομή, και μύρια άλλα, που τελικά αλλοιώνουν τον στόχο. Ηρεμία, φύση, γνωριμία με κάτι σπάνιο. Ίσως να είναι καλύτερα έτσι, αφού αυτοί οι τόποι μελλοντικά θα ‘’τραβήξουν’’ με τα μνημεία τους και την απλότητά τους τον περιηγητή – ταξιδιώτη. 

Ανασυγκρότηση και ξεκίνημα για το μοναδικό στην χώρα υπαίθριο Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα, σε μια τεράστια έκταση που φτάνει τα 50 στρ, πάνω στο όρος Βούρινος – Μπούρινο των ντόπιων, που αποτελεί την Νότια συνέχεια του Σινιάτσικου, τρίτος όμορφος κρίκος μιας ορεινής αλυσίδας που τελειώνει στον ποταμό Αλιάκμονα. Ανεβαίνοντας βόρεια προς το βουνό από τον φιδίσιο δρόμο μπαίνετε στην χαράδρα που οδηγεί σε τέσσερα χλμ. στο μουσείο, που εποπτεύεται από ψηλά από την κορυφή Ντρισινίκο στα 1866 μ. Υ. Εδώ πριν χρόνια δεν υπήρχε τίποτα, παρά μόνο το ξωκλήσι του Αγίου Νικολάου που κτίστηκε το 1858, πέτρες, αγριόχορτα και γιδόστρατες.

Ο Σύνδεσμος Γραμμάτων και Τεχνών νομού Κοζάνης με ψυχή της τιτάνιας αυτής προσπάθειας τον πρόεδρό του Κωνσταντίνο Σιαμπανόπουλο, με δωρεές των κατοίκων και με την οικονομική συμπαράσταση εκπροσώπων της πολιτείας, εξωράισε και δεντροφύτεψε τον χώρο, αναπαλαιώνοντας και τον Ναό του Αγίου Γεωργίου. Δώδεκα σχεδόν χρόνια από την αρχή των πρώτων εργασιών – 1989 - έχει ολοκληρωθεί το ‘’Περιβόλι της Πατρίδας’’ όπως συνηθίζουν οι υπεύθυνοι να αποκαλούν, τον θαυμάσιο αυτό μουσειακό χώρο. Είναι βέβαιο ότι δεν έχετε αντικρίσει κάτι παρόμοιο, όχι μόνο λόγω μεγέθους αλλά κυρίως λόγω πληθώρας και όγκου των εκθεμάτων, π.χ. πέτρινο γεφύρι. Η μεγάλη πετρόχτιστη πύλη είναι ανοικτή, και αν δεν υπάρχει επίσκεψη σχολείων ή άλλων ομάδων το πάρκινγκ είναι σχεδόν ελεύθερο. 

Οι Μακεδόνες επαναστάτες ξεσηκώθηκαν στις 18 Φεβρουαρίου 1878 με πρόεδρο της επαναστατικής κυβερνήσεως τον προύχοντα Κοζανίτη Ιωάννη Κοβερδάρο και γενικό γραμματέα τον Αναστάσιο Πηχεών, δάσκαλο από την Αχρίδα, για να καταδικάσουν στην πράξη την συνθήκη του Αγίου Στεφάνου που έδινε μεγάλο μέρος της Μακεδονίας στους Βούλγαρους. Σε αυτόν το χώρο, στον Ναό του Αγίου Νικολάου, μαζεύτηκαν οι πάνω από πεντακόσιοι άντρες και γυναίκες για να ευλογηθούν τα όπλα τους. Μια μέρα αργότερα, στις 19 Φεβρουαρίου 1878, κηρύχθηκε η επανάσταση στο Λιτόχωρο Ολύμπου, που παρά την κατάληξή της πέτυχε την προετοιμασία του εδάφους, για να δράσουν οι διπλωμάτες. Έχει ενδιαφέρον η προκήρυξη που έστειλε η επαναστατημένη κυβέρνηση της επαρχίας Ελιμείας προς το υπουργικό συμβούλιο του Βασιλείου της Ελλάδος, που μεταξύ των άλλων έγραφε: ‘’…Επειδή η Υψηλή Πύλη, υπογράφοντας τους προκαταρτικούς όρους της ειρήνης (σ.σ. συνθήκη του Αγίου Στεφάνου) με την Ρωσία δίνει το μεγαλύτερο μέρος της Μακεδονίας στον Πανσλαβισμό, η επαρχία μας ξεσηκώθηκε και άρπαξε σαν ένας άνθρωπος τα όπλα για να κηρύξει μπροστά σε Θεό και ανθρώπους την ελευθερία από τον δούλειο ζυγό και την ένωση με την μητέρα Ελλάδα…’’. Αυτές οι δύο σημαντικές επαναστατικές κινήσεις των αγωνιστών της ελευθερίας αφύπνισαν το έθνος και έφερε τελικά την συνθήκη του Βερολίνου ανατρέποντας αυτή του Αγίου Στεφάνου περιορίζοντας την Βουλγαρία σε μικρότερα όρια.          

Είναι ένας χώρος που ζωντανεύει την έντονη ιστορία της Μακεδονίας, τους επιφανείς ιστορικούς, πολιτικούς, και φιλοσόφους, που έχουν σχέση μαζί της, τονίζοντας την διαχρονική ελληνικότητα αυτών των στοιχείων. Με εικοσιοκτώ προτομές Μακεδονομάχων ηρώων, οκτώ πετρόχτιστες κρήνες  με ονόματα κλεφτών και αρματολών, κτήρια μακεδονικής αρχιτεκτονικής, είκοσι δύο μαρμάρινες επιγραφές, ξενώνα, και τόσα άλλα, που πραγματικά ‘’χάνετε’’ ο επισκέπτης του. Οι προτομές του μουσείου αποκαλύπτουν και την άγνωστη προσφορά των γυναικών στον αγώνα μια που λίγοι γνωρίζουν ότι στα ένοπλα σώματα που προετοίμαζαν το έδαφος για τον αγώνα συμμετείχαν και γυναίκες, και ακόμη λιγότεροι ότι υπήρχε και μια καπετάνισσα από τη Σιάτιστα – η Περιστέρα - όπως και μια θαρραλέα γυναίκα από τον Μπούρινο που αντιστάθηκε στον Αλή Πασά. 

Μια περιήγηση στην φύση αποτελεί το πολυγωνικό κτίριο με ταριχευμένα ζώα και αποξηραμένα φυτά από την σπάνια χλωρίδα και πανίδα της περιοχής. Όπως κάθε χρόνο έτσι και εφέτος, θα γιορταστεί με λαμπρότητα τον Οκτώβριο η επέτειος της Μακεδονικής επανάστασης. Στην διαδρομή προς Βελβεντό περνάτε από την Αιανή και τον αρχαιολογικό χώρο της που ταυτίζεται με την πόλη που αναπτύσσεται στις αναβαθμίδες του λόφου ‘’μεγάλη ράχη’’ χίλια πεντακόσια μέτρα από την σύγχρονη Αιανή. Στον αρχαιολογικό χώρο έχουν ανασκαφεί τρία μεγάλα δημόσια κτίρια, η μεγάλη δεξαμενή με 8,5 μέτρα βάθος που συνέβαλε στην ύδρευση της με την συλλογή του βρόχινου νερού, δεκάδες ιδιωτικές κατοικίες, νεκροταφεία, αγάλματα λιονταριών, κούρων, και δεκάδες σημαντικά κινητά ευρήματα, που μαρτυρούν την εύρωστη οικονομία της και το υψηλό επίπεδο πολιτισμού. Η σημερινή πόλη δέχεται χιλιάδες επισκέπτες κάθε χρόνο και έχει αναπτύξει μια καλή υποδομή για στάση και ξεκούραση μετά την επίσκεψη στον αρχαιολογικό χώρο που λειτουργεί καθημερινά. 

Δύο γέφυρες είναι στην διάθεσή σας για Βελβεντό με πιο κοντινή αυτή του Ρύμνιου που σας δίνει τη δυνατότητα να προσεγγίσετε πιο κοντά στα παράλια της λίμνης και στους οικισμούς, δεξιά από τον ρου του Αλιάκμονα που λίγο πριν έχει αρχίσει να σχηματίζει την τεχνητή λίμνη Πολυφύτου ή Αλιάκμονα (δες, Πιέρια και διαδρομές). Περνώντας τα γεωργικά χωριά Γούλες και Αυλές βγαίνετε στον κεντρικό που σύντομα σας φέρνει στα Σέρβια, με το ομώνυμο κάστρο (δες, Πιέρια για διαδρομές). Ακολουθήστε την σήμανση για Κοζάνη και λίγο πριν την ‘’υψηλή γέφυρα’’ ακολουθήστε τις πινακίδες που σύντομα σας φέρνουν στους πρόποδες των Πιερίων, και το Βελβεντό που απλώνεται στον έφορο κάμπο με τις ροδακινιές και τις μηλιές. 

Η κωμόπολη του Βελβεντού με πάνω από τρεις χιλιάδες κατοίκους, γνωρίζει τις ευεργετικές επιδράσεις από το φράγμα και την λίμνη που εκτός της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, αλιεία, και ύδρευση, προσφέρει άφθονο νερό που αντλούν οι αγρότες, για το πότισμα των αρδευόμενων καλλιεργειών τους. Εδώ λειτουργούν δύο επιτυχημένοι συνεταιρισμοί ο ένας εκ των οποίων επεξεργάζεται και προωθεί το ροδάκινο και το μήλο ενώ ο γυναικείος ‘’γυναίκες’’ είναι φημισμένος για την ξεχωριστή γεύση των μαρμελάδων και γλυκών κουταλιού που παρασκευάζει, και διακινεί σε τοπικό επίπεδο. 

Στη συμμαζεμένη κωμόπολη εντυπωσιάζουν τα δίπατα πετρόχτιστα σπίτια της με τις τετράριχτες στέγες, πολλά από τα οποία διατηρούνται σε άψογη κατάσταση παρά τις εκατονταετίες που τα βαραίνουν. Από τον Βελβεντό ήταν ο αρχιτέκτων – πολεοδόμος Σταμάτιος Κλεάνθης, που έφτιαξε το πρώτο πολεοδομικό σχέδιο της Αθήνας το 1832.Τα γραφικά σοκάκια θα σας φέρουν στην πλατεία με τα καφενεία και τις ταβέρνες, στον ενοριακό ναό της Κοίμησης της Θεοτόκου (1807) με το ωραίο καμπαναριό, αλλά και στις παλιές εκκλησίες του Αγίου Μηνά (12^ος Αι.) του Αγίου Δημητρίου (14^ος-15^ος Αι.) στην θέση Γρατσιάνη. Τα αξιόλογα ευρήματα της περιοχής, μαζί με επιγραφικά κείμενα μαρτυρούν διαρκή κατοίκηση από τα νεολιθικά χρόνια και μια συνέχεια έως τα Βυζαντινά και μεταβυζαντινά. Στην αίθουσα του μορφωτικού ομίλου υπάρχει αρχαιολογική συλλογή που περιλαμβάνει ευρήματα από την ευρύτερη περιοχή. Όμως μην αμελήσετε και δεν οδηγήσετε έως την τεχνητή λίμνη του Αλιάκμονα που απλώνεται έως εκεί που φτάνει η ματιά σας. Περίπου ένα χλμ στην έξοδο του Βελβενδού προς το φράγμα υπάρχει καλός χωματόδρομος που οδηγεί στο εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου (16^ος Αι.) και τα ξωκλήσια του Αϊ Λάζαρου και Αϊ Γιάννη, σχεδόν δίπλα σ’ ένα αντιπροσωπευτικό λιμναίο τοπίο. 

Το μέγεθος της λίμνης και τα πεντακάθαρα νερά, έχουν προσελκύσει μικρή σχετικά πανίδα, συνήθως πελαργούς και μικροπούλια, που όμως με την παρουσία τους πλουτίζουν την περιοχή, προσελκύοντας πολλούς bird watchers. Την άνοιξη και το καλοκαίρι υπάρχει δυνατότητα να κάνετε μπάνιο και θαλάσσια σπορ στις εγκαταστάσεις του Ναυταθλητικού Ομίλου Κοζάνης, ή να ξεκινήσετε τον γύρο της λίμνης, μια εκπληκτική διαδρομή 106 χλμ ασφάλτινη στο περισσότερο μέρος της, χωρίς να λείπει ο βατός χωματόδρομος. Αν όμως η περιπλάνηση στο δάσος, σας ελκύει περισσότερο και θέλετε μια διαφορετική προσέγγιση με το βουνό πάνω από τον Βελβεντό, μπείτε στον στενό χωματόδρομο – υπάρχει πινακίδα ‘’προς Κατερίνη’’ - στο τέλος του οικισμού και κατευθυνθείτε μέσα στα πυκνά δάση των Πιερίων. Σπάνια ομορφιά σε μια εκπληκτική διαδρομή όλο φουρκέτες, από έναν άγνωστο στους πολλούς χωματόδρομο που αν επιθυμείτε βγαίνει Βέροια! ή Κατερίνη και Λιτόχωρο! (δες, Πιέρια και διαδρομές).

Σε 12 - 13 χλμ περιτριγυρισμένο από δάσος, πολλά οπωροφόρα, και ανεξάντλητη φυσική ομορφιά στα 1420 μ. Υ, φαίνεται το πανέμορφο χωριουδάκι Καταφύγι (παλιό Μπάλτινο). Είναι τόσο ωραίος ο τόπος εδώ, που από τους αρχαίους χρόνους η φαντασία των προγόνων μας είχε τοποθετήσει την κατοικία των Μουσών. Οι Μούσες βέβαια στο πέρασμα των αιώνων μετακόμισαν στον Ελικώνα, ενώ στα χρόνια μας ακολούθησαν και οι Καταφυγιώτες με αποτέλεσμα το χωριό να ερημώνει τον χειμώνα με εξαίρεση τον ξενώνα ‘’οι Μούσες’’ ή ‘’Περίπτερο των Μουσών’’ που είναι σχεδόν πάντα ανοιχτός για να υποδεχθεί τους επισκέπτες – περιηγητές που είναι αρκετοί τα τελευταία χρόνια. 

Προπολεμικά το Καταφύγι ήταν ένα μεγάλο κεφαλοχώρι με καλλιεργημένους αγρούς, ανεπτυγμένη κτηνοτροφία, 550 σπίτια και 1566 κατοίκους, σύμφωνα με την απογραφή του 1940, γενικά έσφυζε από ζωή. Κάθε καλοκαίρι στους κατοίκους προσθέτονταν πλήθος παραθεριστών. Όμως και εδώ ήρθε ο πόλεμος. Στην διάρκεια του και συγκεκριμένα τον χειμώνα ’43 – ’44 τα στρατεύματα κατοχής σε μια άνευ προηγουμένου επίδειξη δύναμης το ισοπέδωσαν στην κυριολεξία. Ήταν τέτοιο το μίσος η φωτιά, και η καταστροφή που έσπειραν στο χωριό, που έξι χρόνια μετά την λήξη του πολέμου στην νέα απογραφή του 1951 παρουσιάζει μόλις 16! κατοίκους. Το πέρασμα του χρόνου οδήγησε την αγροτική οικονομία σε κατάρρευση αναγκάζοντας τους κατοίκους να ξενιτευτούν. Στις μέρες μας έχει ελάχιστους μόνιμους κατοίκους τον χειμώνα ενώ το καλοκαίρι ζωντανεύει.

Αξιοθέατα σήμερα στο χωριό είναι ολόκληρος ο νέος παραδοσιακός οικισμός που αποτελείται από παλιά πέτρινα σπίτια, ορισμένα μάλιστα δίπατα, άλλα αναπαλαιωμένα, δείγμα κατοίκησης και επιθυμίας για επιστροφή στην γενέτειρα, και άλλα μισογκρεμισμένα. Το μεγάλο πετρόχτιστο δημοτικό σχολείο κτίσμα των αρχών του αιώνα, ο Άγιος Νικόλαος (18^ος Αι.) που αν και πυρπολήθηκε το ‘43  - ’44 έχει διασώσει ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες, και ο Άγιος Δημήτριος ‘’στα μνήματα’’, πάνω στο μονοπάτι για το πέτρινο γεφύρι. 

Μέσα σε τόσα μνημεία, ξεχωριστή θέση στις αναμνήσεις και τις ψυχές των κατοίκων κρατά το παραδοσιακό πέτρινο γεφύρι του Λάκκου ή Καταφυγίου, που βρίσκεται πάνω στο παλιό μονοπάτι που έφευγε δυτικά από το χωριό, προς την εκκλησία του Αγίου Δημητρίου και κατηφορίζοντας πέρναγε πάνω από το πέτρινο γεφύρι καταλήγοντας μετά από ώρες στο Βελβεντό. Το γεφύρι ήταν δίτοξο με ένα μεγάλο τόξο και ένα μικρότερο. Σήμερα σώζεται το μικρό, ανοίγματος τριών μέτρων, και το μονοπάτι σε όλο του το μήκος παραμένει κατάλληλο για πεζοπορία. 

Άλλο ένα, μικρό αυτή τη φορά γεφυράκι, υπάρχει μέσα στο χωριό κοντά στα ερείπια του πατρικού σπιτιού του ‘’Αλέξη’’ Ζορμπά. Οι ντόπιοι αν τους το ζητήσετε θα σας οδηγήσουν εκεί που γεννήθηκε ο Γιώργος – ‘’Αλέξης’’ Ζορμπάς κατά τον Καζαντζάκη. Σωστά καταλάβατε, εδώ ήταν η γενέτειρα του Ζορμπά και μάλιστα το καλοκαίρι,  κάθε καλοκαίρι τον Αύγουστο, γίνονται εκδηλώσεις προς τιμή του, αφού κατά την επικρατέστερη εκδοχή γεννήθηκε σε αυτό το χωριό των Πιερίων. Βέβαια υπάρχει και αντίλογος που παίρνει σάρκα και οστά με τη μορφή ενός λαογραφικού μουσείου λίγο έξω από το Αιγίνιο, στο χωριό Κολινδρός που διεκδικεί και αυτό την γέννηση του Ζορμπά αφού είναι γραμμένο το όνομά του στα δημοτολόγια. 

Αν τα δύο χωριά ερίζουν για το που γεννήθηκε το βέβαιο είναι ότι απεβίωσε στα Σκόπια στο νεκροταφείο των οποίων βρίσκεται και σήμερα ο τάφος του. Πνεύμα ανήσυχο, γλεντζές, και άνθρωπος ανοιχτός ο Γιώργος Ζορμπάς έφυγε από την Ελλάδα, όπου εργάστηκε σαν υλοτόμος και μεταλλωρύχος το 1930 και κατά τον Νίκο Καζαντζάκη ‘’καταστάλαξε σε ένα βουνό δίπλα στα Σκόπια’’. Εκεί ‘’έφυγε’’ καταμεσής του πολέμου το 1942 στην αγκαλιά της δεύτερης γυναίκας του που δεν παντρεύτηκε ποτέ. Οι μοναδικοί απόγονοι του Ζορμπά, μια εγγονή και ένας Εγγονός, ζουν σήμερα στο Βελιγράδι.

Το χωριό ζωντανεύει, άνοιξη και καλοκαίρι, ανοίγει και το καφενεδάκι – εστιατόριο, με τους αχτύπητους μεζέδες, το σπιτικό τσιπουράκι περισσεύει, ε! τι άλλο, προτείνεται ανεπιφύλακτα η επίσκεψη και γνωριμία με τον ευρύτερο ορεινό χώρο Πιερίων. Αν έρθετε χειμώνα τηλεφωνήστε πρώτα στις ‘’Μούσες’’ για δωμάτιο γιατί τις περισσότερες φορές οι παγωμένες πνοές του ανέμου που κατεβαίνουν από τις πλαγιές των Πιερίων, υπενθυμίζουν στους επισκέπτες με μοτοσυκλέτα ότι ο καιρός εδώ πάνω δεν αστειεύεται.

ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Ιδέα & υλοποίηση μορφής: Άγγελος Σινάνης

ΔΙΑΜΟΝΗ: Στον Βελβεντό ο ομώνυμος παραδοσιακός ξενώνας 0464 31911, 31408, στο Καταφύγι ‘’οι Μούσες’’ 24506.

ΚΑΜΠΙΝΓΚ: Στο Καταφύγι κοντά στον Άγιο Δημήτριο. Στο βουνό υπάρχουν πολλοί χώροι για ελεύθερη κατασκήνωση. Στα ερημοκλήσια (Αγ. Τριάδα) στο προαύλιο. Μην αφήσετε σκουπίδια.

ΦΑΓΗΤΟ: Στο Χρώμιο δοκιμάστε πιτούλες ‘’το πέτρινο’’ 98206, στο Βελβεντό ταβερνάκια – Ψησταριές, στο Καταφύγι εστιατόριο ψησταριά 0464 24505.

ΑΧΡΕΙΑΣΤΑ: Δήμος Βελβεντού (0464): 31327, Α΄ Βοήθειες: 21024, 32222, Αστυνομία: 31111, Συνεργείο – Βουλκανιζατέρ: Κοζάνη 0461 Μαντζιάρης Ευάγγελος, Βερμίου 3, 23249, Τζέλλος Ζήσης & Σια Ο.Ε. / Πτωχοκομείου 14, 36664.

ΧΡΗΣΙΜΑ: Μουσείο Αιανής 0461 98800, Πνευματικό κέντρο Βελβεντού 0464 32552, Καταφύγια: στον Βούρινο ‘’Άγιος Παντελεήμων info Ο. Σ. Σιάτιστας 0465 22805, 21456, Βελβεντό ‘’Λαγομάνα’’ info Ε.Ο.Σ. Κοζάνης 0461 25600, Καταφύγι ‘’Μπάρα Αβδέλα’’ info Ο. Σ. Βελβενδού 32230, 31884, 41934, Σ. Ε.Ο. Κοζάνης 0461 25909.

ΒΕΝΖΙΝΑΔΙΚΑ: Γεμίστε στην Καλαμπάκα, Αιανή Shell, και τελευταίο στο Βελβεντό Shell.

ΧΑΡΤΕΣ: Πλαστικοποιημένοι χάρτες ανά νομό που χωρούν στο tang Bag. Αγοράστε τον χάρτη Νο 27 ‘’Κοζάνη’’ εκδόσεις  ‘’Ελλάδα’’ Κολοκοτρώνη 11 Αθήνα 01 3222573, 3225241, Βενιζέλου 3 Θεσσαλονίκη 031 223063. Τουριστικός χάρτης Κοζάνης σε κλίμακα 1:100.000 από τις εκδόσεις Ρέκος, 01 3251564 και 031 271063, 031 696587.

ΒΙΒΛΙΑ: Μακεδονία, Ιστορία Μνημεία Μουσεία του Εφόρου Αρχαιοτήτων Ιωάννη Τουρατσόγλου. Ένα πανέμορφο οδοιπορικό στην Μακεδονική γη με την ποιότητα της Εκδοτικής Αθηνών, και Δυτική Μακεδονία Α’ & Β’ ομότιτλη έκδοση της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας. Δύο αξιόλογες προσπάθειες έκδοσης πλήρους τουριστικού οδηγού.

ΛΕΣΧΕΣ ΜΟΤΟΣΥΚΛΕΤΑΣ: Ο.Δ.Ι.ΚΟ (Όμιλος Δικυκλιστών Κοζάνης) Νίκου Χαλκιά 1, Τηλ 0461 33590 Fax 23249. Πληροφορίες για το ταξίδι σας, όλο το χρόνο, βρίσκετε στους ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΕΡΙΗΓΗΤΕΣ - Σύλλογος Μοτοσικλετιστών - Ελάτη Τρικάλων  - τ.κ. 42032  Πύλη, Τηλ - Fax: 0434 71826.

Περισσότερες πληροφορίες για την ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ αντλήστε από την ενδεικτική Βιβλιογραφία – Αρθρογραφία: 

• Καστοριά, ΕΤ 2, 1989
• Οι πόλεις των Συνόρων, ΕΤ 2, 1998
• Travels in Northern Greece, William Leake
• Δισπηλιό, Χαρά Κιοσσέ, Εφημ. ‘’Το Βήμα’’ 1/8/99
• Νυμφαίο, ‘’σημειωματάριο’’, Εφημ. Καθημερινή 3/9/2000
• Μακεδονία, ένθετο 7 ημέρες, Εφημ. Καθημερινή 2/7/2000
• Δυτική Μακεδονία Α’ έκδοση, Περιφ. Δυτικής Μακεδονίας, Κοζάνη 1994
• Δυτική Μακεδονία Β’ έκδοση, Περιφ. Δυτικής Μακεδονίας, Κοζάνη 2000
• Μέγα ονομαστικόν ή τα ονόματα των Ελλήνων, Μάριου Βερέτα / Αθήνα 1997
• Καστοριά η Βυζαντινή Αίγλη, ένθετο 7 ημέρες, Εφημ. Καθημερινή 3/12/1995
• Δισπηλιό, Ρεπορτάζ από τον Θανάση Τσιγγανά, Εφημ. ‘’Καθημερινή’’ 27/10/99
• Δισπηλιό, Ρεπορτάζ από τον Απόστολο Διαμαντή, Εφημ. ‘’Ελευθεροτυπία’’ 31/8/97
• Απογραφή των Ελληνικών Υγροτόπων ως Φυσικών Πόρων, Μουσείο Γουλανδρή – ΕΚΒΥ
• Γ. Χ. Χουρμουζιάδη, Το προϊστορικό Δισπηλιό,ένθετο 7 ημέρες, Εφημ. Καθημερινή 23/7/1995
• Κωνσταντίνου Σιαμπανόπουλου, Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα, ένθετο 7 ημέρες, Εφημ. Καθημερινή 1/10/1995
• Ευάγγελος & Δημήτριος Βελιτζέλος, Παλαιοντολογικά ευρήματα Δ. Μακεδονίας, Περιοδικό Ελληνικό Πανόραμα Τ 15, Θεσσαλονίκη 1999

  ΘΕΣΣΑΛΙΑ (3590 λέξεις)

ΠΕΤΡΙΝΑ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΑ ΓΕΦΥΡΙΑ ΟΡΕΙΝΟΥ ΧΩΡΟΥ ΤΡΙΚΑΛΩΝ

Κείμενο - Διαφάνειες: Άγγελος Σινάνης e-mail: '); document.write(addy98494); document.write('<\/a>'); //-->\n Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε. " title="Άγγελος Σινάνης"> Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.  

© Απρίλιος 2001 

Την τελευταία δεκαετία, αφού προηγήθηκε η αλόγιστη και χωρίς όρια πολιτική ‘’ανάπτυξης’’ των νησιωτικών περιοχών έγινε πλέον κοινή συνείδηση ότι η Ελλάδα του ήλιου είναι μια από τις πιο ορεινές περιοχές της Ευρώπης, καλύπτοντας με τα δάση της από τα 13.195.740 εκτάρια της συνολικής επιφανείας της, το 49,3%, ήτοι 6.513.068 εκτάρια γης.

Μια από αυτές τις περιοχές είναι ο εκπληκτικά όμορφος ορεινός όγκος Τρικάλων. Παρά την εγκατάλειψη του ανθρώπινου παράγοντα που συντελέσθηκε τα τελευταία 20 χρόνια έχει να επιδείξει δεκάδες μνημεία που έφτιαξαν οι κάτοικοι σε περιόδους πραγματικής οικονομικής ανάπτυξης. Θαυμάσιας και σπάνιας αρχιτεκτονικής πετρόχτιστες δίπατες – τρίπατες κατοικίες, επιβλητικά Μοναστήρια στις εξοχές με σπάνιες τοιχογραφίες, κατανυκτικές εκκλησίες στα χωριά με δωρεές εικόνων εξωπραγματικού κόστους με τα σημερινά δεδομένα, μικρά ξωκλήσια σε κάθε κορφή, που στο πέρασμα των αιώνων διαποτίστηκαν με λιβάνι, αγιοσύνη, και σεβασμό. 

Όλα αυτά υπάρχουν στον ορεινό όγκο Τρικάλων σχεδόν αλώβητα από τον χρόνο. Η κιβωτός της μνήμης του λαού και της παράδοσης αφέθηκε στις φιλόξενες κορυφές του Κόζιακα, του Ασπροποτάμου, των γύρω βουνών και των απέραντων λιβαδιών στο Περτούλι και επέζησε. Πραγματικά αξιόλογη και πληθωρική η παρουσία μνημείων και η απουσία δρόμων τότε, που για να επικοινωνήσουν αυτές οι κοινωνίες αναγκάστηκαν να κάνουν επίπονα έργα ζωής που και σήμερα κρατούν, πέτρινη, σιωπηρή την παρουσία τους. 

Τα πέτρινα παραδοσιακά Γεφύρια του Ορεινού χώρου Τρικάλων είναι μια απόδειξη της οικονομικής ευμάρειας της περιοχής, δείγμα της συχνής επικοινωνίας των κατοίκων με τα μεγάλα αστικά κέντρα της εποχής. Η κατασκευή τους αξιόλογη και αξιόπιστη ανταποκρινόταν σε πραγματικές ανάγκες, χωρίς περιθώρια εντυπωσιασμού, διευκολύνοντας τους επισκέπτες από άλλα χωριά, τους περιηγητές από άλλα κράτη, και διατηρώντας σε συνοχή τον τοπικό πληθυσμό που μέσα από αυτές τις μετακινήσεις μάθαινε τα νέα της ‘’ πόλης’’.  

Η δυτική είσοδος στον ορεινό χώρο Τρικάλων γίνεται μέσω της Πύλης (Παλιά Πόρτα,  Πόρτα Παζάρ στην τουρκοκρατία Μεγάλαι Πύλαι στα βυζαντινά χρόνια) σε 230 μ. Υ το εμπορικό κέντρο της περιοχής. Ορθές και οι τρεις ονομασίες ανταποκρίνονται σε μια πραγματικότητα που όλοι οι ανυποψίαστοι επισκέπτες του τόπου, ειδικά την πρώτη φορά, διαπιστώνουν με δέος. Πραγματική ‘’Πύλη ή ‘’Πόρτα’’ στον ορεινό χώρο Τρικάλων αφήνει μια μικρή δίοδο ανάμεσα στους όγκους των βουνών Κόζιακα και Ίταμου. 

Η ασφάλτινη διαδρομή γρήγορα φτάνει στην όμορφη στεφανωμένη από έλατα Ελάτη (παλιά Τύρνα ή Τίρνα) στα 928 μ. Υ, και συνεχίζει ως το Περτούλι, το Νεραϊδοχώρι και τα χωριά του Ασπροποτάμου. Οι κάτοικοι εδώ, είναι από αυτούς τους πείσμονες που έμειναν στα χωριά και τα ανέπτυξαν εξ΄ ιδίων ώστε να υποδέχονται σήμερα χωρίς πρόβλημα χιλιάδες επισκέπτες τον χρόνο, που με την σειρά τους επιβραβεύουν την υποδομή, την συμπεριφορά, αλλά και τον σεβασμό που έχουν δείξει στον περιβάλλοντα χώρο, εξελίσσοντας και συμπαρασύροντας όλη την περιοχή, καθιστώντας την πολιτισμένο προορισμό και το καλοκαίρι.

Η Ελάτη Τρικάλων από τοπικής εμβέλειας καλοκαιρινό θέρετρο που ήταν στις αρχές του 1950 έφτασε μετά από σαράντα χρόνια να είναι από τους ομορφότερους προορισμούς στην Ελλάδα. Από εδώ αλλά και από την Πύλη ανοίγονται δεκάδες διαδρομές, ασφάλτινες, δασικές, πεζοπορικές, στον ορεινό χώρο επιβεβαιώνοντας στην πράξη ότι δεν είναι τυχαία η επιλογή της από τους περιηγητές αλλά και από ορειβατικούς συλλόγους. Στην Πύλη και την Ελάτη, υπάρχουν μεζεδοπωλεία, σούπερ Μάρκετ, αρτοποιεία, στην περίπτωση που θέλετε προμήθειες για ελεύθερη κατασκήνωση - πράγμα που προτείνεται ανεπιφύλακτα - ειδικά τους λαμπρούς καλοκαιρινούς μήνες.

Η βόρεια είσοδος του ορεινού χώρου γίνεται από την πανέμορφη Καστανιά σε 800 μ. Υ και τον Αμάραντο (παλιά Βέντιστα) σε 900 μ. Υ. Εξαιρετικός τόπος δίνει στον περιηγητή την αίσθηση του αχανούς ειδικά όταν εισχωρήσει στο Δασικό σύμπλεγμα Ασπροποτάμου. Με έκταση 280.000 στρ. μπορεί να συγκριθεί σε ομορφιά και ποικιλία φυτοκοινωνιών μόνο με τα δάση της Δράμας, με την διαφορά ότι εδώ υπάρχουν χωριά και μάλιστα είναι κατοικημένα. Μέσα στα δάση του Ασπροποτάμου υπάρχουν δεκάδες ονειρικές χωμάτινες διαδρομές που οδηγούν όπου φαντάζεστε. Από το Μαλακάσι στο Στεφάνι, το Μέτσοβο και τους Καλαρρύτες ως την Πολυθέα, την Αγία Παρασκευή (παλιά Τζούρτζια), το Γαρδίκι και την Άρτα. 

Είναι πράγματι δοκιμασία η προσπάθεια να εισχωρήσει κανείς στην καρδιά του Ασπροποτάμου, στα δάση Οξυάς της Ανθούσας, στα ‘’περάσματα’’ προς την Ήπειρο ή τις πηγές του Αχελώου στο Χαλίκι τα διάσπαρτα στον χώρο Ιστορικά μοναστήρια και πέτρινα παραδοσιακά γεφύρια. Απαιτεί αντοχή, γνώσεις, και επιμονή. Δεν είναι οι καλές αναρτήσεις, ή το τέλειο όχημα που θα επιτρέψουν να ‘’νικήσεις’’ τους κακοτράχαλους χωματόδρομους ή τα δύσβατα δασικά μονοπάτια, διασχίζοντας ποτάμια, ορμητικά ρυάκια ή χείμαρρους, δάση και ρεματιές. Ούτε η καλή φυσική κατάσταση που θα επιτρέψουν να ‘’ακολουθήσεις’’ τα παλιά μονοπάτια ή την συνέχεια του δρόμου σε ένα ξεχασμένο πέτρινο γεφύρι, αναζητώντας ο καθείς το δικό του μήνυμα, την δική του βεβαίωση για κάτι που έψαχνε καιρό. Είναι η θέληση για γνωριμία με τα μνημεία, και τις λεπτομέρειες που κρύβει επιμελώς αυτός ο ταλαιπωρημένος από τους λογής – λογής άρπαγες, τόπος. Είναι το δίδαγμα της φύσης, που με ένα και μοναδικό, αεράκι θα σου φυτευτεί στο μυαλό, είναι η χαμένη στο χρόνο ελληνική παράδοση, τα πετρόχτιστα αρχοντικά, οι ντριστέλες και οι νερόμυλοι, που αντικρίζοντας την σε ερείπια στοίβα ταπεινωμένα θα σε συγκινήσει. Είναι ότι από δω και πέρα θα είσαι ο μοναδικός μάρτυράς που θα έχει ζήσει, έστω και λίγο, αυτή τη χαρά της γνώσης του τόπου σου. 

Γιατί πώς να αγαπήσεις αυτό τον τόπο, αν δεν τον έχεις περπατήσει, γνωρίζοντας τους ανθρώπους του, αν δεν τον έχεις αγναντέψει από κάποια του βουνοκορφή. Και είναι γεμάτος βουνά και κορφές τούτος ο τόπος. Σαν το Περιστέρι (2295 μ), τα Τζουμέρκα (2469 μ), τους όγκους του Κερκέτιου (Κόζιακα 1901 μ), η Τριγγία (2204 μ), τα όρη των κοντινών Αγράφων, με τις κορυφές Βουτσικάκι (2152 μ),  Σχιζοκάραβο (2184 μ), ή στην Αργιθέα η οροσειρά της Τσουρνάτας.

ΓΕΦΥΡΙΑ ΔΗΜΩΝ ΠΥΛΗΣ & ΑΙΘΗΚΩΝ

ΓΕΦΥΡΙ ΠΟΡΤΑΣ ή ΑΓΙΟΥ ΒΗΣΣΑΡΙΩΝΑ Κτίσθηκε το 1514 με την φροντίδα του Μητροπολίτη Λάρισας Βησσαρίωνα, μετέπειτα Αγίου. Γεφυρώνει το Πορταικό ποτάμι που έρχεται από την Γκρόπα. Κτητορική επιγραφή δεν υπάρχει, η παράδοση όμως διασώζει ότι τελειώνοντας η κατασκευή του γεφυριού ο μητροπολίτης Βησσαρίων πέταξε το σφυρί του με δύναμη. Εκεί που βρέθηκε, κτίστηκε η σημερινή μονή συνώνυμη του Αγίου. Βρίσκεται λίγο έξω από τον Δήμο Πύλης στον μοναδικό δρόμο προς τον Ορεινό όγκο. Έως το 1936 ήταν ή μοναδική σύνδεση των χωριών του σημερινού Δήμου Πινδαίων και Αιθίκων με τις πόλεις. Είναι Μονότοξο με άνοιγμα τόξου 28 μέτρα, χωρίς ανακουφιστικό άνοιγμα. Έχει κυρηχθεί διατηρητέο μνημείο και υπάρχει ενδεικτική πινακίδα πρόσβασης από τo Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων (Τ.Α.Π.). Υπάρχει νέο μονοπάτι με κυβόλιθους που οδηγεί από το γεφύρι στον οικισμό Πόρτα Παναγιά.  

ΓΕΦΥΡΙ ΠΑΛΑΙΟΚΑΡΥΑΣ Κτίσθηκε ανάμεσα στο 1500 - 1550, γεφυρώνοντας το ρέμα της Γκρόπας. Η κτητορική επιγραφή έχει αφαιρεθεί. Βρίσκεται στον δρόμο Πύλη - Παλαιοκαρυά. Φεύγοντας από Πύλη στρίβουμε στον δρόμο που οδηγεί στα Στουρναρέικα. Μετά από 4 χλμ συναντάμε την πινακίδα που γράφει Παλαιοκαρυά, και στρίβουμε αριστερά. Μετά την μικρή νεώτερη γέφυρα μπαίνουμε στον χωματόδρομο στα αριστερά μας και σε 300 μέτρα το αντικρίζουμε. Το γεφύρι παλιότερα εξυπηρετούσε από τα Τρίκαλα και την Πύλη, την συγκοινωνία και τον εφοδιασμό με τρόφιμα όλα τα χωριά του Ασπροποτάμου. Είναι Μονότοξο με άνοιγμα τόξου 19 μέτρα, χωρίς ανακουφιστικά ανοίγματα, και απέναντί του υπάρχει καλοδιατηρημένο μονοπάτι που πλέον (όπως και το γεφύρι) δεν χρησιμοποιείται. Εκπληκτικό περιβάλλον γύρω του με μικρούλα λίμνη και δώδεκα μ. καταρράκτη.

ΓΕΦΥΡΙ ΝΕΡΑΙΔΟΧΩΡΙΟΥ στην Σμίξη ή  ΧΑΤΖΗΠΕΤΡΟΥ. Κτίσθηκε το 1750. Βρίσκεται κοντά στον αγροτικό δρόμο (χωματόδρομος) που ενώνει την κοινότητα Νεραιδοχωρίου (παλιά ονομασία Βετερνίκ) με την Πύρρα. Δύο σχεδόν χλμ μετά το Νεραιδοχώρι ακριβώς στο νέο τσιμεντένιο γεφύρι που περνάει ο δρόμος στρίβουμε αριστερά. Περνάμε το ποτάμι και τον παλιό νερόμυλο ακολουθώντας την κοίτη ενός παραπόταμου του Ασπροποτάμου και σε 300 περίπου μέτρα το βλέπουμε στα δεξιά μας. Είναι Μονότοξο με άνοιγμα τόξου 17,60 μέτρα, και πλέον δεν χρησιμοποιείται. Δεν έχει ανακουφιστικά ανοίγματα. Για να μην γκρεμιστεί η κοινότητα εκτέλεσε εργασίες στήριξης χρησιμοποιώντας δυστυχώς τσιμέντο. Εκπληκτικό φυσικό περιβάλλον γύρω του, είναι η αρχή του μονοπατιού ‘’Γούσιος Χατζηπέτρος’’.

ΓΕΦΥΡΙ ΠΥΡΡΑΣ Κτίσθηκε τον 18^ο Αι, ενώ πρόσφατα (1997) αφαιρέθηκε η κτητορική επιγραφή. Βρίσκεται στον δασικό χωματόδρομο 200 μέτρα από την έξοδο του χωριού Πύρρα προς το  Νεραιδοχώρι. Πρόσβαση υπάρχει και κατ’ ευθείαν από την πλατεία του χωριού με κατηφορική γιδόστρατα. Παλιά χρησίμευε για την επικοινωνία των κατοίκων με το Νεραιδοχώρι. Τώρα ακριβώς δίπλα του ανοίχτηκε ο δρόμος και χρησιμεύει μόνο σαν ‘’πέρασμα’’ των κατοίκων στα κοντινά σπίτια και των οδοιπόρων προς την πλατεία του χωριού. Είναι Μονότοξο με άνοιγμα τόξου 4 μέτρα, χωρίς ανακουφιστικό άνοιγμα. Εκπληκτικό φυσικό περιβάλλον γύρω του. Έχει κριθεί «μνημείο με ειδική κρατική προστασία» από την 5^η Εφορεία Νεωτέρων Μνημείων Βόλου. Με τις βροχές του χειμώνα (2000) έγινε μερική εκθεμελίωση του δεξιού βάθρου. Ενώ θα έπρεπε αμέσως να έχουν συμπληρωθεί οι πέτρες και να γίνει αρμολόγηση - επισκευή από ειδικούς πετράδες, επικράτησε αδιαφορία. Το αποτέλεσμα είναι να επεκτείνονται τα μικρορήγματα και πλέον να παρουσιάζει σοβαρά στατικά προβλήματα που θα διατηρηθούν και στην περίπτωση που γίνουν επισκευές. 

ΓΕΦΥΡΙ ΔΕΣΗΣ Το γεφύρι είναι γκρεμισμένο. Σώζεται η θεμελίωση και μέρος του αριστερού βάθρου. Δεν είναι γνωστό πότε κτίστηκε ούτε υπάρχει αναφορά κτητορικής επιγραφής. Εξυπηρετούσε τις ανάγκες επικοινωνίας, μεταφοράς αγαθών και κοπαδιών. Βρίσκεται στο ρέμα Παλιομάντρι όπως μπαίνουμε στο Δημοτικό Διαμέρισμα Δέσης, με κατεύθυνση τα χωριά του Ασπροποτάμου, αριστερά στον τσιμεντόδρομο. Εκπληκτικό φυσικό περιβάλλον γύρω του. Το σημείο συμπληρώνεται αρμονικά με την παρουσία παλιού νερόμυλου που σαν πολιτιστική κληρονομιά όλων θα έπρεπε να αναπαλαιωθεί.

ΓΕΦΥΡΙΑ ΔΗΜΟΥ ΠΙΝΔΑΙΩΝ

ΓΕΦΥΡΙ ΜΕΣΟΧΩΡΑΣ (παλιά Βιτσίστα) Κτίστηκε το 1889 - 91 με την ίδια επιμέλεια των ανάλογων γεφυριών Τέμπλας και Αυλακίου. Είναι μονότοξη με δύο μεγάλα ανακουφιστικά τόξα και 6 μικρότερα. Το μεγάλο τόξο έχει άνοιγμα 30 μέτρα, και τα δύο μικρότερα 7,50 μέτρα. Βρίσκεται μετά την Μεσοχώρα πριν τη διασταύρωση για Αρματωλικό και Άρτα, και χρησιμεύει ακόμη και σήμερα στο γεφύρωμα το ποταμού Αχελώου. Πάνω από την γέφυρα, για την εξυπηρέτηση της συγκοινωνίας αλλά και της κατασκευής του φράγματος έχει στηθεί στρατιωτικού τύπου γέφυρα Μπέλευ. 

ΓΕΦΥΡΙ ΒΑΛΚΑΝΟΥ Το γεφύρι είναι γκρεμισμένο. Δεν είναι γνωστό πότε κτίστηκε ούτε υπάρχει αναφορά κτητορικής επιγραφής. Σήμερα έχει μείνει μόνο το δεξιό βάθρο. Εξυπηρετούσε τις ανάγκες επικοινωνίας, μεταφοράς αγαθών και κοπαδιών έως ότου έπεσε το 1950. Δίπλα σχεδόν, κτίστηκε νέα τσιμεντένια γέφυρα. Βρίσκεται πάνω στο δρόμο που από το Πολυνέρι ή το Μοσχόφυτο οδηγεί στο Βαλκάνο. Εκπληκτικό φυσικό περιβάλλον γύρω του.

ΓΕΦΥΡΙ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ Κτίστηκε το 1241 στον παραπόταμο του Αχελώου Αρέντα. Είναι μονότοξο και δεν υπάρχει κτητορική επιγραφή, ενώ η στατική του κατάσταση λίγο απέχει από την κακή. Η Πρόσβαση γίνεται από το Πολυνέρι ή τα Ελληνικά Αργιθέας σε 45’ από μονοπάτι.

ΓΕΦΥΡΙ ΜΕΣΟΥΝΤΑΣ Ανήκει στον νομό Άρτας αλλά στην ουσία είναι απέναντι από την κοινότητα Μυρόφυλου Τρικάλων κοντά στο γεφύρι των Ελληνικών. Το μοναδικό γεφύρι της ευρύτερης περιοχής που δεν υπάρχει καμία πληροφορία γι’ αυτό, ούτε κτητορική επιγραφή. Οι ντόπιοι κάτοικοι το ονομάζουν ‘’το ενετικό’’ και βρίσκεται στο παλιό μονοπάτι προς Μεσούντα σχεδόν ερείπιο. Τα δύο βάθρα και μέρος του τόξου του σώζονται. Η ‘’συντήρηση’’ που έγινε περιορίστηκε σε κάποιους κορμούς ενώνουν τα δύο βάθρα. Εκπληκτικό φυσικό περιβάλλον γύρω του. 

ΓΕΦΥΡΙΑ ΔΙΕΥΡΥΜΕΝΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ ΑΣΠΡΟΠΟΤΑΜΟΥ

ΓΕΦΥΡΙ ΑΝΘΟΥΣΑΣ (παλιά Λεπενίτσα – Βλαχολεπενίτσα) Κτίσθηκε στα μέσα του 18^ου Αι γεφυρώνοντας το ρέμα Λεπενίτσας (παλιά ονομασία του χωριού) διευκολύνοντας τις μετακινήσεις των κατοίκων αλλά και των κοπαδιών. Έχει κριθεί «ιστορικό διατηρητέο μνημείο» αλλά δεν υπάρχει ενδεικτική πινακίδα Ο τοίχος αντιστήριξης είναι νεώτερη κατασκευή. Είναι Μονότοξο με άνοιγμα τόξου 7,30 μέτρα. Βρίσκεται στην είσοδο του χωριού και πρόσφατα της έγινε συντήρηση. Μοναδικής και σπάνιας ομορφιάς δρόμοι & μονοπάτια αρχίζουν ή καταλήγουν αντίστοιχα, από την Ανθούσα διασχίζοντας όλο το δάσος, προς Στεφάνι ή Χαλίκι ακόμα και Μέτσοβο.

ΓΕΦΥΡΙ ΜΙΧΟΥ (Ανθούσα) Εντυπωσιακό στην κατασκευή δίτοξο γεφύρι με άνοιγμα μεγάλου τόξου 12,50 μέτρα και μικρότερου τόξου 3,70 μέτρα. Δεν υπάρχουν αναφορές για το πότε κτίσθηκε ούτε κτητορική επιγραφή, όμως η χρησιμότητά του και σήμερα είναι σημαντική, αφού συνδέει από το παλιό μονοπάτι, την Ανθούσα με το μοναστήρι της Παναγίας «Γαλακτοτροφούσης». Η πρόσβαση είναι πιο εύκολη (λιγότερο ρομαντική όμως) από τον ‘’κεντρικό’’ δρόμο. Ακολουθώντας την πινακίδα ‘’Καλαρρύτες 20’’ περνάτε το ποτάμι (Αχελώος), και σε 200 μ. Αριστερά. Εκπληκτικό φυσικό περιβάλλον γύρω του. Η συνέχεια του δρόμου πλέον βγάζει στα εκπληκτικά παραδοσιακά χωριά των Ιωαννίνων Καλαρρύτες ή Ματσούκι και Συρράκο σε μόλις 20 & 40 χλμ αντίστοιχα. 

ΓΕΦΥΡΙ ΧΑΛΙΚΙΟΥ Κτίσθηκε τον 14^ο Αι, και βρίσκεται στην είσοδο του χωριού όπως ερχόσαστε από την Ανθούσα. Έχει κριθεί «ιστορικό διατηρητέο μνημείο» αλλά δεν υπάρχει ενδεικτική πινακίδα. Δεν υπάρχει κτητορική επιγραφή ενώ σήμερα δεν εξυπηρετεί την κυκλοφορία, αφού κτίσθηκε καινούργια τσιμεντένια γέφυρα. Είναι Μονότοξο θεμελιωμένο σε βράχο με άνοιγμα τόξου 6,70 μ. Έχει γίνει πρόσφατα (1997) συντήρηση. 

ΓΕΦΥΡΙ ΚΑΠΑΡΙΑΣ (Χαλίκι) Κτίσθηκε γύρω στο 1500 αφού τότε περίπου κτίσθηκε και η Εκκλησία του Άγ. Γεωργίου την οποία εξυπηρετούσε. Βρίσκεται στο μονοπάτι κάτω από την πλατεία και την εκκλησία της Άγ. Παρασκευής. Υπάρχει πρόσβαση και από τον τσιμεντόδρομο πριν το χωριό. Έχει γίνει πρόσφατα (1997) συντήρηση. Από εδώ περνούν όλοι οι πεζοπόροι που κατευθύνονται στην κορφή Περιστέρι ή ‘’Τσουκαρέλα’’ στα 2295 μ. Υ. Ο ‘’δρόμος’’ στην πορεία συναντιέται με το μονοπάτι που φτάνει στις μικρότερες πηγές του Αχελώου που είναι γνωστές σαν ‘’Βερλίγκα’’.

ΓΕΦΥΡΙ ΜΙΧΑΛΑΚΗ ΦΙΛΟΥ (Χαλίκι) Κτίσθηκε το 1600 για να διευκολύνει τις μετακινήσεις από και προς Μέτσοβο. Το κόστος ανέλαβε η σπουδαία μορφή του Χαλικίου ο τσέλιγκας Μιχαλάκης Φίλος απ΄ όπου, πήρε το όνομα του. Είναι Μονότοξο με άνοιγμα τόξου 8 μέτρα. Απέχει περίπου 2.500 μ. από το χωριό και έχει κηρυχθεί διατηρητέο μνημείο αλλά δεν υπάρχει ενδεικτική πινακίδα. Για να πάτε ακολουθείστε τον δρόμο προς Μέτσοβο και στα 200 μ. στρίψτε δεξιά, και σε 800 μ φτάνετε στην στάνη. Αφήστε την μοτοσυκλέτα ή το αυτοκίνητο εκεί, και συνεχίστε με τα πόδια περνώντας το ρυάκι. Γρήγορα θα φτάσετε στην περίφημη ‘’σκάλα Μιχαλάκη Φίλου’’. Η ‘’σκάλα’’ είναι σκαλοπάτια σκαλισμένα στα βράχια και στην συνέχεια καλντερίμι. Σε 10΄ λεπτά έχετε φτάσει και στο γεφύρι, που πλέον δεν εξυπηρετεί τις μετακινήσεις αλλά είναι (με τα πόδια) ο πιο σύντομος δρόμος για τις ‘’μεγάλες’’ πηγές του Αχελώου ‘’Ρόνα’’. Εκπληκτικό φυσικό περιβάλλον γύρω του. 

ΓΕΦΥΡΙ ΣΤΟ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ (Χαλίκι) Το γεφύρι είναι γκρεμισμένο. Σώζεται η θεμελίωση και μέρος του αριστερού βάθρου με δυο μ. του πέτρινου καταστρώματος, όπως και λίγες πέτρες από τα θεμέλια του δεξιού. Δεν είναι γνωστό πότε κτίστηκε ούτε υπάρχει αναφορά κτητορικής επιγραφής. Εξυπηρετούσε τις ανάγκες επικοινωνίας των κατοίκων, των μοναχών, μεταφοράς αγαθών και κοπαδιών. Βρίσκεται στην πορεία του παλιού μονοπατιού που ένωνε το Χαλίκι με την Ανθούσα, κατά μήκος του Αχελώου. Πρόσβαση έχει από δύο σημεία. Το πρώτο είναι κάτω από την Ι.Μ. Προφήτη Ηλία, και η δεύτερη, ακριβώς στον δρόμο που οδηγεί στο γεφύρι του Μίχου εκεί που συναντιέται με τον Αχελώο δεξιά. Ακολουθείστε στα αριστερά σας το δασικό μονοπάτι και σε δύο χλμ ‘’κόβετε’’ στην μικρή γιδόστρατα μέσα από την βλάστηση δεξιά, φτάνοντας σε 20 μ. στην κοίτη του ποταμού και σε 100 μ. στο γεφύρι. 

ΓΕΦΥΡΙ ΚΡΑΝΙΑΣ Κτίσθηκε στα τέλη του 1800, η επιγραφή του κτήτορα έχει αφαιρεθεί. Θα το αντικρίσετε στην είσοδο της Κρανιάς ενώ γεφυρώνει με το μοναδικό του τόξο 15 μέτρων ανοίγματος, παραπόταμο του Ασπροποτάμου. Δεν έχει ανακουφιστικά ανοίγματα. Σήμερα δεν χρησιμοποιείται μια που η νεώτερη κατασκευή του δρόμου επέβαλε την κατασκευή νέας γέφυρας. Πιο παλιά συνέδεε την Βόρεια με την Νότια συνοικία της Κρανιάς. Δεν έχουν γίνει εργασίες συντήρησης. 

ΓΕΦΥΡΙ ΓΚΙΚΑ (Κρανιά) Μικρή μονότοξη γέφυρα χωρίς κτητορική επιγραφή που κτίσθηκε στα μέσα του 18^ου Αι, και έχει άνοιγμα τόξου 7,60 μέτρα. Βρίσκεται ένα χιλιόμετρο έξω από την κοινότητα Κρανιάς προς τον παλιό νερόμυλο και χρησίμευε έως τα πρόσφατα χρόνια για την πρόσβαση σε αυτόν. Δεν έχουν γίνει εργασίες συντήρησης. 

Στον Νομό Τρικάλων προς τον κάμπο, υπάρχουν πολλά ακόμα παραδοσιακά πέτρινα γεφύρια που όπως και τα προαναφερθέντα του ορεινού όγκου Τρικάλων στερούνται ενδεικτικών πινακίδων πρόσβασης. Στις συνθήκες τουριστικής και πολιτιστικής ανάπτυξης που διανύει ο νομός τα τελευταία χρόνια θα έπρεπε να συντηρούνται και να εμφανίζονται πραγματικά όπως αξίζει στις μελλοντικές γενιές. Αυτά που αντιστέκονται ακόμα στο πέρασμα του χρόνου είναι τα ακόλουθα: 

Παλιά Γέφυρα ΛΗΘΑΙΟΥ στα Τρίκαλα. Έχει κριθεί «μνημείο με ειδική κρατική προστασία» από την 5^η Εφορεία Νεωτέρων Μνημείων Βόλου αλλά δεν υπάρχει ενδεικτική πινακίδα. Γεφύρι ΑΓΡΙΕΛΙΑΣ προς Αγριελιά, Γεφύρι ΓΟΜΦΩΝ στους Γόμφους, Γεφύρι ΚΕΡΑΜΙΔΙΟΥ έξω από το χωριό. Έχει κριθεί «μνημείο με ειδική κρατική προστασία» από την 5^η Εφορεία Νεωτέρων Μνημείων Βόλου αλλά δεν υπάρχει ενδεικτική πινακίδα, Γεφύρι ΚΕΡΑΜΙΔΙΟΥ πριν το χωριό, Γεφύρι ΜΠΑΛΤΑΣ στο Κακοπλεύρι, Γεφύρι ΜΟΥΚΟΣΙ ή ΠΕΥΚΗΣ στο ποτάμι κάτω από την Πεύκη. Έχει κηρυχθεί ιστορικό διατηρητέο μνημείο αλλά δεν υπάρχει ενδεικτική πινακίδα, Γεφύρι ΝΤΕΛΗ στον Ξηρόκαμπο, Γεφύρι ΞΗΡΟΚΑΜΠΟΥ  στον Ξηρόκαμπο, Γεφύρι ΠΙΑΛΕΙΑΣ στην Πιάλεια, Έχει κριθεί «μνημείο με ειδική κρατική προστασία» από την 5^η Εφορεία Νεωτέρων Μνημείων Βόλου αλλά δεν υπάρχει ενδεικτική πινακίδα. Γεφύρι ΣΑΛΑΜΠΡΙΑ ή ΣΑΡΑΚΙΝΑΣ στην Σαρακίνα, με πρωτομάστορα τον Κώστα Μπέκα. Έχει κηρυχτεί ιστορικό διατηρητέο μνημείο αλλά δεν υπάρχει ενδεικτική πινακίδα. Γεφύρι ΣΩΤΗΡΑΣ ή ΒΑΒΕΤΣΟΥ  προς Λεπτοκαρυά, Γεφύρι ΦΛΑΜΟΥΛΙΟΥ  στο Φλαμούλι, Γεφύρι ΨΕΙΡΑ  προς Ασπροκκλησιά. Έχει κηρυχτεί διατηρητέο μνημείο αλλά δεν υπάρχει ενδεικτική πινακίδα. 

Με τριάντα ένα συνολικά πέτρινα παραδοσιακά γεφύρια, με τους παραδοσιακούς οικισμούς του Ασπροποτάμου και του ευρύτερου ορεινού χώρου, τις ιστορικές Ιερές Μονές και τις ατελείωτες δασικές – πεζοπορικές διαδρομές και μονοπάτια ο νομός Τρικάλων και ιδιαίτερα ο ορεινός όγκος αποτελεί ιδανικό προορισμό για τουρισμό δράσης και το μεγάλο ανεκμετάλλευτο κεφάλαιο που λέγεται θεματικός τουρισμός, ολοκληρωμένες πολιτιστικές διαδρομές.

Προκύπτει σαφώς από το θαυμάσιο και άγνωστο στους επισκέπτες περιβάλλον ότι η διοίκηση (Περιφέρεια & Δήμοι) πρέπει να ενεργοποιηθεί περαιτέρω προς αυτήν την κατεύθυνση. Πλέον πολλοί νομοί σε επίπεδο δήμου και πάνω, έχουν να επιδείξουν από εφαρμοσμένη οργάνωση, εκτενή χρήση του διαδικτύου για πληροφορίες όλο το 24ωρο, μελλοντικά εφικτά σχέδια, και προπαντός υλοποιημένες προτάσεις τοπικών φορέων. Νέες δράσεις που θα επιτρέψουν βιώσιμη ανάπτυξη και αναβάθμιση των ορεινών περιοχών με ανάδειξη των ιστορικών, πολιτιστικών, και γιατί όχι, των τουριστικών  στοιχείων. Αυτός ο παράδεισος επιβάλλεται να αποτελέσει πρότυπο οικοτουριστικής ανάπτυξης και μια πρώτη κίνηση είναι να τοποθετήσει ενδεικτικές πινακίδες για τα γεφύρια και τα μνημεία του. 

ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Ιδέα & υλοποίηση μορφής: Άγγελος Σινάνης

Αυτόματος αριθμός κλήσης Ορεινού όγκου Τρικάλων 0434, Ασπροποτάμου - Καλαμπάκας 0432

ΔΙΑΜΟΝΗ: Στην Πύλη, την Ελάτη, το Περτούλι και το Νεραιδοχώρι υπάρχει μεγάλη υποδομή και σε ενοικιαζόμενα δωμάτια. Πληροφορίες για αυτά δίνονται στα κατά τόπους Αστυνομικά Τμήματα. Στην διευρυμένη κοινότητα Ασπροποτάμου (0432) υπάρχουν πολλά κοινοτικά καταλύματα, τους καλοκαιρινούς μήνες και ένα ολοκαίνουργιο ξενοδοχείο στην Καλλιρρόη ‘’τα μαντάνια’’ Λάμπρος Παπαγεωργίου 87351. Ξενοδοχεία στην Βόρεια είσοδο του Ορεινού όγκου Τρικάλων στην Καστανιά: ‘’Ο Μανάκος’’, 61070, ‘’Πίνδος’’ 61219, και τον Αμάραντο 61090.

ΚΑΜΠΙΝΓΚ: Μετά τα λιβάδια Περτουλίου υπάρχει ο κατασκηνωτικός χώρος της Άγ. Κυριακής, ωραίος χώρος βρίσκεται στην Πύρα πηγαίνοντας από τον αγροτικό δρόμο, δίπλα στο γεφύρι πριν το χωριό. Πριν το Δροσοχώρι, στο ποτάμι, δίπλα στην σιδερένια γέφυρα. Στην Αθαμανία (Μουτσιάρα) στην θέση ‘’Αγκαθάκι’’ μετά το Ποτάμι 4  χλμ, σε όλα τα χωριά του Ασπροποτάμου στο δάσος. Φεύγοντας μην αφήσετε σκουπίδια.

ΦΑΓΗΤΟ: Η περιοχή ξεχωρίζει με τις ταβέρνες - εστιατόρια - ψησταριές, και τα παραδοσιακά καφενεδάκια της που προσφέρουν εξαιρετικής ποιότητας τοπικούς, παραδοσιακούς μεζέδες ( κοκορέτσι, κεμπάπ, τηγανιά ), και καλομαγειρεμένο κυνήγι, συνοδευόμενα πάντα από τοπικά γαλακτοκομικά προϊόντα, με σπιτική ποιότητα και γεύση.

ΑΧΡΕΙΑΣΤΑ: Δήμοι Πύλης 22313, 23180, Αιθίκων 71210 – 293, Πινδαίων 93211, Διευρυμένη Κοινότητα Ασπροποτάμου: 0431 77641, 710, Α΄ Βοήθειες: Καλαμπάκα:22222, Πύλης:22870 - 1, Αστυνομία: Πύλης22201, Ελάτης 71222, Καστανιάς: 61202, Συνεργεία: Δίτροχα Τρικάλων Λάζαρος Αμπατζίδης 0431 35045, και 8 χλμ από την Πύλη στο Μουζάκι, Μοto Mexis 0445 43091, Βουλκανιζατέρ: Auto - Moto, Τζάνης Βασίλειος στο Παλαιομονάστηρο 51366.

ΧΡΗΣΙΜΑ: Κέντρο Ενημέρωσης ‘’Αρκτούρος’’ & info περιοχής: ‘’το λίκνο’’ Ελάτη Τρικάλων 71826, Καταφύγια: Στην κορυφή Αστραπή του Κόζιακα (1.738 μ.), είναι το καταφύγιο “Χατζηπέτρος’’, που φιλοξενεί 16 άτομα. Λίγο έξω από τον Κλεινό (3 χλμ.) το καταφύγιο της Τριγγίας με δυνατότητα φιλοξενίας 20 ατόμων, Info Σ.Ο.Χ. Τρικάλων0431 28943. Δραστηριότητες στον ορεινό χώρο: Magic SportΕλάτη Τρικάλων 71193.

ΒΕΝΖΙΝΑΔΙΚΑ: Στην Πύλη, στο Παλαιομονάστηρο AVIN, προς την Ελάτη ΕΚΟ και το τελευταίοπρος τα χωριά του Ασπροποτάμου στην Ελάτη ΑVIN.

ΠΡΟΣΒΑΣΗ: Από Αθήνα - 75 έως Λαμία, Ε- 65 έως Καρδίτσα, Τρίκαλα, επαρχιακός Νο 30 προς Πύλη, Ελάτη, σύνολο 360 χλμ. Από Θεσσαλονίκη Ε- 75 έως Λάρισα όπου, ο Ε- 92 οδηγεί στα Τρίκαλα και ο Νο 30 προς Πύλη, σύνολο 254 χλμ.

ΧΑΡΤΕΣ: Καλός είναι ο χάρτης Ορεινού Χώρου Τρικάλων σε κλίμακα 1 : 100.000. Υπάρχουν ακόμη: Πίνδος - Μετέωρα - Χάσια – Αχελώος & Το Μονοπάτι του Κόζιακα. Όλες τοπικές εκδόσεις καθώς και οι ορειβατικοί χάρτες της εταιρείας ‘’Ανάβαση’’ υπάρχουν στην Ελάτη Τρικάλων στο κατάστημα ‘’το λίκνο’’ ή στέλνονται αντικαταβολή σε όλη την Ελλάδα, Τηλ - Fax: 0434 71826.

ΒΙΒΛΙΑ: Ασπροπόταμος – Ελάτη – Περτούλι θα το βρείτε στο ‘’λίκνο’’ της Ελάτης, μαζί με τους τόμους ‘’ταξίδια στην άλλη Ελλάδα’’ των εκδόσεων Highsiding, στέλνονται αντικαταβολή σε όλη την Ελλάδα.

ΛΕΣΧΕΣ ΜΟΤΟΣΥΚΛΕΤΑΣ: Πληροφορίες για το ταξίδι σας και την περιοχή, όλο το χρόνο, βρίσκετε στην ΜΟ.ΛΕ.Τ. (Λέσχη Μοτοσικλετιστών Τρικάλων) Πλατεία Δεσποτικού Τρίκαλα Τηλ - Fax: 0431 72424, και στους ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΕΡΙΗΓΗΤΕΣ (Σύλλογος Μοτοσικλετιστών) Ελάτη Τρικάλων , Τηλ - Fax: 0434 71826.

Περισσότερες πληροφορίες για την ΘΕΣΣΑΛΙΑ αντλήστε από την ενδεικτική Βιβλιογραφία – Αρθρογραφία:

• Τα Βλάχικα του Λιβαδιού Ολύμπου / Νίκου Καραΐσκου / Λιβάδι 1999
• Το Λιβάδι Ολύμπου στον Μακεδονικό Αγώνα / Γ. Αδάμου – Γ. Ράπτη
• Τρίκαλα - Καλαμπάκα - Πίνδος / Θεόδωρου Νημά / Θεσσαλονίκη 1987
• Τα Πέτρινα Γεφύρια της Θεσσαλίας / ΤΕΕ τμήμα Κεντρικής και Δυτικής Θεσσαλίας / Αθήνα 1995
• Ασπροπόταμος – Ελάτη – Περτούλι / Α. Σινάνης / Ελάτη Τρικάλων 2000
• Όλυμπος / Αναλυτικός Οδικός ορειβατικός Χάρτης / Τρ. Αδαμακόπουλος Π. Ματσουκά
• Ξενάγηση στο Λιβάδι Ολύμπου / Νίκου Καραΐσκου / έκδοση της Εφημερίδας «Λιβάδι Ολύμπου» 1997
• Ο Όλυμπος Κινδυνεύει / Νίκου Καραΐσκου / έκδοση της Εφημερίδας «Λιβάδι Ολύμπου» Κατερίνη 1993
• Το Οδικό δίκτυο την εποχή του Αλή Πασά / Γ. Μακρής - Σ. Παπαγεωργίου / Αγροτική Τράπεζα / Αθήνα 1990
• Αναλυτικός Οδικός Χάρτης Ορεινού Χώρου Τρικάλων / Α. Σινάνης – Σ. Κούλιου / εκδόσεις ‘’Έλλα’’ / Λάρισα 1999

ΑΞΙΟΠΙΣΤΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΩΝ για την Θεσσαλία

‘’Ελληνικό Πανόραμα’’ ΣυλλεκτικόΤεύχος Νο 4: Λιβάδι Ολύμπου
‘’Ανεβαίνοντας’’ Τεύχος 6: Όλυμπος
''Κλίφ'' Συλλεκτικό Τεύχος 3: Όλυμπος 

 EDITORIAL Τόμου Γ’ 2001 (426 λέξεις)

Αναζητώντας μια εγγύηση

Τα τελευταία χρόνια στα ράφια μας όλο και πληθαίνουν τα βιβλία και τα cd που δεν προφταίνουμε να διαβάσουμε ή να ακούσουμε – όπως διαρκώς μεγαλώνει η λίστα των παλιών φίλων με τους οποίους συνήθως από το τηλέφωνο ανταλλάσσουμε υποσχέσεις ‘’να βρεθούμε’’ ή ‘’τα λέμε’’. 

Κατεβάζοντας το ακουστικό, έχουμε ήδη μπει στην διαδικασία διεκπεραίωσης της επόμενης υποχρέωσης ξεχνώντας βέβαια την ‘’υπόσχεση’’ που μόλις εκφωνήσαμε. Σίγουρα ζούμε καλύτερα από τους γονείς μας όμως κανείς δεν μπορεί να εγγυηθεί ότι τα παιδιά μας θα ζουν καλύτερα από εμάς. Το μέτρο έχει απολεσθεί προ πολλού, έχοντας περισσότερα θέματα να λύσουμε για λογαριασμό άλλων, πιο πολλούς φόβους να δαμάσουμε και λιγότερο χρόνο να αγαπήσουμε τους διπλανούς μας. 

Αυτός είναι ένας λόγος που το ταξίδι σαν έννοια έχει αποκτήσει μαγικές διαστάσεις. Το ταξίδι που ξεκινά για να γνωρίσεις ανθρώπους, κουλτούρα, μνημεία και πολιτισμό άλλων τόπων χωρίς να γνωρίζεις αν ποτέ σταματήσει. Ένα πάθος που οδηγεί σε μερικά από τα πιο δύσκολα και άβολα μέρη της χώρας μας. 

Πολλοί άνθρωποι σπρωγμένοι από αυτήν την ακατανίκητη δύναμη, εγκαταλείπουν ακόμα και την πατρίδα τους, αναζητώντας συγκλονιστικές εμπειρίες και εντελώς άγνωστο χώρο για τα μεγάλα γεγονότα της ζωής τους, σε τόπους μακρινούς και εξωτικούς. Για κάποιους άλλους, ολόκληρη η διαδικασία του ταξιδιού και η ιστορία του, αρχίζει και τελειώνει μέσα στο σπίτι ή την εταιρεία ‘’τους’’. Δεν θα μάθουμε ποτέ ποια από τις δύο επιλογές χαράσσει ανεξίτηλα στις μνήμες την τέλεια διαδρομή. 

Όμως για όλους αυτούς που λάτρεψαν και γεύθηκαν την μαγεία και την ατέρμονη αίσθηση ελευθερίας των μεγάλων αυτοκινητόδρομων, αλλά και για τους άλλους που γυρίζουν στα κακοτράχαλα βουνά και τα στενά μονοπάτια της ψυχής και της παράδοσης στο αέναο ταξίδι της ανθρώπινης μηδαμινότητας, μπροστά στα τόσα χρώματα, ανάμεσα στα απέραντα τοπία και τη γνώση που αυτά απλόχερα προσφέρουν – για όλους αυτούς, λοιπόν, δεν θα πάψει ποτέ να είναι μια αξία ανεκτίμητη. 

Μια αξία που ποτέ δεν μετακινήθηκε από εκεί που ανέκαθεν βρισκόταν. Αντίθετα, εμείς μετακινηθήκαμε και απομακρυνθήκαμε από την φυσιολογική ασφάλεια που προσφέρει η επαφή με το φυσικό περιβάλλον, προσβλέποντας στη δήθεν ‘’εξασφάλιση’’ και ‘’κατοχύρωση’’ της μόνιμης απασχόλησης στις μεγαλουπόλεις. Μιας απασχόλησης που θα έπρεπε να θεωρείται επιτυχημένη όταν το άτομο έχει εκ των προτέρων αποφασίσει τον χρόνο εξόδου του απο αυτή.

Για όλους αυτούς λοιπόν, φτιάχτηκε ο τρίτος τόμος που κρατάτε στα χέρια σας, προσδοκώντας να ανοίξει διαφορετικούς δρόμους διευκολύνοντας και αποτελώντας με τον τρόπο του μια εγγύηση για την δύσκολη προσέγγιση της πραγματικότητας.

Γιατί …. κακά τα ψέματα, η ζωή και η αλήθεια είναι αλλού. 

Ταξιδεύοντας … και αναβοσβήνοντας τα φώτα.

Άγγελος Σινάνης

 ΘΡΑΚΗ (3756 λέξεις)

ΚΟΜΟΤΗΝΗ – ΥΓΡΟΤΟΠΟΙ ΚΑΙ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Κείμενο - Διαφάνειες: Άγγελος Σινάνης e – mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

© Μάρτιος 2001 

Η Κομοτηνή έδρα της Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης πρωτεύουσα του νομού Ροδόπης είναι μια μεγάλη πόλη 45.000 κατοίκων, με ακανόνιστη, δαιδαλώδη ρυμοτομία κυρίως στην παλιά πόλη. Η θέση της πάνω στην Εγνατία οδό, σαν σταθμός για την διανυκτέρευση εμπορικών αποστολών, της έδινε μεγάλα, οικονομικού χαρακτήρα προνόμια, χωρίς όμως ποτέ να ξεπεράσει την γειτονική Μαξιμιανούπολη, η υπεροχή της οποίας, μέχρι την καταστροφή της από τις βουλγάρικες επιδρομές ήταν αδιαμφισβήτητη. 

Η Γκιουμουλτζίνα – όνομα με το οποίο είναι γνωστή σε όλη την διάρκεια της τουρκοκρατίας -  κατοικήθηκε μαζικά μετά το 1207 όταν ερημώθηκε η Μαξιμιανούπολη. Και αυτή ακολούθησε την μοίρα των γειτονικών θρακικών πόλεων, κατελήφθη από τους Οθωμανούς το 1361 και απελευθερώθηκε το 1920. 

Στην ευρύτερη περιοχή προς το ορεινό συγκρότημα της Ροδόπης εκπλήσσει ο αρχιτεκτονικός πλούτος των μικρών ξεχασμένων χωριών, ενώ προς το Θρακικό πέλαγος τα εκτεταμένα και σπάνια στολίδια της λέγονται Λίμνη Ισμαρίδα, λιμνοθάλασσες Μέσης, εκπληκτικοί υγρότοποι και πανέμορφοι αρχαιολογικοί τόποι σε ολόκληρη την παραλιακή ζώνη από τα Δίκαια ως την Μαρώνεια συνθέτουν ένα τόξο, μια άποψη σπάνια στην χώρα μας, προσελκύοντας κάθε χρόνο όλο και περισσότερους περιηγητές που θέλουν να δουν ζωντανό ένα σπουδαίο κύτταρο πολιτισμού.

Όσοι επισκέπτονται την πόλη έχουν δύο επιλογές για την είσοδό τους. Από τους Αμαξάδες και τον Ίασμο ή από την Λίμνη Βιστωνίδα. Στην πρώτη περίπτωση και πριν τον Πολύανθο, κατά μήκος του ποταμού Κομψάτου τρία χλμ βόρεια (αριστερά) της σημερινής γέφυρας υπάρχει το ωραιότατο πέτρινο παραδοσιακό τοξωτό γεφύρι του ‘’Πολύανθου’’ και τα εγκαταλειμμένα χωριουδάκια κατά μήκος της κοίτης του, και προς τα βουνά. Στην άλλη διαδρομή με κατεύθυνση την Βιστωνίδα αμέσως μετά το Πόρτο – Λάγος και την στενή λωρίδα γης που χωρίζει τις λιμνοθάλασσες, στρίβετε δεξιά (Νότια) προς το Φανάρι συναντώντας τον Αρχαιολογικό χώρο στα Δίκαια και τις λιμνοθάλασσες της Μέσης ανεβαίνοντας στην συνέχεια προς Κομοτηνή. 

Στην πόλη της Κομοτηνής ένα καφεδάκι στον σταθμό των τραίνων είναι πάντα η αρχή μια ξενάγησης γιατί σας συγκεντρώνει και σας ξεθαρρεύει. Η πόλη δεν είχε την τύχη να βρεθεί στην εξελιγμένη και μόνιμα ανοδική οικονομική πορεία που βρέθηκε η διπλανή Ξάνθη, ώστε να δημιουργηθεί και να επεκταθεί ως ένας ενιαίος οικισμός. Αξιόλογα κτίρια και μνημεία υπάρχουν ή υπήρχαν διάσπαρτα σε όλη την πόλη αδιάψευστοι μάρτυρες της ανάπτυξης που ήρθε τον 19^ο και 20^ο Αι. Αυτά που σήμερα σώζονται είναι δύο μοναδικές στην πόλη της Κομοτηνής κρήνες και τα αρχοντικά Ζωγράφου, Πεΐδη (Λαογραφικό Μουσείο), Στάλιου, Τσανακλή (Ελληνική Αστική Σχολή), Μαλλιόπουλου (Δημοτική Βιβλιοθήκη) άλλα μικρότερα και τα δημόσια οικοδομήματα της εποχής, όπως το δικαστικό μέγαρο, και το στρατιωτικό νοσοκομείο. 

Εκεί που τώρα απλώνεται η μεγάλη κεντρική λεωφόρος υπήρχε παλιά το ποτάμι (χείμαρρος Μπουκλουτζάς) με μικρές γέφυρες, ξύλινες και σαθρές, που κάθε τόσο τις ‘’έπαιρνε’’ το ορμητικό νερό. Έτσι αποφασίστηκε να αλλάξει ο ρους και πλέον το ποτάμι περνά έξω από την πόλη. Να βρεθείτε στο ‘’παζάρι’’ της Κομοτηνής κάθε Τρίτη στον νέο χώρο πίσω από το κολυμβητήριο. Πολυκοσμία και πολυγλωσσία, ένα μέρος που θα ακούσετε να μιλούν Πομάκικα και Ρωμ ως Τουρκικά και Ελληνικά. Δείτε την παλιά αγορά με τον θαυμάσιο πύργο του ρολογιού, το Γενί Τζαμί (ανοιχτό στους επισκέπτες) στην πλατεία Ηφαίστου με το καλντερίμι, τα λευκοσιδηρουργεία, και τα δεκάδες χρώματα τις μυρουδιές από τα παραδοσιακά προϊόντα, αντικρίζοντας αυθεντικές εικόνες μια πόλης που καθημερινά εκσυγχρονίζεται και αλλάζει αφήνοντας γρήγορα το παρελθόν της. Γύρω και μέσα στην παλιά αγορά θα βρείτε πολλά κλασικά οινομαγειρεία, μεζεδοπωλεία με εξαιρετικές νοστιμιές.

Λίγα χρόνια πριν υπήρχαν σχεδόν σε όλο το ‘’κέντρο’’ μικρά διώροφα καταστήματα, με ξύλινες τζαμαρίες και μικρά πεζοδρόμια. Τα περισσότερα από αυτά κατεδαφίστηκαν στις εργασίες διαπλάτυνσης του δρόμου. Η περιπλάνηση να φροντίσετε να σας φέρει πίσω από την Ι. Μητρόπολη που θα δείτε ότι απέμεινε από το τείχος του φρουρίου, που σώθηκε μεν από τους κατακτητές, αλλά η μοίρα του να αφεθεί στους Έλληνες που υποτίθεται ότι θα το συντηρούσαν, ήταν καθοριστική για την ακεραιότητά του επιφυλάσσοντας σκληρή δοκιμασία. Τόσο σκληρή που απορεί πλέον κανείς γιατί δεν καταρρέει και στέκεται ακόμη όρθιο, αφού και ο άνθρωπος και ο αδυσώπητος χρόνος το έχουν παραμελήσει τόσο. Το φρούριο ήταν το μεγαλύτερο και αρχαιότερο μνημείο κτισμένο από τον 4^ο αι, προσφέροντας στους κατοίκους την ζητούμενη ασφάλεια και προστασία από τους επιδρομείς. 

Στο εσωτερικό του Φρουρίου κτισμένος πάνω σε παλιότερο βυζαντινό ναό είναι ο ιστορικός διατηρητέος Ι. Ν. Κοιμήσεως Θεοτόκου (1800) με αξιόλογο δεσποτικό θρόνο, άμβωνα, περίτεχνο λεπτομερές ξυλόγλυπτο τέμπλο και την θαυματουργή εικόνα της Παναγίας 15^ου – 16^ου Αι. Τους ζεστούς καλοκαιρινούς μήνες το αναψυκτήριο στον ομορφότερο δημοτικό κήπο της Βόρειας Ελλάδας είναι από τα must των επισκεπτών χαρίζοντας εκτός την δροσιά του, και μοναδικό θέαμα με μικρό ζωολογικό κήπο σε όμορφα περίπτερα γεμάτα από λαγούς, σκιουράκια και παγώνια μέχρι ζαρκάδια και πλατόνια (υποείδος ελαφιού). Καλύτερα βέβαια θα ήταν να έχουν περιφράξει όλο τον χώρο και τα άγρια ζώα να ζουν σαν σε πάρκο πιο ελεύθερα.

Σε όλες τις πόλεις της Θράκης θα συναντήσετε μουσεία και συλλογές, όμως το σημαντικότερο αρχαιολογικό από όλα, βρίσκεται στην Κομοτηνή εκθέτοντας ευρήματα όλου του Θρακικό χώρου, από την προϊστορική περίοδο μέχρι τα βυζαντινά χρόνια. Εντυπωσιάζει η ολόχρυση προτομή (24 καράτια – 950 γρμ) του Αυτοκράτορα Σεπτίμιου Σεβήρου 2^ος Αι. (193 – 211 μ. Χ. που βρέθηκε στα ερείπια της Πλωτινούπολης με ανορθόδοξο τρόπο αντί από αρχαιολόγους, από στρατιώτες που άνοιγαν όρυγμα. Έργα τέχνης, γλυπτά, ανάγλυφα, καθημερινά σκεύη, εργαλεία, αλλά και όπλα, συνθέτουν ένα υπέροχο μωσαϊκό πολιτισμού.  

Ξάνθη / Διαδρομές στις Βορειοανατολικές Περιοχές:
Παπίκιον όρος – Παραδοσιακοί οικισμοί – Επαρχία Σαπών 

Ολόκληρος ο νομός παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον από οικολογική άποψη μια που η φύση φρόντισε να τον πλουτίσει τόσο με υγροτόπους όσο και με θαυμάσια δάση. Πίσω από τα θεόρατα αυτά βουνά μέσα στα σκιερά δάση τους και τις στις άγριες ορθοπλαγιές της οροσειράς της Ροδόπης βρίσκονται διάσπαρτοι οι βιότοποι της Ελληνικής Αρκούδας. Εδώ ζει ο δεύτερος σε μέγεθος πληθυσμός καφέ αρκούδας αποκομμένος από τον μεγαλύτερο πληθυσμιακά της Πίνδου. Το πανέμορφο μεγάλο θηλαστικό κινδυνεύει σήμερα με εξαφάνιση από την χώρα μας. Η μελέτη που έγινε από το πρόγραμμα Life ‘’Άρκτος – προστασία και διαχείριση των πληθυσμών της καφέ αρκούδας στην Ελλάδα’’ με φορέα υλοποίησης τον γνωστό για την προσφορά του ΑΡΚΤΟΥΡΟ αποκάλυψε ότι στα ορεινά της Ροδόπης ζουν 10 – 20 άτομα με τα μικρά τους. 

Σε όλη την Ελλάδα συνέβη, δεν θα μπορούσε να λείπει από τον μακρύ κατάλογο η Θράκη και ο νομός Ροδόπης, με τους θαυμάσιους αλλά εγκαταλειμμένους παραδοσιακούς οικισμούς. Γενικά στην Θράκη έχουν καταγραφεί 39 οικισμοί και μνημεία με σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα από τέσσερις ιστορικές περιόδους: Προϊστορία, Αρχαίοι χρόνοι, Βυζάντιο και Νεώτεροι χρόνοι. Επιπροσθέτως οι 26 οικισμοί διαθέτουν αξιοπρόσεκτα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά, παραδοσιακά σπίτια, καλντερίμια, πέτρινα γεφύρια, υδρόμυλους, φούρνους μοναδικής σημασίας για την Θρακική αρχιτεκτονική. Δείτε την πανέμορφη κατοικημένη Νυμφαία (παλιό Πανίκιοϊ) σε 500 μ. Υ, 22 χλμ βόρεια της Κομοτηνής και το ιστορικό βυζαντινό φρούριο λίγο πριν, και κατά μήκος του ποταμού Κομψάτου την Τήλη, το Παγγαίο, τον Πολύαρνο, την Αστρέα και το Εύθυμο στο τέλος. 

Κοντά στον κεντρικό δρόμο προς Άνω Αμαξάδες την Κατσίκα, και τόσα άλλα που κατοικούνται πλέον από ένα – δύο κατοίκους ή και κανέναν. Λίγα χρόνια πριν η σύνθεση του πληθυσμού περιλάμβανε από αγρότες, κτηνοτρόφους και καπνοκαλλιεργητές στα βουνά και τον κάμπο, όπως επιστήμονες ή εμπόρους στα μεγαλύτερα αστικά κέντρα. Όλοι αυτοί ο καθείς με τον τρόπο του άφησαν ανεξίτηλα σημάδια στο πέρασμα του χρόνου κυρίως με τα σπίτια που έκτιζε, γιαυτό η αρχιτεκτονική αξία των χωριών αυτών είναι τεράστια. Το ίδιο ισχύει και τα όμορφα χωριά της Επαρχίας Σαπών, στον Κέχρο, και προς Χλόη, Βυρσίνη και Μυρτίσκη. Διαδρομές απερίγραπτης φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς που δεν θα τις ξεχάσετε ποτέ, παρά τις μικρές δυσκολίες που θα συναντήσετε στην πρόσβαση.

Οι Σάπες (Παλιά Σαπτσή) σε 115 μ. Υ, έχουν ένα πανελλαδικής εμβέλειας δικό τους στίγμα, αφού κατοικούνται από 40% Χριστιανούς, 35% Μουσουλμάνους, 25% Πόντιους Πολιτικούς Πρόσφυγες από την διάλυση της πρώην Σοβιετικής ένωσης. Όλοι αυτοί μιλούν ‘’διαφορετική’’ γλώσσα, έχουν άλλες συνήθειες και πολιτισμό. Να σας δοθεί η ευκαιρία να βρεθείτε στην σημαντικότερη καρναβαλική εκδήλωση του νομού και τις πλέον αξιόλογες της Θράκης. Πριν από το 1940 έχει αρχίσει να εορτάζεται εδώ το καρναβάλι, με νταούλια, ζουρνάδες, τραγούδια, χορούς και ξέφρενο γλέντι όλη τη νύχτα. Στις μέρες μας ακόμη πιο οργανωμένο, σκωπτικό, με έναν διαφορετικό αέρα από άλλες Ελληνικές πόλεις. Και το μοναδικό που την Κυριακή της αποκριάς περιλαμβάνει στο πρόγραμμά του εθιμικά την γαϊδουροδρομία.

Κομοτηνή / Διαδρομές στις Νότιες Περιοχές:
Λιμνοθάλασσες Μέσης – Λίμνη Ισμαρίδα – Μαρώνεια – Πετρωτά

Το Εθνικό Πάρκο Ανατολικής Μακεδονίας - Θράκης (ΚΥΑ 5796 / 16 – 9 - 1996) καλύπτει σήμερα την μεγαλύτερη προστατευόμενη περιοχή της χώρας μας με έκταση 130.000 στρ. περιλαμβάνοντας στους κόλπους του τρία μεγάλα συμπλέγματα (Δέλτα Νέστου – Λίμνη Βιστωνίδα – Λίμνη Ισμαρίδα). Δύο λίμνες, πέντε ποτάμια, δεκαοκτώ λιμνοθάλασσες και πολυάριθμους βιότοπους που φιλοξενούν μια εντυπωσιακή ποικιλία πουλιών, χλωρίδας, και οικοτόπων. Οι λίμνες όμως είναι αυτές που δίνουν ζωή στον τόπο. Ξεκινώντας από την Καβάλα και τις λιλιπούτειες λιμνοθάλασσες της ευρύτερης περιοχής Χρυσούπολης - Κεραμωτής δεκαοκτώ στο σύνολό τους, συνεχίζετε την περιήγηση προς τις εκβολές του Νέστου και την Βιστωνίδα (δες λίμνη Βιστωνίδα και διαδρομές) καταλήγοντας στην Λίμνη Ισμαρίδα στην Κομοτηνή. Χαρακτηρισμένη ως ‘’Μάνα’’. Το κοινό όνομά της είναι Λίμνη Μητρικού ή Ανάκιοϊ στα Τουρκικά. Πάπιες, Βουτηχτάρια και Κύκνοι αναζητούν τροφή μαζί με πελεκάνους και εξωτικά Φλαμίνγκος της Αφρικής. Οι παρατηρητές και οι επιστήμονες κάνουν λόγο για 208 είδη πουλιών. Η παρουσία μερικών από αυτών με παγκοσμίως μικρούς πληθυσμούς (Αργυροπελεκάνοι, Νανόχηνα, Βαλτόπαπια, Στικταετός) άμεσα απειλούμενους με εξαφάνιση δίνουν σε αυτούς του υγροτόπους ιδιαίτερη αξία, όχι μόνο για τον ελλαδικό αλλά και για τον διεθνή χώρο.

Λιμνοθάλασσες, Έλη, Αλμυρόβαλτοι, Αμμοθίνες, Αλυκές, παράκτιες εκτάσεις ανάμεσα στην θάλασσα και την στεριά, που διαμορφώθηκαν στο πέρασμα του χρόνου από την απομόνωση ενός τμήματος της θάλασσας από φερτές ύλες που συνήθως φέρουν τα ποτάμια. Μοναδικά φυσικά οικοσυστήματα, ελάχιστα πλέον όσα έμειναν, για την επιβίωση της άγριας ζωής. Σε αυτές τις ακτές με την λάσπη και τα καλάμια περνούν τον χειμώνα τους δεκάδες υδρόβια πουλιά. 

Έχει αποδειχθεί από επιστημονικές έρευνες και επιτόπια παρατήρηση πως οι λιμνοθάλασσες της Μεσογείου μπορούν να φιλοξενήσουν τα πουλιά της βόρειας Ευρώπης που φτάνουν εδώ και αιώνες, σπρωγμένα από το ένστικτό τους για να αποφύγουν τον παγωμένο χειμώνα στις βόρειες χώρες, και να αναπαραχθούν.

Αποτελούν βασικούς κρίκους στην αλυσίδα των ελληνικών υγροτόπων που έχουν χαρακτηρισθεί  διεθνούς σημασίας και ‘’προστατεύονται’’ από την συνθήκη Ραμσάρ και Natura 2000¹ . Οι πέντε μικρές λιμνοθάλασσες του νομού  Ροδόπης οι λιμνοθάλασσες της Μέσης, πολύ κοντά στην πόλη της Κομοτηνής, είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσες για παρατήρηση αυτής της ζωής. Οι παραθαλάσσιες ακτές που καλύπτουν εκτείνονται σε μήκος είκοσι χλμ, και πλάτος προς την ενδοχώρα δύο με τέσσερα χλμ. Η ποικιλομορφία των ακρογιαλιών με τα διάφανα βαθιά νερά με την χοντρή άμμο στην περιοχή Φαναρίου – Αρωγής, οι αμμουδερές ακρογιαλιές στην περιοχή Μέσης μέχρι τον Ίμερο, και οι βοτσαλωτές παραλίες από Μαρώνεια μέχρι Μάκρη είναι ιδανικές για περιήγηση και ελεύθερη κατασκήνωση. 

Η Λίμνη Ισμαρίδα ή Μητρικού απλώνεται σε ένα τοπίο μοναξιάς βγαλμένο από τον παράδεισο. Ένα πανάρχαιο και σύνθετο οικοσύστημα, μια κοιτίδα ζωής απλωμένη σε απέραντο κάμπο με χαμηλούς λόφους, ένας πλούσιος υγροβιότοπος της Θράκης ανάμεσα στο Θρακικό πέλαγος και τα βουνά της Ροδόπης. Με έκταση 2,5 τ. χλμ θεωρείται και είναι το κέντρο ζωής μιας αλυσίδας υδάτινων εκτάσεων. Νότια της απλώνονται πέντε μικρές λιμνοθάλασσες που μέσω τεχνητών καναλιών επικοινωνούν με το Θρακικό πέλαγος. 

Οι πέντε λιμνοθάλασσες Ξηρολίμνη, Αρωγή, Αλυκή, Πτελέα και Έλος, αποτελούν αυτόν τον υγρότοπο που φτάνει σε έκταση τα 15 τ. χλμ, μαζί δε με τις λίμνες, Ισμαρίδα (Μητρικού), Βιστωνίδα και Πόρτο Λάγος αναδεικνύουν αυτό το σημείο της χώρας μας πολύτιμο από πλευρά οικολογικής αξίας, εκπληκτικό για περιήγηση, μελέτη και φωτογράφηση. Ο υδάτινος όγκος τους είναι ασταθής και κάτι που δεν είναι ευρύτερα γνωστό αφορά την πλημμυρίδα και άμπωτη που εδώ ισχύει ανεβοκατεβάζοντας την στάθμη των νερών τους ανά έξι ώρες. Η διαρκής ουσιαστικά μετακίνηση των νερών μαζί με τα ψάρια αποτελούν πρόσθετη βοήθεια για τους ντόπιους ψαράδες που εγκλωβίζουν λόγω του φαινομένου ευκολότερα την ‘’καλή ψαριά’’. Πιο παλιά στον κάμπο κοντά στις λίμνες καλλιεργούσαν στάρι. Στο πέρασμα του χρόνου και με τις νέες ανάγκες που δημιουργήθηκαν το στάρι έγινε βαμβάκι. Οι καλλιεργημένες εκτάσεις όσο πάνε προχωρούν πλησιάζοντας τις λίμνες, αφαιρώντας την μαγεία του τοπίου και μειώνοντας κάθε χρόνο την εναπομείνασα πανίδα. 

Μεταξύ των οικισμών Προσκυνητές και Μαρώνειας δύο χλμ βόρεια – υπάρχουν πινακίδες – είναι το σπήλαιο της Μαρώνειας γνωστό περισσότερο σαν ‘’η σπηλιά του Κύκλωπα'’. Η παράδοση διασώζει ως τις μέρες μας τον θρύλο που το θέλει σαν καταφύγιο του Κύκλωπα Πολύφημου που τύφλωσε ο Οδυσσέας, ενώ η επίσκεψη στον χώρο του αρχαιολόγου Γεωργίου Μπακαλάκη το 1938 αφήνει την εντύπωση ότι μπορεί να γίνει ταύτιση με τον χώρο που κατοικούσε ο Ορφέας. Σαν σπήλαιο με ειδικό ενδιαφέρον το μελέτησαν πολλοί σπηλαιολόγοι και ιδιαίτερα η αείμνηστη Άννα Πετροχείλου, η οποία είναι γνωστή για τις μελέτες της σε πολλά σπήλαια ανά την Ελλάδα. Η εξερεύνησή του υπήρξε αποκάλυψη γιατί συνεχώς παρουσιάζονταν νέες αίθουσες πλούσια στολισμένες από σταλακτίτες και σταλαγμίτες. Στις μέρες μας η αξιοποίηση του για τουριστική εκμετάλλευση βρίσκεται πλέον στο στάδιο της υλοποίησης.  Βέβαια υπάρχει και αντίλογος από την κοντινή Μάκρη στον νομό Έβρου, που διεκδικεί και αυτή την ονομασία ‘’σπήλαιο Πολύφημου’’ μια που λίγο έξω από τον οικισμό υπάρχει αντίστοιχη σπηλιά.  

Το αρχαίο ελληνιστικό θέατρο της Μαρώνειας βρίσκεται στην συνέχεια της διαδρομής μετά τον οικισμό της Μαρώνειας στη θέση ‘’Καμπάνα’’ όπως κατευθύνεστε προς τον Άγιο Χαράλαμπο αριστερά – υπάρχουν πινακίδες - στον χωματόδρομο που οδηγεί στην παραλία της Μαρμαρίτσας. Πρώτα συναντάτε αρχαιολογικό χώρο με ιερό του 4^ου Αι, και αμέσως μετά το θέατρο, που διέθετε 9 κερκίδες και χωρίζονταν από 8 κλίμακες. Σώθηκαν στην θέση τους 3 σειρές εδωλίων, ενώ είχε τουλάχιστον 10 σειρές, πιθανόν ένα μόνο διάζωμα και υπολογίζεται ότι χωρούσε 1.200 – 1.300 θεατές. Σύμφωνα με την αναστηλωτική πρόταση του ΚΑΣ για να παρουσιαστεί μια σαφή εικόνα του θεάτρου πρέπει, σύμφωνα με τη μελέτη, να συμπληρωθούν άλλες τρεις σειρές εδωλίων, και να μην έρχονται σε επαφή οι αποκαταστάσεις των φάσεων στο κοίλον και στην ορχήστρα του θεάτρου. 

Στην ρωμαϊκή φάση καταστράφηκε η πρώτη σειρά εδωλίων για να τοποθετηθούν θωράκια με κιγκλίδωμα για την προστασία των θεατών από τις θηριομαχίες. Το θέατρο Μαρώνειας θα μπορούσε να είχε σωθεί σε καλύτερη κατάσταση αν είχαν ενημερωθεί οι κάτοικοί της περιοχής για την σπουδαιότητά του. Μέσα στην άγνοια που επικρατούσε, αρχές του προηγούμενου αιώνα, αφαιρέθηκαν δομικά υλικά και κτίσθηκαν …. Σπίτια, πρόσοψη και πεζοδρόμιο καταστήματος, το σχολείο! στην Ν. Μαρώνεια. Στις διαδρομές στους οικισμούς θα συναντήσετε πολλές κρήνες άλλες κτιστές και άλλες μαρμάρινες όχι στην καλύτερη κατάσταση. Θα έλεγε κανείς ότι ουδείς νοιάζεται για την κληρονομιά όλων των Ελλήνων αλλά μόνο για τις ‘’νέες αναπτυξιακές προσπάθειες’’. Μα ανάπτυξη χωρίς προστασία του πολιτιστικού πλούτου γίνεται;

Το 1461 ‘’έπεσε’’ η Τραπεζούντα, και οι Έλληνες αναγκάστηκαν να μεταφερθούν σε άλλες περιοχές του Εύξεινου Πόντου. Για να συνεχίσουν να υπάρχουν, έκτισαν παρόμοιους οικισμούς ανάλογης αρχιτεκτονικής μορφής με τις πόλεις που ζούσαν. Σε έναν ολοκαίνουργιο αλλά με την ίδια αγάπη χτισμένο οικισμό στα χρόνια μας πια, οδηγεί ο δρόμος προς τα Πετρωτά και την Παραλία, πολύ κοντά στο χωριό Άγιος Χαράλαμπος.

Στα Πετρωτά  της Θράκης, κοντά στα όρια με τον νομό Έβρου ονειρεύονται οι Έλληνες που ήρθαν από την πρώην ΕΣΣΔ να κτίσουν την Ρωμανία. Η ιδέα να κτιστεί μια νέα πόλη για τους ερχόμενους από τα κράτη της πρώην Σοβιετικής ένωσης ομογενών Ποντίων είναι ένα  όραμα του Έλληνα πολιτικού και διανοουμένου Μιχάλη Χαραλαμπίδη που υλοποιεί το κέντρο ποντιακών μελετών (ΚΕ.ΠΟ.ΜΕ). Μια πόλη πρότυπο, μια πόλη που προβλέπεται δυνατότητα υποδομής και διαμονής, για πενήντα χιλιάδες ανθρώπους θα σώσει όλα εκείνα τα πολιτιστικά στοιχεία, και τις παραδόσεις που χαρακτηρίζουν τους Πόντιους. 

Η επανακατοίκηση της Θράκης από Πόντιους αφ’ ενός θα αποκαταστήσει τις πολλές δημογραφικές ανισορροπίες, αφ’ ετέρου θα λειτουργήσει σαν γέφυρα επανασύνδεσης του Ελληνισμού που ζει διάσπαρτος στις παλιές πατρίδες, και τις χώρες της πρώην ΕΣΣΔ. Η πόλη σχεδιάστηκε και θα αρχίσει να κατασκευάζεται προσεκτικά σε έναν χώρο 4000 στρ παράλληλα με την ακτή. Εκτός της άριστης ρυμοτομίας οι ιδρυτές της σκέπτονται να διαθέτει Θέατρο, πανεπιστήμιο, και λιμάνι. Το 1995 στο μελλοντικό ‘’κέντρο’’ της πόλης, έγινε η θεμελίωση του Ιερού Ναού του Άγιου Ευγένιου προστάτη και πολιούχου των Ποντίων, ιστορικός ναός που άφησαν φεύγοντας καταδιωγμένοι από την Τραπεζούντα. Στις 28 / 6 / 97 έγινε πανηγυρικός εσπερινός για τον Άγιο Ευγένιο. Τα πολεοδομικά σχέδια για την νέα πόλη Ρωμανία εκπονήθηκαν από φοιτητές του ινστιτούτου πολεοδομίας του πανεπιστημίου της Στουτγάρδης σε συνεργασία με τον σύλλογο ποντίων της Στουτγάρδης ‘’ποντιακή εστία’’.

Επίλογος για ένα ταξίδι στην Θράκη

Ο Άνθρωπος: Χειμώνας….. ή Καλοκαίρι …. ακολουθώντας στην αρχή διαδρομές στα σύνορα, κατόπιν δίπλα στον μυθικό ποταμό Νέστο στην Ξάνθη έως ότου φανεί το δέλτα, κοντά στον ποταμό Κομψάτο ή τις λιμνοθάλασσες της Κομοτηνής την Μαρώνεια και τέλος το Θρακικό πέλαγος και τα Πετρωτά …… Αποκάλυψη η Θρακική γη. Τα πάντα φαίνονται μεταξένια, ονειρικά, ενώ μια αίσθηση απόλυτη είναι του νερού. Ψάχνοντας και οδηγώντας στη γη του Ορφέα σιγά – σιγά προσαρμόζεσαι σε μια πραγματικότητα εντελώς διαφορετική από ότι σε άλλα μέρη της Ελλάδας. Για χιλιάδες χρόνια λαοί, θεοί, μύστες, και ήρωες προέρχονταν από την Μικρά Ασία περνούσαν τον ποταμό Έβρο και έφερναν δυτικότερα πρώτα στην Θράκη και ύστερα σε όλο τον Ελλαδικό χώρο τις ιδέες τους, τις τελετουργίες τους, τα μυστικά και τον πολιτισμό τους. 

Ο Τόπος: Κανένας φυσικός πόρος δεν είναι απλά και μόνο εκμεταλλεύσιμος, και καμία γη δεν είναι υγιής όταν τρέφει μονάχα τον άνθρωπο, και αυτό για μικρή μόνο περίοδο, μπροστά στον αχανή χρόνο που έκανε η φύση να δημιουργήσει αυτούς τους βιότοπους. Είμαστε Ευρωπαίοι αλλά και πολίτες του Κόσμου, οι βιότοποι και η φύση της Παρανέστιας γης, οι λιμνοθάλασσες της Ξάνθης και της Κομοτηνής, το δέλτα του Νέστου, έχουν παγκόσμια σημασία και φυσικά δεν ανήκουν μόνο στον τοπικό πληθυσμό ή στους Έλληνες και την Ελλάδα αλλά σε όλη την ανθρωπότητα, και έτσι πρέπει να τους αντιμετωπίζουμε. Σε έναν κόσμο όλο και λιγότερο φιλικό προς την φύση και τον άνθρωπο οι λίμνες της Θράκης είναι ένα από τα τελευταία καταφύγια της άγριας φύσης στην χώρα μας.

Σημειώσεις:

⁽¹⁾ Στο τελευταίο άρθρο για τους Ελληνικούς υγροτόπους που περιλαμβάνει ο τόμος Γ’ πρέπει να αναφερθεί ότι τόσο η Διεθνής Συνθήκη Ραμσάρ όσο και το Κοινοτικό πρόγραμμα Natura 2000έχουν περιφρονηθεί στον έσχατο βαθμό από την διοίκηση. Τα ελληνικά δάση και οι υγρότοποι δεν κινδυνεύουν μόνο  από την παρατεταμένη ξηρασία, αλλά και από την παντελή έλλειψη διαχειριστικών προγραμμάτων που θα έθεταν στόχους αλλά θα υποδείκνυαν ταυτόχρονα και τις μεθόδους προστασίας των σημαντικών αυτών περιοχών. Η Ελλάδα έφτιαξε γρήγορα τον κατάλογο των προστατευόμενων περιοχών (Natura 2000) στον οποίο περιλαμβάνεται το 20% της συνολικής εδαφικής μας έκτασης και μετά δεν έκανε απολύτως τίποτα. Σήμερα όχι μόνο δεν υπάρχει διαχειριστικός φορέας των περιοχών αλλά και τα συνυπεύθυνα υπουργεία Γεωργίας, Ανάπτυξης και ΠΕΧΩΔΕ δεν έχουν συντονισθεί ώστε να παραχθεί έργο. Οι υπόλοιποι ‘’υπεύθυνοι’’, από τους δημάρχους ή τις ‘’επιτροπές τουρισμού’’ των δήμων, τους Νομάρχες, και όλους τους εμπλεκόμενους αγνοώντας τις συνέπειες σταματούν τις ενέργειες στα πολύχρωμα ‘’τουριστικά φυλλάδια’’ του τύπου: η περιοχή μας προστατεύεται από την συνθήκη Ραμσάρ και την έχουμε εντάξει στο Natura 2000. Ο αρνητικός αντίκτυπος που ήδη έχει σχηματίσει η Ε.Ε. δεν θα αργήσει να ανακοινωθεί χτυπώντας εκεί που πονά η Ελληνική επαρχία. Στο μπλοκάρισμα προγραμμάτων και χρηματοδοτήσεων για έργα που έχουν να κάνουν με ανάδειξη και ανάπτυξη.

ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Ιδέα & υλοποίηση μορφής: Άγγελος Σινάνης

Αυτόματος Αριθμός Κλήσης: 0531

ΔΙΑΜΟΝΗ: Αρκετά ξενοδοχεία στην Κομοτηνή ‘’Ξενία’’ 22139, ‘’Ροδόπη’’ 31326, ‘’Αστόρια’’ 22707, Μαρώνεια 0533: Αγροτουριστικός Ξενώνας Γυναικών Μαρώνειας 41348, ‘’Ρωξάνη’’ 41391 - 591, ‘’Πετράν’’ 41564, Σμαράγδας Ευάγγελος 61315, Πλατανίτης 61065, Φανάρι 0535 31300 - 1.

ΚΑΜΠΙΝΓΚ: Στο Φανάρι το κάμπινγκ του Ε.Ο.Τ. 0535 31217, 31270, Καταφύγιο στην θέση ‘’Φύλακας’’ πάνω από το εγκατελειμένο χωριό Μικρή Άδα Info: Ο. Σ. Κομοτηνής 29411.

ΦΑΓΗΤΟ: Στην Κομοτηνή ‘’Στοά μυριστικών’’, ‘’Κουτί’’, ‘’Αλώνι’’, ‘’Σταθμός, ‘’Ρολόι’’, ‘’τα Αδέλφια’’, ψαροταβέρνες, ‘’Γιαξής’’, ‘’Ταρζάν’’,  ‘’το τσιπουράδικο’’, ‘’Βιενάμ’’, ‘’Ευριπίδης’’ στο λιμάνι του Άγιου Χαράλαμπου, ‘’ο Στράτος’’, ‘’Δύο Αδελφές’’.

ΑΧΡΕΙΑΣΤΑ: Δήμοι: Κομοτηνής 22671, Ιάσμου 0534 22253, Μαρώνειας 0533 22210, Σαπών 0532 22036,  Α΄ Βοήθειες: Γ.Π.Ν. 25772 - 5, Αστυνομία: 100, Συνεργεία – Βουλκανιζατέρ Κομοτηνής: Βουζβούκης Δημήτρης Ο. Ε. 24657, ‘’Μότο Βούλγαρος’’ 34058, Μιμίκος Φίλιππος 31770, Αφοί Αντωνιάδη 35225, Σωτήρης Χατζηδημητρίου 27373, 24306, Αφοί Λυμπερίδη, Γαβράς Μαρίνος 28400.

ΧΡΗΣΙΜΑ:  Διεύθυνση δασών Κομοτηνής 27777, Μουσεία: Αρχαιολογικό (Καθημερινά 09.00 – 17.00) 22411, Λαογραφικό στο Αρχοντικό Πεΐδη 25975 (καθημερινά 10.00 – 13.00), Βυζαντινό στο αρχοντικό του Νικολάου Ζαφειρίου Παπανικολάου κατόπιν συνεννοήσεως 28729, Εκκλησιαστικό δίπλα στην Αγία Σοφία κατόπιν συνεννοήσεως 22642,  Καλαθοπλεκτικής των ΡΩΜΑ (καθημερινά – 10.00 – 14.00 – απόγευμα Τρίτη – Πέμπτη – Παρασκευή 18.00 – 20.00 κλειστά την Δευτέρα. 

ΠΡΟΣΒΑΣΗ: Από Αθήνα προς Κομοτηνή οδηγούμε έως Θεσσαλονίκη στον Ε 75 και μετά παίρνουμε τον Ε 90 σαν πιο σύντομο (785 χλμ). Από Θεσσαλονίκη είναι 277 χλμ, επί του Ε 90. Περίπου 10 ω για τους Αθηναίους και 4½ ω για τους Θεσσαλονικείς. Εναλλακτική  διαδρομή ο  Ε 79 έως Σέρρες, και στη συνέχεια οι επαρχιακοί Νο 12 έως 4 km μετά τη Δράμα και ο Νο 14 Παρανέστι – Ξάνθη – Ίασμο – Κομοτηνή + 15 χλμ.

ΒΕΝΖΙΝΑΔΙΚΑ: Στην πόλη είναι όλες οι εταιρείες. Επίσης στο Φανάρι, Σάπες, Ξυλαγανή.

ΧΑΡΤΕΣ: Πλαστικοποιημένοι χάρτες ανά νομό που χωρούν στο tang Bag. Αγοράστε τον χάρτη Νο 42 ‘’Ροδόπη’’ εκδόσεις  ‘’Ελλάδα’’ Κολοκοτρώνη 11 Αθήνα 01 3222573, 3225241, Βενιζέλου 3 Θεσσαλονίκη 031 223063. Τουριστικός χάρτης ‘’Έβρος’’ και ‘’Θράκη’’ σε κλίμακα 1:100.000 από τις εκδόσεις Ρέκος, 01 3251564 και 031 271063, 031 696587.

ΒΙΒΛΙΑ: Αντώνη Λιάπη ‘’Η Κομοτηνή και η περιφέρειά της’’ Μορφωτικός όμιλος Κομοτηνής 1993, Θράκη  Χ. Μπακιρτζής – Δ. Τριαντάφυλλος  Ε.Τ.Β.Α. – Ε.Ο.Μ.Ε.Χ. Αθήνα 1989, Ομότιτλος τουριστικός οδηγός του Δ. Καρακούση.

ΛΕΣΧΕΣ ΜΟΤΟΣΥΚΛΕΤΑΣ: Μ.Ο.Κ. (Μοτοσυκλετιστικός Όμιλος Κομοτηνής) Η λέσχη σύντομα θα στεγαστεί στην Φιλίππου 30, προς το παρόν φιλοξενείται στην Δ. Τσετινέ 7, 0531 35225. Πληροφορίες για το ταξίδι σας, όλο το χρόνο, βρίσκετε στο  Τηλ - Fax  και στους ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΕΡΙΗΓΗΤΕΣ Ελάτη Τρικάλων. Τηλ - Fax: 0434 71826.

Περισσότερες πληροφορίες για τη ΘΡΑΚΗ αντλήστε από την ενδεικτική Βιβλιογραφία – Αρθρογραφία: 

• Το Υγρό Στοιχείο, ΕΤ2 - ‘94
• Οι μέρες της Αλκυόνας, ΕΤ2 - ‘95
• Ο κόσμος ο μικρός, ο μέγας, ΕΤ1 – ’99 – 2000
• Πέτρινα γεφύρια της Θράκης, Δήμος Ξάνθης 1^ο Λύκειο Ξάνθης 1996.
• Θράκη η γη του Ορφέα,http://orpheus.ee.duth.gr
• Θρακικός Ηλεκτρονικός Θησαυρός,http://thesaurus.duth.gr
• Θράκη, ένθετο 7 ημέρες, Εφημ. Καθημερινή 25/6/00
• Θράκη, ένθετο 7 ημέρες, Εφημ. Καθημερινή 14/3/93
• Θράκη, ένθετο 7 ημέρες, Εφημ. Καθημερινή 5/10/97
• Βουνά και τόποι, Μ. Κοκου, Δήμος Αλεξανδρούπολης 1992
• Η Κομοτηνή και η Περιφέρειά της, Ανωνίου Κ. Λιάπη, Κομοτηνή 1993
• Θράκη, Χ. Μπακιρτζής – Δ. Τριαντάφυλλος, ΕΤΒΑ – ΕΟΜΕΧ Αθήνα 1989
• Οι Λίμνες της Ελλάδας, ένθετο 7 ημέρες, Εφημ. Καθημερινή 5/10/97
• Ελληνικοί Υδροβιότοποι, ένθετο 7 ημέρες, Εφημ. Καθημερινή 11/12/94
• Το τρένο στη Βόρειο Ελλάδα, Δημήτρη Παπαδημητρίου, ένθετο 7 ημέρες, Εφημ. Καθημερινή 15/10/95

Για τα προβλήματα και τις καταστροφές που έχουν ήδη συντελεσθεί στις περιοχές Νέστου, Βιστωνίδας και λιμνοθαλασσών Κομοτηνής διαβάστε στην Νέα Οικολογία ‘’προς συνδιαχείριση του Νέστου’’ Τεύχος Ιουνίου 1996, Οικοτοπία ‘’Οικολογικές καταστροφές με ευρωπαϊκή χρηματοδότηση’’ Τεύχος Μαΐου - Ιουνίου 1999, και εφημερίδα Καθημερινή 18/3/2000 ‘’Η εξαφάνιση των λιμνών του Νέστου’’. Σχετικά αντίθετη άποψη διαβάστε στους 4 τροχούς Αύγουστος 1993, το άρθρο του κ. Ν. Σ. Μάργαρη ‘’ο Θησαυρός του Νέστου’’.

 ΝΗΣΟΣ ΚΥΠΡΟΣ (4429 λέξεις)

Κείμενο - Διαφάνειες: Άγγελος Σινάνης e – mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

© Ιανουάριος 2001

Αν τύχαινε να βρεθείτε τον Μάρτιο του 1996 στην Βουλή των Ελλήνων, και αντικρίζατε από κοντά την έκθεση ‘’Κύπρος 9000 χρόνια πολιτισμού’’ θα σας φαινόταν παράξενη η διαχρονικότητα και οι διαφορετικές φάσεις πολιτισμού της μεγαλονήσου, από τους προϊστορικούς χρόνους έως τη μεταβυζαντινή εποχή. 

Ακόμη, τα δείγματα της περίφημης Κυπριακής λαϊκής τέχνης που καθορίζεται από δύο κύρια χαρακτηριστικά. Την τοπική παράδοση που είναι έντονα συνδεδεμένη με το ελληνικό στοιχείο, και τις επιδράσεις της Ανατολής, με την οποία η Κύπρος διατηρεί αδιάκοπες σχέσεις, αφού απέχει 75 χλμ από τα Τουρκικά – (παλιά Μικρασιατικά) παράλια, και 105 χλμ από την Συρία. Κύπρος, η εσχατιά του Ελληνισμού αλλά και της Ευρώπης στην Ανατολή, ήταν γνωστή από την αρχαιότητα ως το πράσινο νησί της Μεσογείου. Ο Έλληνας γεωγράφος της αρχαιότητας Στράβων, αναφέρει ότι ολόκληρη η Κύπρος σκεπαζόταν με δάση. Σήμερα δυστυχώς καλύπτεται το 19% της επιφάνειάς της. 

Το νησί της Αφροδίτης με το θερμό μεσογειακό της κλίμα, και το γεμάτο αντιθέσεις θαυμάσιο φυσικό περιβάλλον την κάνουν ιδεώδη τόπο για εκδρομές και περιήγηση με μοτοσυκλέτα. Το γεγονός ότι σε πάρα πολλά σημεία του νησιού επιτρέπεται το ελεύθερο κάμπινγκ, προδιαθέτει και την οικονομική πλευρά της περιήγησης. Όλες οι διαδρομές ξεκινούν από την πρωτεύουσα – εδώ και χίλια χρόνια - Λευκωσία, με τα διατηρημένα Μεσαιωνικά τείχη του 16^ου Αι. από τα ωραιότερα στολίδια της, που χωρίζουν την παλιά, από την σύγχρονη πόλη, με περίμετρο τρία μίλια, έντεκα προμαχώνες σε σχήμα καρδιάς, και τρεις επιβλητικές πύλες. Η πύλη της Αμμοχώστου δεν είναι μόνο η ωραιότερη και η μεγαλύτερη, αλλά είναι και το κέντρο πολιτιστικών εκδηλώσεων που φιλοξενούνται στο εντυπωσιακό εσωτερικό της. Γύρω από τα τείχη η τάφρος που υπήρχε, έχει μετατραπεί σε μια πανέμορφη ζώνη με ανθισμένους κήπους. 

Η παλιά πόλη διατηρεί όλη την μεγαλοπρέπεια του παρελθόντος και σημαντικά ιστορικά μνημεία. Όλη η κίνηση συγκεντρώνεται γύρω από το εμπορικό κέντρο στην Πλατεία Ελευθερίας για όλα τα καταναλωτικά βίτσια. Από εδώ μπορείτε να οργανώσετε εκδρομές στις ομορφότερες γωνιές του νησιού. Εκεί υπάρχουν το Δημαρχείο, η Βιβλιοθήκη, ένας θαυμάσιος κήπος, πολλά μουσεία, ανεκτίμητες συλλογές τέχνης, και ενθυμήματα του απελευθερωτικού αγώνα των Κυπρίων τα έτη 1955 – 1959. Επισκεφθείτε την ‘’Λαϊκή γειτονιά’’, μια αναπαράσταση της παλιάς Λευκωσίας, με παραδοσιακά σπίτια και αυθεντικά ταβερνάκια. Το βιοτικό επίπεδο των Κυπρίων είναι από τα υψηλότερα στην Ευρώπη πράγμα που σημαίνει ότι τα πάντα λειτουργούν στην εντέλεια. Η βρετανική επίδραση και εδώ, όπως σε όλο το νησί, είναι εμφανής σε κάθε πτυχή της καθημερινής ζωής, αφού η Κύπρος έμεινε κάτω από Αγγλική κυριαρχία σχεδόν έναν αιώνα (1878 – 1960). Όχι μόνο στην παροχή υπηρεσιών αλλά και στην οδήγηση (που για μας είναι ανάποδα), και στην πληροφορία που παρουσιάζεται δίγλωσση παντού – Ελληνικά – Αγγλικά. 

Προχωρώντας προς την ‘’πράσινη γραμμή’’ που χαράχτηκε από τους Άγγλους το 1963, για να διαχωρίσει τους Έλληνες από τους Τούρκους κάτω από τον φόβο της πρώτης απειλής για εισβολή (ακολούθησαν και άλλες αργότερα), μέσω της οδού Λήδρας, θα συναντήσετε την Φανερωμένη, η οποία χτίσθηκε το 1872 από τα υλικά του παλιού κάστρου. Μέσα στο ναό φυλάσσονται τα λείψανα του αρχιεπισκόπου Κυπριανού και των επισκόπων της Λευκωσίας που εκτελέστηκαν από τους Τούρκους τον Ιούλιο του 1821. Προσεγγίζοντας το Ελληνικό φυλάκιο ρίχνετε ασυναίσθητα κλεφτές ματιές στους ‘’απέναντι’’ για να διαπιστώσετε σε λίγη ώρα την πικρή αλήθεια. Δυστυχώς η ‘’Ευρώπη δίχως σύνορα’’ σταματά στα συρματοπλέγματα της οδού Λήδρας, και στο Λήδρα Palace.  Μετά την πτώση του τείχους του Βερολίνου η Λευκωσία είναι η μόνη πόλη στον κόσμο, χωρισμένη στα δύο. Χρειάζεται να επιστρατευτεί όλη η υποκρισία του Δυτικού κόσμου και των διεθνών οργανισμών για να γιορτάσουν την πτώση του τείχους, δήθεν, σαν γεγονός ελευθερίας και δημοκρατίας, ενώ ταυτόχρονα και για Εικοσιεπτά χρόνια ανέχονται την ξένη κατοχή στην καρδιά μιας αρχαίας ευρωπαϊκής πόλης. Της Λευκωσίας. 

Στο ελεύθερο τμήμα της επαρχίας Αμμοχώστου βρίσκονται τα μεγάλα παραθεριστικά κέντρα της Αγίας Νάπας, του Παραλιμνίου και του Πρωταρά, τα Κοκκινοχώρια των ντόπιων. Το Παραλίμνι μαζί με την Δερύνεια έγινε ευρύτερα γνωστό στους Ελλαδίτες, από την τρίτη και μεγαλύτερη αντικατοχική πορεία του ’96, με τις γνωστές σε όλο τον κόσμο πλέον δολοφονίες, των Κυπρίων Τάσου Ισαάκ και Σολομώντα Σολωμού. Δεν είναι ξεχασμένα, όμως εδώ ο τόπος έχει ειδυλλιακά μέρη με πανέμορφες αμμουδερές παραλίες, το μεσαιωνικό μοναστήρι στο κέντρο της Αγίας Νάπας, βυζαντινά εκκλησάκια, και την υπέροχη θέα της ‘’Κοιλάδας των ανεμόμυλων’’, που εκατοντάδες περιστρεφόμενες λάμες αντλούν νερό για το πότισμα των χωραφιών. Σε όποιο ύψωμα και να πάτε θα δείτε απέναντι την Αμμόχωστο με το ελληνικότατο όνομα (πόλη χωμένη στην άμμο) ‘’διάδοχο της μεγαλώνυμης Κυπρίας Σαλαμίνας’’ που καταστράφηκε από σεισμό το 4^ο αι. 

Η Σαλαμίνα ξανακτίστηκε από τον αυτοκράτορα του Βυζαντίου Κωνστάντιο Β’ και συνέχισε με το όνομα Κωνσταντία τη ζωή της ως τον 7^ο Αι. Η πραγματική ανάπτυξη της πόλης έρχεται το 1291 όταν πλημμύρισε από χριστιανούς πρόσφυγες από την Ακρα. Εκείνη την εποχή η Αμμόχωστος θεωρείται μια από τις πλουσιότερες πόλεις στον κόσμο. Η παράδοση αναφέρει ότι είχε 365 εκκλησίες και για διακόσια χρόνια ήταν το σπουδαιότερο κέντρο διαμετακομιστικού εμπορίου σε Ανατολή και Δύση. Από τις παλιότερες ελληνικές εκκλησίες, που βρίσκονται στην περιτειχισμένη πόλη, ο Άγιος Γεώργιος των Ελλήνων, και ο ναός των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου. Ονομαστός είναι και ο Αϊ Γιώργης ο Ξορινός που λειτουργούσε ακόμα λίγα χρόνια πριν την εισβολή. Η πνευματικότητα της πόλης σημαδεύεται από το γεγονός ότι έζησε σε αυτήν και δημιούργησε το έργο του, ο ζωγράφος Γ. Πολ. Γεωργίου, ενώ έμεινε εδώ ο Γιώργος Σεφέρης και ο Οδυσσέας Ελύτης. Η κυπριακή αυτή εμπειρία έδωσε στον Σεφέρη το σημαντικότατο έργο ‘’….Κύπρον, ου μ’ εθέσπισεν…’’  Ο ‘’Αττίλας 2’’, που έσπειρε την καταστροφή τον Αύγουστο του 1974, φυλάει σήμερα μια πόλη – φάντασμα που περιμένει να δεχτεί τους φυσικούς κατοίκους της.

Το Τρόοδος: αποτελείται από ένα σύμπλεγμα βουνοκορφών που Δυτικά φτάνουν στην επαρχία Πάφου και ανατολικά εκτείνονται ως το Σταυροβούνι της επαρχίας Λάρνακας. Από εδώ πηγάζουν όλα τα αξιόλογα ποτάμια του νησιού που η σημασία τους στην υδάτινη οικονομία του είναι τεράστια. Το Τρόοδος μπορεί να το γνωρίσετε είτε οδηγώντας στο πυκνό οδικό δίκτυο, είτε πεζοπορώντας στα συντηρημένα και άριστα σημαδεμένα του μονοπάτια. Μέχρι τα 1500 μ υψόμετρο το τοπίο είναι γεμάτο άγρια πεύκα, και πιο ψηλά ο ‘’Μαυρόπευκος’’, η ‘’λατζία’’ (είδος βελανιδιάς), κυπαρίσσια, λεύκες, κέδρα και πλατάνια. 

Καλά αξιοποιημένα τα λίγα κυπριακά δάση, προστατεύονται αυστηρά και δεν κινδυνεύουν όπως αυτά της Ελλάδας. Το κτηματολόγιο υπάρχει ήδη από τα χρόνια των Άγγλων και οι εμπρησμοί για οικοπεδοποίηση είναι απλά αδιανόητοι. Τα γραφικά χωριά, τα ιστορικά μοναστήρια, τα λημέρια των αγωνιστών, και οι φιλόξενοι άνθρωποι που ζουν εδώ, συνθέτουν την μοναδικότητα της ορεινής Κύπρου. Γνωρίζοντας το Τρόοδος θα διαπιστώσετε ότι δεν είναι τυχαίο που η κορυφή του λέγεται Όλυμπος. Ούτε είναι τυχαίο που η κορυφή του Ολύμπου στην Ελλάδα, τότε στα χρόνια των θρύλων και των μύθων ήταν κατοικία των θεών. Εδώ οι αναχωρητές αυτού του κόσμου έψαξαν και βρήκαν τη λύτρωση από τα πάθη του κόσμου. Μάρτυρές τους στέκουν στις μέρες μας τα θαυμάσια μοναστήρια του Μαχαιρά, του Κύκκου (Σταυροπηγιακή Μονή της Παναγίας), ένα πλούσιο μοναστήρι με βυζαντινή μεγαλοπρέπεια κτισμένο στα 1200 μ υψόμετρο, και το μνημείο – μνήμα του Μακάριου. 

Η Τροοδίτισσα, χαμένη μέσα στην βλάστηση και την θεϊκή ηρεμία, Χρυσορογιάτισσα, Άγιος Νεόφυτος, δεκάδες ξωκλήσια ανάμεσά τους, μαρτυρούν την ευλάβεια και το θείο κάλεσμα του Τροόδους. Κακοπετριά, Πλάτρες που ύμνησε ο Σεφέρης, Πεδουλάς, και Πρόδρομος, για καλοκαιρινή ήσυχη ζωή, Κρασοχώρια με το Όμοδος και το μοναστήρι του Τιμίου Σταυρού, τα ξακουσμένα Λεύκαρα, με το γνωστό πλέον φεστιβάλ του Αυγούστου κυρίως όμως, με τα διάσημα χειροποίητα παραδοσιακά Λευκαρίτικα κεντήματα, περιζήτητα τόσο στην Κυπριακή όσο και στην διεθνή αγορά. Στο χωριό όπως και στην Σκαρίνου τα κεντήματα αναπτύχθηκαν από τα χρόνια της Ενετοκρατίας. Είναι απεριόριστος ο πλούτος και η ποικιλία των σχεδίων, όπως μεγάλος είναι και ο αριθμός των ονομάτων που δίνουν οι κεντήτριες στα δημιουργήματα τους. ‘’Ποταμοί’’, ‘’Μηλούθκια’’, ‘’Φοινικωτά’’, ‘’Καρέ’’ είναι μερικά από αυτά. Ιδιαίτερα η Σκαρίνου δημιούργησε ένα δικό της σχέδιο το ‘’Καρούλι Σκαρινιώτικο’’ που είναι τυπωμένο στα χαρτονομίσματα της μίας λίρας, δείγμα της εξαίρετης αυτής τέχνης. 

Ανάμεσα από Κακοπετριά και το χωριό Τρόοδος υπάρχουν ειδικά διαμορφωμένοι χώροι για κατασκήνωση με μεγαλύτερο αυτόν του χωριού Τρόοδος, που φιλοξενεί μέχρι δύο χιλιάδες άτομα. Φροντίστε να μην συμπίπτει η παραμονή σας εδώ με την εορτή της Παναγίας τον δεκαπενταύγουστο γιατί γίνεται πανικός. Όχι ότι θα περάσετε άσχημα, αλλά θα έχει πολυκοσμία αφού αυτές τις μέρες ανεβαίνει εδώ όλη η Κύπρος, με σκηνές, σούβλες και ζιβανίες. Στο Τρόοδος υπάρχει ταχυδρομείο, Youth Hostel, καταφύγιο, και ορειβατικά μονοπάτια με σήμανση. Από εκεί ο δρόμος συνεχίζει προς Πρόδρομο (11 χλμ) και καταλήγει στην Μονή Παναγίας του Κύκκου και τον πανέμορφο Πεδουλά (45χλμ). Στον Πρόδρομο ένας σωστός αγροτικός δρόμος οδηγεί στις Κάτω και στις Άνω Πλάτρες. Όμορφα ανεπτυγμένα χωριά, με μνήμες του ποιητή Γιώργου Σεφέρη που από το 1953 ως το 1956 και ενώ ήταν τοποθετημένος ως πρεσβευτής στην Βηρυτό ταξίδεψε με την γυναίκα του Μαρώ πολλές φορές στο νησί βρίσκοντας ότι: ‘’η Κύπρος είναι ένας τόπος όπου το θαύμα λειτουργεί ακόμη ’’, εννοώντας βέβαια, ότι δεν έχει υποστεί τριβή και φθορά. Στις Άνω Πλάτρες έγραψε τον γνωστό στίχο ‘’τ’ αηδόνια δεν σ’ αφήνουνε να κοιμηθείς στις Πλάτρες’’. 

Στον Πεδουλά γεμίστε το ντεπόζιτο γιατί είναι το τελευταίο βενζινάδικο στην περιοχή, και αν πάτε στο Σταυρό της Ψόκας (27χλμ) ή στην κοιλάδα των Κέδρων μπορεί να δημιουργηθεί πρόβλημα. Όλα τα χωριά εδώ πάνω είναι γεμάτα καταστήματα ακόμα και τράπεζες. Ούτε διανοούμαι να τα συγκρίνω με τα δικά μας ορεινά ‘’θέρετρα’’ γιατί απλά δεν συγκρίνονται σε τίποτα, κυρίως όμως, στις υποδομές. Βρίσκεις όλα τα αγαθά του θεού λες και είσαι σε μεγάλη πόλη. Αυτό λέγεται ανάπτυξη και σοβαρότητα αν θέλεις να κρατήσεις τον κόσμο στα ορεινά. Δυτικά από το Τρόοδος, στην ορεινή Πάφο, βρίσκεται η περίφημη Κοιλάδα των Κέδρων, μια περιοχή σπάνιας φυσικής ομορφιάς όπου ζει το γνωστό θηλαστικό της Κύπρου Αγρινό, που μοιάζει πολύ με το δικό μας κρι – κρι, που ζει στην Κρήτη. 

Στην Πάφο γεννήθηκε σύμφωνα με την παράδοση, η θεά Αφροδίτη. Στην αρχαιότητα υπήρξε πρωτεύουσα της Κύπρου, ενώ στις μέρες μας είναι μια μικρή γοητευτική πόλη. Δεκάδες θησαυροί ήρθαν στο φως από αρχαιολογικές ανασκαφές. Μεταξύ αυτών, τα περίφημα ψηφιδωτά δάπεδα της οικία του Διονύσου, του Θησέα, και του Αιώνα, που θεωρούνται από τα ωραιότερα της Ανατολικής Μεσογείου, και έφτασαν στις μέρες σχεδόν ανέπαφα, παρά τους δεκάξι αιώνες που έμειναν κάτω από τη γη.Η ιστορία έχει μετατρέψει όλη την Πάφο σε ένα ζωντανό μουσείο που έχει συμπεριληφθεί στον κατάλογο της UNESCO για την Παγκόσμια Πολιτιστική Κληρονομιά. 

Η παραθαλάσσια πόλη έλκει τους επισκέπτες με το Φράγκικο κάστρο της, το λιλιπούτειο ψαράδικο λιμανάκι της, την ‘’πέτρα του ρωμιού’’ ή ‘’βράχο της Αφροδίτης’’ λίγο πριν την πόλη, και τα παραδοσιακά καφενεδάκια, εστιατόρια της παραλίας. Εδώ βρίσκεται το δεύτερο διεθνές αεροδρόμιο του νησιού, και η φυσική είσοδος στην χερσόνησο του Ακάμα μια άγρια, σχεδόν ακατοίκητη περιοχή με εκπληκτικές ακρογιαλιές, τοπία και πανέμορφα μονοπάτια της φύσης, χωρίς αλλοιώσεις από ανθρώπινες παρεμβάσεις. Δείτε στην μικρή φυσική σπηλιά, τη λιμνούλα που αναφέρει η παράδοση σαν ‘’Λουτρό της Αφροδίτης’’ από την συνήθεια που είχε η θεά να λούζεται εδώ.

Οι διαδρομές στο νησί δεν είναι μόνο περιηγητικές για να δείτε και να χαρείτε τον τόπο, είναι και οι ‘’άλλες’’, αυτές που ξυπνούν μνήμες και χαράζουν βαθιά στην ψυχή, τα μηνύματα. Οι δρόμοι της Λευκωσίας θα σας βγάλουν, στις Κεντρικές (πρώην Αγγλικές) φυλακές Λευκωσίας. Πίσω από τους ψηλούς πέτρινους τοίχους είναι ‘’τα φυλακισμένα μνήματα’’ σύμβολα όχι μόνο για την εξεγερμένη κατά της βρετανικής κατοχής Κύπρο, μα και για κάθε λαό, κάθε άνθρωπο που μάχεται για την ανεξαρτησία του. Εκεί μέσα βασιλεύει η σιωπή, τα κελιά των φυλακισμένων, και το δωμάτιο με τις αγχόνες. Μέσα στα λουλούδια κείτονται ο Μιχάλης Καραολής και ο Αντρέας Δημητρίου (οι πρώτοι που απαγχονίστηκαν, στις 10/5/56), ο Ιάκωβος Πατάτσος, ο Αντρέας Ζάκος και ο Χαρίλαος Μιχαήλ (9/8/56), ο Μιχαήλ Κουτσόφτας, ο Στέλιος Μαυρομάτης, ο Αντρέας Παναγίδης (21/9/56), και ο νεώτερος από όλους, ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης (14/3/57) Και ακόμα ο Μάρκος Δράκος, που σκοτώθηκε σε ενέδρα (18/1/1957), ο Γρηγόρης Αυξεντίου, που έγινε ολοκαύτωμα στο κρησφύγετο του (3/3/57), ο Στυλιανός Λένας, που πέθανε από τα τραύματά του σε μάχη (28/3/57) και ο Κυριάκος Μάτσης που σκοτώθηκε και αυτός στο κρησφύγετο του (19/11/58). Οι θυσιασμένοι για την ελευθερία ήταν 13, τα μνήματα όμως είναι εννιά γιατί οχτώ απ’ αυτούς, τους έθαψαν μαζί οι Άγγλοι (ανά δύο σε κάθε τάφο) για να εξοικονομήσουν χώρο αφού είχαν προοπτική και για άλλα κατορθώματα, που δεν θα χωρούσαν στο μικρό χώρο.

Λευκωσία – Σταυροβούνι – Πυργά – Ποταμιά: Από την πρωτεύουσα βγαίνουμε στον αυτοκινητόδρομο Α1 με κατεύθυνση τη Λεμεσό. Διανύουμε περίπου 30 χλμ και ακολουθούμε τις πινακίδες Κόρνος. Χρησιμοποιώντας αυτή την έξοδο του Α1 και στην πρώτη διασταύρωση με τον παλιό δρόμο Λευκωσίας – Λεμεσού βλέπουμε την καφέ πινακίδα που μας οδηγεί στο Σταυροβούνι. Όλες οι καφέ πινακίδες στην Κύπρο οδηγούν σε μουσεία, αξιοθέατα, μοναστήρια και αξιόλογες εκκλησίες. Το μοναστήρι του Σταυροβουνίου διακρίνεται από μακριά να στέκει στην κορυφή του βουνού. Ο στενός όλο στροφές δρόμος μας ανεβάζει στα 750 μ. υψόμετρο. 

Εκπληκτική θέα του κάμπου, των μικρών χωριών, της Λάρνακας και του κόλπου της μέχρι εκεί που φτάνει η ματιά, στην θάλασσα. Σε ένα άνυδρο βραχώδες μέρος σαν αυτό, σύμφωνα με την παράδοση, ίδρυσε η Αγία Ελένη, μητέρα του Αγίου Κωνσταντίνου την μονή. Ερχόμενη από τους άγιους τόπους άφησε στο μοναστήρι ένα κομμάτι από Τον Τίμιο Σταυρό. Η αδελφότητα των εκεί μοναχών τηρεί εξ’ ίσου αυστηρούς κανόνες με την αδελφότητα του Αγίου όρους στην Ελλάδα. Στην μονή ισχύει το άβατο για τις γυναίκες ενώ στους άντρες οι επισκέψεις επιτρέπονται κάθε μέρα από τις 12.00 – 14.00. Στις 14 Σεπτεμβρίου ημέρα της υψώσεως του Τίμιου Σταυρού γίνεται εντυπωσιακή τελετή και εορτασμός. Αξίζει να δείτε τις πανέμορφες εικόνες και τις τοιχογραφίες που κοσμούν την μονή. Εντυπωσιακό είναι το ξυλόγλυπτο τέμπλο. Οι φωτογραφίες απαγορεύονται όπως και η λήψη με κάμερα. (όπως στις περισσότερες μονές). 

Στον γυρισμό φτάνοντας στους πρόποδες του βουνού επισκεφθείτε τους εξαιρετικούς αγιογράφους της μονής Αγίας Βαρβάρας, και στη διασταύρωση, ακολουθήστε την πινακίδα που οδηγεί στα Πυργά. Λίγο πριν το χωριό, αντικρίζεται τον Άγιο Αλέξανδρο εκκλησία αφιερωμένη στους 1619 αγνοούμενους κατά την διάρκεια της εισβολής των Τούρκων στο νησί το 1974. Η εκκλησία χτίστηκε το 1995 από το ζεύγος Οικονόμου Χριστοφόρου και Ελένης Παπαχριστοφόρου και είναι αφιέρωμα στον γιο τους Αλέξανδρο και στους υπόλοιπους 1618 αγνοούμενους. Υπάρχουν αδιάσειστα στοιχεία ότι συνελήφθησαν από τα στρατεύματα του Αττίλα και οδηγήθηκαν σε φυλακές στην Τουρκία και στα κατεχόμενα. Αν εξαιρέσουμε τις δηλώσεις Ντενκτάς (που αποσύρθηκαν ως αναληθείς μετά την διεθνή κατακραυγή) ότι ‘’εκτελέσθηκαν’’ η τούρκικη πλευρά δεν έδωσε ως σήμερα κανένα συγκεκριμένο στοιχείο για την τύχη τους. Μέσα στην εκκλησία εντυπωσιάζει ο λιτός διάκοσμος και η βαρύτητα που έχει δοθεί στο τέμπλο, που είναι διακοσμημένο από τις φωτογραφίες των Ελλήνων και Κυπρίων που αγνοούνται. 

Η Ποταμιά είναι ένα μικρό χωριό, που όμως έχει την μοναδικότητα να κατοικείτε από ελληνοκυπρίους και τουρκοκυπρίους σε μια παράξενη στις μέρες μας συμβίωση. Παράξενη γιατί τόσα που ακούγονται, θα έλεγε κανείς ότι δεν υπάρχει περίπτωση να ξαναζήσουν μαζί. Πριν την εισβολή αυτό ήταν δεδομένο και καθόλου παράξενο, όμως μετά την εισβολή, ήρθε η εντολή του ψευδοκράτους και εγκαταλείφθηκαν οι πατρογονικές εστίες. Ο πρόεδρος της κοινότητας Ποταμιάς εξήγησε όλα αυτά τα άγνωστα στοιχεία που κάνουν το χωριό να ζει και να αναπτύσσεται ανεξάρτητα της καταγωγής του καθενός. Μάλιστα σαν επίρρωση των προαναφερομένων ένας νεαρός μουσουλμάνος μας είπε ότι δεν νοιώθει να τον χωρίζει τίποτα όμως αισθάνεται ότι τους ενώνουν πολλά. 

Στο Λονδίνο υπάρχει μια ολόκληρη περιοχή που Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι δεν χώρισαν ποτέ και, 27 χρόνια μετά την εισβολή του Αττίλα, εξακολουθούν να ζουν στα σπίτια τους, και να δουλεύουν στα μαγαζιά, και τις παντός είδους επιχειρήσεις τους που βρίσκονται πλάι – πλάι. Δεν έχουν σχέση με την ‘’Πράσινη γραμμή’’, όμως τα τριγύρω εμπορικά δρομάκια που έχουν τις ασχολίες τους ονομάζονται ‘’Green Lanes’’.

Λευκωσία – Ταμασσός – Μονή Μαχαιρά – Φικάρδου – Κακοπετριά: Από τον Α9 ή τον Ε- 902 με κατεύθυνση το χωριό Πέρα που καταλήγουν και οι δύο. Οι ενδεικτικές πινακίδες ‘’Πολιτικό’’ και ‘’Ταμασσός’’ μας δείχνουν την διαδρομή. Η Ταμασσός ήταν μια πολύ σημαντική πόλη – Βασίλειο στην αρχαιότητα. Πλούσια σε μεταλλεύματα χαλκού γνώρισε μέρες δόξας και οικονομικής αυτοδυναμίας. Οι ανασκαφές τα τελευταία χρόνια έφεραν στο φως περίφημους βασιλικούς τάφους, και τα διάσημα στην αρχαιότητα εργαστήρια χαλκού. Επίσης οι αρχαιολόγοι εντόπισαν το ιερό της Αφροδίτης – Αστάρτης που αναζητούσαν επίμονα εδώ και χρόνια στον χώρο αυτό. Στον ίδιο δρόμο περνάτε από τους Καπέδες ενώ ο δρόμος αρχίζει να στενεύει, και δεν υπάρχει διαχωριστική λωρίδα. 

Μια πρώτη στάση γίνεται στο μοναστήρι του Άγιου Ονούφριου στα δεξιά σας, που για χρόνια ασκήτευε σε μια σπηλιά. Το 1450 χτίσθηκε το εκκλησάκι και το 1571 καταστράφηκε από τους Τούρκους. Ξανακτίσθηκε εκ’ θεμελίων το 1730 από τον Ηγούμενο Παρθένιο. Το 1818 επιδιορθώθηκε από τον εθνομάρτυρα Αρχιεπίσκοπο Κυπριανό, και τέλος το 1966 ανακαινίσθηκε επί ηγουμένου Διονυσίου για να θυμίζει στον επισκέπτη την δύναμη της χριστιανοσύνης. Στο εκκλησάκι υπάρχουν σπάνιες τοιχογραφίες, ενώ ο γεμάτος δέντρα περίβολος κρατάει σκιά, και η βρύση με το κρύο νερό θα σας ξεκουράσει και θα σας προσφέρει δροσιά, τόσο απαραίτητη στην Κύπρο των υψηλών καλοκαιρινών θερμοκρασιών. 

Σε 41 συνολικά χλμ νοτιοδυτικά της Λευκωσίας θα βρεθείτε σε ένα από τα παλαιότερα και σημαντικότερα μοναστήρια ολόκληρης της Κύπρου. Στην μονή Μαχαιρά. Ιδρύθηκε τον 11^ο Αι. (1148) από δύο μοναχούς μετά την ανεύρεση εικόνας της Παναγίας μέσα σε μια σπηλιά. Η εικόνα αποδίδεται στον Απόστολο Λουκά. Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας αποτέλεσε κέντρο παιδείας και γραμμάτων με έντονο εκπαιδευτικό έργο, διαδραματίζοντας σοβαρό κοινωνικό ρόλο αφού τύπωνε βιβλία πριν από το πρώτο κοινό κυπριακό τυπογραφείο. Εδώ μόνασε ο αρχιεπίσκοπος Κυπριανός που εκτελέστηκε από τους Τούρκους με εκατοντάδες άλλους κληρικούς και λαϊκούς τον Ιούλιο του 1821. Μέσα στις σημαντικές δραστηριότητες αυτή την εποχή, είναι η δημιουργία ενός κέντρου επανένταξης πρώην τοξικομανών νέων. Στην Ι. Μονή λειτουργεί βιβλιοπωλείο με ιστορικές εκδόσεις – ντοκουμέντα και όλη την σειρά των βιβλίων του γέροντα Παϊσιου του Αγίου όρους, και πρότυπο μουσείο με μια οργάνωση και ανάδειξη των εκθεμάτων, που δεν έχει να ζηλέψει τίποτα από τα πιο σύγχρονα ευρωπαϊκά. Γιορτάζει κάθε χρόνο στις 15 Αυγούστου ενώ στις 8 Σεπτεμβρίου γίνεται μεγάλο θρησκευτικό πανηγύρι. 

Πολύ κοντά στην μονή (20’ με τα πόδια) υπάρχει το κρησφύγετο που πολέμησε και θυσιάστηκε ο Γρηγόρης Αυξεντίου, ο μεγαλύτερος ήρωας του Κυπριακού Απελευθερωτικού Αγώνα ’55 – ’59. Ο Ανδριάντας του κοσμεί το κρησφύγετο. Μέσα στην μονή υπάρχει πλούσιο φωτογραφικό υλικό εποχής. Η περιπόθητη σύλληψη του Αυξεντίου από τους Άγγλους δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ. Στις 3 Μαρτίου του ’57 χίλιοι Βρετανοί πολιόρκησαν το κρησφύγετο που είχε ο Αυξεντίου με τρεις ακόμη συντρόφους του. Οι απώλειες των Άγγλων ήταν πολλές, έτσι μετά από μάχη επτά ωρών και αφού δεν μπόρεσαν να τον κάμψουν έλουσαν το κτίριο με πετρέλαιο και έβαλαν φωτιά. Οι τρεις σύντροφοί του κατόπιν παροτρύνσεως του παραδόθηκαν πριν βάλουν φωτιά. Ο ίδιος έμεινε και πολέμησε μέχρι το τέλος. 

Φεύγοντας από τη μονή και το κρησφύγετο, ακολουθήστε τον ασφαλτόδρομο που βγάζει Λαζανιά και Γούρρι. Στο Γούρρι υπάρχει διασταύρωση που οδηγεί στο χαρακτηρισμένο ‘’αρχαίο μνημείο’’ χωριό Φικάρδου. Πρόσφατα ανακαινισμένο με σπάνια, αξιόλογη αρχιτεκτονική. Τα σπίτια και εξωτερικά, έχουν αξιόλογα έργα ξυλουργικής και ξυλογλυπτικής του 18^ου Αι, θαυμάσιες κεραμοσκεπές και είναι πετρόχτιστα, με τις πέτρες τους προσεκτικά λαξεμένες μια – μια. Αξιόλογα σπίτια όπως του Κατσινιώρου, και του Αχιλλέα Δημήτρη, μέρη των οποίων κατασκευάστηκαν τον 16^ο Αι. έχουν αναστηλωθεί σαν ζωντανό πλέον δείγμα αγροτικής αρχιτεκτονικής.

Τα συγκεκριμένα σπίτια το 1988, βραβεύτηκαν με την διάκριση EUROPA NOSTRA. Στο χωριό υπάρχει ηρώο αφιερωμένο ‘’στους ήρωες της αντίστασης που δολοφονήθηκαν στο πραξικόπημα στον Άγιο Τύχωνα (έξω από την Λεμεσό) στις 16 Ιουλίου 1974. Στην πλατεία δοκιμάστε πεντανόστιμες λιχουδιές στο ταβερνάκι από προϊόντα που παράγονται στο Φικάρδου. Γυρίζοντας πίσω στην διασταύρωση συνεχίστε στον κεντρικό δρόμο με κατεύθυνση Φαρμακά και Παλαιοχώρι. Στο μικρό φράγμα και την λιμνούλα που συναντάτε γίνονται ακόμη και ιχθυοκαλλιέργειες.  Αγρός, Χανδριά, Κυπερούντα, που το μέγεθός της την κάνει να μοιάζει με κωμόπολη. Περιποιημένα τα δωμάτια στα ξενοδοχεία, καλό φαγητό στα ταβερνάκια, πεντανόστιμες μαρμελάδες και γλυκά κουταλιού.

Πολύ κοντά είναι η εκπληκτικά διατηρημένη Κακοπετριά - ένα από τα ομορφότερα ορεινά χωριά – που ξανάφτιαξαν όλα τα παλιά σπίτια όπως ήταν κάποτε, και τώρα ο τόπος σφύζει από ζωή. Παρκάρετε την μοτοσυκλέτα σας σε οποιοδήποτε πάρκινγκ και περπατήστε στα σοκάκια της. Το καταπράσινο περιβάλλον είναι πρόκληση για πεζοπορία τουλάχιστον κατά μήκος του ποταμού, και πάνω από το πέτρινο παραδοσιακό γεφύρι έως τον παλιό νερόμυλο. Τεράστιο κτίσμα των αρχών του αιώνα άλεθε με κινητήρια δύναμη το νερό, όλα τα γεννήματα της περιοχής. Το νερό συνεχίζει να τρέχει άφθονο στην βάση του, αλλά τώρα έχει μετατραπεί η χρήση, σε εστιατόριο, μπαρ, ξενοδοχείο. Ο Ξενώνας Ληνός έχει φτιαχτεί για να μεταφέρει τον επισκέπτη πίσω στον χρόνο. Τα δωμάτιά του πανέμορφα, με ταιριαστή διακόσμηση, και παλιά κρεβάτια, αποτελούν πρόκληση για διαμονή και παραπέρα γνωριμία με τον τόπο. Υπάρχει ένα πανέμορφο μαγαζάκι με πήλινα σκεύη, και με παλιούς χάρτες, γκραβούρες της Κύπρου, Αν τα πήλινα είναι δύσκολο να μεταφερθούν με την Μοτο, δεν θα έλεγα το ίδιο για τις εξαιρετικές γκραβούρες. 

Ορεινά μέρη επί το πλείστον γνώρισα. Θα περίμενε κανείς ότι ‘’έπρεπε’’ οι επισκέψεις να γίνουν σε μεγάλες πόλεις, και τα ομολογουμένως εξυπηρετικά μεγάλα πολυτελή τουριστικά συγκροτήματα. Αν μη τι άλλο θα ‘’έπρεπε’’ να κολυμπήσω στα πρασινογάλανα νερά του νησιού. Προτίμησα όμως να γνωρίσω την Κύπρο που μιλάει για τον πολιτισμό και την θρησκευτικότητά της. Προτίμησα να γνωρίσω στην Κύπρο τα στοιχεία αυτά, που οδηγούν μνήμες και αγώνες για την Ελευθερία και ανεξαρτησία. Είναι πιθανό, να ξεχάστηκαν μονοπάτια σ’ αυτές τις διαδρομές ή ακόμη να παραλήφθηκαν. Ήταν όμως μια πρώτη, συνολική προσέγγιση, και τίποτα δεν εμποδίζει να επανέλθουμε.

Μην περιορίσετε τις επισκέψεις σας σε μουσεία και έργα πολιτισμού, η Κύπρος έχει πολιτισμό και έκφραση εννέα χιλιάδων χρόνων και είναι φυσικό να βρίθει αρχαιολογικών συλλογών. Επεκτείνετε τις επισκέψεις σας σε μέρη που αναδεικνύουν τους πολύχρονους αγώνες των Κυπρίων για ανεξαρτησία, ξετυλίγοντας με την ματιά σας τη σύγχρονη ιστορία του νησιού. Δεν θα χρειαστείτε πολύ χρόνο για να βρείτε συγγένειες με την Ελλάδα. Ελλάδας μνήμες – αυτό είναι, που το νησί ξυπνά μέσα μας. Μαζί με τις δικές της, και οι Ελλαδίτικες λαμπρές σελίδες της ιστορίας. Αυτή την Κύπρο συστήνω να επισκεφθείτε και εσείς.

Ο γνωστός Κύπριος επιχειρηματίας – συλλέκτης Δημήτρης Πιερίδης μετά από τα οκτώ μουσεία που έχει ιδρύσει στην Κύπρο και την Ελλάδα, δημιούργησε στην Αθήνα, το πρώτο μουσείο αρχαίας Κυπριακής τέχνης με ξεχωριστά εκθέματα από την συλλογή του, που θεωρείται από τις σημαντικότερες παγκοσμίως.

ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Ιδέα & υλοποίηση μορφής: Άγγελος Σινάνης

Χρόνος: Τουλάχιστον ένα τριήμερο- τετραήμερο. Εποχή: Άνοιξη είναι η ωραιότερη εποχή των Κυπριακών εξοχών. Έκταση: 9.251 τ. χλμ, το τρίτο της Μεσογείου. Υψόμετρο: 0 –  1952 μ κορυφή Όλυμπος - Τρόοδος , Πληθυσμός: 738.800 (1996).

Αυτόματος Αριθμός Κλήσης: 00357 για Λευκωσία, μετά τον κωδικό προσθέτουμε το Νο – 2 – και ακολουθεί το εξαψήφιο νούμερο. Αντίστοιχα για Λάρνακα 4, Λεμεσό 5 , Πάφο 6, Αγία Νάπα 3.

ΔΙΑΜΟΝΗ: Πολλά καλά ξενοδοχεία σε όλο το νησί. Οι Κυπριακές Αερογραμμές αλλά και η Ο. Α. προσφέρουν φθηνές λύσεις αν μείνετε τρεις – τέσσερις μέρες. Πληροφορίες, Κατάλογοι, Κρατήσεις: Cyprus Hotel Association 00357 2 374251, Fax 375460.

ΚΑΜΠΙΝΓΚ: Δεκάδες χώροι για ελεύθερη κατασκήνωση. Ζητήστε από τον Κ.Ο.Τ. Αθηνών το φυλλάδιο ‘’Εκδρομικοί χώροι’’. ’Αγία Νάπα (Επαρχία Αμμοχώστου) 03 – 721946, Ακτή του Κυβερνήτη – (Πεντάκωμο - Λεμεσός) 06 – 632300, Φεγγάρι (Coral Bay – Πάφος) 06 - 621534, Γεροσκήπου Ζήνων κάμπινγκ (Πάφος) 06 – 242277, Polis (Πάφος) 06 321526, Forest Beach (Λάρνακα – Πύλα) 04 – 654483,  Τρόοδος (Τρόοδος) 05 - 421624.

ΦΑΓΗΤΟ: Ρωτήστε για το εκπληκτικό καπνιστό κρέας, και φυσικά δοκιμάστε. Προσοχή στην ‘’ζιβανία’’ είναι πιο δυνατή από το δικό μας τσίπουρο. Αρκετές καλές ταβέρνες στην Λευκωσία, ‘’Αρχοντικό’’ 450080, ‘’Κελλάρι’’ 448338. Δοκιμάστε το γλυκό κόκκινο κρασί κουμανταρία.

ΑΧΡΕΙΑΣΤΑ: Α΄ Βοήθειες: 199, Αστυνομία: 199, Σε περίπτωση βλάβης της μοτοσυκλέτας, ανταλλακτικά, ακόμα και ενοικιάσεις ελάτε σε επαφή με τον Joe – Χρήστο Κοκκή, Κυριάκου Μάτση 55, Άγιος Δομέτιος, Λευκωσία Τηλ 00357 2 780280, 355263 Fax 003572355177, κινητό 09485184. Οδική Βοήθεια για Μοτοσυκλετιστές: C.A.A.: Cyprus Automobile Association /Chr Mylonas 12 / PB 2279, Nicosia 141 / Τηλ 02 313233, 313131, Α­νοι­χτά α­πό Ιού­νιο έ­ως Σε­πτέμ­βριο, Δευ­τέ­ρα, Τρί­τη, Τε­τάρ­τη, Πα­ρα­σκευ­ή:08:00 - 13:00 και 15:00 - 19:00, Πέ­μπτη, Σάβ­βα­το: 08:00 - 13:00. Σε 24ω­ρη βά­ση α­πό ό­λο το νη­σί κα­λεί­τε S.O.S  02 3131315. Κυ­πρια­κή Ο­μο­σπον­δί­α Μο­το­συ­κλέ­τας (Κ.Ο.Μ.) Λ. Τσε­ρί­ου 9, Στρό­βο­λος, Λευ­κω­σί­α.

ΠΡΟΣΟΧΗ: Στην Κύ­προ ο­δη­γού­με στο α­ρι­στε­ρό μέ­ρος του δρό­μου. Α­νάπο­δα δη­λα­δή για μας. Με­γά­λη προ­σο­χή για να μην μπού­με στο α­ντί­θε­το ρεύ­μα χρειά­ζε­ται στις πλα­τεί­ες και στην έ­ξο­δο - εί­σο­δο σε βεν­ζι­νά­δι­κα.

ΧΡΗΣΙΜΑ: Τράπεζες: Δευτ  - Σαβ: 08.30 – 12.30, και 15:30 - 17:30, το απόγευμα, σε ορισμένες Τράπεζες για τουριστική εξυπηρέτηση. Ι­σο­τι­μί­α: 1λί­ρα = 596,177 δρχ (Ιαν ’01), Κυπριακός Οργανισμός Τουρισμού (Κ.Ο.Τ.) Αθήνα Τηλ 01 3610178, Κ.Ο.Τ. Κύπρου Λευκωσία Τηλ 02 – 337715. Πρεσβεία Κύπρου στην Ελλάδα, Ηροδότου 16, Τηλ 01 7232727, Πρεσβεία Ελλάδας στην Κύπρο, Λόρδου Βύρωνα 8 - 10, Τηλ 00357 2 680645.

ΠΡΟΣΒΑΣΗ: Με πλοίο από Πειραιά: Κεντρικό Λιμεναρχείο Πειραιά 01 4226000 – 4. Το πρακτορείο της εταιρείας Salamis Lines, Φιλελλήνων 9 στον Πειραιά 01 4294325, 526, 635, 920 σας πληροφορεί αξιόπιστα για τα δρομολόγια, σας προμηθεύει εισιτήρια, και ταξιδεύετε με το Nissos Kypros ή το Salamis Star, από Σεπτέμβριο έως τέλος Φεβρουάριου, κάθε Πέμπτη στις 20.00 μ.μ., ενώ από αρχές Μαρτίου, έως τέλος Αυγούστου, κάθε Πέμπτη στις 19.00 μ.μ. Ενδεικτικό κόστος χαμηλής σαιζόν από Πειραιά σε δίκλινο  55000 Δρχ + 5000 Δρχ λιμενικά τέλη (Λ.Τ.) - (176,08 EURO) άτομο, και σε τετράκλινο 37000 Δρχ + 5000 Δρχ (Λ.Τ.) - (123,26 EURO) άτομο, 16000 Δρχ + 3000 Δρχ (Λ.Τ.) - (55,76 EURO) η μοτοσυκλέτα ανεξαρτήτως κυβικών. Η υψηλή σαιζόν είναι ακριβότερη όμως, έχετε την δυνατότητα να πάρετε εισιτήριο για κατάστρωμα, πράγμα που τον χειμώνα δεν γίνεται. Με Αεροπλάνο: Δύο διεθνή αεροδρόμια Λάρνακας και Πάφου. Κρατήσεις και κόστος εισιτηρίου στο 01 9666666 Ολυμπιακή Αεροπορία και στην Cyprus Airways 01 3247801 – 3, 3242736, ενδεικτική ενιαία τιμή πήγαινε – έλα, για ένα άτομο (ΙΑΝ ’01) 49000 + 11000 Δρχ φόροι αεροδρομίων (176,08 EURO). Από Θεσσαλονίκη Cyprus Airways 031 228352. Διάρκεια ταξιδιού από Αθήνα 1ω – 40’, από Θεσσαλονίκη 2ω. 

ΒΕΝΖΙΝΑΔΙΚΑ: Mobil, BP, Agip. Να έχετε μαζί σας πάντα, λίγα χαρτονομίσματα (5, 10, 20 λίρες) για τους χρηματοδέκτες και δεν θα αντιμετωπίσετε κανένα πρόβλημα. Super 2 λίρες το γαλόνι, 45 sent το λίτρο Unleaded λίγα sent διαφορά. 

ΧΑΡΤΕΣ: Πολύ καλός ο RV Verlag ‘’Κύπρος’’ (Zypern’’) σε κλίμακα 1: 200.000 / Ελευθερουδάκης, Στην Λευκωσία αλλά και σε όλο το νησί θα βρείτε τον οδικό τουριστικό χάρτη ‘’Cyprus’’ σε κλίμακα 1: 250.000.

ΒΙΒΛΙΑ: Στον Ελευθερουδάκη θα βρείτε στα αγγλικά τον Thomas Cook «Cyprus», και τον ομότιτλο Rough Guide.

ΛΕΣΧΕΣ ΜΟΤΟΣΥΚΛΕΤΑΣ: Πληροφορίες για το ταξίδι σας, όλο το χρόνο, βρίσκετε στους ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΕΡΙΗΓΗΤΕΣ - Σύλλογος Μοτοσικλετιστών - Ελάτη Τρικάλων  - τ.κ. 42032  Πύλη, Τηλ - Fax: 0434 71826.

Περισσότερες Πληροφορίες για την ΚΥΠΡΟ αντλήστε από την Ενδεικτική Αρθρογραφία – Βιβλιογραφία:

• Κύπρος / Εφημ. Καθημερινή / τόμος ΙΖ
• Φυλακισμένα Μνήματα / Μάριου Πλωρίτη / ‘’το βήμα’’ 29/3/98
• Κύπρος / ένθετο 7 ημέρες / Εφημ. Καθημερινή 17/7/94
• Τα κυπριακά βουνά / Ανδρέα Π. Ζαχαρίου / Νέα Οικολογία Τ 160
• Κερύνεια / ένθετο 7 ημέρες / Εφημ. Καθημερινή 23 / 8 / 98
• Λευκωσία / ένθετο 7 ημέρες / Εφημ. Καθημερινή 10 / 8 / 97

 ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ (1839 λέξεις)

ΛΙΜΝΟΘΑΛΑΣΣΑ ΓΙΑΛΟΒΑ

Κείμενο - Διαφάνειες: Άγγελος Σινάνης e – mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

© Φεβρουάριος 2001

Μετά την Κυπαρισσία και τα Φιλιατρά – με την μικρογραφία του Πύργου του Άϊφελ! προσφορά κάποιου ομογενούς– η συνηθισμένη διαδρομή μέσω Γαργαλιάνων σας φέρνει μια ώρα νωρίτερα στην Πύλο. Αν όμως πάρετε τον δρόμο μέσα από τα κτήματα και τις ελιές με κατεύθυνση τον Μάραθο ή Μαραθούπολη – έχει και κάμπινγκ – θα αντιλήφθητε γιατί η Πελοπόννησος είναι τόσο αγαπητή στους ταξιδιώτες. 

Κάθε παράκαμψη και μια μικρή έκπληξη, κάθε γωνιά και ένα ακόμη μυστικό αποκαλύπτεται. Δίπλα σας στην διαδρομή, συνοδεύεστε από την Νησίδα Πρώτη – Μαραθονήσι – με ερείπια μυκηναϊκής ακρόπολης και τους θρύλους που την φέρουν σαν καταφύγιο πειρατών, ενώ γρήγορα φτάνεται στον Μάραθο, το επίνειο των Γαργαλιάνων. Ήρεμο χωριό με όμορφο λιμανάκι, που τα παλιά χρόνια έσφυζε από ζωή με την εξαγωγή της σταφίδας από όλη την περιφέρεια δια θαλάσσης στις ξένες αγορές. Στην πραγματικότητα εκείνα τα χρόνια (1860 – 1886) η σταφίδα αποτελούσε το κύριο εξαγώγιμο προϊόν, γιαυτό και μια καλή ή κακή χρονιά σήμαινε για τους Πελοποννήσιους χαρά ή πένθος. 

Σήμερα οι μεγάλες σταφιδαποθήκες της εποχής έχουν μετατραπεί σε εστιατόρια, μπαρ, γενικά σε κέντρα διασκέδασης. Οι ψαρόβαρκες κάθε πρωί φέρνουν την φρέσκια ψαριά στα μαγαζιά αλλά και στα μεγαλύτερα παραθεριστικά κέντρα της περιοχής. Αν βρεθείτε εδώ καλοκαιρινό σούρουπο θα απολαύσετε το ωραιότερο ηλιοβασίλεμα της διαδρομής. Μπορείτε να ζητήσετε από κάποιον ψαρά να σας μεταφέρει στην νησίδα Πρώτη και από τα σκαλοπάτια να ανεβείτε στην Μονή Γοργοπηγής (Παναγίας).

Ο παραλιακός, ήσυχος επαρχιακός δρόμος συνεχίζει περνώντας τις ιαματικές πηγές στο Βρομονέρι, τα μεγάλα χωράφια με τις ελιές και τα αμπελάκια. Στην διασταύρωση που θα συναντήσετε δεξιά, υπάρχει πινακίδα προς Πετροχώρι & Ναυαρίνο. Ακολουθώντας την διαδρομή προς το ξενοδοχείο ‘’Ναυαρίνο’’ διανύετε περίπου 4 χλμ και μπροστά σας ξανοίγετε η θαυμάσια παραλία Πετροχώρι, πιστεύω ξεχασμένη, αφού κατακαλόκαιρο έχει ελάχιστους κολυμβητές ενώ η  έκταση της φτάνει τουλάχιστον τα 800 μέτρα, όλα με κατάξανθη άμμο. 

Μια μικρή διασταύρωση πριν το Πετροχώρι οδηγεί μέσω ενός επικίνδυνα στενού ασφαλτόδρομου στον πανέμορφο, ολοστρόγγυλο όρμο της Βοϊδοκοιλιάς. Το τοπίο είναι ιδιαίτερου φυσικού κάλους με δεκάδες όμορφες Αμμοθίνες, πλούσια πολιτιστική αξία, ενώ όλη η περιοχή έχει μεγάλο αρχαιολογικό ενδιαφέρον πράγμα που αποδεικνύει η ανασκαφή του Σπυρίδωνα Μαρινάτου που έφερε στο φως έναν θολωτό μυκηναϊκό τάφο, που ανήκει στον Θρασυνίδη, γιο του Νέστορα, στην άκρη του γραφικού κόλπου της Βοϊδοκοιλιάς, ενώ κατά μήκος οι αρχαιολόγοι είναι βέβαιοι ότι υπάρχει η ελληνιστική Πύλος και τα νεκροταφεία της, ίσως και κάτω από την σημερινή λιμνοθάλασσα Διβαρίου – Γιάλοβας. Υπάρχουν πρόσφατες πινακίδες που πληροφορούν τον επισκέπτη ότι βρίσκεται σε αρχαιολογικό χώρο. 

Η αμμώδης έκταση της Βοϊδοκοιλιάς, χωρίζει την λιμνοθάλασσα Γιάλοβα από το Ιόνιο Πέλαγος, ενώ στην δυτική ακτή της χερσονήσου του Κορυφάσιου και απέναντι από το βόρειο άκρο της Σφακτηρίας, εκτός της εκπληκτικής αμμουδιάς Βοϊδοκοιλιά, ορθώνεται σε έκταση 50 στρ. το φράγκικο κάστρο το Παλιοναυαρίνο, Αβαρίνο, Ναβαρίνο, Παλαιόκαστρο σήμερα, που είχε κτίσει πάνω στα λείψανα της ακρόπολης της αρχαίας Πύλου ο Νικόλαος Β’ Σαιντομέρ στο διάστημα μεταξύ 1281 – 1289. Υπάρχουν ερείπια αρχαίου τείχους και η ‘’σπηλιά του Νέστορα’’, που πρώτος ερεύνησε ο Ερρίκος Σλήμαν το 1874, και στη συνέχεια οι W. A. Mc Donald και Δ. Θεοχάρης το 1952 και τέλος οι Γ. Σ. Κορρές και Αδ. Σάμψων το 1980. 

Η πρόσβαση στο Παλαιόκαστρο από την αριστερή πλευρά της παραλίας γίνεται σε 40’ περίπου, με απότομο μονοπάτι και κουραστική ανάβαση, αλλά στο τέλος η μοναδική θέα προς τη λιμνοθάλασσα, το Ιόνιο και τις τριγύρω νησίδες χαροποιεί αφάνταστα. Αν μάλιστα περπατήσετε μέχρι το στενό της Συκιάς θα βρεθείτε στην κύρια είσοδο του κάστρου, και σχεδόν δίπλα σας την Σφακτηρία, τη κορφή του Προφήτη Ηλία και τον κόλπο του Ναυαρίνου. 

Δίπλα ακριβώς από την Βοϊδοκοιλιά αρχίζει ένας εκπληκτικός υδροβιότοπος, η λιμνοθάλασσα Διβάρι Γιάλοβας Πύλου. Γειτνιάζοντας με τον όρμο του Ναυαρίνου είναι η νοτιότερη μαζί με το Κοτύχι, στον μεταναστευτικό διάδρομο Μεσογείου - Αφρικής, και η πρώτη που συναντούν τα πουλιά φτάνοντας στην Ελλάδα την Άνοιξη, και η τελευταία όταν φεύγουν. Οι ειδικοί μετά από έρευνα χρόνων υπολογίζουν ότι περνούν από αυτόν το ‘’διάδρομο’’ πάνω από πέντε δισεκατομμύρια πουλιά το χρόνο!

Σε μηδενικό υπερθαλάσσιο ύψος, τα πεντακόσια της στρέμματα μαζί με την ευρύτερη περιοχή φτάνουν συνολικά πέντε χιλιάδες στρ. φιλοξενώντας 260 είδη πουλιών μεταξύ αυτών και 280 Αργυροτσικνιάδες, το σπανιότερο είδος ευρωπαϊκού ερωδιού, για το οποίο η Γιάλοβα είναι η σημαντικότερη περιοχή διαχείμασης σε ολόκληρη την Ελλάδα. Εκτός από τους ερωδιούς ζουν εδώ, Χαλκόκοτες – υπολογίζεται περίπου το 15% του Ευρωπαϊκού πληθυσμού -πάπιες, φλαμίνγκο, λευκοτσικνιάδες, Κύκνοι, θαλάσσιες χελώνες (στην παραλία του Ρωμανού) ψαραετοί, ο σπάνιος Αφρικανικός Χαμαιλέων, ερπετά, και αμφίβια, ενώ σπανίως κάνουν την εμφάνισή τους βασιλαετοί και σταυραετοί, μάλλον από λάθος προσανατολισμό. Έρχονται εδώ για το ήπιο χειμωνιάτικο κλίμα και την παρουσία τροφής στο υψηλής αισθητικής και βιολογικής αξίας φυσικό ‘’ιχθυοτροφείο’’ στο Διβάρι. Στα νερά της λιμνοθάλασσας έχουν καταγραφεί 16 είδη ψαριών από τσιπούρες και λαβράκια ως κέφαλοι, χέλια, και αθερίνα. Την άνοιξη με την αποδημία, το θέαμα ξεπερνά κάθε περιγραφή, καθώς πάνω από την λιμνοθάλασσα περνούν χιλιάδες πουλιά.

Όλοι λίγο – πολύ γνωρίζουμε ότι τα χελιδόνια είναι μεταναστευτικά πουλιά και κάθε τέλη φθινοπώρου φεύγουν από την Ελλάδα για πιο ζεστά μέρη όπως η Αφρική. Λιγότεροι γνωρίζουν ότι μαζί με τα χελιδόνια μεταναστεύουν και δεκάδες γνωστά μας είδη σαν τον κοκκινολαίμη, το αηδόνι, το ορτύκι τον πελαργό. Άγνωστα είδη σε πολλούς, (Αργυροτσικνιάδες, Φοινικόπτερα, Χαλκόκοτες, δεκάδες είδη ερωδιών) φεύγουν και αυτά από την χώρα μας διασχίζοντας την Μεσόγειο και την Σαχάρα για να φτάσουν – όσα φτάσουν - στην Αφρική, αντιμετωπίζοντας δεκάδες προβλήματα που ξεκινούν από τις καιρικές συνθήκες, την εγκατάλειψη του γνώριμου περιβάλλοντος που ως τότε ζούσαν, η κούραση και μύρια άλλα προβλήματα. 

Η μεγαλύτερη όμως έγνοια τους, είναι η στάση και η τροφή. Και οι δύο παράγοντες είναι απολύτως αναγκαίες για την επιβίωσή τους. Σοβαρότατο πρόβλημα έχει η χώρα μας αφού πάνω ακριβώς σε αυτή την περίοδο της μαζικής μετανάστευσης αρχίζει το κυνήγι. Έτσι ο ανθρώπινος παράγοντας επιβαρύνει περισσότερο το ‘’κόστος’’ που πρέπει κάθε πουλί να πληρώσει για να πετύχει το ταξίδι του, προσθέτοντας με την διαρκή και κάθε χρόνο επαναλαμβανόμενη επιμήκυνση της κυνηγετικής περιόδου, ακόμα ένα πρόβλημα εκεί που σε φυσιολογικές συνθήκες δεν θα υπήρχε. Επιπροσθέτως όλοι μας, ανεξάρτητα αν κυνηγούμε ανυπεράσπιστα πουλιά η όχι, συμμετέχουμε στα βαρύτατα πρόστιμα που καταδικάζεται να πληρώνει η χώρα μας συνεχώς, γιατί δεν συμμορφώνεται με τους ισχύοντες νόμους και συμβάσεις της Ε. Ε. που η ίδια υπόγραψε!! επιμένοντας, να εφαρμόζει αντισυνταγματικές αποφάσεις για επέκταση της κυνηγετικής περιόδου πέρα ακόμη και από τον Φεβρουάριο.  

Το παλιότερο θαυμάσιο φυσικό περιβάλλον, η έλλειψη γλυκού νερού, και αντίστοιχα η μεγάλη περιεκτικότητα σε αλάτι, οφείλεται σε μια αποτυχημένη προσπάθεια αποξήρανσης του υγρότοπου που άρχισε μετά την επίσκεψη του τότε υπουργού γεωργίας για ενημέρωση των αγροτών της περιοχής το 1957. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα λιγότερα αλιεύματα και φυσικά λιγότερα πουλιά. Σε συνδυασμό μάλιστα με την λαθροθηρία και την έλλειψη ενημέρωσης, εκ’ μέρους της πολιτείας, των ανθρώπων που ζουν στην περιοχή, έχει μοιραία οδηγήσει σε υποβάθμιση όλο το θαυμαστό οικοσύστημα.

Το μεγάλο άλμα για την προστασία έγινε τα τελευταία χρόνια με την απαγόρευση του κυνηγιού το 1996, και με την δραστηριοποίηση ιδιωτικών – ως συνήθως - φορέων όπως η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, που σύνταξε μια μελέτη – πρόταση ένταξης στο πρόγραμμα Life, με χρηματοδότηση της Ε. Ε, που τέθηκε σε εφαρμογή το 1997. Οι στόχοι του προγράμματος πραγματοποιήθηκαν με την συμμετοχή και άλλων φορέων – Ινστιτούτο Θαλάσσιας Βιολογίας Κρήτης, (Ι.Θ.Κ.Β.) - Εταιρεία Προστασίας Θαλάσσιας Χελώνας (Ε.Π.Θ.Χ.), με ενέργειες όπως, κατασκευή υδατοφρακτών, δημιουργία κέντρου επισκεπτών, και βοτανικού μονοπατιού, παρατηρητήρια φανερά αλλά και κρυφά για την παρατήρηση των πουλιών, κυρίως όμως με το πρόγραμμα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης σε σχολεία.

 Όλα αυτά είχαν θετικό αποτέλεσμα στις κοινωνίες, τις τοπικές ομάδες, στα σχολεία – εκτός τις αντιδράσεις των κυνηγών – που σιγά – σιγά φαίνεται να συνειδητοποιούν την αναγκαιότητα προστασίας και σωστής διαχείρισης του νοτιότερου υγρότοπου διεθνούς σημασίας στα Βαλκάνια, που τώρα πια προστατεύεται ενταγμένο στο Natura 2000. Σημαντική αύξηση γνωρίζει ο τουρισμός αφού όσοι Έλληνες και ξένοι επισκέπτονται την λιμνοθάλασσα εντυπωσιάζονται από τα 260 είδη πουλιών που έχουν – ως τώρα – μετρηθεί, και την συνολική πολιτιστική αξία, της περιοχής και γίνονται κήρυκες του τόπου, όπου και αν βρεθούν.

Όλοι οι Υγρότοποι στην Ελλάδα μικροί ή μεγάλοι, κοντά ή μακριά από αστικά κέντρα έχουν ο καθείς την δικιά του ιδιαιτερότητα. Το Ελληνικό κέντρο Βιοτόπων – Υγροτόπων με την συνεργασία του ΥΠΕΧΩΔΕ αποκάλυψε κατόπιν ερευνών που διήρκεσαν χρόνια, ότι οι υγρότοποι στην Ελλάδα φτάνουν τους 378, καλύπτοντας έκταση 2 εκατομμυρίων στρεμμάτων, αποτελώντας ανεκτίμητο κεφάλαιο για τη χώρα μας. Μιας χώρας η οποία δεν διαθέτει πολιτική για την διαχείριση του νερού, το οποίο χρησιμοποιείται για άρδευση. 

Κυρίως όμως, αποτελούν ένα μεγάλο τμήμα της φυσικής μας κληρονομιάς, ώστε όλοι να τους επισκεφθούμε και να φροντίσουμε να διατηρηθούν, ώστε το ίδιο να μπορούν να κάνουν και τα παιδιά μας.

ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Ιδέα & υλοποίηση μορφής: Άγγελος Σινάνης

ΔΙΑΜΟΝΗ: Στην Μαραθούπολη (Μάραθος) ‘’Αρτίνα’’ 0763 61400, Γιάλοβα 0723 ‘’Villa Maria’’ 22115, ‘’Villa Ζωή’’ 22025, ‘’Πύλος’’ 23624. Ενοικιαζόμενα δωμάτια Info 0723 22356.

ΚΑΜΠΙΝΓΚ:. Στην Γιάλοβα (0723) ‘’Ναυαρίνο’’ 22973, ‘’Ναυαρίνο ΙΙ’’ 22761, στην Μαραθούπολη ‘’Πρώτη’’ 0763 61211, 22110. Στα ερημοκλήσια στο προαύλιο, και σε όποια ωραία τοποθεσία επιλέξετε π.χ. στον όρμο Βοϊδοκοιλιά. Προσοχή μην αφήσετε σκουπίδια.

ΦΑΓΗΤΟ: Στην Μαραθούντα φρέσκα ψάρια στα εστιατόρια του Αργύρη και του Μίγγα, Κρεατικά στον ‘’φάρο’’, επίσης χταπόδι με ουζάκι στα ήσυχα ταβερνάκια στην καταπληκτική παραλία του Πετροχωρίου.

ΑΧΡΕΙΑΣΤΑ: Πύλος (0723) Δήμος 22221, Α΄ Βοήθειες: 23779, 23333, Αστυνομία: 22316,Συνεργείο – Βουλκανιζατέρ: το πιο κοντινό είναι στα Φιλιατρά, Παπασταθόπουλος Γεώργιος 0761 32207.

ΧΡΗΣΙΜΑ: Επικοινωνήστε με τους υπεύθυνους προστασίας και ανάδειξης των υγροτόπων της Πύλου γιατί μπορεί από σύμπτωση να είναι κάποιοι υπεύθυνοι εκεί και να σας εξηγήσουν περισσότερα για την διαχείριση των υγροτόπων. Φυσικά μπορείτε να περάσετε και από τα γραφεία τους. Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία Εμμ. Μπενάκη 53 Τηλ & Fax 01 3811271. Σύλλογος για την προστασία της Θαλάσσιας Χελώνας Σολωμού 57 Τηλ 01 5231342. Ενοικιάσεις μοτοσυκλετών: Αλέξανδρος Μπάκας, Ναυαρίνου 45 Καλαμάτα 0721 93423, 94571.

ΒΕΝΖΙΝΑΔΙΚΑ: Όλες οι εταιρείες σε όλες τις μεγάλες πόλεις, δεν θα αντιμετωπίσετε κανένα πρόβλημα με super ή αμόλυβδη εκτός του κόστους, τουλάχιστον 20 δρχ ανά λίτρο ακριβότερο.

ΧΑΡΤΕΣ: Όλες οι Νομαρχίες της Πελοποννήσου έχουν εκδώσει τουριστικούς χάρτες που διανέμονται δωρεάν, και περιλαμβάνουν όλους τους ιστορικούς χώρους, μνημεία, κάστρα, σπήλαια, πεζοπορικές ή άλλες διαδρομές. Επίσης οι Freytag & Berndt σε κλίμακα 1: 300.000 όλη η Πελοπόννησος & Πελοπόννησος - Κόρινθος : σε κλίμακα 1 : 250.000, ΕΥΣΤΑΘΙΑΔΗΣ: Ακαδημίας 84, Αθήνα 01 3837439.Εξαιρετική αλλά σπάνια η έκδοση της ADAC, Πελοπόννησος σε κλίμακα 1 : 250.000. 

ΒΙΒΛΙΑ: ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ: Ε. Καρποδίνη - Δημητριάδη. Στην έκδοση περιλαμβάνετε χάρτης της Πελοποννήσου, όλα τα μουσεία και οι Αρχαιολογικοί χώροι με πανέμορφη φωτογράφηση. 

ΛΕΣΧΕΣ ΜΟΤΟΣΥΚΛΕΤΑΣ: ΜΟΤΟ.ΛΕ.Α (Μοτοσυκλετιστική Λέσχη Αμαλιάδας), Ιπποκράτους 16, Αμαλιάδα Τηλ 0622 26154, Fax: 23495, 0944974509. ΜΟΤΟ.ΛΕ.Π. (Μοτοσυκλετιστική Λέσχη Πύργου), Θεμιστοκλέους 8, Πύργος Τηλ 0621 27552, Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε. . Πληροφορίες για το ταξίδι σας, όλο το χρόνο, βρίσκετε στους ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΕΡΙΗΓΗΤΕΣ - Σύλλογος Μοτοσικλετιστών - Ελάτη Τρικάλων  - τ.κ. 42032  Πύλη, Τηλ - Fax: 0434 71826.

Περισσότερες Πληροφορίες για την ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ αντλήστε από την Ενδεικτική Αρθρογραφία – Βιβλιογραφία:

• Ελληνική Φύση / Τόμος ΚΕ’ / Καθημερινή
• Πύλος – Ναυαρίνο / Τόμος ΙΒ’ Πελοπόννησος / Καθημερινή
• Έντυπα Περιφέρειας Πελοποννήσου / Εκδόσεις Καλοφωλιά 1999
• Πύλος – Ναυαρίνο / ένθετο 7 ημέρες / Εφημ. Καθημερινή 2/10/1994
• Το ανάκτορο του Νέστορος /  Γεωργίου Σ. Κορρέ / Τόμος ΙΒ’ Πελοπόννησος / Καθημερινή 

 ΘΕΣΣΑΛΙΑ (2761 λέξεις)

ΚΑΛΛΙΠΕΥΚΗ – ΛΙΒΑΔΙ ΟΛΥΜΠΟΥ ΚΑΙ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Κείμενο - Διαφάνειες: Άγγελος Σινάνης e – mail: '); document.write(addy17947); document.write('<\/a>'); //-->\n Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε. "> Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

© Απρίλιος 2001 

Σκεπασμένος από χιόνια, μύθους ή σύννεφα ο Όλυμπος είναι το ψηλότερο και αναμφισβήτητα το βουνό σύμβολο του ελληνικού πολιτισμού. Στέκει στους αιώνες ανάμεσα στην Μακεδονία και τη Θεσσαλία οριοθετώντας τον Θεσσαλικό κάμπο από τις θαυμάσιες παραλίες τις Πιερίας και τον Θερμαϊκό κόλπο. 

Πάνω στον Όλυμπο οι Έλληνες τοποθέτησαν τους Θεούς τους, τις Μούσες, δεκάδες θρύλους, αιώνιους μύθους. Δεν είναι τυχαίο, μια που η φυσική ομορφιά, οι ομίχλες και αυτή η μυστηριακή ατμόσφαιρα, το απρόσιτο των βουνοκορφών, η ποικιλία της χλωρίδας και πανίδας, γενικά η παρθενικότητα του τοπίου ήταν οι κύριες αιτίες της εκλογής του Ολύμπου για κατοικία των θεών. Στο πέρασμα των αιώνων και στην εποχή μας πια, ζωγράφοι, γλύπτες, λογοτέχνες, λόγιοι, περιηγητές και ορειβάτες ανέβηκαν και άνοιξαν τα δικά τους μονοπάτια και όλοι με την σειρά τους μαγευόντουσαν από το μυθικό βουνό και την δραστηριότητα των θεών που εξακολουθούν να κυριαρχούν στο μυαλό, όταν μόνοι σκέφτονται ή με παρέες εξιστορούν την μοναδική του φύση. Ο Όλυμπος είναι ‘’εθνικός δρυμός’’, ιστορικός χώρος, μνημείο πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς με παγκόσμια σημασία, και βρίσκεται υπό εθνικό και διεθνές νομικό καθεστώς ‘’προστασίας’’.

Αυτά συμβαίνουν στον Άνω Όλυμπο. Στον Κάτω Όλυμπο βασιλεύει το άγνωστο, παρ’ ότι δεν υστερεί ούτε σε φυσικό περιβάλλον ούτε σε ομορφιές και μνημεία, δείγμα ίσως της καταστροφικής αγνωσίας που διέπει τα θέματα ανάπτυξης και τουρισμού στα ‘’άκρως εξειδικευμένα’’ στελέχη των ‘’αναπτυξιακών’’ εταιρειών. 

Στην σκιά του θεϊκού βουνού αναπνέουν, ζουν, και αναπτύσσονται δεκάδες μικρά χωριά και κωμοπόλεις με αργούς ρυθμούς που ξεφεύγουν από ότι έχετε δει ως τώρα. Έξω από το ‘’κεντρικό’’ οδικό δίκτυο τα περισσότερα, κρύβουν με επιμέλεια τις χάρες, τα μνημεία, τους φιλόξενους ανθρώπους πίσω από αυτά, και τις θαυμάσιες δασικές διαδρομές στα βουνά της ευρύτερης περιοχής. Ακριβώς στα διόδια των Τεμπών  υπάρχουν οι πρώτες ενδεικτικές πινακίδες – Γόννοι – Καλλιπεύκη – για μια εκπληκτική κυκλική διαδρομή που περιφερειακά του Ολύμπου σας ξεναγεί σε τοπία και χωριά άφθαστου φυσικού πλούτου και ιστορίας. Γραφικές γωνιές στις παλιές εκκλησίες και τα γεφύρια, παλιά αρχιτεκτονική στους οικισμούς, όλα απόλυτα εναρμονισμένα με το ορεινό τοπίο ξεδιπλώνονται σε μια πραγματικά μοναδική και ταυτόχρονα απολαυστική διαδρομή.

Από τα χωριά του Κάτω Ολύμπου ξεχωρίζουν οι Γόννοι (παλιό Δερελή) σε 90 μ. Υ, πάνω στην διαδρομή για Καλλιπεύκη. Μεγάλο χωριό ενώ 3χλμ του σημερινού οικισμού σώζονται λείψανα της αρχαίας πόλης Γόννοι ή Γοννούσα, που είχε κατοικηθεί από τα προϊστορικά χρόνια. Το 480 π.Χ. περνάει από εδώ ο Ξέρξης ενώ επί Ρωμαίων κηρύχθηκε ελεύθερη πόλη. Λείψανα του τείχους διαφόρων περιόδων, αρχαϊκός ναός της πολιάδος Αθηνάς, της Αρτέμιδος, του Ασκληπιού υπάρχουν κοντά στην Ιτέα, σε αφύλακτο και χωρίς σήμανση χώρο.

Στους Γόννους ξεκίνησε μια σημαντική πρωτοβουλία από τον κ. Βασίλειο Καραβιδέ από το 1991 (που έγινε η πρώτη παρουσίαση των αντικειμένων) και η διαδικασία για την δημιουργία Λαογραφικού μουσείου της ευρύτερης περιοχής. Σήμερα μετά την δωρεά εκ’ μέρους του κ. Απόστολου Κοντογιάννη του σπιτιού που το στεγάζει είναι μια χρήσιμη πραγματικότητα, ανοιχτή στους επισκέπτες του τόπου. Όπως κάθε τι που είναι φτιαγμένο με κόπο, στερήσεις και μεράκι έτσι και αυτό το μοναδικό στην περιοχή μουσείο δείχνει την ιστορία του χώρου μέσα από τα ευρήματα των αρχαίων Γόννων, περνώντας αριστοτεχνικά στην νεώτερη εποχή. 

Στην αυλή του μουσείου υπάρχουν λιοτρίβια, μαντάνια, εργαστήριο παραγωγής τσίπουρου, γεωργικά εργαλεία, κεραμικά, πιθάρια, παραδοσιακά αντικείμενα, ενώ το εσωτερικό του σπιτιού έχει χωριστεί σε επτά δωμάτια αναπαριστώντας όλες τις λειτουργίες που όφειλε να καλύπτει. Μαγειρείο με φούρνους και παλιούς νιπτήρες, υπνοδωμάτια, χαγιάτια, κούκλες με παραδοσιακές ενδυμασίες, και σπάνιο, ίσως μοναδικό έκθεμα η παλιά βάρκα που χρησιμοποιούσαν οι ντόπιοι για το ψάρεμα στα νερά του Πηνειού με τα ‘’νταούλια’’. Στα εκθέματα περιλαμβάνονται λάφυρα πολέμου και το ... ίδιο το μουσείο που στεγάζεται σε παλιό τούρκικο κτίσμα του 1855. 

Ο δρόμος μετά τους Γόννους ανηφορίζει στις πλαγιές του Κάτω Ολύμπου όλο και πιο ψηλά μεγαλώνοντας την θέα που σιγά – σιγά απλώνεται πέρα σε όλο τον κάμπο, με τα χωριά πλέον να αλλάζουν διαστάσεις. Η έκπληξη έρχεται σχεδόν απότομα στον περιηγητή μετά από 23 χλμ, που από το άγριο και βραχώδες του τοπίου βρίσκεται μπροστά σε έναν τεράστιο καταπράσινο καλλιεργημένο οροπέδιο που δεν είναι άλλο από την αποξηραμένη από το 1911, αρχαία λίμνη Ασκουρίδα.  Όμορφη θέα ως το τελείωμα του κάμπου που φωλιασμένη βρίσκεται η Καλλιπεύκη (παλιός Νεζερός ή Νιζερός) στα 1040 μ. Υ. Ο ασφαλτόδρομος γρήγορα διασχίζει τα 5000 στρ του οροπεδίου προσεγγίζοντας την περιτριγυρισμένη από πυκνά δάση Οξυάς, Βελανιδιάς, Έλατου και Πεύκου Καλλιπεύκη. Η ιστορία της χάνεται στα βάθη των αιώνων θεωρώντας την τοποθεσία, ως πέρασμα από την Μακεδονία στην Θεσσαλία. 

Μικρό συμμαζεμένο χωριό με πολλά καινούργια σπίτια και δεκάδες παλιά καλοδουλεμένα πετρόχτιστα. Η ζωή επικεντρώνεται στην μεγάλη κεντρική πλατεία με την επιβλητική εκκλησία του Αγίου Θεοδώρου του Στρατηλάτη, την πετρόχτιστη κρήνη και τα κλασικά καφενεδάκια ψησταριές, που θα χρειαστούν αφού ο ζωογόνος αέρας ανοίγει την όρεξη. Αξιοθέατα μέσα στο χωριό είναι στην είσοδο του η Αγία Παρασκευή στον δευτερεύοντα κεντρικό δρόμο ένα μικρό παραχωμένο πέτρινο παραδοσιακό γεφύρι, και η παλιά εκκλησία των Αγίων Δώδεκα Αποστόλων που εικάζετε ότι είναι κτίσμα του 18^ου αιώνα. 

Στον ευρύτερο ορεινό χώρο υπάρχουν δασικές και προσκοπικές εγκαταστάσεις που αν χρειαστεί σας φιλοξενούν ενώ όλη η έκταση μέσα στο δάσος προσφέρεται για πεζοπορικές διαδρομές, ξεκούραση, και μια ήρεμη επαφή με την φύση. Η ανυπέρβλητη όμως γοητεία όμως της περιοχής που προσφέρεται σαν ‘’βάση’’ για παραπέρα γνωριμία με τον τόπο προέρχεται από το πλούσιο, αμόλυντο, φυσικό περιβάλλον.

Οι δασικές διαδρομές – υπάρχουν πινακίδες – προς την τοποθεσία ‘’Πατωμένη’’ ή το ξωκλήσι της Αγίας Τριάδας είναι μόνο μερικές κοντινές διαδρομές μέσα σε δάση Οξυάς – Ελάτης. Οι συναρπαστικές μεγαλύτερες διαδρομές θα σας φέρουν στην ‘’Βρύση του Κατή’’ στο ‘’Λιβαδάκι’’  ή την ‘’Δέση’’ και μέσω Κρανιάς στον Πυργετό (24χλμ), ενώ μια άλλη οδηγεί στο ‘’Νεράκι’’ στον Παλιό Παντελεήμονα (18,5 χλμ) ή λίγο πριν στην διασταύρωση βγάζει στην Άνω Σκοτίνα (14 χλμ) μέσα σε οργιαστική βλάστηση θαρρείς πως είσαι χιλιόμετρα μακριά από τον πολιτισμό και άξαφνα βλέπεις ως εκεί που πάει η ματιά σου την Σκοτίνα (22,5 χλμ) κάτω στην παραλία, τον Πλαταμώνα (25 χλμ) και την Λεπτοκαρυά (35 χλμ). 

Τον Αύγουστο γίνονται πολλές διήμερες – τριήμερες εκδηλώσεις με πολιτιστικό, λαογραφικό και ιστορικό περιεχόμενο από αυτές που πραγματικά λείπουν στον τόπο μας. Τα δρώμενα περιλαμβάνουν από την επεξεργασία μαλλιού σε όλες τις φάσεις του, την διαδικασία χωρισμού του καρπού από την καλαμιά στης βρίζας – σίκαλης, μέχρι χορούς και τοπικά εδέσματα από ντόπιους παραγωγούς. Οι εκδηλώσεις – αναπαραστάσεις οργανώνονται από τον δραστήριο Μορφωτικό σύλλογο Καλλιπευκιωτών δίνοντας στους εκατοντάδες επισκέπτες μια αίσθηση των δυσκολιών της ζωής στα χωριά. 

Η Καρυά απέχει από την Καλλιπεύκη μόλις 14 χλμ και όλη διαδρομή είναι μέσα από ονειρώδες πευκοδάσος. Κοντά στον κεντρικό δρόμο Λιτόχωρου – Καλλιπεύκης – Καρυάς, κοντά στην τελευταία είναι η ιστορική Ι. Μ. Κανάλων. Κατά την παράδοση η μονή ιδρύθηκε τον 11^ο Αι, ενώ η ακμή της ήρθε αργά τον 17^ο αι. Με όνομα που προέρχεται από τους τέσσερις χείμαρρους που πήγαζαν κοντά στην μονή σχηματίζοντας τον ποταμό Ζηλιάνα. Από αυτό το σημείο η διαδρομή ήρεμη και με πολύ όμορφη θέα στον κάμπο προς την Ελασσόνα κατηφορίζει περνώντας τα χωριά Συκαμινιά, Κρυόβρυση, Ολυμπιάδα, καταλήγοντας στην κεντρική οδό Ελασσόνας – Κατερίνης. Δεξιά με κατεύθυνση την Κατερίνη συνεχίζετε περνώντας τα Κοκκινόγεια και το θαυμάσιο τρίτοξο πέτρινο γεφύρι του 1938 που και σήμερα εξυπηρετεί την κυκλοφορία γεφυρώνοντας τον χείμαρρο Ασπροπόταμο. Στην πρώτη διασταύρωση υπάρχουν πινακίδες ‘’Δολίχη’’ – ‘’Λιβάδι Ολύμπου’’ που ακολουθείτε περνώντας μέσα από το όμορφο χωριουδάκι της Δολίχης (παλιά Δούχλιστα) σε 590 μ. Υ, και την ιστορική εκκλησία της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος του 16^ου αι. Λίγο πριν αρχίσει να ανηφορίζει ο δρόμος προς το Λιβάδι κοντά στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου βρίσκεται ακόμη το θαυμάσιο μονότοξο πέτρινο γεφύρι της, ερειπωμένο και σε κακή κατάσταση, όμως και έτσι, κάτι έχει να διηγηθεί στον ταξιδιώτη. 

Σε Δεκατέσσερα συνολικά χλμ από την διασταύρωση και έχετε ήδη ανέβει στα 1150 μ Υ στο πανέμορφο χωριό Λιβάδι Ολύμπου (παλιά Βλαχολίβαδο και Μεγαλολίβαδο) μια από τις ιστορικότερες κωμοπόλεις της περιοχής με τρεις χιλιάδες κατοίκους σκαρφαλωμένο στις πλαγιές του όρους Τίταρος (1839) μεταξύ του θεϊκού Ολύμπου (2917) και των Θαυμαστών Πιερίων (2190, συμπληρωματικά δες Πιέρια και διαδρομές). Ανείπωτο οπτικό αριστούργημα η θέα προς τον Όλυμπο ενώ στο ίδιο το Λιβάδι δεν έχουν γίνει πολλά καινούργια κτίρια ώστε να αλλάξει η κλασική παραδοσιακή φυσιογνωμία του. Διατηρεί την παλιά αρχιτεκτονική με στέγες από σχιστόπλακες και δεκάδες νεώτερες κεραμοσκεπές έχοντας παραμείνει μια από τις γραφικότατες άγνωστες στον πολύ κόσμο γωνιές της πατρίδας μας. 

Μπαίνοντας στο ιστορικό κεφαλοχώρι περνάτε από την σύγχρονη πλατεία και τα μνημεία των αγωνιστών οδηγώντας προς την κλασική πλατεία του χωριού με τα καφενεδάκια τις ψησταριές και τον τεράστιο πλάτανο να σκιάζει όλο τον χώρο, προσφέροντας στην δροσιά των φυλλωμάτων ξεκούραση, τσιπουράκι και νοστιμότατους μεζέδες από τοπικά προϊόντα στους ‘’καμπίσιους’’. Οι φιλόξενοι ντόπιοι που μιλούν και συνεννοούνται όχι σπάνια στο γλωσσικό ιδίωμα της ‘’βλάχικης γλώσσας’’, θα σας πιάσουν αμέσως την κουβέντα προτρέποντάς σας για γνωριμία με τον τόπο. Πέτρα, ξύλο, σχιστόλιθοι, χώμα, κρήνες, και κλασικά καλντερίμια με προεξέχουσες πέτρες συνθέτουν ένα πραγματικό πισωγύρισμα στον χρόνο μέσα σε έναν ιστορικό χώρο. Ακόμη και στις μέρες μας το Λιβάδι και οι  κάτοικοί του διατηρούν πολλά από τα ήθη και τα έθιμα του γεμάτου αγώνες παρελθόντος. 

Περπατώντας στα καλντερίμια του χωριού θα διακρίνετε αμέσως τα παλιά αρχοντικά και λαϊκά σπίτια που κτίσθηκαν είτε από Λιβαδιώτες μαστόρους ή από τα ξακουστά ‘’ισνάφια – εσνάφια’’ των Ηπειρωτών. Φτάνοντας πιο κοντά στους ψηλούς μαντρότοιχους και τις περίτεχνες εξώπορτες, διασχίζοντας τις καταπράσινες αυλές των σπιτιών νοιώθετε αυτό το εκπληκτικό άρωμα του παλιού να πλημμυρίζει τον τόπο. Το Λιβάδι ίσως είναι η ιστορικότερη κωμόπολη του νομού Λάρισας και επί τουρκοκρατίας έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο με σημαντική, εθνική, οικονομική και πνευματική δράση γιαυτό και όλο σχεδόν το χωριό είναι γεμάτο ηρώα, προτομές αγωνιστών που έπαιξαν πρωταγωνιστικό ρόλο ακόμα και στον Μακεδονικό Αγώνα.

Καθώς το Λιβάδι μετά την επανάσταση του 1821 έμεινε στο κατεχόμενο από τους Οθωμανούς τμήμα οι αγώνες του ήταν συνεχείς για την απελευθέρωση, και την πολυπόθητη ένωση με την υπόλοιπη Ελλάδα. Αποτέλεσε έδρα του αρματολικιού του Ολύμπου με προεξάρχοντα τον εθνικό ήρωα και αγωνιστή Γεωργάκη Ολύμπιο που γεννήθηκε εδώ στις 14 Μαρτίου 1772. Το πατρικό του σπίτι σώζεται μέχρι σήμερα στην πλατεία του χωριού έχοντας γίνει ένα πολύ ενδιαφέρον μουσείο λαϊκής τέχνης. Παραδοσιακά είδη που συνδέονται άμεσα με την παλιά γεωργοκτηνοτροφική ζωή, την καθημερινότητα, τα εργαλεία αλλά και τη ζωή, τη δράση και τη θυσία, του Γεωργάκη Ολύμπιου στην οχυρή Μονή Σέκου το 1821. 

Μέσα στον οικισμό είναι οι τρεις μεγάλες βυζαντινές εκκλησίες της Παναγίας (1886) στην αυλή της οποίας είναι το βυζαντινό μουσείο (επίσκεψη σε συνεννόηση με τον παπά), των Αγίων Αναργύρων (1760) με αξιόλογα τέμπλα και φορητές εικόνες, του Άγιου Κωνσταντίνου (1884) με πολύ αξιόλογο τέμπλο για μελέτη, λόγω των ασυνήθιστα τολμηρών απεικονίσεων, και ένα σπανιότατο ευαγγέλιο – καλλιτεχνικό θησαυρό, φτιαγμένο το 1816 από τον αργυροχρυσοχόο Νικόλαο Τζημπούρη από τους Καλαρίτες. 

Η γνωριμία με την ευρύτερη περιοχή θα σας φέρει στην Ιερά Μονή Αγίας Τριάδας ανατολικά του χωριού και το παρεκκλήσι του Αγίου Χαραλάμπους (11^ος Αι.) που θεωρούνται τα παλαιότερα βυζαντινά κτίσματα της Βόρειας Θεσσαλίας. Βόρεια, εκτός το όμορφο ιστορικό εκκλησάκι στην θέση παλιότερης ομώνυμης μονής του Προφήτη Ηλία υπάρχουν οι εκπληκτικές τοποθεσίες Χαϊδάρι (1400 μ. Υ) και Στουρνάρια κατάφυτα από δάση Οξυάς. Επίσης στα εκπληκτικά βοσκοτόπια της Σάπκας στα 1500 μ. Υ, ή κοντά στο χωριό στην τοποθεσία ‘’Μπιστιργιές’’ (1400 μ. Υ.), με πανοραμική θέα στο Λιβάδι. Λίγο έξω από το χωριό φεύγει αριστερά (βόρεια), αγροτικός δρόμος που οδηγεί μέσω Φτέρης στο εξαιρετικό δασικό τοπίο των Πιερίων καταλήγοντας Σέρβια ή Καταφύγι (δες Πιέρια και διαδρομές) ενώ πριν την Φτέρη υπάρχει ευδιάκριτη διασταύρωση δεξιά (ανατολικά) που βγάζει Σκοτεινά, Φωτεινά και Κατερίνη. 

Για τους εραστές της πεζοπορίας από την κωμόπολη περνάει το Ευρωπαϊκό μονοπάτι Ε – 4 που ανατολικά διασχίζει τον Όλυμπο και συνεχίζει προς τα Πιέρια, ενώ νότια κατηφορίζει προς Σαραντάπορο από αγροτικό δρόμο που ξεκινά λίγο έξω από το Λιβάδι προς Δολίχη.  Πολύ όμορφη διαδρομή για να ολοκληρωθεί ο κύκλος του Ολύμπου και ίσως η επιστροφή με απίστευτα όμορφη φύση, είναι από Άγιο Δημήτριο (ο αρχαίος δρόμος που συνέδεε την Μακεδονία με την Περραιβική Τρίπολη και την Θεσσαλία) περνώντας από τα Φωτεινά και καταλήγοντας στην Κατερίνη.  

Η Ελλάδα συνεχίζει να προβάλει το σύγχρονο τουριστικό προφίλ της μέσα από το κλισέ ήλιος – θάλασσα και αρχαία μνημεία, αγνοώντας αυτό που στην υπόλοιπη Ευρώπη αποτελεί αυτονόητο. Η επιδεικτική πολλές φορές άγνοια για τα καταπληκτικά ορεινά μέρη που ακόμη επιβιώνουν χωριά που δεν ‘’πούλησαν’’ την παράδοση, την χειμωνιάτικη και ακόμα την μεσαιωνική και την νεώτερη Ελλάδα έχει αποτελέσματα που δεν γίνονται γνωστά αμέσως στα ‘’γραφεία μελετών’’, όμως έχουν άμεσο αντίκτυπο στους τοπικούς πληθυσμούς που συνεχώς αποδυναμώνονται και κάθε χρόνο όλο και περισσότεροι τολμούν να φύγουν από τα χωριά τους αναζητώντας καλύτερη τύχη αλλού. Το ζητούμενο με ‘’έρευνες’’ και ‘’μελέτες’’ από τις κάθε είδους ‘’αναπτυξιακές εταιρείες’’ είναι το απλούστερο.

Όμως με τα απλά και αυτονόητα δεν γίνεται να ‘’διαχειριστούν’’ εκατοντάδες εκατομμύρια. Σκεφθείτε πόσους πανέμορφους χώρους διασχίσατε και τι ήπια ανάπτυξη μπορούσε να έχει γίνει μέσα σε αυτές τις εξαιρετικού φυσικού κάλους διαδρομές. Ας είναι όμως, κάποια στιγμή ίσως η αγνωσία γίνει γνώση και τόλμη, αγκαλιάζοντας με πραγματικό ενδιαφέρον και τους ορεινούς δήμους του Κάτω Ολύμπου. Μέχρι τότε εσείς μπορείτε να γνωρίσετε τα βυζαντινά μνημεία, τους παραδοσιακούς οικισμούς και όλα αυτά τα απάτητα από τον ‘’τουρισμό’’ μέρη.

Η κυκλική ολοκληρωμένη διαδρομή που αγκαλιάζει ολόκληρο το θεϊκό βουνό του Ολύμπου προσεγγίζεται από κάθε είδους μοτοσυκλέτα μόνο από την είσοδο των Τεμπών. Με enduro μπαίνετε και από Σκοτίνα – Άνω Σκοτίνα. 

ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Ιδέα & υλοποίηση μορφής: Άγγελος Σινάνης

Αυτόματος Αριθμός Κλήσης Δήμου Γόννων 0495 Δήμου Λιβαδιού 0493

ΔΙΑΜΟΝΗ: Στην Λάρισα και την Ελασσόνα πολλά ξενοδοχεία και δωμάτια. Γόννοι 31648 Σίμος Γεώργιος,  Λιβάδι Ξενώνας ‘’το κιόσκι’’ 41377, Παραδοσιακά Δωμάτια ‘’Λανάρι’’ με τζάκι 41210. 

ΚΑΜΠΙΝΓΚ: Στην Καλλιπεύκη στον χώρο του δασαρχείου και σε δεκάδες πανέμορφες τοποθεσίες. Καταφύγια: Βρυσοπούλες (1800 μ.) στην ομώνυμη τοποθεσία Info: Χ.Ο.Σ. Ελασσόνας 0493 23467, Δημ. Μπουντόλας στην τοποθεσία Σταυρός (930 μ) Info: Ε.Ο.Σ. Θεσ/νίκης 031 278288, 267282, Γιώσος Αποστολίδης τοποθεσία Οροπέδιο Μουσών (2720 μ.) Info: Σ.Ε.Ο. Θεσ/νίκης 031 224710, Σπήλιος Αγαπητός τοποθεσία Μπαλκόνι (2100 μ.) Info: Ε.Ο.Ο.Σ. 01 3234555, Χρήστος Κάκκαλος τοποθεσία Οροπέδιο Μουσών (2650 μ.) Info: Ε.Σ.Ο. Λιτόχωρου 0352 81944.

ΦΑΓΗΤΟ: Σίμος Γιώργος στους Γόννους 31648, Κώστας Μαντάς στην Καλλιπεύκη 96243, και πολλές ταβέρνες ψησταριές στο Λιβάδι Ολύμπου ‘’Μέτοικος’’, ‘’Όλυμπος, ‘’Λα Προκοβα’’, Τουριστικό περίπτερο Λιβαδιού ‘’το κιόσκι’’.

ΑΧΡΕΙΑΣΤΑ: Δήμος Γόννων: 31233, 894, Καλλιπεύκη 96212, Δήμος Λιβαδιού 41217, 41888, Α΄ Βοήθειες Γόννων 31100, Καλλιπεύκης: 96213, Λιβαδιού 41205, 22222, Αστυνομία: Ελασσόνα 22100, Λιβαδιού 41111, Συνεργείο – Βουλκανιζατέρ: Λάρισα 041 Ζαμανούδης Ευριπίδης225676, Μεσσής Στέργιος 285034, Ράγγος - Χονδροδήμος 237866, Ελασσόνα 0493 Κυρατσούλης Νικόλαος 23404, Σαράτσης Κωνσταντίνος 22408, 22511.

ΧΡΗΣΙΜΑ: www.kallipefki.site.gr, Λαογραφικό μουσείο Γόννων 31181, 041 256831 εσωτ 177, 041252521 κος Καραβιδές. Πριν κατασκηνώσετε ρωτήστε στο Δασονομείο Καλλιπεύκης  96211 που σας επιτρέπουν, Δραστηριότητες βουνού στο Λιβάδι Ολύμπου info στο ‘’Λανάρι’’ 41210.

ΒΕΝΖΙΝΑΔΙΚΑ: Στην Λάρισα και τα Τέμπη σίγουρα, Κυκλικά του Ολύμπου στην Καλλιπεύκη την Ολυμπιάδα BP και Texaco, στο Λιβάδι και στο Ελευθεροχώρι BP. Φυσικά στην Ελασσόνα και στο τέλος του κύκλου στην Κατερίνη.

ΧΑΡΤΕΣ: Αξιόπιστοι οι χάρτες ‘’Όλυμπος’’ από την Ανάβαση 01 7293541, και ομότιτλος από τον Ε.Ο.Σ. Αχαρνών  01 2461528.Επίσης πλαστικοποιημένοι χάρτες ανά νομό που χωρούν στο tang Bag. Αγοράστε τον χάρτη Νο 27 ‘’Κοζάνη’’ και 16 ‘’Ημαθία’’ εκδόσεις  ‘’Ελλάδα’’ 01 3222573, 3225241, 031 223063. Τουριστικός χάρτης ‘’Πιερία’’ εκδόσεις Ρέκος, 01 3251564, 031 696587.

ΒΙΒΛΙΑ: Γ. Αδάμου – Γ. Ράπτη / Το Λιβάδι Ολύμπου στον Μακεδονικό Αγώνα, Νίκου Καραΐσκου / Ξενάγηση στο Λιβάδι Ολύμπου / έκδοση της Εφημερίδας «Λιβάδι Ολύμπου» 1997, Νίκου Καραΐσκου / Τα Βλάχικα του Λιβαδιού Ολύμπου / Λιβάδι 1999, Νίκου Καραΐσκου / Ο Όλυμπος Κινδυνεύει / έκδοση της Εφημερίδας «Λιβάδι Ολύμπου» Κατερίνη 1993.

ΛΕΣΧΕΣ ΜΟΤΟΣΥΚΛΕΤΑΣ: ΜΟΤΟΚΙΝΗΣΗ ΛΑΡΙΣΑΣ – Λογιωτάτου 10, 041 619039, Πληροφορίες για το ταξίδι σας, όλο το χρόνο, βρίσκετε στους ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΕΡΙΗΓΗΤΕΣ - Σύλλογος Μοτοσικλετιστών - Ελάτη Τρικάλων  - τ.κ. 42032  Πύλη, Τηλ - Fax: 0434 71826.

Περισσότερες πληροφορίες για την ΘΕΣΣΑΛΙΑ αντλήστε από την ενδεικτική Βιβλιογραφία – Αρθρογραφία:

• Τα Βλάχικα του Λιβαδιού Ολύμπου / Νίκου Καραΐσκου / Λιβάδι 1999
• Το Λιβάδι Ολύμπου στον Μακεδονικό Αγώνα / Γ. Αδάμου – Γ. Ράπτη
• Τρίκαλα - Καλαμπάκα - Πίνδος / Θεόδωρου Νημά / Θεσσαλονίκη 1987
• Τα Πέτρινα Γεφύρια της Θεσσαλίας / ΤΕΕ τμήμα Κεντρικής και Δυτικής Θεσσαλίας / Αθήνα 1995
• Ασπροπόταμος – Ελάτη – Περτούλι / Α. Σινάνης / Ελάτη Τρικάλων 2000
• Όλυμπος / Αναλυτικός Οδικός ορειβατικός Χάρτης / Τρ. Αδαμακόπουλος Π. Ματσουκά
• Ξενάγηση στο Λιβάδι Ολύμπου / Νίκου Καραΐσκου / έκδοση της Εφημερίδας «Λιβάδι Ολύμπου» 1997
• Ο Όλυμπος Κινδυνεύει / Νίκου Καραΐσκου / έκδοση της Εφημερίδας «Λιβάδι Ολύμπου» Κατερίνη 1993
• Το Οδικό δίκτυο την εποχή του Αλή Πασά / Γ. Μακρής - Σ. Παπαγεωργίου / Αγροτική Τράπεζα / Αθήνα 1990
• Αναλυτικός Οδικός Χάρτης Ορεινού Χώρου Τρικάλων / Α. Σινάνης – Σ. Κούλιου / εκδόσεις ‘’Έλλα’’ / Λάρισα 1999

ΑΞΙΟΠΙΣΤΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΩΝ για την Θεσσαλία

‘’Ελληνικό Πανόραμα’’ Συλλεκτικό Τεύχος Νο 4: Λιβάδι Ολύμπου,
‘’Ανεβαίνοντας’’ Τεύχος 6: Όλυμπος,
Κλίφ Συλλεκτικό Τεύχος 3: Όλυμπος 

 ΗΠΕΙΡΟΣ (3504 λέξεις)

ΑΡΤΑ – ΤΖΟΥΜΕΡΚΑ – ΚΥΨΕΛΗ – ΡΑΜΙΑ - ΚΑΤΑΡΡΑΚΤΗΣ

Κείμενο - Διαφάνειες: Άγγελος Σινάνης e – mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

© Απρίλιος 2001

Η Άρτα παλιά και ιστορική πόλη πρωτεύουσα του ομώνυμου νομού, από τα αρχαία χρόνια είχε σημαντικό ρόλο  λόγω της ιδιαίτερα στρατηγικής της θέσης. Είναι κτισμένη στην ίδια θέση με την πολυάνθρωπη ελληνική πόλη Αμβρακία. Το 295 π. Χ. στα χρόνια της κυριαρχίας του μεγάλου ηγέτη Πύρρου έγινε πρωτεύουσα του κράτους του.

Τον 11^ο Αι. μ. Χ. ήταν μια οργανωμένη και αξιόλογη πολιτεία τόσο ώστε το 1204 ο Μιχαήλ Α’ Άγγελος Κομνηνός Δούκας, ιδρυτής του ανεξάρτητου βυζαντινού κράτους που έμεινε στην ιστορία⁽¹⁾ ως Δεσποτάτο της Ηπείρου. 

Πρόσφατα από τις σωστικές ανασκαφές που γίνονται στο νοτιοδυτικό μέρος της πόλης από την ΙΒ’ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων ήρθε στο φως όλος αυτός ο καλυμμένος από την γη πλούτος, που τα μέλη του Κ.Α.Σ. - κεντρικό αρχαιολογικό συμβούλιο - σχολιάζοντάς τον ανέφεραν ότι «το τεράστιο αυτό μνημείο θα αλλάξει την όψη της Άρτας». Ο ενθουσιασμός δεν ήταν άδικος αφού το υλικό που παρουσίασε ο έφορος κ. Κωνσταντίνος Ζάχος ήταν εντυπωσιακό. Στα πολλά και σημαντικά ευρήματα περιλαμβάνονται μεγάλα τμήματα του οχυρωματικού περιβόλου της Αμβρακίας - μήκος 63 μ, μεγαλύτερο πλάτος 7,70 μ, - πλακόστρωτος δρόμος, μνημειώδης λεωφόρος 300 μ, ταφικά μνημεία, καθώς και δεκάδες κινητά αντικείμενα, χάλκινα ή πήλινα αγγεία χρυσά κοσμήματα, περιδέραια κ.α. ώστε σε κάποιο διάστημα να αποτελέσουν ένα θαυμάσιο επισκέψιμο αρχαιολογικό πάρκο σχεδόν μέσα στην πόλη. 

Ο μαγικός τόπος που διασχίζετε μέχρι την Άρτα είναι ο Αμβρακικός κόλπος, συνδεμένος από τα αρχαία χρόνια με την Θεογονία, τους μύθους και την ποίηση. Οι πλημμύρες του Άραχθου στους αιώνες που πέρασαν δημιούργησαν τις λιμνοθάλασσες και τους βάλτους. Ο σπάνιος υγρότοπος προσελκύει χιλιάδες πουλιά που μένουν εδώ και τον χειμώνα λόγω του ήπιου κλίματος. Τα υφάλμυρα νερά του Αμβρακικού έχουν δημιουργήσει στο περίφημο ‘’Δέλτα’’ ένα βιότοπο μεγάλης αξίας που ‘’προστατεύεται’’ από την συνθήκη Ραμσάρ και είναι από τα ομορφότερα τοπία στην χώρα μας. Πραγματικός παράδεισος όχι μόνο για τα πουλιά αλλά και τον άνθρωπο της πόλης, ιδανικός για ήσυχες διακοπές μέσα στην φύση. 

Μέσα στην Άρτα το εντυπωσιακό Κάστρο και ο Πύργος με το ρολόι, στον περιφερειακό, κεντρίζουν την φαντασία του επισκέπτη, ενώ το βυζαντινό μεγαλείο εκφράζεται με τις εκκλησίες και μονές² της Κάτω Παναγιάς (1251) του Αγίου Γεωργίου (πριν το 1271) αφιερωμένο στην Βασίλισσα και Αγία της Άρτας Θεοδώρα, την μεγαλόπρεπη Παρηγορίτισσα (1289 – 1296), το γνωστότερο εκκλησιαστικό μνημείο του Δεσποτάτου της Ηπείρου. Επίσης ένα μόλις χλμ με κατεύθυνση τους Χαλκιάδες στην τοποθεσία ‘’Καστέλι’’ η πανέμορφη μονή Αγ. Βασιλείου, και η αξιόλογη γυναικεία μονή Βλαχερνών λίγο έξω από την πόλη προς το ομώνυμο χωριό.

Παρά τους βυζαντινούς θησαυρούς που διαθέτει και τα ανυπέρβλητά τοπία, εκεί προς το άκρο του Αμβρακικού, την Κορωνησία και την υπέροχη άγρια φύση της, η Άρτα παραμένει γνωστή για το ομώνυμο γεφύρι. Όποια κουβέντα και να γίνει, όποιος και να ακούσει για την πόλη συνειρμικά έρχεται στο νου του το ιστορικό και χιλιοτραγουδισμένο με δεκάδες παραλλαγές, σε πολλές χώρες της Βαλκανικής πέτρινο γεφύρι της. Σήμα κατατεθέν της όχι άδικα. Τα πολλά χρόνια που κτιζόταν, οι θρύλοι που το συνόδευαν με επιστέγασμα αυτόν που θέλει την γυναίκα του πρωτομάστορα να ξεγελιέται και να ‘’πέφτει’’ στα θεμέλια για να ‘’στεριώσει’’, ενώ για μια σημαντική χρονική περίοδο τριανταένα χρόνων υπήρξαν, μαζί με τον ποταμό Άραχθο, και …. παραμεθόριος περιοχή μια που εδώ, τα έτη 1881 – 1912 ήταν τα σύνορα ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία. Η θεμελίωσή του έγινε το πιθανότερο στην βασιλεία του Πύρρου, κατά τους ελληνιστικούς – μακεδονικούς χρόνους, ενώ προσθήκες στα τμήματά του έγιναν στους βυζαντινούς χρόνους και στην τουρκοκρατία. 

Στην μια άκρη του γεφυριού σήμερα λειτουργεί υπαίθριος χώρος αναψυχής κάτω από τον ιστορικό πλάτανο. Στην απέναντι μεριά του πέτρινου γεφυριού σε ένα ωραίο νεοκλασικό κτίριο που αρχικά κτίσθηκε για στρατώνας, αργότερα σαν φυλάκιο του γεφυριού και όταν ο Άραχθος έγινε σύνορο Ελλάδας – Τουρκίας μετατράπηκε σε τελωνείο, λειτουργεί το θαυμάσιο λαογραφικό μουσείο Άρτας. Υπάρχουν ακόμη Ιστορικό και Αρχαιολογικό Μουσείο (στην Παρηγορίτισσα) για μελέτη του παρελθόντος, ενώ πολύ κοντά στην πόλη ανοίγονται οι διαδρομές στην  λιμνοθάλασσα την ιστορική Κορωνησία την Ι. Μ. Παναγίας και του Άγιου Ονούφριου στην άκρη.

Όλες οι εποχές είναι κατάλληλες για να ταξιδέψετε – καθεμιά με την χάρη και την γοητεία της – στην περιοχή, που παραμένει πεισματικά και παραδοσιακή και άγνωστη. Όποτε όμως και να γίνει αυτό, δεν πρέπει να χάσετε την ευκαιρία να δείτε την λαϊκή αγορά στην κεντρική οδό Τζαβέλλα, με το χωριάτικο χρώμα και τους λογής – λογής πραματευτάδες να διαλαλούν από τους πάγκους τους τις πραμάτειες, συνήθως ολόφρεσκα λαχανικά, χόρτα και τα φημισμένα πορτοκάλια που τα βρίσκουμε στην εποχή τους σχεδόν σε κάθε πόλη.

Η Άρτα όμως, σαν ευλογημένος τόπος που είναι, διαθέτει και θαυμάσια ορεινά μέρη υπέροχα βουνά που ανάμεσά τους ανοίγονται μοναδικές διαδρομές, συναντώντας στην πορεία σας την λίμνη του Άραχθου και το φράγμα στο Πουρνάρι, το κεφαλοχώρι Βουργαρέλι και την ιστορική Κόκκινη Εκκλησιά, το μοναδικό σε ορεινή περιοχή της πατρίδας μας μουσείο λαϊκής τέχνης και ζωής στην Κυψέλη, ξεχασμένα μοναστήρια, μικρά φιλόξενα καφενεδάκια στην Ράμια σε μια διαδρομή που μπορεί να καταλήξει για ξεκούραση στον Μεγάλο Καταρράκτη στο ομώνυμο χωριό ή ακόμη στο κεφαλοχώρι Άγναντα και στο Πέτρινο Γεφύρι στην Πλάκα. Η πανέμορφη φύση της Άρτας πάντα υποδέχεται τον ταξιδιώτη με ζωηρά, αυθεντικά, λαμπερά χρώματα. Φοράει τα καλά της το καλοκαίρι, όλοι οι δρόμοι είναι στρωμένοι με κόκκινα και κίτρινα φύλλα από τις φούξιες το φθινόπωρο και τις  Αλκυονίδες ημέρες, ενώ τον χειμώνα ο γκρίζος ουρανός σας οδηγεί στα υγρά καλντερίμια των μισοέρημων χωριών, μέχρι να έρθει ακόμα άλλη μια φορά η άνοιξη με την αφάνταστη ποικιλία των μορφών, για να ντυθεί η φύση με λουλούδια, και τα παιδιά να φτιάξουν στεφανάκια μες τον δασωμένο, καταπράσινο πια τόπο. 

Στα Βόρεια υψώνονται τα Τζουμέρκα με την κορυφή τους Καταφίδι στα 2393 μ. Υ που μαζί με την δεύτερη οροσειρά της Κακαρδίτσας με την ομώνυμη κορυφή στα 2469 μ. Υ, αποτελούν ένα εκτεταμένο και εντυπωσιακό κομμάτι της νότιας Πίνδου, που απομονώνει από την μια τις κοιλάδες του Άράχθου και του Αχελώου διαχωρίζοντας από την άλλη τα νερά των ομώνυμων ποταμών, οριοθετώντας την Ήπειρο από την Θεσσαλία. Η χλωρίδα και πανίδα των βουνών παρουσιάζει τεράστιο ενδιαφέρον. Εδώ βγαίνει ο περίφημος Σιδερίτης, το γνωστό ‘’τσάι του βουνού’’, και δεκάδες διαφορετικά φαρμακευτικά φυτά. Τα δάση είναι λίγα όμως δεν λείπουν. Κυρίαρχα είδη είναι τα Έλατα, τα Μαυρόπευκα οι Οξυές και χαμηλά οι Βελανιδιές.

Για να φτάσετε στα Τζουμερκοχώρια ακολουθείστε λίγο πριν την πόλη της Άρτας την πινακίδα προς “Πέτα’’ και μετά από 17χλμ στην μοναδική  μεγάλη διασταύρωση, ανηφορίστε προς τα χωριά, Μελάτες με την Ι. Μ. Μελατών ή Μηλάτων, Κάτω Αθαμάνιο, Τάβλα, για να φτάσετε μέσα από εντυπωσιακή διαδρομή στο κεφαλοχώρι της περιοχής Βουργαρέλι ή Βουλγαρέλι (παλιά Δροσοπηγή) στα 760 μ. Υ, έδρα του νεοσύστατου δήμου Αθαμανίας.

Λίγο πριν το Βουργαρέλι είναι ο συνοικισμός Παλιοχώρι και εκεί βρίσκεται ένα από τα δύο σπάνια και αξιόλογα θρησκευτικά μνημεία της περιοχής χαρακτηρισμένο ιστορικό διατηρητέο μνημείο (ΦΕΚ 12/17 – 1 – 58 τ.Β’). Η Ι.Μ. Παναγίας Βελλάς (1281) γνωστή σαν Βασιλομονάστηρο ή Κόκκινη Εκκλησία  ονομασία που πήρε από τα κόκκινα τούβλα της εξωτερικής διακόσμησης. Η Κόκκινη Εκκλησία είναι το πιο απομακρυσμένο από την Άρτα βυζαντινό μοναστήρι της εποχής του Δεσποτάτου της Ηπείρου και το μόνο που σώζει τοιχογραφίες του 13^ου Αι, ενώ το τέμπλο της ήταν το πρώτο που συνάντησαν οι ερευνητές κατασκευασμένο από γύψο, με φυτική και γεωμετρική διακόσμηση. 

Στο Βουργαρέλι υπάρχουν παραδοσιακά πέτρινα γεφύρια - κοντά στο σχολείο το πρώτο και στο σπίτι του κ. Μήτση Λαμπράκη το δεύτερο - που όμως είναι εντελώς άγνωστα στους περιηγητές. Χρειάζονται εργασίες ανάδειξης και προβολής τους, με ενδεικτικές πινακίδες τουλάχιστον. Επίσης αξιοπρόσεκτα πέτρινα σπίτια, καλντερίμια και παλιά καταστήματα, στον κεντρικό δρόμο, που ακόμη και στις μέρες μας κρατούν την παράδοση σαν την γιαγιά Σοφία Πλεύρη που καβουρδίζει καφέ και φτιάχνει σπιτικό γλυκό κουταλιού. Υπάρχουν ξενώνες και ψησταριές για διαμονή και καλοπέραση ενώ η γύρω περιοχή είναι μια όαση καταμεσής των βουνών. 

Οι όμορφες διαδρομές ξεκινούν ουσιαστικά από εδώ, αφ’ ενός λόγω της συνέχειας του δρόμου προς Αθαμάνιο (στην θέση ‘’Μεγάλη βρύση’’ υπάρχει πέτρινο γεφύρι), Θεοδώριανα ή Τετράκωμο, Μεσούντα μπαίνοντας σύντομα στην Θεσσαλία, αφ’ ετέρου λόγω της διασταύρωσης που υπάρχει η οποία ‘’παρακάμπτει’’ με ασφαλτόδρομο το βουνό βγαίνοντας στην Κυψέλη και τον Καταρράκτη ή μπαίνει σε χωμάτινο μονοπάτι για enduro περνώντας μέσα από φοβερούς γκρεμούς φτάνοντας στην θέση ‘’Σταυρός’’ (1500 μ. Υ) κάτω από την κορυφή ‘’Σκλάβα’’ ή ‘’Πλιάκουζα’’ στα 2067 μ. Υ καταλήγοντας στα Θεοδώριανα.

Στην έξοδο του χωριού προς Κυψέλη, αριστερά σας, συναντάτε το εγκατελειμένο σήμερα μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου (1714) ιστορικό διατηρητέο μνημείο (ΦΕΚ 12/17 – 1 – 58 τ.Β.) το δεύτερο μνημείο της περιοχής γνωστό για την εθνική και θρησκευτικό της δράση, με θαυμάσιο ξυλόγλυπτο τέμπλο και δεκάδες κειμήλια.  

Αυτές οι περιοχές των Τζουμέρκων είχαν πλούσια επαναστατική παράδοση και ανέδειξαν σημαντικούς αγωνιστές. Ο Γώγος Μπακόλας από την Σκουλικαριά, που κατείχε το αρματολίκι του Ραδοβιζίου, και οι αδελφοί Μήτρος και Γιαννάκης Κουτελίδας από την Χώσεψη (Κυψέλη) που ‘’κρατούσαν’’ το αρματολίκι των Τζουμέρκων, συμφώνησαν για την συγκρότηση ισχυρού σώματος Τζουμερκιωτών, και εδώ στις 15 Μαίου 1821 κήρυξαν την η επανάσταση των περιοχών Τζουμέρκων, Ραδοβιζίου, Ξηρόμερου και Βάλτου. 

Ο στενός ασφαλτόδρομος διασχίζει το πανέμορφο δάσος έχοντας εκπληκτική θέα προς τον κάμπο. Ο τόπος ειδικά άνοιξη και καλοκαίρι μοσχοβολά και ο καθαρός αέρας ανοίγει την όρεξη. Τα καφενεία - Ψησταριές στην Κυψέλη (παλιά Χώσεψη) στα 530 μ. Υ, είναι ιδανικά για στάση μεζεδάκια, καφέ ή τσιπουράκι ενώ τα ντόπια καλοψημένα εδέσματα αναλαμβάνουν την χαλάρωση ή την ανασυγκρότηση για το υπόλοιπο της ημέρας, ακόμη και της νύχτας, αφού πολύ κοντά είναι το μοναστήρι της Ευαγγελίστριας και η Αγία Τριάδα με το αλωνάκι. Οι δύο τοποθεσίες διαθέτουν μεγάλο καταπράσινο, δροσερό χώρο για ελεύθερη κατασκήνωση. 

Στην Κυψέλη πριν λίγα χρόνια έγινε πραγματικότητα από τον πείσμωνα κ. Παντελή Καραλή, το μοναδικό μουσείο «Λαϊκής Τέχνης και Ζωής» στον ορεινό όγκο Τζουμέρκων. Η πρώτες προσπάθειες δημιουργίας του πανέμορφου σήμερα Λαογραφικού Μουσείου ξεκίνησαν στις αρχές της δεκαετίας του ’70  στους χώρους ενός όμορφου κτίσματος του 1928 που ήταν το … καφενείο - μουσείο του ιδρυτή. Εκεί για χρόνια ο καφές, το τσιπουράκι, η πραγματικότητα συνυπήρχαν με τον μύθο, την σκόνη και τα εκατοντάδες μικροαντικείμενα. Μόλις το 1997 η συλλογή εντάχθηκε στο Leader ΙΙ, και οργανώθηκε στο αναπαλαιωμένο ριζικά πέτρινο κτίριο, πάνω από την κεντρική πλατεία του Αγίου Νικολάου, με όμορφες προθήκες και μελετημένους εργονομικά χώρους. Η απαράμιλλη τέχνη των Τζουμέρκων διηγείται την ιστορία της μέσα από τις θαυμάσια διατηρημένες φορεσιές, τα καθημερινά εργαλεία του χωραφιού και των επαγγελμάτων της εποχής. Ένας ξεχασμένος λαϊκός πολιτισμός με πάνω από 1000 αντικείμενα που περιλαμβάνει από λαμπερά κοσμήματα, πόρπες, νομίσματα, μεταξωτά φορέματα, ολοκληρώνεται αρμονικά από ξύλινα σεντούκια, ρόκες, εργαλεία, και δεκάδες ξυλόγλυπτα αντικείμενα.

Αξιοθέατα στην Κυψέλη είναι οι δύο παλιοί νερόμυλοι – ντριστέλες και ο καινούργιος λίγο πριν το χωριό όπως έρχεστε από το Βουλγαρέλι, στο ξωκλήσι του Άγιου Παντελεήμονα, η εκκλησία του Αγίου Νικολάου στην κεντρική πλατεία και σχεδόν όλο το χωριό αφού είναι από τα ελάχιστα στην Ήπειρο που έχουν διατηρήσει το παλιό ηπειρώτικο λαϊκό σπίτι. Οι κάτοικοι της Κυψέλης ασχολούνται από παλιά με την τέχνη του κτισίματος πράγμα που υποδηλώνει η νέα ονομασία του χωριού. Άλλοι έρχονται και άλλοι φεύγουν για δουλειά, όπως οι μέλισσες σε μια κυψέλη. Πέτρινα μονόροφα τετράγωνα σπίτια υπάρχουν πολλά, όπως και ημιδιώροφα με περίτεχνα παράθυρα, πόρτες εξώστες και καλντερίμια που οδηγούν σε αυτά. Αν περπατήσετε στα στενά ή στον κεντρικό δρόμο προς τον κάτω μαχαλά θα δείτε αρκετά ασυντήρητα που φαντάζουν ετοιμόρροπα και πολλά νεώτερα ‘’δίπατα’’ τα οποία έχουν κρατήσει αυτά τα στοιχεία και έχουν αναπαλαιωθεί.  

Ωραία χωμάτινη διαδρομή αρχίζει έξω από το χωριό προς τον Άγιο Κοσμά, ενώ στον δρόμο προς Ράμια στην διασταύρωση, μόλις ένα χλμ από το χωριό και άλλο ένα χωματόδρομος, βρίσκεται το αρχαίο ‘’Καστρί’’ και η παλιά Ι. Μ. Ευαγγελίστριας, ένα όμορφο περιτειχισμένο μοναστήρι, κατάγραφο εσωτερικά με αγιογραφίες, καταφύγιο των κατοίκων στα σκληρά χρόνια της τουρκοκρατίας. Το πανέμορφο ξυλόγλυπτο τέμπλο είναι πλούσιο σε φυτικό διάκοσμο και εικόνες. Η μονή πρόσφατα ανακαινίσθηκε και η νέα στέγη τουλάχιστον προφυλάσσει από την υγρασία το εσωτερικό. Στον πρόναο αξιοπρόσεκτες οι τοιχογραφίες των βασανιστηρίων που περιμένουν στην κόλαση όσων ‘’έν ζωή και εξ επαγγέλματος αμάρτησαν’’. Ο κατάφυτος εξωτερικός χώρος είναι ιδανικός για στάση και ξεκούραση ενώ το μόνο που ακούγεται είναι ο ήχος των πουλιών που κελαηδούν και του δροσερού νερού που τρέχει από την πετρόχτιστη κρήνη.

Τα δέντρα λάμπουν στην πρωινή δροσιά, ενώ το φως του ήλιου λούζει αργά – αργά τις κορφές ζεσταίνοντας με τον τρόπο του την πρωινή ιεροτελεστία του καφέ. Οι εντυπώσεις των καλοκαιρινών επισκεπτών στην Κυψέλη είναι άριστες και πολλοί κάτοικοι που μένουν στην Αθήνα ή τα μεγάλα κέντρα της Ηπείρου επιστρέφουν τα τελευταία χρόνια, επισκευάζουν τα σπίτια τους σημάδι ότι σκέπτονται κάποια στιγμή την επιστροφή. 

Βγαίνοντας από τον οικισμό της Καλλονής σύντομα φτάνετε στην διασταύρωση με τον κεντρικό δρόμο που έρχεται από Άρτα ακολουθώντας την διαδρομή δεξιά προς Ράμια (8χλμ) – Γραικικό (19χλμ) – Καταρράκτη (21χλμ), αν όμως πάτε αριστερά σχεδόν αμέσως θα βρεθείτε στο χωριό Καλλονή. Ένας παλιός οικισμός με το απέριττο, όμορφο καφενεδάκι του Κατσάνου και τις πεζούλες του γεμάτες γλάστρες με ολάνθιστες πολύχρωμες φρέζιες, μποστάνια με ‘’σαλάτες’’ και τις πιο νόστιμες ελιές με στραγαλάκι ή ακόμα και νόστιμα μεζεδάκια που τα συνοδεύει με δυνατό σπιτικό τσίπουρο. Ορεινοί, απομονωμένοι τον χειμώνα οικισμοί, αντιστάθηκαν όσο μπορούσαν στην λαίλαπα του ‘’τουριστικού πολιτισμού’’, φαντάζουν σήμερα σαν παράδειγμα ζωής απρόσιτο στους πολλούς, προβληματίζοντας βαθιά αυτούς που επιμένουν να σκέπτονται … πιο απλά. Στο χωριό υπάρχει παλιός νερόμυλος και νεροτριβή. 

Συνεχίζοντας την διαδρομή ανάμεσα από συνεχώς εναλλασσόμενα τοπία, βλάστηση και σημεία με απίθανη θέα φτάνετε στην Ράμια που έχει ταβέρνες - ψησταριές, και ωραία τα παραδοσιακά καφενεία του Σπύρου Μπούκα, του Γιάννη Σακκά πάνω στον δρόμο, και του Γιάννη Μήτσου στην διασταύρωση προς Γερόβρυση. Στάση για γευστικότατο τσιπουράκι χωρίς γλυκάνισο, κουβεντούλα με τους θαμώνες ενδείκνυται. Στον δρόμο για την ‘’Γερόβρυση’’  - υπάρχει πινακίδα - έναν θαυμάσιο τόπο με καταπληκτική θέα περνάτε από την όμορφη εκκλησία της Αγίας Παρασκευής με βρύση και όμορφο χώρο για ξεκούραση. 

Στην συνέχεια διασχίζετε τον οικισμό των Λεπιανών (5χλμ) με το πέτρινο παραδοσιακό γεφύρι και τον παλιό νερόμυλο δίπλα σχεδόν από τον δρόμο, καταλήγοντας στην διασταύρωση (8χλμ) που οδηγεί αριστερά στο Γραικικό (3χλμ) και δεξιά στον Καταρράκτη (5χλμ).Στα δυτικά του χωριού Γραικικό μέσα από μια ονειρεμένη, καταπράσινη διαδρομή υπάρχει το μικρό κοιμητήριο με τους στρατιώτες που υποστήριξαν το χωριό και την περιοχή κατά την προέλαση των Γερμανών. Στο σημείο αυτό,  η θέα απλώνεται έως κάτω στην πεδιάδα φτάνοντας έως το περίφημο πέτρινο γεφύρι της Πλάκας που φαίνεται ολοκάθαρα. Το γεφύρι της Πλάκας που το 1866 κόστισε 187.000 γρόσια. Τεράστιο ποσό αν σκεφτείτε ότι ένα πρόβατο τότε κόστιζε 8 γρόσια.

Σχεδόν απέναντι από το Γραικικό, είναι η διασταύρωση που περνώντας από το χωριό Μηλιά, καταλήγει στον Καταρράκτη (παλιά Ρετσιανά και Σχωρέτσανα) σε 800 μ. Υ, ίσως η ομορφότερη κοινότητα των  Τζουμέρκων. Το παλιό χωριό κάηκε από τους γερμανούς, αλλά οι πείσμονες κάτοικοι το ξανάκτισαν γιαυτό και υπάρχουν τόσα νέα σχετικά σπίτια. Το μοναστήρι της Αγίας Αικατερίνης, με τον παλιό νερόμυλο δίπλα του, είναι το ιστορικό μνημείο της περιοχής και όχι άδικα αποτελεί το καμάρι των κατοίκων. Η Ι. Μονή ιδρύθηκε πριν το 1800 από βοσκούς και στο εσωτερικό της υπάρχει περίτεχνο ξυλόγλυπτο τέμπλο, αγιογραφίες του Κοσμά Αιτωλού και του φουστανελοφόρου Αγίου Γεωργίου των Ιωαννίνων. Παλιότερα ήταν θεραπευτήριο ψυχικά ασθενών, και στον πρόναο υπάρχουν ακόμη δείγματα των ενδεδειγμένων για την εποχή μεθόδων θεραπείας.  

Το χωριό πήρε το όνομά του από τον καταρράκτη, που 4 χλμ, από την έξοδο του χωριού, ‘’αφήνει’’ ελεύθερα τα νερά να κατρακυλήσουν με βοή από τα θεόρατα  βουνά προς την πετρώδη και άδενδρη γη εμπρός του. Φαντάζει απρόσιτος αλλά δεν είναι. Αν έχετε εντουράκι θα φτάσετε έως το τέλος του ‘’δρόμου’’ αν όχι οδηγήστε τουλάχιστον 2 χλμ. και το υπόλοιπο με τα πόδια. Μισή ώρα περπάτημα  μα η ανταμοιβή αναπάντεχα πλούσια. Οι δύο Καταρράκτες ύψους 35 μ, τεράστιοι, επιβλητικοί, με ένα υπόκωφο ‘’βουητό’’ θαρρείς, βγάζουν από ένα άνοιγμα των βράχων τα αφρισμένα νερά τους από πηγές αλλά και τα χιόνια που λιώνουν. Απέναντί ορθώνεται ο Τόμαρος (1974 μ. Υ), φτιάχνοντας ένα αξέχαστο, επιβλητικό φυσικό σκηνικό. 

Από την δστ. του Καταρράκτη μέχρι την δστ. του κεντρικού δρόμου είναι 16,3 χλμ. Από εκεί ανάλογα τον χρόνο διαλέγετε την συνέχεια της περιήγησης προς τα δύο κεφαλοχώρια της περιοχής Άγναντα (4,6χλμ) με τους δύο εκπληκτικά διατηρημένους πετρόχτιστους οικισμούς, και Πράμαντα (14,2χλμ) με το όμορφο σπήλαιό τους,καταλήγοντας στους Μελισσουργούς (21χλμ) και το ακριτικό μοναστήρι της Αγίας Παρασκευής (1745) ή κατεβαίνετε προς τον μικρό οικισμό στην Πλάκα (3χλμ) και το περίφημο πέτρινο γεφύρι της (1866) συνεχίζοντας προς Γιάννινα μέσω Καλεντζίου ή Άρτα μέσω Σκούπας – Ροδαυγής. Με αυτή την κυκλική ολοκληρωμένη διαδρομή διαγράφεται πλήρως η εικόνα των Τζουμέρκων και των χωριών τους.

Ηπειρώτες - φιλόξενοι άνθρωποι - γέροντες και γερόντισσες, με το μυαλό και την ψυχή τους στα παλιά, φίλεμα με ελιές και καλαμποκίσιο ψωμί, συζητήσεις για το παρελθόν….. ένα ξύλο στη φωτιά, άλλο ένα τσίπουρο, η γλώσσα λύνεται, και οι σκέψεις τους πεντακάθαρες ξεχύνονται σαν χείμαρρος για να συνεπάρουν και να ταξιδέψουν σε εποχές και θύμησες παλιές. 

Άξια θαυμασμού και επίσκεψης οι λιμνοθάλασσες στην Άρτα, τα πέτρινα γεφύρια, οι μονές, τα παλιά καλντερίμια και τα γραφικά καφενεδάκια στον νομό, κυρίως όμως, στα χωριά των Τζουμέρκων που διατηρούν άθικτη την αίγλη και την ιστορία τους. Ο μελλοντικός τουρισμός θα ανακαλύψει, αναπτύξει και επιβραβεύσει αυτά τα όμορφα μέρη με κερδισμένους αυτούς που χρόνια ολόκληρα έκαναν υπομονή και θυσίες περιμένοντας έναν σύγχρονο τρόπο αντιμετώπισης των προβλημάτων και πρόσφατα έναν εκσυγχρονισμό που όμως δεν ήρθαν ποτέ, τουλάχιστον στην γενιά που τα είχε ανάγκη.

Μακάρι οι ντόπιοι να μην μπουν σε πειρασμό να τα ‘’χαλάσουν’’ για χάρη της όποιας ‘’τουριστικής ανάπτυξης’’ της γενιάς που έρχεται, ειδικότερα αυτής που μοναδικό σκοπό έχει την απορρόφηση κοινοτικών κονδυλίων ‘’για το πρόγραμμα που τρέχει’’. Αφήστε το να ….. τρέχει λοιπόν, μήπως λαχανιάσει και σωθεί κάτι από την κληρονομιά όλων των Ελλήνων.

Σημειώσεις:

⁽¹⁾ Δεν υπάρχει απόδειξη ότι ο Μιχαήλ Άγγελος Κομνηνός έφερε τον τίτλο του δεσπότη, ο οποίος απονεμόταν μόνο από τον Αυτοκράτορα και ο οποίος δεν μεταβιβαζόταν κληρονομικώς.  

⁽²⁾ Ιστορικά Διατηρητέα Μνημεία ήδη από το 1921 έχουν κηρυχθεί η Παρηγορίτισσα, η μονή Αγίου Γεωργίου - Αφιερωμένο στην Αγία Θεοδώρα, η μονή Κάτω Παναγιάς, και η μονή Βλαχερνών (ΦΕΚ 68/19 – 4 – 21, τ.Β). Το 1962 κηρύχθηκε το μετόχι της μονής Βλαχερνών Αγ. Παρασκευή Κυπαρίσσι (ΦΕΚ 473/17 – 12 – 62 τ.Β),  ενώ 1977 κηρύχθηκε η εκκλησία Αγ. Βασιλείου (ΦΕΚ 417/29 – 4 – 77 τ.Β).  

ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Ιδέα & υλοποίηση μορφής: Άγγελος Σινάνης

Αυτόματος Αριθμός Κλήσης 0681 - Βουλγαρέλι – Κυψέλη – Καταρράκτης – Άγναντα 0685

ΔΙΑΜΟΝΗ: ΑΡΤΑ Βυζαντινό 52205, Αμβρακία 28311, Rex 27563, Καταρράκτης ‘’Καταρράκτης’’ 0685 51323, Άγναντα Χρηστοβασίλης Ιωάννης 31332, Βουργαρέλι ‘’Βίλα Σοφία’’ 22713, 22735, ‘’Βουργαρέλι’’ 22251 ‘’Γαλήνη’’ 22135, ‘’Αρχόντω’’ 22380, ‘’Κωστηλάτα’’ 22248, Τάσιος Κων/νος 22254. Μελισσουργοί Παπάς Χρήστος 0659 61114, 61357, Μπόσμου Βασιλική 85197, 23792  Πράμαντα ‘’Τα Τζουμέρκα’’ 0659 61336, 61590.

ΚΑΜΠΙΝΓΚ: Στην εκκλησία της Παναγίας Κορωνησίας στην Λιμνοθάλασσα Λογαρού, στο προαύλιο της Ευαγγελίστριας ή στην Αγία Τριάδα και τα δύο σημεία στο χωριό Κυψέλη, πάνω από την Ράμια ‘’προς Γερόβρυση’’ ή στο χωριό Καταρράκτη και στις δύο περιπτώσεις στο δάσος. Πριν τους Μελισσουργούς στο μοναστήρι της Αγίας Παρασκευής στο οροπέδιο στα 1260 μ. δίπλα στο υδραγωγείο. Βουργαρέλι (ενδείκνυται και για εκδρομή λέσχης) στις παλιές κατασκηνώσεις. Μην αφήσετε σκουπίδια.

ΦΑΓΗΤΟ: Πολλά εστιατόρια ψησταριές στην πόλη, το καλύτερο μπιφτέκι στην Σκουφά 58 στου Θωμά. Στα περισσότερα χωριά θα βρείτε ψησταριές - ταβέρνες, που συνήθως λειτουργούν τα Σαββατοκύριακα. Στα Άγναντα, Πράμαντα, Βουλγαρέλι, Αθαμάνιο, Κυψέλη, πάντοτε είναι ανοικτά για τσίπουρο χωρίς γλυκάνισο και μεζέδες. Σπέσιαλ Καβουρδισμένος καφές στο Βουλγαρέλι Σοφία Πλεύρη & Παύλος 0685 22264. Δοκιμάστε κατσίκι και βραστό. Ντόπια τυριά, ελιές απ’ το Κομπότι ή τον Πέτα και λαχανικά με γεύση μακράν από τα εμπορίου. Μετά το Αθαμάνιο στον δρόμο προς Θεοδώριανα – Νεράιδα κοντά στο χωριό Κορυφή ένα υπαίθριο καφέ – εστιατόριο διαθέτει την νοστιμότερη πέστροφα.

ΑΧΡΕΙΑΣΤΑ: Δήμος Άρτας: 74444, 28888, Αστυνομία: 27444, 71111, Α’ Βοήθειες: 22222, Δήμος Αθαμανίας 0685 22221, Αστυνομία: 22288 - 413, Α’ Βοήθειες 22584, Συνεργεία - Βουλκανιζατέρ: Σχίζας Γιώργος 27528, Μαυροδήμος Ελευθέριος 73625, Παπάς Ευάγγελος 72643, Παναγιώτου Σταύρος 27138, 70397.

ΧΡΗΣΙΜΑ: InfoΔήμου Άρτας 78551, Μουσεία: Αρχαιολογικό 28692, Ιστορικό 22795, Λαογραφικό 22192, Μουσείο Λαϊκής Τέχνης και Ζωής Παντελή Καραλή στην Κυψέλη Άρτας0685 71390, Δασονομείο Αγνάντων για χρήσιμες πληροφορίες 0685 31268, Σπήλαιο Πραμάντων Τα κλειδιά τα έχει ο φύλακας Πάτρας Ιωάννης 0659 61029.

ΒΕΝΖΙΝΑΔΙΚΑ: Στην Άρτα όλες οι εταιρείες. Στον δρόμο προς Τζουμέρκα στο χωριό Πέτας. Στην περιοχή Τζουμέρκων υπάρχουν στην Πλάκα SHELL, στο Αθαμάνιο Μαμιδάκης και SHELL, έξω από το Βουλγαρέλι, και στην Άνω Καλεντίνη, BP.

ΧΑΡΤΕΣ: Πλαστικοποιημένοι χάρτες ανά νομό που χωρούν στο tang Bag. Αγοράστε τον χάρτη Νο 4 ‘’Άρτα’’ και 20 ‘’Ιωάννινα’’, εκδόσεις ‘’Ελλάδα’’ Κολοκοτρώνη 11, 01 3222573, 3225241, Βενιζέλου 3 Θεσσαλονίκη 031 223063. Χάρτης Ηπείρου ‘’Ρέκος’’, κλίμακα 1: 225.000 με καλή απεικόνιση των δρόμων, Κλεισθένους 15, 01 3251564 ή  Αγ. Μηνά 13, Θεσ/νίκη 031 271063,269062.

ΒΙΒΛΙΑ: Στην ‘’Δωδώνη’’ Μιχαήλ Αγγέλου 27 στα Γιάννινα, τηλ 37585 θα βρείτε τα πάντα. Σπύρου Ι. Μαντά / Το γεφύρι και ο Ηπειρώτης, Τεχνικές Εκδόσεις 1987, Παναγιώτου Αραβαντινού / Περιγραφή της Ηπείρου εις Μέρη Τρία, Ν. Ιωαννίνων Σύγχρονη Πολιτισμική Γεωγραφία / Β. Νιτσιάκου, Μ. Αράπογλου, Κ. Καρανάτση / Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Ιωαννίνων 1998.

ΛΕΣΧΕΣ ΜΟΤΟΣΥΚΛΕΤΑΣ: ΣΥ.ΦΙ.ΜΟΠ. (Σύλλογος Φίλων Μοτοσικλέτας Πρέβεζας) Χαρ. Μούσκου 2,  Τηλ - Fax : 0682 24768. Πληροφορίες για το ταξίδι σας, όλο το χρόνο, βρίσκετε στους Έλληνες Περιηγητές – Ελάτη Τρικάλων Τηλ - Fax: 0434 71826.

Περισσότερες πληροφορίες για την ΗΠΕΙΡΟ αντλήστε από την ενδεικτική Βιβλιογραφία – Αρθρογραφία:

• Ήπειρος / Ένθετο 7 ημέρες / Εφημ. Καθημερινή 9/7/2000
• Σπύρου Ι. Μαντά / Το γεφύρι και ο Ηπειρώτης / Τεχνικές Εκδόσεις 1987
• Αρχαία Αμβρακία / άρθρο της Γιώτας Σύκκα / Εφημ. Καθημερινή 17/3/01
• Σπυρίδωνος Δ. Περιστέρη / Δημοτικά τραγούδια Ηπείρου & Μωριά / Τέρτιος 1997
• Περιγραφή της Ηπείρου εις Μέρη Τρία / Παναγιώτη Αραβαντινού / Εταιρεία Ηπειρώτικων Μελετών 1984
• Ν. Ιωαννίνων Σύγχρονη Πολιτισμική Γεωγραφία / Β. Νιτσιάκου, Μ. Αράπογλου, Κ. Καρανάτση / Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Ιωαννίνων 1998

 ΗΠΕΙΡΟΣ (3226 λέξεις)

ΓΙΑΝΝΙΝΑ ΚΑΙ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Κείμενο - Διαφάνειες: Άγγελος Σινάνης e – mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

© Απρίλιος 2001

‘’Η Ήπειρος φύτρα και ρίζα των Ελλήνων,
η Δωδώνη,
πρωτόθρονη στα ιερά των Πανελλήνων,
η αρχέγονος Ελλάς των Δωριέων,
κατηφορίζει στους αιώνες,
όμοια με τη ραχοκοκκαλιά των βουνών μας,
κι οι σκληροτράχηλοι πολεμιστές του Πύρρου γίνονται πρωτοστράτορες του Δεσποτάτου,
Αρματωλοί και πολέμαρχοι, πρωτομάστοροι και δάσκαλοι, θεμέλια και λαμπάδα του Γένους.
Αυτή τη φύτρα και αυτή τη ρίζα την αγέραστη,
αυτή τη ζωντανή παράδοση του τόπου μας και του λαού μας,
ραψωδούν οι ψίθυροι της Δωδωναίας δρυός.
Αυτό το νόημα έχει για μας ή Ήπειρος ‘’.

Απόσπασμα από χαιρετισμό του προέδρου της Εταιρίας Ηπειρωτικών Μελετών, 
Κώστα Φρόντζου.

Σε αυτές τις λίγες γραμμές συμπυκνώνεται η ιστορία της Ηπείρου από τον αείμνηστο κ. Κώστα Φρόντζο. Της Ηπείρου, που ιδιαίτερα στα 483 χρόνια της Τουρκοκρατίας (1430 – 1913) έπαιξε τον σπουδαιότερο ρόλο, στα πολιτισμικά δρώμενα ολοκλήρου της Ελλάδος. Τα Ιωάννινα, Γιάννενα ή Γιάννινα, πρωτεύουσα του Νομού, ορίζουν την Ήπειρο με την μεγαλύτερη σε έκταση και πληθυσμό πόλη, με συμπληρωμένα τα 88 χρόνια από την απελευθέρωση της, μαζί με ολόκληρη την Ήπειρο στις 21 Φεβρουαρίου 1913. 

Το ανήσυχο όσο και δημιουργικό πνεύμα των κατοίκων, ανέπτυξε τα Γιάννινα γρηγορότερα από τις άλλες πόλεις, εξελίσσοντας την σε μεγάλο οικονομικό και συγχρόνως πρωτοποριακό κέντρο γραμμάτων, πνεύματος και τέχνης. Οι Γιαννιώτες ταξιδεύουν και με το εμπόριο πλουτίζουν, χωρίς ποτέ να ξεχνούν την ιδιαίτερη πατρίδα τους. Εθνικοί ευεργέτες – Γεώργιος Αβέρωφ, Ευάγγελος & Κωνσταντής Ζάππας, Γεώργιος & Σίμων Σίνας, Μιχαήλ Τοσίτσας, Αδελφοί Ζωσιμά και Ζώης Καπλάνης - γνωστοί για την τεράστια προσφορά τους στο Έθνος, κατάγονται από την Ήπειρο. 

Ο νομός Ιωαννίνων είναι ένας από τους τέσσερις της Ηπείρου και αποτελείται από τέσσερις επαρχίες: Δωδώνης, Κονίτσης (παρουσίαση στον Α’ τόμο – ’99), Μετσόβου και Πωγωνίου (παρουσίαση στον Α’ τόμο – ’99). Η πόλη των Ιωαννίνων είναι η πρωτεύουσα του νομού και της διοικητικής περιφέρειας Ηπείρου. Κτισμένη στις όχθες της λίμνης Παμβώτιδας, είναι φορτωμένη με μακραίωνη ιστορία που τα δεκάδες μνημεία της φλύαρα μαρτυρούν, αγγίζοντας την λίμνη και περνώντας μέσω αυτής στο νησάκι, με τους θρύλους και την παράδοση που φτάνει ως τις μέρες μας. Όλα αυτά  ολοένα περιτριγυρίζουν και ταξιδεύουν τον περιηγητή, πέρα από τους θρύλους της λίμνης. 

Τα Γιάννενα έχουν τη δική τους εντελώς ξεχωριστή και ενδιαφέρουσα ιστορία, ζουν το σήμερα, συνδυάζοντας άριστα το παλιό με το νέο. Ο μόλος σφύζει από ζωή χειμώνα καλοκαίρι, με τα δεκάδες μαγαζιά γεμάτα, όχι μόνο λόγω πανεπιστημίου, αλλά και λόγω αύξησης του πληθυσμού, νέοι άνθρωποι, φοιτητόκοσμος, ζωντάνια. Ο περίπατος στον εσωτερικό περιφερειακό δρόμο, οι γλυπτές αναπαραστάσεις των γυναικών, στην σκιά του επιβλητικού κάστρου, η δραματική ιστορία του πρώτου επαναστάτη, Φιλόσοφου (Σκυλόσοφο, τον ονόμασαν οι εχθροί του) και της σπηλιάς που θανατώθηκε, η επίσκεψη στην συλλογή της εταιρίας λαογραφικών Μελετών, θα αφυπνίσουν και θα σας κάνουν να νοιώσετε, πιο κοντά στον τόπο και τους κατοίκους του.

Η επίσκεψη στην παλιά πόλη είναι κάτι που επιβάλλεται από μόνο του. Όπως το ίδιο το κάστρο, που κάθε γωνιά του είναι φορτωμένη με ιστορικές μνήμες. Ψηλό, ογκώδες, επιβάλει την παρουσία του λες και έχει συναίσθηση της ιστορίας, ακριβώς όπως και η λίμνη, μόνο που αυτό έχει λαξεμένες πέτρες, και στο εσωτερικό του κρύβει θαρρείς θησαυρούς που μόνο εσύ θ’ ανακαλύψεις μπαίνοντας. Και πράγματι σε ταξιδεύει και αυτό μέσα από την ιστορία, τα πετρόχτιστα σπίτια του με τα ξύλινα μπαλκόνια, τις λουλουδιασμένες αυλές που ξεχειλίζουν αρώματα και χρώματα, από γιασεμιά, νυχτολούλουδα, και έρωτες. 

Το Δημοτικό ιστορικό μουσείο ( τζαμί Ασλάν πασά ) κτίσμα του 1619 με τοπικές φορεσιές, ξυλόγλυπτα, και δεκάδες αντικείμενα. Η Ακρόπολη ( Ίτσ- καλέ)  και οι παλιοί τούρκικοι στρατώνες μετά την είσοδο δεξιά, το Βυζαντινό μουσείο, το Φετιχέ τζαμί (1795), καθώς και το Μαυσωλείο του Ασλάν πασά. Αλλά και έξω από το κάστρο η ιστορία περιφέρεται αέναα στα μικρά σοκάκια, στο παλιό εμπορικό κέντρο των Ιωαννίνων με τα δαιδαλώδη δρομάκια του παζαριού, που περικλείεται στους δρόμους, Ζάππα, Καλλάρη, Κουντουριώτη, μεταφέροντάς σας σε Ανατολίτικο παζάρι του περασμένου αιώνα. 

Στην οδό Αβέρωφ τα καταστήματα, γεμάτα από έργα τέχνης: Μπρούτζος, χαλκός, ασήμι, δουλεμένα με την απαράμιλλη τέχνη που μόνο οι Γιαννιώτες γνωρίζουν τόσο καλά. Στους ανηφορικούς δρόμους και τα παλιά χαμηλά σπιτάκια, που καταλήγουν στο τουριστικό περίπτερο ή τον ‘’Φρόντζο’’, με την εκπληκτική θέα όλης της πόλης, του νησιού και του Όρους Μιτσικέλι και στο λιλιπούτειο ανοικτό θέατρο. Στην κεντρική πλατεία δίπλα από το αρχαιολογικό μουσείο είναι το Ρολόι κατασκευή του 1905 λεν έργο Κονιτσιωτών μαστόρων πριν την απελευθέρωση, σε σχέδια του αρχιτέκτονα Περικλή Μελίρρυτου ‘’χτυπά’’ ακόμη, δίνοντας λες καινούργιο ρυθμό στην πόλη παρά τα χρόνια που το βαραίνουν. 

Στον μόλο έχει μεταφερθεί τα τελευταία χρόνια η ζωντάνια της πόλης. Χειμώνα και ιδίως καλοκαίρι σφύζει από ζωή δίπλα στο κάστρο και μπροστά στην λίμνη. Εκεί είναι η αφετηρία των πλωτών ταξί, των καϊκιών που κάνουν το δρομολόγιο Γιάννενα – Νησάκι σε δέκα λεπτά. Καθώς θα πλησιάζετε στο νησί σιγά-σιγά ξεπροβάλουν τα πρώτα χαμηλά σπίτια, κάτασπρα, ασβεστωμένα, ενώ αυτά που είναι δίπλα στην λίμνη αντί αυλές, έχουν λιλιπούτεια λιμανάκια και έναν διαφορετικό ‘’αέρα’’. Αν τύχει να είναι χειμώνας και έχει ομίχλη τότε είναι παραπάνω από βέβαιο ότι η ονειροπόληση στην αγκαλιά του θα σας ταξιδέψει μακριά. Στους θρύλους και τις παραδόσεις, που ακόμη και σήμερα ζουν, θαρρείς αναπνέουν από αυτόν τον μαγικό αέρα του. Περιπλανηθείτε στα στενά καλντερίμια, πλησιάστε τα μικρά ασβεστωμένα πέτρινα σπίτια, με τις μικρές ολοζώντανες, από παιδιά που παίζουν, αυλές. Η ομορφιά του χώρου θα σας μαγέψει, το ίδιο και οι κάτοικοι με τις ιστορίες που θα σας διηγηθούν. 

Το νησάκι σαν χώρος και ο οικισμός είναι ‘’χαρακτηρισμένο’’ παραδοσιακό και διατηρητέο. Με μήκος 800 μέτρα και πλάτος περίπου 500, συνολικά 4 .τ.χ, φιλοξενεί 350 - 400 ανθρώπους που ζουν από την λίμνη ή μάλλον, και από την λίμνη. Από τότε που δόθηκαν άδειες για ενοικιαζόμενα δωμάτια έχει προστεθεί άλλο ένα εισόδημα στους κατοίκους, εκτός από τις ταβέρνες, και τα κομψοτεχνήματα από χαλκό, μπρούτζο, και ασήμι, που οι κάτοικοι κατασκευάζουν και εμπορεύονται. Οι ψαράδες του νησιού με τα ‘’καίκια’’ τους σιγά - σιγά εκσυγχρονίστηκαν και εξοπλίσθηκαν με βενζινομηχανές, που στην αρχή μόνο, ίσως εκπλήσσουν τον επισκέπτη. Όμως μην ξεχνάτε ότι οι νεώτεροι δύσκολα ακολουθούν το ψάρεμα για επάγγελμα, και αν το κάνουν θέλουν την άνεσή τους, όσο για τους γεροντότερους ε! αυτοί δικαιολογούνται. Έως πότε θα κωπηλατούν; Το νησάκι έχει υψόμετρο ίδιο με της λίμνης, 469 μ. ίσως αυτός είναι ο λόγος που για  Άγιο και προστάτη, έχουν τον Προφήτη Ηλία τον βουνίσιο! στην κορυφή του λόφου να δεσπόζει της λίμνης. Μοναδική περίπτωση στον κόσμο για ναυτικούς.

Το νησί ονομαζόταν από τους Τούρκους ‘’Κιαφίρ Αντασί’’, δλδ. ‘’νησί των απίστων’’, γιατί αφ’ ενός είχε πολλά μοναστήρια, αφ’ ετέρου προστατευόταν με προνόμια όπως άλλες περιοχές της Ηπείρου και ουσιαστικά, δεν κατοικήθηκε ποτέ από Μουσουλμάνους. Τα πολλά για το μέγεθος του νησιού Μοναστήρια, η διατήρησή τους ως τις μέρες μας, και μάλιστα σε καλή κατάσταση, μαρτυρούν την μακραίωνη μοναστική ζωή στο νησί. Οκτώ συνολικά και όλα με περίφημες αγιογραφίες, πολύτιμες φορητές εικόνες, έγγραφά, και σπάνιες εκδόσεις. 

Η Ι. Μ. Αγίου Νικολάου των Φιλανθρωπίνων, πολύ κοντά στο λιμανάκι δίνει την ευκαιρία για γνωριμία, με ένα από τα σημαντικότερα μοναστήρια του Ελληνικού χώρου. Ιδρυθείσα το 1292 ‘’διηγείται’’ με τον δικό της μοναδικό τρόπο την ιστορία της, μέσα από θαυμάσιες, όσο και σπάνιες τοιχογραφίες. Στον πρόναο, υπάρχει απεικόνιση των επτά σοφών της αρχαιότητας, Απολλώνιου, Πλάτωνα, Σόλωνα, Αριστοτέλη, Πλούταρχου, Θουκυδίδη, και Χείλωνα, ενώ στο εσωτερικό, στον Βόρειο νάρθηκα, απεικονίζονται με μοναδική λεπτομέρεια βίοι και μαρτύρια Αγίων. Στα κελιά της Μονής Αγίου Παντελεήμονα λειτουργεί μουσείο της προεπαναστατικής περιόδου, πιο γνωστό σαν το μουσείο του Αλή Πασά. Σε αυτά τα κελιά που φυλάσσονται αντικείμενα καθημερινής χρήσης, υφαντά, έγγραφα, τραυματίσθηκε και κατόπιν σύρθηκε στο προαύλιο της Μονής το ‘’διαμάντι των Ιωαννίνων’’ Αλή Πασάς και βίαια θανατώθηκε, στις 24 ή 25 Ιανουαρίου 1822 από άνδρες του Χουρσίτ πασά. Πιο παλιά η διαρρύθμιση στο μουσείο ήταν διαφορετική. Υπήρχε το αυθεντικό ξύλινο πάτωμα, με την τρύπα που άνοιξε το βόλι και τραυμάτισε τον Αλή. Πρόσφατα, στην διαδικασία ανακαίνισης αλλάχθηκε το πάτωμα και το σημείο που πέρασε το βόλι χάθηκε. Άντ’ αυτού, υπάρχει σημάδι με κιμωλία. Όμως τα μνημεία του νησιού, παραμένουν και αποτελούν μαγευτικό βύθισμα σε περασμένους κόσμους και εποχές, μια ονειροπόληση στην ομίχλη, ένα άγγιγμα στους θρύλους, και έτσι πρέπει να τα νοιώθει ο επισκέπτης. Τα Γιάννινα, το νησάκι, η λίμνη, αποτελούν για τους κατοίκους ενιαίο σύνολο, που αμέσως διακρίνεται στο βλέμμα τους, στον τρόπο που σου μιλάν για τον τόπο.

Ένα διαφορετικό μουσείο τυπογραφίας δημιουργία του καθηγητή Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Γιώργου Πλουμίδη, υπάρχει στην Φιλοσοφική σχολή Ιωαννίνων. Στην αρχή της περιήγησής στα Γιάννινα επισημάνθηκε η πρωτοπορία που είχε η πόλη στα γράμματα και τις τέχνες. Μια συγκέντρωση παλιών τυπογραφικών μηχανημάτων, δεν θα μπορούσε να λείπει από την πόλη. Η Συλλογή άρχισε το 1991, με σκοπό την δημιουργία ενός  μουσείου πολιτισμού, έτσι ώστε να αναδειχτεί ο τρόπος με τον οποίον η γνώση πολλαπλασιαζόταν, σε συνδυασμό με την τεχνολογία της εποχής. Το Μουσείο Τυπογραφίας και Γραφής είναι σήμερα μια μοναδική προσπάθεια στον Ελληνικό χώρο, και μια από τις ελάχιστες στον κόσμο. 

Σε μικρή απόσταση από τα Γιάννινα είναι το Μπιζάνι (14 χλμ) και το εκπληκτικό μουσείο Ελληνικής Ιστορίας του γλύπτη Παύλου Βρέλλη γνωστό σαν Μουσείο Κέρινων Ομοιωμάτων. Στεγάζεται σε ένα πανέμορφο Ηπειρώτικο κτίσμα στο οποίο έδωσε ο ίδιος την μορφή Αστικής Φρουριακής Αρχιτεκτονικής του 18ου αιώνα. Ο σπουδαίος καλλιτέχνης σπούδασε στην  Ζωσιμαία Παιδαγωγική Ακαδημία (1945-1947) και είναι ο πρώτος Ηπειρώτης που πέρασε στο τμήμα γλυπτικής της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών το 1949 αποφοιτώντας το 1954. Την αγάπη του για την αρχαία Ελληνική τέχνη την έκανε με τόλμη εισήγηση στο κράτος, για αναπαραγωγή αντιγράφων στο αρχαιολογικό μουσείο. Το Ελληνικό κράτος την αναθέτει κατ’ ευθείαν στον ίδιο. Το τμήμα αυτό λειτουργεί ακόμη και σήμερα, δίνοντας την δυνατότητα αγοράς γνήσιων αντιγράφων αρχαίας Ελληνικής τέχνης, ( αγαλματίδια, ειδώλια κλπ). 

Επί 30 χρόνια υπήρξε εκπαιδευτικός συνταξιοδοτούμενος το 1981 σαν Γυμνασιάρχης. Δέκα χρόνια πριν, το 1971, δημιούργησε το πρώτο του κέρινο ομοίωμα, που από ότι εκμυστηρεύεται, ήταν το όνειρό του από νεαρός. Συμμετείχε σε ομαδικές εκθέσεις στο εξωτερικό, οργανώνοντας την ατομική του στην  Kings Gallery του Λονδίνου το 1972. Το όνειρό του για δημιουργία ενός μεγάλου, ευρύχωρου μουσείου που θα αντικαθιστούσε το παλιότερο στο χωριό Μουζακαίοι, έγινε πραγματικότητα, με τεράστιους δαιδαλώδεις χώρους 2.500 μέτρων, μελετώντας και κτίζοντας κυριολεκτικά δουλεύοντας μόνος του, το μουσείο που ήθελε. 

Είκοσι δύο χλμ από την πόλη στους πρόποδες του βουνού Τόμαρος είναι η Δωδώνη, το αρχαιότερο ελληνικό μαντείο, και ένας από τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους του νομού, σε Στρατηγική οχυρή θέση επί Πύρρου. Αρχικά εδώ λατρευόταν η Μεγάλη θεά, της γονιμότητας και της ευφορίας, ενώ αργότερα αντικαταστάθηκε από τον Δία το Δωδωναίο, τον Πελασγικό, τον πατέρα όλων των ελληνικών θεοτήτων και κυβερνήτη του τότε κόσμου.

Ξεκινώντας από την ομώνυμη κεντρική λεωφόρο με κατεύθυνση την Άρτα σε 8 χλμ, συναντάτε δεξιά σας τον δευτερεύοντα δρόμο, που καταλήγει στην Δωδώνη. Όσο ανεβαίνετε στο βουνό τόσο η θέα προς τα Γιάννινα την λίμνη και την Πίνδο γίνεται πιο όμορφη. Το Μαντείο της Δωδώνης αποκαλύφθηκε το 1873, πριν ακόμα ενωθεί η Ήπειρος με την Ελλάδα, από τον αρχαιολόγο κ. Κωνσταντίνο Καραπάνο, όταν σχεδόν ο Σλήμαν ανέσκαπτε την Τροία. Από την αποκάλυψη του Μαντείου ήρθαν στο φως δεκάδες μικροαντικείμενα αλλά ούτε ίχνος από αγάλματα ή χρυσά αντικείμενα. Βρέθηκε όμως κάτι πολύ πιο εντυπωσιακό. Μια  σειρά από μολύβδινες πλάκες επάνω στις οποίες χάραζαν τις ερωτήσεις τους προς το Μαντείο οι προσκυνητές. 

Την απάντηση στις ερωτήσεις - αναφέρει ο Όμηρος - τις έδιναν οι ιερείς, αφού άκουγαν στο ιερό δέντρο του Δία το θρόισμα που έκαναν τα φύλλα του στην πνοή του ανέμου. Από το θρόισμα φανερωνόταν η θέληση του θεού στους ιερείς, που μόνο αυτοί ήξεραν να ερμηνεύουν. Το ιερό δέντρο ήταν ή Βελανιδιά, Δέντρο, η Βασιλική Δρυς του Παπαδιαμάντη. Στο ίδιο χώρο είναι και το αρχαίο θέατρο της Δωδώνης, που χτίσθηκε την περίοδο του 274 π. Χ. στα χρόνια της κυριαρχίας του μεγάλου ηγέτη Πύρρου, μιας σημαντικής προσωπικότητας που συνένωσε όλα τα Ηπειρώτικα φύλλα και κατάφερε νίκες ακόμη και επί των Ρωμαίων με αποτέλεσμα η Ήπειρος να βγει από τα τότε στενά γεωγραφικά της όρια. Το αρχαίο θέατρο βρίσκεται σε θέση με επιβλητική θέα, έχει πολύ καλή ακουστική και διαθέτει τρία διαζώματα, 63 σειρές ‘’καθισμάτων’’ και χωρητικότητα 18.000 θεατών. Σήμερα χρησιμοποιείται για παραστάσεις Αρχαίας τραγωδίας, και για τα ετήσια γεγονότα του δήμου, σε συνεργασία με τον Ε.Ο.Τ.

Από τον Αρχαιολογικό χώρο της Δωδώνης, μια εναλλακτική διαδρομή προς Γιάννινα και Ζίτσα, που περνά από τα πανέμορφα ‘’Γραμμενοχώρια’’ αρχίζει στην διασταύρωση 4 χλμ πριν την Δωδώνη, προς Λύγγο ή Αγ. Αναστασία. Περνώντας τα μικρά χωριά της περιοχής κάντε μια στάση στα καφενεδάκια που θα βρείτε, έχουν ντόπιο τσίπουρο, σπιτικούς μεζέδες, και γλυκό κουταλιού. Στα 35 χλμ που θα διανύσετε μέχρι να βγείτε στην κεντρική Ε.Ο. Ιωαννίνων – Ηγουμενίτσας, έχετε όλο τον καιρό να σκεφθείτε, Γιάννενα ή Ζίτσα;;

Από την διασταύρωση η Ζίτσα απέχει μόλις 18χλμ, και με αυτή την επιλογή θα έχετε ολοκληρώσει μια πανέμορφη κυκλική διαδρομή. Δεν είναι μόνο το διάσημο κρασί ο λόγος επίσκεψης και διαμονής εδώ. Είναι όλα αυτά που ‘’καλούν’’ κυριολεκτικά τον επισκέπτη, να νοιώσει, να μυρίσει, να γνωρίσει, πως μια κουκίδα στον χάρτη παραμένει έξω, από την λαίλαπα της ‘’τουριστικής ανάπτυξης’’ και ότι αυτή επιφέρει. Η Ζίτσα ήταν και ευτυχώς παραμένει ένα πανέμορφο ιστορικό χωριό στα 680μ υψόμετρο, με πολλά μνημεία που παρουσιάζουν έντονο ενδιαφέρον, και με υποδομή που θα ζήλευαν πολλά ‘’γνωστά’’ χωριά. Το πέτρινο δημοτικό σχολείο, το επίσης πετρόχτιστο κοινοτικό γραφείο, το παλιό (1919) πνευματικό κέντρο. Λίγο έξω από το χωριό η Ι. Μ. Προφήτη Ηλία και η εμπνευσμένη εικόνα του Κοσμά Αιτωλού διδάσκαλου του γένους, στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου Ζίτσας το καμάρι των κατοίκων που κτίσθηκε το 1890. 

Από την Ζίτσα ο δρόμος συνεχίζει προς Λίθινο περνά από το Σακελλαρικό που συναντά τον ποταμό Καλαμά (αρχ. Θύαμις) ενώ στην σιδερένια στρατιωτική γέφυρα περιμένει το θαυμάσιο μνημείο της φύσης, το Θεογέφυρο. Φαντασθείτε έναν τεράστιο βράχο ύψους 12 μέτρων να φράζει το ποτάμι. Σιγά - σιγά η ορμή του Καλαμά και η Θεϊκή θέληση δημιούργησαν την ζεύξη που ήθελε η φύση ανοίγοντας δίοδο μέσα από τον βράχο σχηματίζοντας έτσι το δεύτερο στην Ελλάδα φυσικό γεφύρι που διασώζει η παράδοση σαν Θεογέφυρο. 

Στην ίδια διαδρομή - προς Ράικο - συναντάτε την Ιερά Μονή Πατέρων ένα θαυμάσιο, εγκαταλειμμένο τώρα, μοναστηριακό συγκρότημα Αθωνίτικου τύπου (τρίκλιτος σταυροειδής) κτισμένο το 1668. Η μισογκρεμισμένη εξωτερική τοιχοποιία του, παρουσιάζεται στον επισκέπτη ξαφνικά, και λίγοι θα αποφύγουν την πρόκληση της επίσκεψης στον εσωτερικό περίβολο αναπολώντας και ταξιδεύοντας στο βάθος της ιστορίας. Τα μοναστήρια και οι εκκλησίες έστω και εγκαταλειμμένα από τους ανθρώπους, παραμένουν στις ιστορικές γραφές φορείς πανάρχαιων πολιτισμών, ηθών και παραδόσεων, φάροι γνώσης και εφαλτήρια αγώνων, αψευδείς μάρτυρες της ιστορίας του τόπου.

Κλείνοντας αυτόν τον κύκλο κοντά στα Γιάννινα, θα συναντήσετε πάνω στον δρόμο της επιστροφής στην κεντρική οδό Ηγουμενίτσας – Ιωαννίνων δύο πέτρινα παραδοσιακά γεφύρια που έπαιξαν σημαντικό ρόλο, όπως άλλωστε όλα τα γεφύρια της εποχής τους, σε όλη την Ήπειρο. Το πρώτο είναι της Τσίπιανης κοντά στο χωριό Τρίστενο και το άλλο του Καμπέρ Αγά κοντά στους Μηλιωτάδες.

Ο νομός Ιωαννίνων έχει γίνει ευρύτερα γνωστός για τα εκπληκτικά του τοπία και τα υπέροχα χωριά στο Ζαγόρι που σαν από θαύμα υψώνουν την πέτρα συμπληρώνοντας με φυσικό τρόπο την γεωγραφία της περιοχής. Όχι άδικα έχει χαρακτηρισθεί παράδεισος για την σπάνια ορεινή πανίδα και χλωρίδα, σε ένα μοναδικό οικοσύστημα που προς το παρόν δεν έχει υποβαθμιστεί από την δραστηριότητα της ‘’τουριστικής ανάπτυξης’’.

Όμως η πόλη των Ιωαννίνων είναι αυτή που κρατά τα σκήπτρα της πλουσιότατης πολιτιστικής ζωής. Μιας πόλης σύγχρονης ή μιας πόλης μουσείο. Σίγουρα όμως μιας πόλης που μέσα από τους θρύλους που διασώζει η παράδοση θα σας σαγηνεύσει, και με την ευγένειά της, θα απαιτήσει από σας να ξανάρθετε.

ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Ιδέα & υλοποίηση μορφής: Άγγελος Σινάνης

Info: εναλλακτικής διαδρομής επιστροφής ή μετάβασης στα Γιάννινα με είσοδο ή έξοδο αντίστοιχα το χωριό Πέτας Άρτας, μέσω Δυτικών Τζουμέρκων ακολουθώντας τον δρόμο προς Καλέντζι. Η κανονική διαδρομή  Γιάννινα - Άρτα από την εθνική (τρομάρα της) είναι 77χλμ. (1ω). Η διαδρομή από Τζουμέρκα είναι 87χλμ (2ω).

• Λίγο πριν την Πλάκα και το γνωστό της γεφύρι, υπάρχει διασταύρωση (πινακίδα προς Άρτα) που οδηγώντας στο χωριό Μονολίθι περνά από Δαφνωτή, Σκούπα, και Ροδαυγή καταλήγοντας Άρτα. Από εκεί ‘’κόβετε’’ αρκετά χλμ.
• Αν όμως συνεχίσετε προς γεφύρι Πλάκας – Γραικικό (πινακίδα προς Άγναντα) αλλάζουν όλες οι παραστάσεις, αφού θα διασχίσετε το Δυτικό μέρος των Τζουμέρκων.

Λίγο μετά την διασταύρωση φτάνετε στον Άραχθο και το ιστορικό πέτρινο γεφύρι της Πλάκας. Εκεί υπάρχει βενζινάδικο SHELL και το καφενεδάκι ‘’η συνάντηση’’ του Ευάγγελου Βαγγέλη (το άλλο συνήθως είναι κλειστό τον χειμώνα). Ο τόπος είναι ιδανικός για ελεύθερη κατασκήνωση, μην αγνοήσετε όμως την σύσταση της ΔΕΗ – υπάρχουν πινακίδες – και ‘’στήσετε’’ δίπλα στο ποτάμι. Εδώ ενώνεται με τον Άραχθο το ρέμα που κατεβαίνει από τα Άγναντα ενισχύοντας το ποτάμι που σε λίγα χλμ. σχηματίζει την όμορφη ομώνυμη του ποταμού λίμνη. Ο χωματόδρομος που θα δείτε δίπλα από το καφενείο δεν βγάζει στο Γραικικό γιατί μεσολαβεί το ποτάμι.  Λεπτομέρειες: Στο 9^ο χλμ από Πλάκα προς το χωριό Γραικικό, αριστερά σας ψηλά στο βουνό με διαυγή καιρό φαίνεται πεντακάθαρα ο Καταρράκτης του ομώνυμου χωριού. Αν πάτε προς Άγναντα λίγο πριν τους οικισμούς του χωριού, φαίνεται και πάλι.

Αυτόματος Αριθμός Κλήσης 0651

ΔΙΑΜΟΝΗ: Γιάννινα: ‘’Παλλάδιον’’ 25856 – 9, ‘’Καμάρες’’ 79348, ‘’Γαλαξίας’’ 25432 - 032, Ξενώνας Ζίτσας 0658 22933, Ξενώνας Δωδώνης: ‘’Ανδρομάχη’’ 91196, Νησάκι Ιωαννίνων: ‘’η κυρά Βασιλική’’, 81253, Κατερίνα Ντέλλα, 73494, Παππά Πολυξένη, 73494, Βαρακά Βαρβάρα 24396, Γρεβενίτι Νατάσα Παναγιωτοπούλου - Ρίκη Μότση 0656 31212, 31114, 0651 31979. ΠΡΟΣΟΧΗ : Αν διανυκτερεύσετε στο Νησάκι Ιωαννίνων (φυλασσόμενο PARKING: Πεπονής Θωμάς, Τσιριγώτη 4, τηλ 71051) ή το επισκεφθείτε, κλειδώστε σε σταθερό σημείο την μοτοσικλέτα, και μην αφήσετε οτιδήποτε αφαιρείται εύκολα.

ΚΑΜΠΙΝΓΚ: Ν. Ο. Ιωαννίνων ‘’Λιμνοπούλα’’ 25265. Καταφύγια: ‘’Μιτσικέλι’’ 1.400 μ, Γκαμήλας 1950 μ, Μαυροβουνίου 1950 μ, Σμόλικα 2000 μ, Info: Ε.Ο.Σ. Ιωαννίνων 22138, Ο.Χ.Σ. Πάπιγκου 0653 41138, Ε.Ο.Σ, Μετσόβου 0656 41249.

ΦΑΓΗΤΟ: ‘’ Η κυρά Βασιλική’’, ‘’Παμβώτις’’, ‘’Λιμνοπούλα’’, και άλλες ψαροταβέρνες στο νησάκι, και θαυμάσιες ποικιλίες για τσιπουράκι. ‘’Γάστρα’’ για Γιαπράκια (9^ο χλμ Ιωαννίνων - Κόνιτσας, προς Ζαγόρι) και ‘’Μακρής’’ στην λίμνη. ‘’Ντραμπάτοβα’’ πάνω στην λίμνη και Πεντανόστιμα ψητά κοτόπουλα στα κάρβουνα, στην κοινότητα Αμφιθέας. Ζαχαροπλαστείο ‘’Διεθνές’’ εκπληκτικό Γιαννιώτικο, Χαλβάς, Εκμέκ, Επιστρέφοντας από τον κεντρικό δρόμο Γιάννινα - Άρτα, θα περάσετε από τα Χάνια Τερόβου, ένα θαυμάσιο σημείο για στάση. Στο παρακείμενο καφενεδάκι, φούρνο, θα βρείτε του κόσμου τις νοστιμιές και εκπληκτική τυρόπιτα.

ΑΧΡΕΙΑΣΤΑ: Δήμος Ιωαννίνων 79921, Αστυνομία : (100),  26326. Τουριστική Αστυνομία: 25673. Α’ Βοήθειες: (166), 33461, 99111. Συνεργεία - Βουλκανιζατέρ: Λαμπροφώτης Αδαμάντιος, 78933, Γρίβας Κώστας, 36757,  Τζίμας Απόστολος, 72350, Καρακώστας Δημήτριος, 77983, Δήμου Γιώργος, 79335.

ΧΡΗΣΙΜΑ: www.teikoz.grwww.epirosnews.grwww.epirus.orgΔήμος Δωδώνης: 82356, Δήμος Ζίτσας 0658 22234, Αστυνομία 22222, 22232. Δ.Ε.Τ.Α. Ιωαννίνων 47301 – 5, Μουσεία: Παύλου Βρέλλη 92128, Αρχαιολογικό 33357, Ιστορικό 26356, Βυζαντινό 39692, 25989, Λαογραφικό 20515, Εταιρία Λαογραφικών Μελετών 23566, Αρχαιολογικός Χώρος Δωδώνης 82287, Σπήλαιο Περάματος 81521, Ε.Ο.Τ Ιωαννίνων 25086, 8. 

ΒΕΝΖΙΝΑΔΙΚΑ: Δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα, όλες τις εταιρίες παντού. Στον περιφερειακό της λίμνης στους Λογκάδες.

ΧΑΡΤΕΣ: Για Ζαγόρι ο νέος ορειβατικός και λεπτομερής από την ‘’Ανάβαση’’ 01 7293541 σε κλίμακα 1:50.000 Πλαστικοποιημένοι χάρτες ανά νομό που χωρούν στο tang Bag. Αγοράστε τον χάρτη Νο 20 ‘’Ιωάννινα’’, εκδόσεις  ‘’Ελλάδα’’ Κολοκοτρώνη 11 Αθήνα 01 3222573, 3225241, Βενιζέλου 3 Θεσσαλονίκη 031 223063.

ΒΙΒΛΙΑ: Στην ‘’Δωδώνη’’ Μιχαήλ Αγγέλου 27 στα Γιάννινα, τηλ 37585 θα βρείτε τα πάντα. Σπύρου Ι. Μαντά / Το γεφύρι και ο Ηπειρώτης, Τεχνικές Εκδόσεις 1987, Παναγιώτου Αραβαντινού / Περιγραφή της Ηπείρου εις Μέρη Τρία, Ν. Ιωαννίνων Σύγχρονη Πολιτισμική Γεωγραφία / Β. Νιτσιάκου, Μ. Αράπογλου, Κ. Καρανάτση / Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Ιωαννίνων 1998.

.ΛΕΣΧΕΣ ΜΟΤΟΣΥΚΛΕΤΑΣ:ΣΥ.ΦΙ.ΜΟΠ. (Σύλλογος Φίλων Μοτοσικλέτας Πρέβεζας) Χαρ. Μούσκου 2,  Τηλ - Fax : 0682 24768. Πληροφορίες για το ταξίδι σας, όλο το χρόνο, βρίσκετε στους Έλληνες Περιηγητές – Ελάτη Τρικάλων Τηλ - Fax: 0434 71826. 

Περισσότερες πληροφορίες για την ΗΠΕΙΡΟ αντλήστε από την ενδεικτική Βιβλιογραφία – Αρθρογραφία:

• Ήπειρος / Ένθετο 7 ημέρες / Εφημ. Καθημερινή 9/7/2000
• Σπύρου Ι. Μαντά / Το γεφύρι και ο Ηπειρώτης / Τεχνικές Εκδόσεις 1987
• Αρχαία Αμβρακία / άρθρο της Γιώτας Σύκκα / Εφημ. Καθημερινή 17/3/01
• Σπυρίδωνος Δ. Περιστέρη / Δημοτικά τραγούδια Ηπείρου & Μωριά / Τέρτιος 1997
• Περιγραφή της Ηπείρου εις Μέρη Τρία / Παναγιώτη Αραβαντινού / Εταιρεία Ηπειρώτικων Μελετών 1984
• Ν. Ιωαννίνων Σύγχρονη Πολιτισμική Γεωγραφία / Β. Νιτσιάκου, Μ. Αράπογλου, Κ. Καρανάτση / Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Ιωαννίνων 1998

 ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ (4327 λέξεις)

ΚΑΒΑΛΑ – ΟΡΟΣ ΠΑΓΓΑΙΟ ΚΑΙ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ 

Κείμενο - Διαφάνειες: Άγγελος Σινάνης e – mail: '); document.write(addy45556); document.write('<\/a>'); //-->\n Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε. "> Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

© Μάρτιος 2001 

Στην συνέχεια της Ε.Ο. Θεσσαλονίκης – Καβάλας αμέσως μετά την Αμφίπολη προσεγγίζουμε την Καβάλα όχι από τον γνωστό νέο παραλιακό αλλά από τον ‘’παλιό’’ καλό δρόμο μέσω Ελευθερούπολης, που εισέρχεστε από την διασταύρωση που υπάρχει στην παραλία Οφρυνίου. 

Εκεί στην σκιά του Παγγαίου η Αμφίπολη (δες Δράμα και διαδρομές), και δεκάδες γραφικά ιστορικά χωριά, σπουδαία μοναστήρια γνωστά περισσότερο στους περιηγητές της βόρειας Ελλάδας. Ο επιβλητικός αυτός Ορεινός Όγκος είναι γνωστός με το όνομα Παγγαίο, από την αρχαιότητα, και έχει μνημονευτεί, περισσότερο από κάθε άλλο από τους αρχαίους συγγραφείς, συνδεμένο όπως ήταν με τις γεμάτες θρύλους και παραδόσεις λατρείες των Μουσών, του μεγάλου ποιητή - μύστη Ορφέα και του Διονύσου, αλλά και με τα χρυσά - αργυρά μέταλλα που έκρυβε στα σπλάχνα του. Αυτός ο πλούτος ήταν πολύ φυσικό να σαγηνέψει τους ντόπιους και να προσελκύσει τους υπόλοιπους Έλληνες κατά την αρχαιότητα. 

Διασχίζοντας σήμερα τους οικισμούς που υπάρχουν στους πρόποδες του Παγγαίου διαπιστώνετε από την αρχαιολογική σκαπάνη, ότι πολλοί από αυτούς είναι κτισμένοι σε θέσεις παλιότερων οικισμών σε διαφορετικές χρονικές περιόδους. Οι περισσότεροι αναπτύσσονται στις υπώρειες του όρους και κατά μήκος σημαντικών και οργανωμένων οδικών αρτηριών. Με την κατάκτηση της Μακεδονίας από τους Ρωμαίους το 169 π.Χ. η περιοχή του Παγγαίου εξακολουθεί να παραμένει μοιρασμένη ανάμεσα στην Αμφίπολη και τους Φιλίππους. Ακριβώς αυτή την πορεία ακολούθησε στα τέλη του 2^ου Αι. και η Ρωμαϊκή Εγνατία οδός. Παλαιότερη και σημαντική ήταν και η ‘’βασιλική οδός’’ ή ‘’κάτω οδός’’ της Πιερίδας κοιλάδας που διερχόμενη κατά μήκος της δυτικής πλευράς του βουνού όπου σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, οι εκδιωχθέντες από την Πιερία του Ολύμπου Πίερες ‘’ώκησαν Φάγρητα και άλλα χωριά’’. (σ.σ. Φάγρης, πόλη τειχισμένη από την οποία πέρασε ο Ξέρξης 480 π.Χ. κατά την εκστρατεία του στην Νότια Ελλάδα. Η Θέση της Αρχαίας πόλης και του νεκροταφείου έχει εντοπιστεί στην κοινότητα Ορφανίου - Καβάλας). Ολόκληρο το Παγγαίο είναι ένας τεράστιος αρχαιολογικός χώρος έχοντας χαρακτηριστεί ‘’ιστορικός τόπος ιδιαίτερου φυσικού κάλλους’’ (Φ.Ε.Κ 367/ΤΒ/81) προκειμένου να εξασφαλιστεί η προστασία του από κάθε επέμβαση.

Τα μεταβυζαντινά χρόνια η περιοχή του Παγγαίου εξακολουθεί να ακμάζει και μάρτυρες της ευμάρειας των κατοίκων αποτελούν δεκάδες οικισμοί στις υπώρειές του βουνού. Μεταξύ αυτών το Ποδοχώρι, η Μουσθένη, η Μεσορόπη και Ελευθερούπολη οι οποίες είναι πάνω στην διαδρομή που κάνετε με πρώτο το Ποδοχώρι (παλιά Ποδογόριανη) στα 320 μ. Υ, που έχει κηρυχθεί Παραδοσιακός οικισμός. Μέσα στο χωριό υπήρχαν τέσσερα πέτρινα παραδοσιακά γεφύρια, Στις μέρες μας σώζονται τα δύο μονότοξα, το γεφύρι στου Γοργία το λάκκο, και το γεφύρι στο μύλο του Λαντζίδη. Το τρίτο ήταν στο παλιό σχολείο, ενώ από το τέταρτο υπάρχουν ακόμη λίγες πέτρες, μάρτυρες της ύπαρξής του, αντίθετα και λίγο πιο πάνω από το ποταμάκι με το ξύλινο γεφύρι που υπάρχει στον χώρο αναψυχής στου Γοργία το λάκκο. Στο παλιό Ποδοχώρι στο σπήλαιο ‘’Αρκουδότρυπα’’ βρέθηκαν ίχνη ανθρώπινης παρουσίας ήδη από την πρώιμη φάση της εποχής του Χαλκού. 

Πριν μπείτε στο χωριό Μεσορόπη (παλιά Μεσορόπη) σε 310 μ. Υ. που είναι στην συνέχεια, αριστερά σας, υπάρχει ωραίο ταβερνάκι σε δροσερό, κατάφυτο και ήσυχο περιβάλλον ότι πρέπει για τις ζεστές ημέρες του καλοκαιριού. Δεξιά από τον κεντρικό δρόμο που οδηγεί στην Ελευθερούπολη σχεδόν απέναντι από το κατάστημα και δύο χλμ πιο κάτω βρίσκεστε στην τοποθεσία Άγιος Γεώργιος που υπάρχει το πέτρινο γεφύρι του Μαχμούντα, ταλαιπωρημένο από τον χρόνο και έτοιμο να πέσει. Μέσα στον πανέμορφο παραδοσιακό οικισμό της Μεσορόπης, στα στενά της δρομάκια υπάρχουν περίφημα δείγματα φρουριακής αρχιτεκτονικής. Στο ρέμα Λάκκος υπάρχει το πέτρινο παραδοσιακό γεφύρι της Μεσορόπης, ενώ για τους πεζοπόρους, υπάρχει μονοπάτι κατά μήκος του ρέματος που σε δύο περίπου ώρες φτάνει σε ένα υπόγειο ποτάμιο σπήλαιο. 

Σε όλη την Ανατολική Μακεδονία υπάρχουν περιοχές με νωπά ακόμη τα ίχνη μιας πλούσιας αρχιτεκτονικής παράδοσης προηγούμενων αιώνων, που συνδέθηκε σε ένα βαθμό με την κυριαρχία των Τούρκων. Μια από αυτές της περιοχές είναι και το Παγγαίο, με τα χωριά και τις κωμοπόλεις του, μοιρασμένα στους νομούς Καβάλας και Σερρών. Πολλοί από τους σημερινούς οικισμούς του δέχθηκαν ποικίλες επιδράσεις στην δομή και τον πολεοδομικό τους χαρακτήρα. Οι οικισμοί που τώρα γνωρίζετε κατοικήθηκαν από Έλληνες και Τούρκους ενώ μετά το 1922 φιλοξένησαν πρόσφυγες από την Μικρά Ασία σε αντίθεση με τους οικισμούς του νομού Σερρών που κατοικήθηκαν κατά κύριο λόγο από Έλληνες.

Στον Παραδοσιακό οικισμό της Μουσθένης σε 220 μ. Υ, αυτή η φρουριακή αρχιτεκτονική κάνει έντονα αισθητή την παρουσία της. Μεγάλα χαγιάτια, σαχνίσια, χρήση πελεκημένης πέτρας για τα βασικά εμφανή στοιχεία του σπιτιού, και ο επονομαζόμενος στην Μακεδονία και Θράκη ‘’τσατμάς’’ για τις ελαφρύτερες κατασκευές και τα χωρίσματα των δωματίων ή ακόμη και την εξωτερική τοιχοποιία. Στο χωριό κατά μήκος του ρέματος από την εκκλησία έως τον πάνω μαχαλά υπάρχουν τέσσερα πέτρινα παραδοσιακά γεφύρια που και σήμερα (με την τσιμεντόστρωση που έγινε) εξυπηρετούν τους κατοίκους στις μετακινήσεις τους, ενώ στον λόφο πάνω από το Χωριό υπάρχουν ερείπια οχυρωμένης ακρόπολης. 

Η διάσπαρτη κεραμική που βρέθηκε στον χώρο πιστοποιεί την κατοίκηση της περιοχής από την Ύστερη περίοδο του Χαλκού ως τα Ρωμαϊκά χρόνια. Βγαίνοντας από τον κύριο οικισμό υπάρχει στην περιοχή ‘’Μποστάνι’’ ο Άγ. Γιάννης ο Πρόδρομος ωραίο σημείο για κατασκήνωση με βρύση  και πανύψηλα σκιερά πλατάνια σε ένα κατάφυτο, ολόδροσο περιβάλλον. Δίπλα του στο μικρό ρέμα σώζεται σε καλή κατάσταση παλιός υδρόμυλος σε εξαιρετικά όμορφη τοποθεσία. Η Μουσθένη έχοντας τόσο ωραία θέματα για τον επισκέπτη σε συνδυασμό με τα παραδοσιακά καφενεδάκια για μεζέδες και τσιπουράκι, τόπο για κατασκήνωση, αποτελεί έναν καλό προορισμό έστω για μια διανυκτέρευση προς Καβάλα. 

Στην διαδρομή συναντάτε τον όμορφο παραδοσιακό οικισμό των Δωματίων σε 150 μ. Υ, τον μοναδικό από άποψη παρουσίας γεφυριών μέσα σε χωριό, σε ολόκληρη την Μακεδονία αφού διαθέτει, έξι πέτρινα παραδοσιακά γεφύρια που έχουν κηρυχθεί ιστορικά διατηρητέα μνημεία (Φ.Ε.Κ 792 Β/ 17/12/90) και δεκάδες ενδιαφέρουσες οικίες, όπως και διαδρομών στο βουνό, βόρεια του χωριού.  

Το Παγγαίο εκτός τους εκπληκτικούς διατηρητέους οικισμούς του έχει να επιδείξει στον ταξιδιώτη ένα πραγματικό βοτανικό κήπο. Η μεγάλη ποικιλία που χαρακτηρίζει την χλωρίδα και την πανίδα του, οδήγησαν την πολιτεία να κηρύξει το 1979 την μεγαλύτερη έκταση του βουνού, μόνιμο καταφύγιο άγρια ζωής. Επίσης σύμφωνα με την οδηγία 93/43 της Ε.Ε. το Παγγαίο περιλαμβάνεται στο πρόγραμμα Natura 2000 στις πλουσιότερες περιοχές της Ελλάδος, στις οποίες έχουν καταγραφεί σημαντικός αριθμός απειλούμενων με εξαφάνιση φυτών και ζώων.

Μόλις ένα χλμ σχεδόν δίπλα από τα Δωμάτια είναι το Πυργοχώρι (παλιό Κουλαλή) σε 180 μ. Υ, και αυτός παραδοσιακός οικισμός της περιοχής Παγγαίου. Διακόσια μέτρα Βόρεια από το τελευταίο σπίτι του χωριού είναι ένα μικρό πέτρινο γεφύρι που συνέδεε τα παλιά χρόνια το χωριό, με την Αυλή ένα διπλανό μικρό οικισμό, που μπορεί να περάσετε έτσι και αλλιώς, αν έχετε σκοπό να ανεβείτε στο χιονοδρομικό κέντρο ή στο καταφύγιο στην ‘’κοιλάδα του Ορφέα’’. Αυτό το βατό με Enduro πετρώδες μονοπάτι που ξεκινά περνώντας πάνω από το γεφύρι, βγάζει ακόμα και σήμερα στο χωριό και στα αρχαία ευρήματα της Αυλής. Στην περιοχή της Πιερίας κοιλάδας τα τελευταία χρόνια έχουν ανασκαφεί δύο τρίκλιτες βασιλικές. Η πρώτη που περάσατε, είναι νότια του Ποδοχωρίου παλαιοχριστιανική βασιλική (5^ος – 6^ος Αι.),  και η άλλη στα Κηπιά, πολύ κοντά στο Ιερό του Έφιππου Ήρωος Αυλωνείτη. Σε αυτό το ιερό του Παγγαίου ο ήρωας παίρνει την ονομασία της κοντινότερης πόλης Αυλώνα ή από τον ρόλο του ως προστάτη της ‘’Αυλώνος’’ της στενής δηλαδή διόδου που οδηγούσε από την πεδιάδα των Φιλίππων στην Πιερία κοιλάδα. Δίπλα στο ιερό εντοπίζεται αρχαίος οικισμός που πιθανόν να έφερε το όνομα Αυλών, απόηχος του οποίου είναι το όνομα του γειτονικού στο ιερό οικισμού Αυλή. Οδηγώντας λοιπόν έως την Αυλή από το μονοπάτι βλέπετε το ιερό και ανεβαίνετε και στο χιονοδρομικό στα 1760 μ. Υ. 

Η διαδρομή καταλήγει ή απλά διασχίζει την κωμόπολη της Ελευθερούπολης προς Καβάλα. Από το Ακροβούνι (που υπάρχει το κέντρο πληροφόρησης Παγγαίου) ουσιαστικά προάστιο της Ελευθερούπολης λίγο πριν από αυτή, ξεκινά ο δρόμος που μέσα από μια φανταστική διαδρομή περνάει από το Δασικό χωριό καταλήγοντας στην ψηλότερη κορφή του Παγγαίου όρους το ‘’Μάτι’’ στα 1956 μ. Υ. Ανάμεσα στο Ακροβούνι (παλιά Κότσανη)και το εγκατελειμένο Παλιό Χορτοκόπι υπάρχει ένας εξαιρετικά ενδιαφέρων παλαιοχριστιανικός οικισμός με τείχος, λείψανα οχύρωσης, κτίσματα και ερείπια παλαιοχριστιανικής εκκλησίας ενώ νότια και εξωτερικά της οχύρωσης πάνω σε βράχους διασώζονται ως τις μέρες μας ενδιαφέρουσες βραχογραφίες με σκηνές του διαδεδομένου στο Παγγαίο, κυνηγιού ζαρκαδιών.  

Η Ελευθερούπολη (παλιό Πράβι) σε 70 μ. Υ, διασώζει στο διατηρητέο τμήμα της αρκετά παραδοσιακά σπίτια που αποτελούν χαρακτηριστικά δείγματα λαϊκής αρχιτεκτονικής, ενώ κοντά στην εκκλησία της Αγίας Παρασκευής υπάρχει ένα μονότοξο πανέμορφο πέτρινο γεφύρι. Αξιοθέατο είναι οι στοές των αρχαίων μεταλλείων μόλις ένα χλμ. από την πόλη, και η εκκλησία του Αγίου Νικολάου. Η όμορφη κωμόπολη ενδείκνυται για στάση μια που υπάρχουν ταβερνάκια ή ψησταριές με τοπικές σπεσιαλιτέ.

Από την Ελευθερούπολη μέσα από μια σύντομη, όμορφη, και προς το τέλος εκεί που εισέρχεται στο φαράγγι, καταπράσινη διαδρομή, μπορείτε να επισκεφθείτε ένα από τα μεγαλύτερα προσκυνήματα της ορθοδοξίας. Πρόκειται για την Μονή της Αχειροποιήτου Θεοτόκου, γνωστότερη με το όνομα Εικοσιφοίνισσα και Κοσίνιτσα για τους ντόπιους. Πρώτη μνεία της μονής γίνεται σε έγγραφο του 1320, και κάνει λόγο για μοναστήρι που είχε ιδρυθεί το 451 και είχε εξαφανιστεί. Κτήτορας της μονής αναφέρεται ο όσιος Γερμανός, μοναχός αρχικά στη Μονή Αγίου Ιωάννου στους Άγιους τόπους (Παλαιστίνη). Σύμφωνα με την παράδοση ο όσιος πέθανε σε άλλο τόπο και στις αρχές του 10ου Αι. ο τσάρος Σαμουήλ μετέφερε τα οστά του σε χωριό των Πρεσπών απ’ όπου πήρε μετά το όνομά του, ο γνωστός οικισμός του Άγιου Γερμανού Πρεσπών.  Σε όλο το διάστημα της Τουρκοκρατίας η μονή έλαμψε συμβάλλοντας και διατηρώντας την χριστιανική και ελληνική πίστη του υπόδουλου έθνους. Η Εικοσιφοίνισσα γνώρισε μέρες δόξας και ακμής έως ότου οι Τούρκοι που γνώριζαν την δράση της την ερήμωσαν το 1507 θανατώνοντας και τους 172 μοναχούς που είχε. 

Η Ι. Μονή αναδιοργανώθηκε το 1522 με μοναχούς από το Άγιο όρος συνεχίζοντας να προσφέρει τώρα και με σχολή των κοινών γραμμάτων που λειτούργησε ως το 1843, ενώ ένα χρόνο μετά ίδρυσε την Ελληνική και αργότερα την γεωργική σχολή. Στις 27 Μαρτίου 1917 κατά την διάρκεια της πρόσκαιρης κατοχής από τους Βούλγαρους λεηλατείται και απογυμνώνεται από όλους του κινητούς θησαυρούς της και οι μοναχοί τον Ιούνιο του ίδιου έτους υποχρεώνονται να φύγουν, επιστρέφοντας και πάλι τον Οκτώβριο του 1917 με την λήξη του πολέμου. Μόλις προ λίγων ετών έγινε γνωστό ότι τα κειμήλια βρίσκονται στην Σόφια και μαζί με χειρόγραφα του Τιμίου Προδρόμου Σερρών (στο Μενοίκιο όρος) αποτελούν την συλλογή του κέντρου Σλαβο – Βυζαντινών Σπουδών ‘’Ivan Dujcev’’. 

Μια άξια προσοχής έκδοση της ‘’Μηχανικής’’ που συνέβαλε τα μέγιστα ο πρόεδρός της κ. Πρόδρομος Εμφιετζόγλου εκδόθηκε τα Χριστούγεννα του 2000 και με τον τρόπο της διεκδικεί αυτά τα κειμήλια που σε συνθήκες πολέμου οι βούλγαροι άρπαξαν από την μονή. Στο Λεύκωμα απεικονίζονται και προβάλλονται για πρώτη φορά όλα όσα υπάρχουν στο Εθνικό Ιστορικό μουσείο της Σόφιας ‘’ανήκοντας’’ εδώ και χρόνια στο δυναμικό του, παρ’ όλο που όλα τα προϊόντα σύλησης, τα έργα τέχνης έχουν χαραγμένα επάνω την ένδειξη ‘’Μονή Εικοσιφοίνισσας’’.

Στην Ελευθερούπολη γυρίζετε από τον ίδιο δρόμο και ακολουθείτε τις πινακίδες προς Καβάλα. Λίγο μετά την πόλη φτάνετε στον ‘’Σταυρό’’ που σας καλωσορίζει η τεράστια πανύψηλη κοιλαδογέφυρα της Εγνατίας και οι ‘’παράξενες’’ πινακίδες που υπάρχουν και στην είσοδο της πόλης από την νέα Πέραμο γράφοντας ‘’Νεάπολις – Χριστούπολις – Καβάλα’’. Οδηγώντας στον φαρδύ δρόμο προς την πόλη δεξιά σας έως και την περιοχή του Αμυγδαλεώνα απλώνεται το αισθητικό δάσος Καβάλας κατά ένα μέρος φυσικό, αποτελούμενο από Θασίτικο Πεύκο και κατά ένα μέρος τεχνητό, προερχόμενο από αναδασώσεις με διάφορα δασοκομικά είδη, αφού ούτε εδώ μπόρεσαν να αποφύγουν τις πυρκαγιές.  

Νεάπολις κατά την Αρχαιότητα, Χριστούπολις στους Βυζαντινούς χρόνους, Καβάλα στους μεταβυζαντινούς και νεώτερους χρόνους. Ολόκληρος ο νομός είναι ένας τόπος απλόχερα προικισμένος από την φύση, και από τους αρχαίους μας προγόνους, με πλούσια αρχαιολογικά ευρήματα. Η Καβάλα κτίστηκε ως αποικία της Θάσου στην βραχώδη χερσόνησο που σήμερα βρίσκεται η παλιά συνοικία της Παναγίας. 

Στη Νεάπολη το 49/50 αποβιβάστηκε ο Απόστολος Παύλος και οι συνοδοιπόροι Απόστολοι Σίλας, Τιμόθεος, και Λουκάς προερχόμενοι από την Τρωάδα της Μικράς Ασίας, και την Σαμοθράκη όπου είχαν σταθμεύσει την προηγούμενη μέρα (Πράξεις 16, 9 – 12). Μάλιστα στον σημερινό ναό του Αγίου Νικολάου υπάρχει ένα μετασκευασμένο οθωμανικό τέμενος, (Ibrahim Pasha Dramisi όπως αναφέρει ο Γάλλος περιηγητής Pierre Belon) στον αυλόγυρό του οποίου είναι η παλαιοχριστιανική δέστρα των πλοίων που θεωρείται, ως το βήμα που μίλησε στους κατοίκους, όχι άδικα αφού εδώ ήταν το λιμάνι της αρχαίας Νεάπολης. Προς τιμή του μεγάλου απόστολου των Εθνών Παύλου που εδώ βάπτισε τους πρώτους χριστιανούς δόθηκε το όνομα Χριστούπολι.

Η Καβάλα ονομάστηκε και ‘’Μικρή Βιέννη’’ τότε που το καπνεμπόριο ήταν ο καθοριστικός παράγοντας στην οικονομία της. Καπνεμπόριο, Καπνομάγαζα, Καπνεργάτες. Ο μακεδονικός κόσμος γενικά σημαδεύτηκε από αυτές τις παραγωγικές δραστηριότητες και την αγροτική παραγωγή που προερχόταν κυρίως από την κεντρική και ανατολική Μακεδονία τις Σέρρες και τα χωριά του Παγγαίου. Αυτές οι δραστηριότητες όμως όριζαν και την ιδιαιτερότητα των κτισμάτων που υπάρχουν και σήμερα στην  Καβάλα και την Ελευθερούπολη. Παντού στην πόλη, φαίνονται τα παλιά καπνομάγαζα και τα τεράστια κτίρια των αποθηκών. Από τότε πέρασαν πολλές δεκαετίες, αλλά η Καβάλα κτισμένη αμφιθεατρικά πάνω στις πλαγιές του Όρους Σύμβολο καταφέρνει να δένει αρμονικά το νέο με το παλιό. Η σημερινή πόλη δεν κρύβει τα έργα της από τον χρόνο. Μπαρόκ και νεοκλασικά, τριγυρίζουν την πλατεία δημαρχείου, επιβάλλοντας την ατμόσφαιρα που είναι μια από τις ομορφότερες της βόρειας Ελλάδας και ίσως η πιο γραφική της Ανατολικής Μακεδονίας. 

Αξιοθέατα υπάρχουν δεκάδες, ενώ μια καλή αρχή για γνωριμία ‘’από την αρχή’’ γίνεται στο αρχαιολογικό μουσείο στην παραλία, στο ‘’Φάληρο’’, που θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα της Ελλάδας. Εκτίθενται η σπουδαίες αρχαιολογικές συλλογές από τους προϊστορικούς οικισμούς της Όψιμης και Πρώιμης Νεολιθικής εποχής (4^η – 3^η  χιλιετία) του Ντικιλί Τας των Φιλίππων, και του λόφου 133 της Αμφίπολης. Επίσης το δημοτικό μουσείο στο νεοκλασικό διώροφο κτίριο της οδού Φιλίππου 4 με φορεσιές, κοσμήματα εργόχειρα, κ.λ.π. το όμορφο Δημαρχείο μικρογραφία ‘’πύργου της Ουγγαρίας’’ όπως λέγεται, κτισμένο στα τέλη του 1890, το θαυμάσιο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Καβάλας παλιά καπναποθήκη τούρκου εμπόρου κτισμένη στα τέλη της πρώτης δεκαετίας του 1900. 

Ξαναβρίσκοντας την ανθρώπινη πόλη που ο καθείς έχει επιθυμήσει περπατήστε ως τον Προφήτη Ηλία του Βουνού ή περιπλανηθείτε από το λιμάνι και την αποβάθρα του ναυτικού ομίλου Καβάλας ως την κεντρική πλατεία, παλιά πλατεία Φουάτ, αργότερα πλατεία Ελευθερίας και γρήγορα θα φτάσετε στην παλιά πόλη που είναι χτισμένη στην χερσόνησο πάνω από το λιμάνι. Το αδιαμφισβήτητο στολίδι της Καβάλας, κυκλικά του λόφου, έχοντας στην κορφή της το κάστρο που έκτισαν οι Τούρκοι το 1425 πάνω στο ερειπωμένο από τους βενετούς κάστρο της Χριστούπολις, στην ίδια θέση που βρισκόταν η αρχαία ακρόπολη αποτελώντας χώρο περιπλάνησης στον χρόνο.

Τα παλιά καλντερίμια και τα χαρακτηριστικά ‘’κονάκια’’ με τα τζαμωτά, των διώροφων και τριώροφων διατηρητέων σπιτιών της, κτισμένα με πέτρα και ‘’τσατμά’’, μαζί με τα εντυπωσιακά αρχοντόσπιτα στην ‘’Παναγία’’, και τα εξ’ ίσου πανέμορφα νεοκλασικά που στολίζουν σαν εικόνες άλλων καιρών, την συνοικία (αρχοντικό Τόκου, Μεγάλη λέσχη στην οδό Κύπρου) μετατρέποντάς την, σε πραγματικό ανοιχτό μουσείο. Το χαμάμ, ο τεκές των αιγυπτίων αρχόντων, υπηκόων του Μεχμέτ Αλή του σουλτάνου των Φουάτ. Εκεί κοντά είναι και η νεώτερη εκκλησία της Παναγίας, στην θέση της οποίας υπήρχε μεταβυζαντινή Βασιλική με εντοιχισμένα μαρμάρινα μέλη, που φυλάσσονται στο αρχαιολογικό μουσείο Καβάλας, αλλά και το σπίτι (1805 – 1848) που γεννήθηκε ο Τουρκαλβανός καπνέμπορος Μωχάμεντ Άλι ή Μεχμέτ, βεζίρη της Αιγύπτου, απόλυτος μονάρχης το 1841, ιδρυτής της βασιλικής δυναστείας που κυριάρχησε στην χώρα του Νείλου από τις αρχές του 19^ου έως τα μέσα του 20^ου αιώνα.

Με τη διορατικότητα που τον διέκρινε έθεσε τις βάσεις για την δημιουργία του Αιγυπτιακού στόλου στις αρχές του 19^ου Αι αναδεικνύοντας την Αίγυπτο σε μεγάλη ναυτική δύναμη στην Μεσόγειο. (Γαιόραμα τ44 – Αλεξάνδρεια σελ 56). Το σπίτι είναι τυπικό δείγμα αστικής αρχιτεκτονικής του 19^ου αι. και γίνεται ξενάγηση στο εσωτερικό του καθημερινά. Μπροστά στην πλατεία είναι στημένος ο χάλκινος ανδριάντας του Μωχάμετ Άλη καβαλάρη, έργο του Κ. Δημητριάδη (1932). Η ιστορία αναφέρει πως ο Μωχάμετ βοήθησε τον Σουλτάνο στην καταστολή της Ελληνικής Επανάστασης αλλά παράλληλα ευεργέτησε πλουσιοπάροχα και κατ’ επανάληψη τόσο την γενέτειρά του Καβάλα όσο και την απέναντι νήσο Θάσο.

Το Ιμαρέτ (1817 – 1821), το ‘’ευαγές καθίδρυμα’’ είναι ένα παλιό ωραίο και σύνθετο μνημειακό κτηριακό συγκρότημα κτισμένο ψηλά στην χερσόνησο της Παναγίας, σε ένα ειδυλλιακό περιβάλλον με θέα την πόλη. Παλιότερα περιελάμβανε μικρό τζαμί, βιβλιοθήκη, διάφορα φιλανθρωπικά ιδρύματα και κουζίνα με 45 καζάνια όπου ετοιμάζονταν τα λαϊκά συσσίτια, απ’ όπου πήρε και τα παρατσούκλια ‘’πτωχοκομείο’’, ‘’τεμπελχανείο’’, ενώ σήμερα λειτουργεί σαν μπαρ – εστιατόριο. Πολλοί από τους θαμώνες αλλά και τους επισκέπτες του ίσως αγνοούν την ιστορία που πάει βαθιά μέσα στον χρόνο. Εδώ στεγαζόταν η διοίκηση των βακούφικων κτημάτων της Αιγύπτου ενώ αργότερα, ως το 1922, λειτούργησε σαν σχολή αρρένων με εκπαιδευτικές βαθμίδες που έφταναν έως το πανεπιστήμιο. 

Ένας στενός δρόμος – μονοπάτι οδηγεί στο Κάστρο στην θέση της παλιάς ακρόπολης. Από τις ψηλές επάλξεις του η θέα είναι μοναδική προς το λιμάνι, το Αιγαίο που με καλό καιρό φαίνεται το νησί της Θάσου και προς την παλιά πόλη και τις ‘’Καμάρες’’ τον περίφημο μνημειώδη υδραγωγό, που μετέφερε με ασφάλεια το νερό στο κάστρο και την πόλη από τις φυσικές πηγές του όρους Σύμβολο. Ο υδραγωγός κτίσθηκε στην θέση βυζαντινού οχυρωματικού έργου που απέκλειε την διερχόμενη δίπλα από την Καβάλα Εγνατία Οδό, στους χρόνους του σουλτάνου Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς (1521 – 1566).  Μάλιστα σε περιήγησή του ο Τούρκος Evlja Celembi, επισκεπτόμενος την Καβάλα το 1667 γράφει: Ο αείμνηστος Σουλτάνος διοχέτευσε εις την πόλιν ύδωρ ζωής εκ πηγής αναβλυζούσης εκ βράχου επί βουνού απέχοντος της πόλεως ένα σταθμόν, δι υψηλοτάτου υδραγωγού έχοντος 60 αψίδας και ύψος εν συνόλω 80 πήχεων. 

Πριν από το μεγάλο υδραγωγό υπάρχουν και άλλα κτίσματα της ίδιας εποχής που μετέφεραν το νερό ως εκεί. Μικρότερα βέβαια, αλλά γιαυτό πιο κοντά στην ανθρώπινη κλίμακα. Με αυτή την λογική αποτελεί πρωτόγνωρη εμπειρία για τον ταξιδιώτη να δει από κοντά αυτά τα - άγνωστα ουσιαστικά - έργα που εκτελούσαν στο σύνολο τους, την ύδρευση του κάστρου. Υπάρχουν δύο οδοί πρόσβασης σε αυτά. Ο πρώτος ξεκινά μέσα από την πόλη με τα ατελείωτα ανηφορικά της δρομάκια από την εκκλησία του Άγ. Κωνσταντίνου. Όλο ευθεία ο δρόμος σας φέρνει κοντά στα πέτρινα γεφύρια – υδραγωγούς. Η δεύτερη διαδρομή ξεκινά από το Νοσοκομείο στην συνοικία Προφήτη Ηλία ενώ στην συνέχεια οδηγείτε σε χωματόδρομο έως ότου δείτε το ξωκλήσι του Άγιου Συμεών. Στην διασταύρωση πάτε δεξιά και στον φαρδύ χωματόδρομο - στην βάση σχεδόν της κοιλαδογέφυρας - προσέξτε στα 1000 περίπου μέτρα το κατηφορικό μονοπάτι που φεύγει δεξιά, προς το πέτρινο ‘’γεφύρι’’ φορέα ουσιαστικά μεταφοράς του νερού. Δυστυχώς όλα αυτά τα μνημεία, όχι μόνον παραμένουν ασυντήρητα αλλά επιβαρύνονται μέχρις…. εξαφανίσεως από τα νέα έργα της Εγνατίας και των κοιλαδογεφυρών της.

Το πλούσιο και μεγάλης σπουδαιότητας ιστορικό παρελθόν της Καβάλας και της γύρω περιοχής κάνουν εξαιρετικά ενδιαφέρουσες τις επισκέψεις στο αρχαίο θέατρο των Φιλίππων (4^ος αι. π.Χ.) που είναι από τα μεγαλύτερα σωζόμενα αρχαία θέατρα στην Ελλάδα με 4.800 θέσεις, και στον τεράστιο ομώνυμο αρχαιολογικό χώρο. Οι Φίλιπποι αποτελούσαν ισχυρότατη μακεδονική πόλη υπό τον Φίλιππο Β’ (356 π.Χ.) πύλη της Ευρώπης και της Ασίας την ονομάζει ο Αππιανός, υποβιβάζοντας την Νεάπολη (Καβάλα) σε επίνειό της, θέση που διατήρησε και στην Ρωμαϊκή εποχή ακολουθώντας την τύχη του μακεδονικού βασιλείου. Μετά την νίκη του Αντωνίου και Οκταβιανού στην μάχη των Φιλίππων το 42 π.Χ. εναντίον του Κάσσιου και Βρούτου εγκαταστάθηκαν εδώ οι βετεράνοι των ρωμαϊκών λεγεώνων και στην συνέχεια και άλλοι ρωμαίοι ιδρύοντας την αποικία Colonia Augusta Jiulia Philippensis (27 π.Χ.) που σηματοδότησε την αλματώδη ανάπτυξη του οικισμού. Ο πλούτος και το χρήμα άρχισε να ρέει άφθονο για το κτίσιμο της νέας πόλης κατά τα ρωμαϊκά πρότυπα. Η συρρίκνωση της, άρχισε σταδιακά μετά τις επιδρομές των Γότθων, των Σλάβων και τελικά των Βουλγάρων. Η άλλοτε πολύβουη πόλη έσβησε και τελικά ερημώθηκε με την κατάληψή της από τους Τούρκους τον 14^ο αιώνα. 

Κατά την διάρκεια της δεκαετίας του 1930 η Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή ανέσκαψε την Βασιλική Β’ και ακολούθησε η πρώτη περίοδος της πανεπιστημιακής ανασκαφής των Φιλίππων, το 1962, ως ανασκαφή της αρχαιολογικής εταιρείας Αθηνών από τον καθηγητή Στυλιανό Πελεκανίδη ο οποίος έως τον θάνατό του και μέσα σε 18 χρόνια ολοκλήρωσε την έρευνα χώρου δώδεκα στρ, φέρνοντας στο φως ένα σημαντικότατο ως προς τον τύπο του, και μοναδικό στον Ελληνικό χώρο οκταγωνικό παλαιοχριστιανικό ναό που χρονολογείται γύρω στο 400 μ.Χ. (ο παλαιότερος χριστιανικός ναός της Ευρώπης) και την παρακείμενη βασιλική Α’ (4^ου Αι.), καθώς και το συγκρότημα των αποθηκών κ.α. Νεώτερη ανασκαφική έρευνα (1988 – 1995) με την διεύθυνση των καθηγητών Γεωργίου Γούναρη και Γεωργίου Βελένη ήρθαν στο φως, μεγάλη πολυτελής κατοικία 1.400 τ.μ. μια μικρότερη 1.000 τ.μ. και δύο οδοί η μία εκ των οποίων ενώνει την εμπορική οδό της πόλης με την ανατολική πύλη της Νεάπολης (Καβάλα).

Εδώ συναντιούνται ο αρχαίος ελληνικός κόσμος, ο ρωμαϊκός και ο χριστιανικός. Θαυμάσια μνημεία έχουν αποκαλυφθεί από τις ανασκαφές. Συνολικά τα ερείπια τριών παλαιοχριστιανικών βασιλικών εκκλησιών, Ρωμαϊκή αγορά, παλαίστρα, και επισκοπείο, ενώ δίπλα στο αρχαιολογικό μουσείο φυλάσσονται σπουδαία ευρήματα και κοντά υπάρχει η κρύπτη ‘’φυλακή’’ του Αποστόλου Παύλου. Παντού υπάρχει έντονη παρουσία χριστιανικών συμβόλων, και η παρουσία του Αποστόλου, η λατρεία του οποίου συνέβαλε ώστε να μην σβήσει η ζωή από την πόλη μέχρι και τον 13^ο Αι. Οι Φίλιπποι ήταν η πρώτη πόλη της Ευρωπαϊκής Ηπείρου που ο Παύλος κήρυξε το Ευαγγέλιο και ίδρυσε χριστιανική κοινότητα. Η χριστιανική παράδοση κάνει αισθητή την παρουσία της κοντά στο ποτάμι, στον χώρο του βαπτιστηρίου της Αγίας ισαποστόλου Λυδίας της Φιλιππισίας, που υπήρξε η πρώτη Ελληνίδα - Ευρωπαία χριστιανή, την οποία είχε βαπτίσει ο Απόστολος Παύλος.

Επιστρέφοντας κλασικά από άλλο δρόμο και ακολουθώντας μέσα από την Καβάλα την έξοδο προς Ελαιοχώρι διασχίζετε την Νέα Ηρακλείτσα και την Νέα Πέραμο παραθεριστικά ανεπτυγμένα θέρετρα με έντονη ζωή το καλοκαίρι και ήσυχα τον χειμώνα. Δίπλα στην τουριστική Νέα Πέραμο υπάρχουν τα ερείπια του βυζαντινού φρουρίου της Ανακτορουπόλεως, που αντικατέστησε την αρχαία Οισύμη αποικία των Θασίων. Σώζονται σε μεγάλο ύψος τείχη του 12^ου Αι, με είσοδο στην δυτική πλευρά, και μικρή εκκλησία της εποχής των Παλαιολόγων. Στο Αρχαιολογικό μουσείο Καβάλας υπάρχουν τα δύο κιονόκρανα του 9^ου Αι, από τον επισκοπικό ναό της Ανακτορουπόλεως.

Η σύγχρονη, σημερινή κοσμοπολίτικη Καβάλα έχει απλωθεί σχεδόν σε ολόκληρες τις πλαγιές του όρους Συμβόλου προσφέρει στον επισκέπτη δεκάδες επιλογές. Από επισκέψεις σε ιστορικά και αρχαιολογικού ενδιαφέροντος μνημεία έως διασκέδαση, άνετη διαμονή, και μια πεντακάθαρη θάλασσα σε όλη την περιοχή ακόμη και μέσα στο λιμάνι. Το σημαντικό έργο (κοντά τα 4 δις κόστος) του βιολογικού καθαρισμού δείχνει τώρα πια την αξία του, αφού η διαύγεια της Θάλασσας δεν έχει ουδεμία σχέση με αυτή που έβλεπε ο ταξιδιώτης το ’80.

Πολύ κοντά βρίσκονται και τα νησιά Θάσος και Σαμοθράκη επεκτείνοντας τον ορίζοντα των περιηγητών σε διαφορετικά, πιο θαλασσινά μέρη. 

ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Ιδέα & υλοποίηση μορφής: Άγγελος Σινάνης

Αυτόματος Αριθμός Κλήσης: 051

ΔΙΑΜΟΝΗ: Πολλά Ξενοδοχεία Info ΔΕΤΑΚ 831388. Ξενοδοχείο προτιμήστε κάποιο με πάρκινγκ. Κρηνίδες (δίπλα στους Φιλίππους) ‘’Γιάννης’’ 517360 – 1.

ΚΑΜΠΙΝΓΚ: Στον Άι Γιάννη τον Πρόδρομο στην Μουσθένη κοντά στον Νερόμυλο στην θέση ‘’Μποστάνι’’. Στα οργανωμένα κάμπινγκ της Καβάλας που αρχίζουν από το Οφρύνιο 0594 31251, και την Κάριανη 0594 51000, καταλήγοντας στην κοσμοπολίτικη Νέα Πέραμο 0594 21027, στην Καβάλα 245918, και την Κεραμωτή 0591 51279.

ΦΑΓΗΤΟ: Στην έξοδο από τα Δωμάτια Παγγαίου ‘’ο Μπάμπης’’ στον κεντρικό δρόμο, 51486, Στα καφενεδάκια της Μουσθένης μεζέδες και τσίπουρο. IMARET στην Παναγία Καβάλας 233325, 836286, Ζαχαροπλαστείο ‘’Κυψέλη’’ στην Παύλου Μελά 2, Καβάλα. Στο χωριό Κορυφές στο ‘’Ορεινό’’ 611634  ο Χρήστος φτιάχνει παραδοσιακό μαγειρευτό και κυνήγι. Στο Διπόταμο στην Πλατεία αριστερά η ‘’κρύα βρύση’’, δοκιμάστε τις νοστιμότατες ομελέτες και τους ουζομεζέδες του Κυρ – Κώστα Πετρίδη.

ΑΧΡΕΙΑΣΤΑ: Δήμος: 227820, Α΄ Βοήθειες: 228517 - 8, Αστυνομία: 223126, 223167, Συνεργεία – Βουλκανιζατέρ στην Καβάλα: Δαμιανός Δελής & Υιός / Βενιζέλου 38, 227713, 226583, ‘’Moto Ρούλης’’ / 7^ης Μεραρχίας 94, 241884, Μπάνος Ευάγγελος / Βότση 3, 833193, Σαμουρκάσης Κωνσταντίνος / 7^ης Μεραρχίας 128, 240372, Χατζάτογλου Βασίλης ‘’Μοτο Μπίλης’’.

ΧΡΗΣΙΜΑ: Info για όλα ΔΕΤΑΚ 051 831388 e- mail: '); document.write(addy86331); document.write('<\/a>'); //-->\n Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε. "> Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε. Δημοτικό μουσείο Καβάλας 222706, Αρχαιολογικό μουσείο 222335, Αρχαιολογικός χώρος Φιλίππων 516470, Αρχαιολογικό μουσείο Φιλίππων 516251, Κάστρο Καβάλας 838602, Λιμεναρχεία: Καβάλας 223716, Θάσου 0593 71390, Κεραμωτής 0591 51204, Θάσος από Καβάλα 1ω – 20’, από Κεραμωτή 35’,  Για Σαμοθράκη 4ω μόνο το καλοκαίρι. 

Καταφύγια: Παγγαίο A’ ‘’Κοιλάδα Ορφέα’’ ή ‘’Στέλιος Χατζηγεωργίου’’ (1760 μ. Υ), 40 κρεβάτια Ε.Ο.Σ. Καβάλας224294,
Παγγαίο Β’ ‘’Βλάχικα Καλύβια’’ ή Πεταλούδα (1550 μ. Υ), 10 κρεβάτια Σ.Ο.Χ. Καβάλας835952 – 232429,
Παγγαίο Γ’ ‘’Μπουγατίνα’’ (900 μ. Υ), 10 κρεβάτια Ε.Ο.Χ.Σ.Πρώτης Σερρών 0324 81236,
Παγγαίο Δ’ ‘’Χατζηκώστα Σουλνιάρη’’ (1000 μ Υ), 12 κρεβάτια Ε.Ο.Σ. ΡοδολίβουΣερρών 0324 71252.

ΒΕΝΖΙΝΑΔΙΚΑ: Στην Ελευθερούπολη, στον Αμυγδαλεώνα, ενώ στην πόλη της Καβάλας όλες οι εταιρείες.

ΧΑΡΤΕΣ: Πλαστικοποιημένοι χάρτες ανά νομό που χωρούν στο tang Bag. Αγοράστε τον χάρτη Νο 21 ‘’Καβάλα’’ και Νο 44 ‘’Σέρρες’’, εκδόσεις  ‘’Ελλάδα’’ Κολοκοτρώνη 11 Αθήνα 01 3222573, 3225241, Βενιζέλου 3 Θεσσαλονίκη 031 223063. Τουριστικός χάρτης ‘’Καβάλας - Θάσου’’ σε κλίμακα 1:100.000 από τις εκδόσεις Ρέκος, 01 3251564 και 031 271063, 031 696587.

ΒΙΒΛΙΑ: Μακεδονία Ιωάννης Τουρατσόγλου. Αξιόλογη έκδοση από την Εκδοτική Αθηνών και Ομότιτλη συλλογική  εργασία με πολλά ενδιαφέροντα στοιχεία για το περιβάλλον, την ιστορία και τις τέχνες από τον Ε.Ο.Τ και το Πολιτιστικό Τεχνολογικό Ίδρυμα της Ε.Τ.Β.Α.

ΛΕΣΧΕΣ ΜΟΤΟΣΥΚΛΕΤΑΣ: Πληροφορίες για το ταξίδι σας, όλο το χρόνο, βρίσκετε στην Μοτολέσχη Καβάλας, Βενιζέλου 77, Τηλ - Fax 051 231622 και στους ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΕΡΙΗΓΗΤΕΣ Ελάτη Τρικάλων. Τηλ - Fax: 0434 71826.

Περισσότερες πληροφορίες για την ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ αντλήστε από την ενδεικτική Βιβλιογραφία  Αρθρογραφία: 

• Νομός Δράμας, Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Δράμας, Δράμα 2000
• Πρακτικά Β’ Επιστημονικής συνάντησης, Ιστορικό Αρχείο, Δράμα 1998
• Πρακτικά 7^ου Πανελλήνιου Συνεδρίου 1995, Αξιοποίηση Δασικών Πόρων Ιωάννη Μελιάδη, Νικολάου Μέντη, Κωνσταντίνου Κοβλακά, Ελληνική Δασολογική Εταιρεία, Θεσσαλονίκη 1996
• Μακεδονία, Ε.Ο.Τ., Πολιτιστικό Τεχνολογικό Ίδρυμα Ε.Τ.Β.Α., Αθήνα 1997
• Το χρυσοφόρο Παγγαίο, ένθετο 7 ημέρες, Εφημ. Καθημερινή 7/5/2000
• Πόλεις της Μακεδονίας, Τόμ Γ’, 7 ημέρες, Καθημερινή 3/12/1995
• Οι θησαυροί της Ελληνικής Φύσης, ‘’το μαγικό δάσος’’, ThomasSchulze – Westrum, ΕΤ1
• Μακεδονία – Θράκη Αρχαιολογικά Ευρήματα, ένθετο 7 ημέρες, Εφημ. Καθημερινή 23/7/1995
• Στις πηγές του Αγγίτη, Υπουργείο Πολιτισμού, Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας – Σπηλαιολογίας 1999 

ΑΞΙΟΠΙΣΤΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΩΝ για την Ανατολική Μακεδονία  

‘’Ανεβαίνοντας’’ Τεύχος 8: Φαλακρό και πεζοπορικές Διαδρομές,
‘’Ελληνικό Πανόραμα’’ (συλλεκτικά): Τεύχος Νο 3 Δάσος Ελατιάς, Τεύχος Νο 4 Παρθένο Δάσος, Τεύχος Νο 6 Ορεινές Πέστροφες Δράμας, Τεύχος Νο 15 Φαλακρό Όρος, Χιονότρυπα, ‘’Κορφές’’ / Τεύχος Νο 131: Πεζοπορική διαδρομή Αχλαδόρεμα – Φαρασινό ρέμα,
‘’ΚΛΙΦ’’ / Τεύχος Νο 2: Δράμα – Παρανέστι με ποδήλατο,
‘’Οξυγόνο 2’’ / Τεύχος 2: Παρθένο Δάσος Φρακτού.

 ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΑ (4468 λέξεις)

ΝΗΣΟΣ ΚΑΡΠΑΘΟΣ

αρχ. Σκάρπαθο και Κράπαθο (ομηρική), Ηνεμόεσσα (κατά τον Ομηρικό ύμνο στον Απόλλωνα)

Κείμενο - Διαφάνειες: Άγγελος Σινάνης e – mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

© Ιανουάριος 2001 

Τα νησάκια Στρογγυλή, και Σελλί της Κάσου, αχνοφαίνονται όσο το καράβι πλησιάζει την Κάρπαθο, το δεύτερο σε μέγεθος νησί των Δωδεκανήσων, ώσπου χάνονται μετά το ακρωτήρι του Καστέλλου. Το σκουριασμένο κουφάρι ενός πλοίου που εξόκειλε στο ακρωτήρι Λίκι, το καταπράσινο τοπίο κοντά στις ακτές της Καρπάθου, και τέλος η Αγία Κυριακή στην κορυφή του λόφου προϊδεάζει την άφιξη στο λιμάνι της.

Τα Πηγάδια, το Ποτίδαιον ή Ποσίδαιοντων αρχαίων, φανερώνεται στα μάτια του επισκέπτη σχεδόν ξαφνικά όταν κατεβαίνει ο καταπέλτης του καραβιού. Καταπέλτης στα μάτια μου η εικόνα της ‘’ανάπτυξης’’ που έχει το πρώτο και μεγαλύτερο λιμάνι της Καρπάθου. Τόσο μεγάλη ανάπτυξη, που στην σκέψη αμέσως σχηματίζεται η ιδέα της φυγής από τόσο ανοίκειο θέαμα.

Τα Πηγάδια είναι ένα σημαντικό μυκηναϊκό κέντρο, με ακρόπολη πιθανώς το ίδιο ύψωμα που χρησίμευε ως ακρόπολη στους ιστορικούς χρόνους, και που έως σήμερα δεσπόζει στην πόλη, πάνω από το λιμάνι. Εύκολη η πρόσβαση αφού υπάρχουν πινακίδες της αρχαιολογικής υπηρεσίας. Από εκεί έχετε θέα όλης της νέας πρωτεύουσας και με λίγο περπάτημα θα βρείτε ίχνη από την νεώτερη οχύρωση, και λείψανα τοίχων. Η χωμάτινη διαδρομή συνεχίζει με ωραία θέα στο πέλαγος και κατεύθυνση την Αμμωπή. Μπαίνοντας στο δάσος περνάμε την Παναγία Λαρνιώτισσα και στην πρώτη διασταύρωση στρίβουμε δεξιά, προς το εκκλησάκι της Αγίας Κυριακής που βρίσκεται στο πιο ψηλό σημείο της περιοχής που φαίνεται και από το πλοίο, λίγο πριν προσεγγίσει στο λιμάνι.

Από τον τσιμεντόδρομο, κατηφορίζουμε και απομακρυνόμαστε από το δάσος. Λίγο πριν τον κεντρικό δρόμο στρίβετε αριστερά στον χωματόδρομο και σε λίγο η πανέμορφη παραλία Πέραμα είναι μπροστά σας. Στην Αμμωπή υπάρχουν καινούργια ενοικιαζόμενα δωμάτια, εγκαταστάσεις, μπαράκια, καταστήματα, και γενικά μια υποδομή που τα επόμενα χρόνια θα παίξει σοβαρό ρόλο στην ‘’ανάπτυξη’’ και αυτής της περιοχής. Σε οκτώ χιλιόμετρα περίπου, ο δρόμος βγάζει στο αεροδρόμιο και στον κολπίσκο απ΄ όπου φαίνεται πολύ κοντά το ναυάγιο. Λίγο πριν είναι ο μικρός οικισμός Αφιάρτης και η τεράστια παραλία του Μακρύγιαλου, ιδανική για σερφάρισμα. Υπάρχουν ταβερνάκια και εγκαταστάσεις που φιλοξενούν σερφίστες όλο το καλοκαίρι.

Η παραγωγή ενέργειας παραμένει ζητούμενο για τα ακριτικά νησιά, και ένας τρόπος να την παράγουν ώστε να καλύπτουν μέρος των αναγκών τους, είναι τα αιολικά πάρκα που σε ορισμένα νησιά έχουν ήδη εγκατασταθεί. Το αιολικό πάρκο Καρπάθου με μέση ταχύτητα ανέμου 9,6 m/s, σύμφωνα με το μέγεθός του είναι το πιο παραγωγικό (250 Kwa) των νησιών μας, από την στιγμή μάλιστα, που εκμεταλλεύσιμα στην Ευρώπη αιολικά πάρκα θεωρούνται αυτά που η ταχύτητα του ανέμου φτάνει τα 5 m/s. Στο επιβλητικό αιολικό πάρκο Καρπάθου, βγαίνετε από τον χωματόδρομο που περνά από τον μικρό αγροτικό οικισμό των Κήπων (στο πέτρινο γεφύρι πριν τον Αφιάρτη δεξιά) όπου ακόμη υπάρχουν αλώνια και μικρά πετρόχτιστα αγροτόσπιτα, ‘’παράσπιτα’’, και στάβλοι, χτισμένοι από τους γνωστούς στην Κάρπαθο, Κρήτη και τα μικρασιατικά παράλια Καρπάθιους πετράδες, που με πρώτη ύλη την άφθονη πέτρα έκτισαν για αυτούς, και τις οικογένειές τους πραγματικά αριστουργήματα.

Ο χωματόδρομος βγαίνει στον κεντρικό δρόμο, και αριστερά, οδηγεί στην Αρκάσα, είναι όμορφο ανεπτυγμένο παραλιακό χωριό, που ταυτίζεται από τα τοπωνύμια και τις επιγραφές που βρέθηκαν εδώ με την αρχαία Αρκέσεια ή Αρκάσεια. Στον κόλπο της βρίσκεται το εκκλησάκι της Αγίας Σοφίας, (υπάρχει πινακίδα της Αρχαιολογικής υπηρεσίας). Το 1923 η αρχαιολογική σκαπάνη ανακάλυψε στον περίγυρό του λείψανα παλαιοχριστιανικής βασιλικής του 5^ου Αι. Ο χώρος ακόμη και σήμερα είναι κατάσπαρτος από ψηφιδωτά δάπεδα και αρχαίες κολώνες. Πλούσια τα κατάλοιπα των μνημείων αποδεικνύουν ότι ο χριστιανισμός έφτασε νωρίς στο νησί. Στην κορυφή του ακρωτηρίου Παλαιόκαστρο υπάρχει η αρχαία ακρόπολη με λείψανα τείχους που φαίνεται σχεδόν από παντού. Υπάρχει πρόσβαση, αφού η χερσόνησος συνδέεται με την υπόλοιπη ξηρά με έναν ισθμό, και φυσικά εκπληκτική θέα προς το Φοινίκι αλλά και την Κάσο. Στην Αρκάσα λειτουργεί, Ιστορικό και Λαογραφικό μουσείο από μια αξιέπαινη ιδιωτική προσπάθεια του Γεωργίου Κωνσταντινίδη, ενώ υπάρχουν δύο όμορφα πέτρινα γεφύρια, ένα δίτοξο και ένα τρίτοξο που χρησιμοποιούνται ως τις μέρες μας. Ωραία η παραλία του Αγίου Νικολάου.

Μόλις δύο χιλιόμετρα από την ανεπτυγμένη Αρκάσα είναι το ήσυχο Φοινίκι, ένα μικρό λιμανάκι με ψαρόβαρκες, εστιατόρια με τοπική κουζίνα, την εκκλησία του Αγίου Νικολάου, με την ομώνυμη όμορφη παραλία, ένα πραγματικό μικρό ησυχαστήριο. Από εδώ, ξεκίνησε το βαρκάκι με τους Καρπάθιους του ασαφούς Αυτοδύναμου Επαναστατικού Κινήματος για να μεταφέρει στην Ελληνική κυβέρνηση στην Αλεξάνδρεια, αλλά και στα γύρω νησιά, το μήνυμα της αντίστασης κατά της γερμανικής κατοχής. Η ιστορία κατέγραψε πολλά γεγονότα στην Κάρπαθο όπως και σε όλα τα Δωδεκάνησα. Πολύ συνοπτικά αναφέρω ότι η Ιταλία κατέλαβε τα Δωδεκάνησα την άνοιξη του 1912, μετά από τουρκική κυριαρχία τεσσάρων αιώνων και, υποκριτικά υποσχέθηκε στον τοπικό πληθυσμό αυτονομία. Σύντομα φάνηκαν οι αληθινές βλέψεις της, με την καταδυνάστευση των κατοίκων που έφτασε μέχρι την κατάργηση των ελληνικών σχολείων με στόχο τον εξιταλισμό. Οι Καρπάθιοι, όπως και όλοι οι Δωδεκανήσιοι αντιστάθηκαν με κάθε μέσο.

Με την κήρυξη του πολέμου το 1940 οι Δωδεκανήσιοι σχημάτισαν με μεγάλη συμμετοχή το ‘’Σύνταγμα των Εθελοντών Δωδεκανησίων’’ με επικεφαλής Σύμιο, για να πολεμήσουν και αυτοί τους εισβολείς, στα βουνά της Πίνδου. Επίσης η συγκρότηση, του τρίτου στην ιστορία του έθνους μας Ιερού Λόχου στην Παλαιστίνη, τον Σεπτέμβριο του 1942 από εθελοντές, συνέβαλε τα μέγιστα με την δράση του, από το 1943 έως και το 1945, στην απελευθέρωση, με την βοήθεια βρετανικών καταδρομικών δυνάμεων. Στην περιοχή του Αιγαίου και της Δωδεκανήσου ειδικότερα, ο Ιερός Λόχος εκτέλεσε πάνω από 33 επιχειρήσεις και 207 περιπολίες υπό την διοίκηση του συνταγματάρχη Χριστόδουλου Τσιγάντε. Η Κάρπαθος ελευθερώθηκε πρώτη από όλα τα Δωδεκάνησα.

Μόλις τρία χιλιόμετρα από το Φοινίκι η διασταύρωση στην Άδια, σας οδηγεί στο μικρό καταπράσινο χωριό Πυλές.Τα σπίτια έχουν κήπους – περιβόλια, ενώ όπου και να κοιτάξεις βλέπεις λουλούδια και καρπερά οπωροφόρα. Μέχρι πριν δώδεκα χρόνια οι Πυλές ήταν ένα χωριό όπως όλα στην Κάρπαθο. Σήμερα έχει εξελιχθεί σε ένα ολοζώντανο κύτταρο χρήσιμο σε όλο το νησί. Αυτό οφείλεται στο πρωτοποριακό πνεύμα  του δασκάλου και αρχιμανδρίτη, πατέρα Καλλίνικου Μαυρολέοντα, ο οποίος με τις άοκνες προσπάθειές του κατόρθωσε πράγματα που σε πολλά μέρη της Ελλάδος ακούγονται ουτοπικά. Η πρωτοφανής εκπαιδευτική και πολιτιστική δραστηριότητα που αναπτύσσει μαζί με τους μαθητές και τις μαθήτριες του μονοθέσιου δημοτικού, έχουν αποδώσει δυσθεώρητα κέρδη γνώσης για όλους. Ίδρυση και οργάνωση Μαθητικού Συνεταιρισμού, Βιβλιοθήκη με 3500 τόμους, Μορφωτική αρχειοθήκη με χιλιάδες διαφάνειες, Βιντεοθήκη με πάνω από 300 εκπαιδευτικά θέματα, μαθήματα πληροφορικής, εργαστήρι ψηφιδωτού, αγιογραφίας, αναπαλαίωσης, συμμετοχή στο πρόγραμμα του εθνικού δικτύου περιβαλλοντικών σταθμών – Globe - και οικολογική λέσχη. Σαν παιχνίδι τα παιδιά παίρνουν τα όργανα μέτρησης της υγρασίας, και των βροχοπτώσεων, μελετούν σε υπαίθριους χώρους, σε παλιούς νερόμυλους μαθαίνοντας ταυτόχρονα να ‘’μπαίνουν’’ στο Internet. Μια αληθινή εκπαιδευτική μεταρρύθμιση που θα πρέπει να παραδειγματίσει όλους του δασκάλους ‘’απομακρυσμένων’’ χωριών.

Μέσα από τις Πυλές φεύγει χωματόδρομος που βγάζει πάλι στον κεντρικό δρόμο προς τον Λευκό. Αν όμως θέλετε να κλείσετε έναν μικρό κύκλο γνωριμίας με το νησί, κατευθυνθείτε προς τον Όθο,με το όμορφοκοινοτικό λαογραφικό μουσείο, το ξωκλήσι της Γυνατούς (Γεννητούς) και την Βωλάδα σε υψόμετρο 440 μ. με την εκκλησία της Παναγίας στην Πλαγιά, στην πλαγιά του βουνού. Ωραία θέα προς όλες τις κατευθύνσεις, ενώ βγαίνοντας από το χωριό υπάρχει πέτρινο γεφύρι δυστυχώς, καλυμμένο με τσιμέντο. Αν συνεχίσετε την διαδρομή για τον μεγάλο κύκλο θα βρεθείτε σύντομα από τις Πυλές στον κεντρικό δρόμο. Όσο απομακρυνόσαστε, προς τον Λευκό, τόσο αναδεικνύονται τα ορεινά σημεία της Καρπάθου, και πρασινίζει ο τόπος. Φαίνονται ήδη στα δεξιά σας τα μεγάλα πευκοδάση και οι κορυφές Βούναρος στα 1177 μ και η ψηλότερη στο νησί, Καλή Λίμνη στα 1213 μ.

Σε δώδεκα χιλιόμετρα ο Λευκός με ωραιότατη θάλασσα, και από ψηλά, εκπληκτική πανοραμική θέα, έχει τις καλύτερες ίσως παραλίες στο νησί. Ποτάλι, Γιαλού χωράφι, Φραγκολιμιώνας με θέα την νησίδα – τώρα  χερσόνησος παλιά - Σώκαστρο που πολλοί επισκέπτες αποφασίζουν να πάνε κολυμπώντας αφού απέχει περίπου 100 μ. Το καλοκαίρι πάντως, πηγαίνει καίκι μια και στο νησάκι υπάρχουν ερείπια σημαντικής ιστορικής αξίας. Η ευρύτερη περιοχή παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον, με έντονα ίχνη προϊστορικής και μυκηναϊκής περιόδου. Στην θέση Ριά Μεσοχωρίου υπάρχει αρχαιολογικός χώρος με σήμανση, που οδηγεί σε μια υπόγεια, μνημειώδη ορθογώνια δεξαμενοειδή, κατασκευή. Στον οικισμό έχουν επισημανθεί από την αρχαιολογική υπηρεσία και δύο επισκέψιμα παλαιοχριστιανικά μνημεία. Παναγία η Γιαλοχωραφίτισσα, βασιλική τέλος 5^ου - αρχές 6^ου Αι, και κοντά στο λιμάνι, βασιλική του 6^ου Αι. Βγαίνοντας από τον Λευκό ο αξιόλογος ναός του Αγίου Γεωργίου 13^ος Αι. με λίγες ξεθωριασμένες τοιχογραφίες.

Ο κύκλος κλείνει στο Μεσοχώρι που θα πρέπει να διαλέξετε αν συνεχίσετε ως την Όλυμπο ή Έλυμπο ή θα κλείσετε την κυκλική ολοκληρωμένη διαδρομή με επιστροφή στα Πηγάδια. Στο χωριό δεν μπαίνει αυτοκίνητο ή μοτοσυκλέτα, και θα πρέπει να περπατήσετε λίγο στα μικρά σοκάκια, μέχρι να βρείτε τα καφενεδάκια για πληροφορίες και εξαιρετική ρακί με τοπικούς μεζέδες. Στο χωριό είναι η ξακουστή Παναγία Βρυσιανή. Η επιβλητική εκκλησία είναι κτισμένη κάτω από τον γκρεμό, δίπλα σε τρεις μεγάλες πηγές - βρύσες - απ’ όπου   πήρε το όνομά της. Στο υπερυψωμένο ‘’αίθριο’’ η θέα είναι μεγαλειώδης προς το ακρωτήριο Πριόνα, και τις παραλίες Καφκαλού και Μακρύς Γιαλός. Πίσω από το ακρωτήριο Πριόνα είναι το εκκλησάκι της Αγίας Ειρήνης που το μεγαλύτερο μέρος του – εκτός το ιερό - είναι θαμμένο στην άμμο. Μοναδική θέα, κατά την πρόσβαση, που γίνεται μόνο με καΐκι.

Από εκεί που αφήσατε την Μοτοσυκλέτα σας, σε πεντέμισι χιλιόμετρα είναι διασταύρωση προς Σπόα και Όλυμπο αριστερά, προς Πηγάδια δεξιά χωματόδρομος. Ακριβώς εκεί υπάρχουν θαυμάσιοι πεταλόσχημοι ανεμόμυλοι και το ομώνυμο εστιατόριο – μεζεδοπωλείο ‘’ο Ανεμόμυλος’’ του Μανώλη Χαλκιά. Ωραίο σημείο για ξεκούραση και ανασύνταξη. Η οικογένεια Χαλκιά δίπλα ακριβώς από το κατάστημα έχει σε λειτουργία έναν παλιό ανεμόμυλο, που ακόμη και σήμερα αλέθει τα γεννήματα. Ακολουθώντας την δεύτερη επιλογή φτάνετε στην διασταύρωση προς την μεγάλη παραλία Απέλλα, με τα διάφανα πρασινογάλανα νερά, και το μοναδικό υπόσκαπτο ερημοκλήσι του Αγίου Λουκά 12^ος – 13^ος Αι. με τοιχογραφίες, και στο βάθος της φυσικής σπηλιάς, η μαρμάρινη Αγία Τράπεζα. Γίνονται εργασίες συντήρησης στον επιβλητικό χώρο. Θα πρέπει να έχετε φακό μαζί σας ώστε να παρατηρήσετε ότι έχει απομείνει από τις τοιχογραφίες. Λίγο πριν τον Μερτώνα,ο χωματόδρομος που φεύγει αριστερά οδηγεί στην παραλία και την ομώνυμη εκκλησία της Κυρά Παναγιάς της Μερτωνιάτισσας. Οι επωνυμίες της Παναγίας στα χωριά της Καρπάθου, σχετίζονται με τις ιδιότητές της, την θέση και την παράδοση της ίδρυσης της εκκλησίας, και με τα χαρακτηριστικά της εικόνας και του ναού.

Το Απέρι, πάνω στον δρόμο σας, προς τα Πηγάδια, είναι ένα εντυπωσιακό χωριό. Διώροφα, τριώροφα αρχοντικά, με νεοκλασικά στοιχεία και ύφος μοναδικό. Εδώ ήταν η παλιά πρωτεύουσα της Καρπάθου έως το 1892, και το ότι δεν φαίνεται από την θάλασσα, το προστάτεψε από τους πειρατές. Στο χωριό δραστηριοποιείται ο Σύλλογος Απερίου ‘’η Ομόνοια’’, με αρκετές πολιτιστικές εκδηλώσεις κάθε χρόνο. Η ακμή του αιγιακού κόσμου ως το τέλος του 7^ου Αι. φαίνεται από το πλήθος των επισκοπών που υπάρχουν στα νησιά. Η ακμή της Καρπάθου είναι τόση που παρουσιάζεται με αρχιεπισκοπή. Στο Απέρι είναι η έδρα της Μητρόπολης Κάσου – Καρπάθου – Κοίμηση της Θεοτόκου - ενώ στον ευρύτερο χώρο υπάρχει μεσαιωνικό κάστρο, και παλιότερα ακρόπολη. Ξεχωριστή σημασία έχουν οι ναοί των Αγίων Θεοδώρων 13^ος Αι, του Αγίου Γεωργίου του Αράπη 14^ος Αι, η Παναγία η Σπηλιανή, που διασώζουν τοιχογραφίες ή λείψανα τους. Επίσης στο πεντακάθαρο χωριό υπάρχουν - στην πλατεία – δύο πέτρινα γεφύρια. Μόλις τέσσερα χιλιόμετρα χωματόδρομος φτάνετε στην ωραία παραλία Αχάτα που πηγαίνει και καίκι κατ΄ ευθείαν από τα Πηγάδια. Κατηφορίζοντας από το όρος Λάστος, προς τα Πηγάδια, λίγο έξω από το Απέρι υπάρχουν άλλα δύο πέτρινα γεφύρια.

Το πρωί στα Πηγάδια, δείτε τα δύο εντυπωσιακά κτίσματα του Μεσοπολέμου (1934 – 1935) που δέσποζαν κάποτε στο λιμάνι της Καρπάθου. Ψάξτε με την ματιά σας αφού οι δεκάδες πινακίδες κάθε χρώματος και μεγέθους καλύπτουν τα πάντα. Το πρώτο και εντυπωσιακότερο είναι το παλιό Ιταλικό  διοικητήριο – Επαρχείο σήμερα – που μπροστά στον ελεύθερό του χώρο, οι Ιταλοί συγκέντρωσαν αρχαία που βρισκόντουσαν διασκορπισμένα στο νησί και έφτιαξάν ένα υποτυπώδες ‘’αρχαιολογικό πάρκο’’ που περιλαμβάνει, βωμούς, επιτύμβιες βάσεις, και μια μαρμάρινη παλαιοχριστιανική κολυμβήθρα. Ήρθε η απελευθέρωση και η ενσωμάτωση με την Ελλάδα το 1947, πέρασαν τα χρόνια, και οι Έλληνες πρόσθεσαν παγκάκια, κούνιες, τσουλήθρες, πλαστικά αλογάκια με ελατήρια, και το πάρκο εξελίχθηκε σε παιδική χαρά!! Το δεύτερο αξιόλογο κτήριο (χωρίς παιδική χαρά - εξωτερικά) είναι το σημερινό λιμεναρχείο – τελωνείο της Καρπάθου. Μία σημαντική παλαιοχριστιανική βασιλική του 5^ου – 6^ου Αι, βρίσκεται στην γνωστή παραλία Βροντί. Αφύλακτο μνημείο ουσιαστικά, αφημένο στο έλεος όποιου ήθελε να πάρει ένα αυθεντικό αναμνηστικό από το νησί, κείτεται ο ναός της Αγίας Φωτεινής ή Άφωτης όπως την λένε οι ντόπιοι.

Από τα Πηγάδια ως το αρχοντοχώρι Μενετές δεν σας χωρίζουν παρά τέσσερα χλμ. Στην διαδρομή συναντάτε το τεράστιο ηρώο με την ωραία θέα προς την πρωτεύουσα και τον ομώνυμο όρμο Πηγάδια. Μέσα στο χωριό δεσπόζει στον ‘’Ιερό Βράχο’’ το συγκρότημα των βοηθητικών κτιρίων, και η μεγάλη τρίκλιτη βυζαντινή εκκλησία Κοίμηση της Θεοτόκου που κτίσθηκε το 1845, πάνω σε τρεις παλιότερους ναούς. Στην εκκλησία φυλάσσεται η εξαιρετική εικόνα της Βρεφοκρατούσας Παναγίας των Μενετών. Η παράδοση αναφέρει ότι η Παναγία προειδοποίησε το 1864 για τον επερχόμενο σεισμό, και ότι σταμάτησε την θύελλα και βοήθησε τους μαστόρους που έχτιζαν την εκκλησία της να γυρίσουν στο λιμάνι για να ολοκληρώσουν το έργο τους. Στο χωριό λειτουργεί Λαογραφικό Μουσείο.

Με μόνιμο, σχεδόν καθημερινό στέκι για πρωινό και καφέ, τους πετρόχτιστους πεταλόσχημους ανεμόμυλους και το ομώνυμο μεζεδοπωλείο ‘’ο Ανεμόμυλος’’ του Μανώλη Χαλκιά, ξεκινήστε και εσείς για την ξακουστή Όλυμπο. Στα Σπόα φτάνετε πριν καν το σκεφθείτε και από εκεί σε δυόμισι χλμ στην εκπληκτική ψαράδικη παραλία του Αγίου Νικολάου. Λίγο έξω από το χωριό πάνω στον δρόμο είναι το ξωκλήσι της Παναγίας της Λαδιώτισσας ενώ σε οκτώ χλμ η διασταύρωση αριστερά σας, βγάζει στην πιο απομονωμένη παραλία του νησιού, την παραλία Λημέρι. Σε εννέα περίπου χλμ από τα Σπόα η διασταύρωση δεξιά σας οδηγεί στην μοναχική παραλία Αγνωντιά ή στον Άγιο Μηνά με πιο πολύ κόσμο. Συνολικά τα 18 χλμ χωματόδρομος από τα Σπόα ως την Όλυμπο καλύπτονται γρήγορα με την εκπληκτική θέα προς το πέλαγος, τις δεκάδες πτυχώσεις – απολήξεις προς την θάλασσα – του ορεινού όγκου, που σε μια αχανή απόσταση παρακολουθεί η ματιά σας.

Ευτυχώς που εξακολουθούν να υπάρχουν κάποια μέρη σαν την Όλυμπο ή Έλυμπο της Καρπάθου, που διατηρούν την ιδιαιτερότητά τους, τα αρχέγονα έθιμά τους στην καθημερινή ζωή, σε έναν κόσμο που σιγά αλλά σταθερά ομογενοποιείται. Εξήντα πέντε χλμ συνολικά από τα Πηγάδια, τα 32 χωμάτινα αν έρθετε από το Απέρι, τα 18 αν έρθετε από το Μεσοχώρι. Κτίστηκε το 1420, και για αιώνες ήταν αποκομμένη από την ζωή του υπόλοιπου νησιού. Τώρα ζουν εδώ τριακόσιοι σχεδόν  κάτοικοι. Το ένα τρίτο από τον πληθυσμό του 1961. Ο αρχικός πυρήνας της Ολύμπου είχε κέντρο την Κοίμηση της Θεοτόκου (15^ος Αι), ενώ σήμερα έχει απλωθεί σε όλο το πρανές του λόφου. Οι επαφές που είχαν οι Καρπάθιοι με όλον τον κόσμο αλλά κυρίως με την Μικρά Ασία διαμόρφωσαν και ενσωμάτωσαν αρμονικά στο πέρασμα του χρόνου, πλήθος προτύπων για την αρχιτεκτονική τους. Αιγαιοπελαγίτικα ισόγεια και διώροφα, Νεοκλασικά στοιχεία, ανάγλυφες διακοσμήσεις, αετώματα και φουρούσια, ξύλο, γύψος, κεραμικό. 

Καθώς βαδίζετε στα στενά σοκάκια περνάτε από την αξιόλογη Αγία Βαρβάρα, και στην συνέχεια μέσα από πληθώρα καταστημάτων, με τις γυναίκες που φορούν παραδοσιακές στολές και μπότες, να στέκουν στο κατώφλι, φτάνετε στο κέντρο και στην ιστορική Κοίμηση της Θεοτόκου, με εξαίρετο διάκοσμο, λεπτοδουλεμένο ξυλόγλυπτο τέμπλο, και βημόθυρο. Άλλα μνημεία της περιοχή Ολύμπου είναι η Αγία Άννα η Καθολική 13^ου – 14^ου Αι, δίπλα ακριβώς από τους Αγίους Σαράντα 12^ου – 13^ου Αι, στον ‘’Ποταμό’’, και ο Άγιος Ονούφριος 15^ου Αι, των οποίων οι ανεικονικές διακοσμήσεις (μονόχρωμα ή δίχρωμα σχέδια) φέρονται να δημιουργήθηκαν την εικονομαχική περίοδο. Προσθήκη 12/2/08 Αυτό αποτελεί τεκμήριο για την εποίκιση της Ολύμπου κατά την περίοδο του 6^ου – 10^ου αι. δες σελ 235 σημ. 26, των πρακτικών πρακτικά για την ενσωμάτωση της Δωδεκανήσου Ρόδος 1997. Στο ίδιο περιέχονται πληροφορίες για τα Λιμάνια της Βρυκούντας και του Τριστόμου. Όλες οι θρησκευτικές γιορτές εδώ έχουν μιαν άλλη διάσταση. Το Πάσχα ειδικά, ενώ σε όλη την Ελλάδα αυτή η γιορτή της Ορθοδοξίας κορυφώνεται την Κυριακή, στην Όλυμπο οι εκδηλώσεις τελειώνουν την Τρίτη – ‘’την Λαμπρή Τρίτη’’ που λένε οι ντόπιοι. 

Κατηφορίζοντας προς την συνοικία Γυτσιλέα έχετε πολύ ωραία θέα στο Καρπάθιο. Ακριβώς στην ράχη της κορυφής Προφήτης Ηλίας (716 μ ) κάνουν την εμφάνιση τους, δεκάδες πεταλόσχημοι ανεμόμυλοι. Τα παλιά χρόνια οι μύλοι αποτελούσαν πολύτιμο περιουσιακό στοιχείο των πλούσιων οικογενειών. Σήμερα δυστυχώς είναι σε μεγάλο ποσοστό εγκατελειμένοι. Δεξιά σας είναι η συνοικία Γυτσιλέα που είναι οι υπόλοιποι. Στην πίσω μεριά του μοναδικού ‘’εξετροχάρη’’ ανεμόμυλου, είναι το καφενεδάκι με την γιαγιά που δουλεύει που και πού τον μύλο, αλλά σίγουρα και καθημερινά σερβίρει σχεδόν τα πάντα. Από γλυκό κουταλιού παγωτό και καφέ ή πορτοκαλάδα, μέχρι μεζεδάκια στο τηγάνι και ομελέτες για ρακί. Οι σκοποί που τυχόν ακούγονται στα σοκάκια προέρχονται πιθανώς, απέναντι από την εκκλησία της Κοίμησης, που είναι το καφενεδάκι – μεζεδοπωλείο του λυράρη Αντώνη Ζωγραφίδη.  Συνήθως είναι ζευγάρι, Λύρα  και τσαμπούνα – λιαροτσάμπουνα – στην τοπική, που παίζουν σε αυτοσχέδια μεσημεριάτικα γλέντια.  

Ένα ορεινό χωριό στο βόρειο τμήμα του νησιού λένε ή γράφουν οι περισσότεροι. Και όμως, δεν είναι τόσο απλό.      Η Κάρπαθος κρύβει στην αγκαλιά της έναν θησαυρό. Πρέπει να προσεχθεί η ‘’ανάπτυξη’’ στην Όλυμπο αφού γνωρίζουμε ήδη, ότι οι θησαυροί πολλές φορές είναι ανεκτίμητοι. Αν είναι εφικτό, προγραμματίστε να φτάσετε νωρίς στην Όλυμπο, γύρω στις δέκα, πριν φτάσει έστω και το πρώτο καραβάκι της διαδρομής Πηγάδια – Διαφάνι γιατί γεμίζουν τα σοκάκια κόσμο κάθε εθνικότητας, και αλλάζει εντελώς η προσέγγιση, η φωτογράφηση, και άλλα. Για τους πεζοπόρους υπάρχει ο παλιός δρόμος – μονοπάτι – που συνδέει την Όλυμπο με το Διαφάνι (κατά προσέγγιση 6 χλμ, 2ω – 15’). 

Από την Όλυμπο ο ασφαλτοστρωμένος δρόμος οδηγεί γρήγορα στο δεύτερο λιμάνι της Καρπάθου, το Διαφάνι. Στην διασταύρωση που θα βρείτε στα αριστερά σας – υπάρχει πινακίδα – στρίψτε αριστερά και περνώντας το εκκλησάκι Κωνσταντίνου και Ελένης με τους ροζ τρούλους θα βρεθείτε σε έναν τόπο που δεν φανταζόσαστε ότι ζει, ή ότι υπάρχει καν. Η Αυλώνα είναι ένας μοναδικός οικισμός, σε έναν πετρώδη και φαινομενικά άγονο, άνυδρο τόπο, με πολλά αγροτόσπιτα, στάβλους, στέρνες για το νερό, χώρους αποθήκευσης του άχυρου, και δεκάδες αλώνια, σχεδόν ένα σε κάθε σπίτι. Η αρχαία κατοίκηση είναι γεγονός και από την ονομασία ‘’Αυλώνα’’ που σήμαινε «στενή δίοδος» που οδηγούσε από την σημερινή ίσως Αυλώνα, στην Βρυκούντα και από εκεί κατέληγε στην θάλασσα. Οι διασημότεροι φωτογράφοι του κόσμου έχουν περάσει από εδώ μου έλεγε ένας γέροντας που κέρασε καφέ. Παλιά είχε πολύ κόσμο, και στα σχεδόν τριακόσια αγροτόσπιτα ζούσαν δεκάδες οικογένειες, παιδιά, ακόμη και από την Όλυμπο είχαν εδώ χωράφια, που καλλιεργούσαν, ζώα που όργωναν, και αλώνια που αλώνιζαν.

Τώρα όλοι μαζεύτηκαν στα Πηγάδια ή φύγανε στην Ρόδο για δουλειά, είναι λίγα απ’ όσα θυμόταν ο παππούς. Οπωσδήποτε περπατήστε στα καλντερίμια, δείτε τους Αγίους Αποστόλους, τα αλωνάκια, και όσο πάει η μοτοσυκλέτα – ένα, δύο χλμ σίγουρα μετά ‘’στενεύει αρκετά’’ – οδηγήστε προς το μονοπάτι για Βρυκούντα (Βουργούντα το ακρωτήριο στην ΒΔ ακτή). Να έχετε μαζί σας σακίδιο με τα χρειαζούμενα και πολύ νερό. Το μονοπάτι είναι ασαφές αλλά αν κατευθυνθείτε βόρεια θα το συναντήσετε να κατηφορίζει προς την αρχαία Βρυκούντα κοντά στην θάλασσα. Δίπλα στο ιερό εντοπίζεταιΌσο κατεβαίνετε προς εκεί από τον σημαντικό πέτρινο δρόμο, τόσο αγριεύει το τοπίο. Πέτρα, ξερολιθιά, και ίχνη παλιού οικισμού οι σωροί από πέτρες.

Σύντομα έχετε θέα της Νήσου Σαρίας ενώ από μακριά φαίνεται το ξωκλήσι της Αγίας Μαρίνας. Κρυμμένος σε μια σπηλιά ο Άγιος Ιωάννης, δεν φαίνεται από την θάλασσα ούτε και από το καλντερίμι που έρχεται από τον Αυλώνα. Ο Αϊ – Γιάννης της Βρυκούντας (για τους ντόπιους) είναι σχεδόν δίπλα στους λαξευτούς σε βράχο θαλαμωτούς αρχαίους τάφους προέκταση των τειχών της αρχαίας Βρυκούντας. Αποτελεί καταφύγιο για τους κτηνοτρόφους και γίνεται μεγάλο πανηγύρι στην μνήμη του κάθε χρόνο τον Αύγουστο. Στην Βρυκούντα έχουν επισημανθεί από την αρχαιολογική υπηρεσία τρεις παλαιοχριστιανικές βασιλικές 5^ου – 6^ου Αι. Ο χώρος σήμερα είναι ακατοίκητος όμως προϊστορικά ευρήματα μαρτυρούν την αρχαιότητά του.

Για πιο εύκολη μετάβαση στην Βρυκούντα μπορείτε να χρησιμοποιήσετε το καραβάκι από το Διαφάνι. Το δεύτερο λιμάνι του νησιού μόλις 16 ν.μ. από τα Πηγάδια, με καλή υποδομή και ωραίες παραλίες. Όταν αποφασίσετε να ταξιδέψετε με το καΐκι για την Σαρία, την Βρυκούντα ή το Τρίστομο ψωνίστε νερό και κολατσιό από το μικρό παντοπωλείο της Θεοδοσίας Πρωτόπαπα στο Διαφάνι. Ήσυχο μέρος για ήρεμες διακοπές, με την βοτσαλωτή παραλία Βανάντα,είναι προτιμότερο από το χάος των Πηγαδιών, αφού και εδώ ‘’πιάνει’’ το καράβι, σε προβλήτα πλέον. Λίγα χρόνια πιο πίσω το καράβι έριχνε άγκυρα έξω από το μόλο, και οι επισκέπτες ερχόντουσαν με βάρκες στην προβλήτα.

Στο χωριό υπάρχει η βασιλική Παναγία, Ζωοδόχος Πηγή 5^ου – 6^ου Αι. Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί το νέο σιντριβάνι με πλακάκια - εικόνες από την ζωή του νησιού, και η γυναίκα της Καρπάθου που αγναντεύει το πέλαγος, αφιερωμένο στους δεκάδες χιλιάδες ξενιτεμένους. Ο ιδιαίτερος φυσικός και περιβαλλοντικός πλούτος της περιοχής, αποδεικνύεται από ότι έχει υποδειχθεί από την Ελλάδα, σαν οικολογικά ευαίσθητη, και περιλαμβάνεται στο κοινοτικό δίκτυο NATURA 2000 από το 1996. Επιπλέον η Mom σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Αθηνών πρότεινε τον χαρακτηρισμό της περιοχής ως ‘’Περιοχή Οικοανάπτυξης Ολύμπου’’. Το νησιωτικό σύμπλεγμα Καρπάθου – Κάσου είναι από τις περιοχές που ζει και αναπαράγεται η μεσογειακή φώκια. Λειτουργεί κέντρο ενημέρωσης της Mom για την μεσογειακή φώκια.

Στις πρώτες εξεγέρσεις εναντίον των Τούρκων που προκλήθηκαν στο Αιγαίο, μετά την καταστροφή του τούρκικου στόλου στην Ναυμαχία της Ναυπάκτου, συμμετείχε και η Κάρπαθος, ενώ έχει αναγνωριστεί ότι ήταν ένα από τα σημαντικότερα πειρατικά κέντρα κατά την διάρκεια της επανάστασης. Το Τρίστομο είναι φυσικό λιμάνι με τρεις εισόδους – δύο τεράστιες βραχονησίδες που σχηματίζουν τις τρεις εισόδους ‘’στόματα’’. Στο Τρίστομο αγκυροβολούσαν τον χειμώνα οι Καρπάθιοι αλλά και οι Κασιώτες, για να έχουν ασφαλισμένο τον εμπορικό τους στόλο, αλλά και για να φέρουν αστραπιαία κτυπήματα στον Τουρκοαιγυπτιακό στόλο. Στο στενό του Τριστόμου η Αρχαιολογική υπηρεσία έχει επισημάνει μια παλαιοχριστιανική βασιλική 5^ου – 6^ου Αι, δείγμα και αυτό, κατοίκησης αιώνων. Φημολογείται ότι εδώ υπήρχε ιερό του Απόλλωνα, και κατά πάσα πιθανότητα το ιερό του Ποσειδώνα Πορθμίου.

Καθώς προσεγγίζετε τον οικισμό οι δύο – τρεις κάτοικοι θα βγουν να σας προϋπαντήσουν. Μικρά βαρκάκια εμπρός από κάθε σπίτι είναι δείγμα κατοίκησης. Στα δεξιά σας υπάρχει το εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου σχεδόν μέσα στο νερό με μικρή ξύλινη προβλήτα. Το καϊκάκι δένει έξω από το εκκλησάκι του Πανορμίτη,και μια πραγματικά απολαυστική στιγμή είναι οι βουτιές σε αυτά τα πεντακάθαρα πρασινογάλαζα νερά στον μώλο. Το μακρόστενο κτίριο στο βάθος θυμίζει την Ιταλική κατοχή του νησιού, αφού ήταν κάποτε στρατιωτικό φυλάκιο. Ο Πανορμίτης γιορτάζει των Ταξιαρχών - 8 Νοεμβρίου – με γλέντι, χορό, τραγούδι, και το παραδοσιακό κρέας με μακαρόνια.

Πολύ ωραία θέα έχει από την νεόκτιστη – 8 χρόνια - εκκλησία των Αγίων Αποστόλων (40’ με τα πόδια) και Άγιας Κατερίνας (30’ αντίστοιχα). Όμως, αν έχετε ειδοποιήσει προηγουμένως τον καπετάνιο του σκάφους, να έχει μαζί του βαρκάκι, μπορείτε να πάτε συντομότερα αφού θα ‘’δέσει’’ στην προβλήτα του Άγ. Νικολάου στην πρώτη περίπτωση, και στο στενό της Σαρίας στην δεύτερη. Ο χρόνος μετάβασης στα δύο σημεία με την πανέμορφη θέα εκμηδενίζεται. Οι πεζοπόροι πάντως, πρέπει να γνωρίζουν ότι από το Διαφάνι φεύγει μονοπάτι μετά την παραλία Βανάντα, που καταλήγει στο Τρίστομο (κατά προσέγγιση6 χλμ, 2ω – 15’). Επίσης από την Αυλώνα φεύγει μονοπάτι με κατάληξη το Τρίστομο περνώντας από δύο εγκαταλειμμένους οικισμούς (κατά προσέγγιση7,5 χλμ, 3ω).

Αν σε ένα ταξίδι που βγαίνει προς τα έξω, σε μορφή γραπτού κειμένου υποτεθεί ότι ο υπογράφων σκέπτεται σαν ταξιδιώτης του καιρού μας, τότε το βόρειο μέρος της Καρπάθου είναι πραγματικά αυτό που ο καθένας από εμάς ονειρεύεται κάποτε να αντικρίσει. Η παραδοσιακή Όλυμπος, το μικρό λιμάνι στο Διαφάνι, ο απέριττος οικισμός Αυλώνα, η αρχαία Βρυκούντα, το ιστορικό Τρίστομο, και η νήσος Σαρία, πρέπει να τεθούν στις προτεραιότητες, του καθενός, γιατί μην αμφιβάλετε ότι είναι θέμα χρόνου η ‘’αξιοποίηση’’ και η ‘’ανάπτυξη’’ τους. 

ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Ιδέα & υλοποίηση μορφής: Άγγελος Σινάνης

Έκταση: 301τ. χλμ, Ακτογραμμή: 160 χλμ, Υψόμετρο: 0-1215 μ, Πληθυσμός: 5322 κατ. (απογραφή 1991) εκτός νησιού (Αθήνα – Πειραιά – Ρόδο – ΗΠΑ – Καναδάς) 40.000 Καρπάθιοι.

Αυτόματος Αριθμός Κλήσης: 0245

ΔΙΑΜΟΝΗ: Με 32 ξενοδοχεία και δεκάδες ενοικιαζόμενα δωμάτια σε όλους τους οικισμούς του νησιού, αποκλείεται να συναντήσετε πρόβλημα. Προσωπικά θα έμενα άνετα στο ‘’Ακρόπολις’’ στην Κυρά Παναγιά. Άννα Βογιατζάκη 0245 31503. Στο Διαφάνι η ‘’Χρυσή Ακτή’’ 0245 51215. Στο λιμάνι (Πηγάδια) θα σας πλησιάσουν δεκάδες για δωμάτια, με τιμές δελεαστικές. Ανοίξτε απαλά το γκάζι και ξεφύγετε.

ΚΑΜΠΙΝΓΚ: Στο Διαφάνι 3 χλμ μετά, παραλία Βανάντα. Στον Άγιο Νικόλαο στα Σπόα, Στην παραλία Απέλλα. Και στις τρεις τοποθεσίες πάει χωματόδρομος. Στα ερημοκλήσια στο προαύλιο, και σε όποια ωραία τοποθεσία επιλέξετε. Φεύγοντας όμως μην αφήσετε σκουπίδια.

ΦΑΓΗΤΟ: Από ολόφρεσκο ψάρι, μέχρι κεμπάπ και σουβλάκι. Και από μπακλαβαδάκια μέχρι κρέπες. Υπάρχουν τα πάντα σε μεγάλη ποικιλία. Τα ταβερνάκια σε απόμερα σημεία συμβαδίζουν με την παράδοση και την φιλοξενία. Στον ‘’Ανεμόμυλο’’ ακριβώς στην διασταύρωση του δρόμου Μεσοχώρι – Σπόα. Μανώλης Χαλκιάς 0245 71428. Στο Φοινίκι στην Μαναρούλα Μαρίνα για γόπες ψητές κ.λ.π. Στην Όλυμπο στο καφενείο του Αντώνη Ζωγραφίδη. Στο Διαφάνι απέναντι από τον Μώλο. Αν βρείτε δοκιμάστε σουσαμόμελο και μυζηθρόπιτα.

ΑΧΡΕΙΑΣΤΑ: Δήμος: 22427, Α΄ Βοήθειες: 22228, Αστυνομία: 22222, 18, Συνεργείο – Βουλκανιζατέρ – Ενοικιάσεις: Θανάσης Παπαθανασίου 22382.

ΧΡΗΣΙΜΑ: Από τον Ιούνιο ως το Σεπτέμβριο καραβάκι για Σαρία, Τρίστομο, Βρυκούντα, Απέλλα. Γιώργος Πρωτόπαπας ‘’Captain Manolis’’ Διαφάνι 51462, Ρόδος 0241 33114, κινητό 0944732706. Παντοπωλείο Θεοδοσία Πρωτόπαπα – Διαφάνι 51230. Στο Διαφάνι επισκεφθείτε την Mom στο κέντρο ενημέρωσης για την προστασία της Μεσογειακής Φώκιας 01 5222888.

ΠΡΟΣΒΑΣΗ: Με πλοίο: Κεντρικό Λιμεναρχείο Πειραιά 01 4226000 – 4. Λιμεναρχείο Καρπάθου 0245 22227.  Το πρακτορείο της εταιρείας sea lines, στην ακτή Ποσειδώνος 30 Α στον Πειραιά σας πληροφορεί αξιόπιστα για τα δρομολόγια (01 4274009 – 10, 4112152, 4110231) σας προμηθεύει εισιτήρια, και ταξιδεύετε με την ΛΑΣΙΘΙΩΤΙΚΗ Α.Ν.Ε. (L.A.N.E.). Κόστος από Κάσο 1600 Δρχ (4,70 EURO) άτομο, 1300 Δρχ (3,81 EURO) Μοτο 250cc. Στην Κάρπαθο (Πηγάδια) το πρακτορείο Μαλόφτη 0245 22148, Fax 22754, και στο Διαφάνι το πρακτορείο Ορφανός 0241 51410, Fax: 51316, αναλαμβάνουν τα εισιτήρια επιστροφής. 
Με Αεροπλάνο: Κρατήσεις και κόστος εισιτηρίου στο 01 9666666, ενδεικτική τιμή μετάβασης για ένα άτομο (ΙΑΝ ’01) 27900 Δρχ (81,88 EURO).Πήγαινε – έλα, για ένα άτομο 55800 Δρχ (163,76 EURO). Ο.Α. Καρπάθου 22057. Πληροφορίες για όλα τα τηλέφωνα τοπικών αεροδρομίων, και τις ώρες πτήσης, 01 9363363. Ώρες & Δρομολόγια: ΟΤΕ 144.

ΒΕΝΖΙΝΑΔΙΚΑ: Στα πηγάδια υπάρχουν 4 πρατήρια ΕΚΟ.

ΧΑΡΤΕΣ: Χάρτης Καρπάθου – Κάσου σε κλίμακα 1: 120.000, με μεγαλύτερο βάρος στην Κάρπαθο από την εταιρεία TOUBIS,  Λ. Βουλιαγμένης 519, Ηλιούπολη Τηλ 01 9923874 - 6. Στην Κάρπαθο υπάρχει ο πολύ καλός Freytag & Berndt σε κλίμακα 1: 75.000 που δεν εντοπίσθηκε στην Αθήνα ή την Θεσσαλονίκη. Αντιπρόσωπος πάντως της εταιρείας παραμένει ο ΕΥΣΤΑΘΙΑΔΗΣ: Ακαδημίας 84, Αθήνα Τηλ 01 3837439.

ΒΙΒΛΙΑ: Εξαντλημένο από καιρό, και δυσεύρετο το σύγγραμμα του Καθηγητή Νικόλαου Μουτσόπουλου ‘’Κάρπαθος – Σημειώσεις Ιστορικής τοπογραφίας και αρχαιολογίας’’.

ΛΕΣΧΕΣ ΜΟΤΟΣΥΚΛΕΤΑΣ: Πληροφορίες για το ταξίδι σας, όλο το χρόνο, βρίσκετε στους ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΕΡΙΗΓΗΤΕΣ - Σύλλογος Μοτοσικλετιστών - Ελάτη Τρικάλων  - τ.κ. 42032  Πύλη, Τηλ - Fax: 0434 71826.

Περισσότερες Πληροφορίες για την ΚΑΡΠΑΘΟ KAI TH ΣΑΡΙΑ αντλήστε από την Ενδεικτική Αρθρογραφία – Βιβλιογραφία: 

• Ιερός Λόχος 1942 – 1945 / αντιστράτηγου Ι. Κ. Μανέτα
• Χριστιανικά Μνημεία Καρπάθου / Ιωάννης Ηλ. Βολανάκης / Εφημ. Καθημερινή 22/6/97
• Η νήσος Κάρπαθος / Ντίνου Αντ. Μελά / ένθετο 7 ημέρες / Εφημ. Καθημερινή 22/6/97
• Μεταβατική περίοδος 1945 – 47 / Μαν. Α. Ησυχου / ένθετο 7 ημέρες / Εφημ. Καθημερινή 30/9/97.

 ΕΥΡΥΤΑΝΙΑ (3998 λέξεις)

ΠΡΟΥΣΟΣ – ΜΕΓΑΛΟ ΧΩΡΙΟ – ΣΤΟΥΡΝΑΡΑ – ΠΑΝΤΑΒΡΕΧΕΙ – ΡΟΣΚΑ

Κείμενο - Διαφάνειες: Άγγελος Σινάνης e – mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

© Απρίλιος 2001  

Ο τόπος όσο πάει και ‘’σκληραίνει’’ ενώ το ανάγλυφο της περιοχής αγριεύει έως ότου αντικρίσετε άξαφνα ένα τεράστιο θαρρείτε ‘’κενό’’ το ρολόι και την μονή Προυσού ⁽¹⁾ να ‘’ξεφυτρώνουν’’ από την γη. Το θέαμα από μακριά είναι έξω από ότι έχετε δει ως τώρα και σίγουρα ενθουσιάζει τόσο, ώστε να αφήσετε για λίγο την μοτοσυκλέτα και να παρατηρήσετε προσεκτικά όλο αυτό το θαύμα της φύσης. Η ομώνυμη της Αγίας εικόνας περιοχή Προυσού, το πλέγμα μικρών οικισμών που παρατηρείτε απέναντι στην ομαλή πλαγιά, παρά το διάσπαρτο των κτισμάτων και το πολύπλοκο των δρόμων και μονοπατιών που σαν ακτίνες οδηγούν παντού, δεν είναι παρά ένα μικρό μέρος από ένα πολύ μεγαλύτερο οικιστικό σύμπλεγμα συνοικισμών που πλέον έχει χαθεί. 

Αυτό που μένει σταθερό σαν το πιο ονομαστό στοιχείο της, είναι η Ιερά Μονή Παναγίας Προυσού ένα από τα μεγαλύτερα σε ακτινοβολία μοναστικά συγκροτήματα στην Ελλάδα που υποβάλει όσο πλησιάζει κοντά ο περιηγητής. Το μοναστήρι σαν φορέας πανάρχαιων πολιτισμών, ηθών και παραδόσεων στους αιώνες που πέρασαν, έγινε κέντρο μοναστικής ζωής, καταφύγιο πνευματικών προσωπικοτήτων, αλλά και σχολή γραμμάτων, εφαλτήριο αγώνων, αψευδής μάρτυρας της ιστορίας του τόπου και φημισμένος προσκυνηματικός χώρος των απανταχού ορθοδόξων, στέλνοντας ακόμη και σήμερα μηνύματα πανανθρώπινα και οικουμενικά. 

Επίκεντρο, φάρος γνώσης και λατρείας, η προστατευτική παρουσία της Παναγίας Προυσιώτισσας που βρισκόταν και θαυματουργούσε στον πιο σπουδαίο ναό «της περιφήμου πόλεως Προύσης». Η απώλεια της εικόνας στα χρόνια του εικονομάχου αυτοκράτορα Θεόφιλου (829 – 842) θα ήταν αναπόφευκτη, εάν κάποιος νέος δεν την φυγάδευε μέχρι την Καλλίπολη όπου η εικόνα χάθηκε, και βρέθηκε από βοσκούς στην σπηλιά που βρίσκεται σήμερα το μοναστήρι. Η εικόνα είναι έργο του Απόστολου και Ευαγγελιστή Λουκά. Ο Ευαγγελιστής Λουκάς ήταν ιατρός και ζωγράφος ακολουθούσε δε τον Απόστολο Παύλο. Η παράδοση αναφέρει ότι ζωγράφισε τρεις εικόνες που τις πήγε στην Παναγία η οποία τις ευλόγησε, και κατόπιν ο Ευαγγελιστής ζωγράφισε επτά (η παράδοση αναφέρει και 70) που μεταξύ των ήταν και η εικόνα της Παναγίας της Προυσιώτισσας. 

Ότι ο Λουκάς ζωγράφισε το πρόσωπο της Παναγίας δεν χωρά αμφιβολία αφού στο Τροπάριο της Παρακλήσεως διαβάζουμε «Άλαλα τα χείλη των ασεβών των μη προσκυνούντων την εικόνα σου την σεπτήν την ιστορηθείσαν υπό του Αποστόλου Λουκά ιερωτάτου την Οδηγήτρια». Γιαυτό η εικόνα της Προυσιώτισσας συμπεριλαμβάνεται σύμφωνα με τους κανόνες της εκκλησίας ανάμεσα στις άλλες μεγάλες ιστορικές και θαυματουργές που στολίζουν με την αγιοσύνη τους την μονή Ιβήρων του Αγίου Όρους (Πορταΐτισσα) και την Μονή Κύκκου στην Κύπρο (Κυκκιώτισσα) τις οποίες ζωγράφισε ο Ευαγγελιστής Λουκάς.

Η εικόνα φυλάσσεται στον ίδιο χώρο που βρέθηκε και το μόνο που προστέθηκε είναι η αργυρόχρυση επένδυση από τάμα του Γεωργίου Καραϊσκάκη με έξοδα του ιδίου, από τον χρυσοχόο Γεώργιο Καρανίκα το 1824. Μέσα στο μοναστήρι λειτουργεί μουσείο (σκευοφυλάκιο για τους μοναχούς) με χειρόγραφους κώδικες, το σπαθί του Καραϊσκάκη, και πάνω από εβδομήντα σπουδαία  κειμήλια που δείχνουν την ιστορία του μοναστηριού στο πέρασμα των αιώνων. Λίγο πριν την είσοδο πάνω στο μικρό λόφο είναι η «σχολή του Γένους» ή Ανώτερη σχολή Ελληνικών Γραμμάτων χαρακτηριστικό παράδειγμα τοπικής αρχιτεκτονικής, ενώ παράλληλα το κτίριο συμπληρώνει η παρουσία του μικρού ναού των Αγίων Πάντων. 

Η Μονή υπήρξε ένα από τα μεγάλα κέντρα μόρφωσης ιδιαίτερα κατά τα τελευταία χρόνια της τουρκοκρατίας. Μνημείο αυτής της περιόδου αποτελεί το κτίριο της σχολής η οποία διέθετε εξαιρετικά ενημερωμένη βιβλιοθήκη (που υπάρχει στο μοναστήρι) με πρωτεργάτη, δάσκαλο και ηγούμενο τον λόγιο Κύριλλο Καστανοφύλλη. Το μεγάλο μοναστηριακό συγκρότημα προστατεύεται από τρεις πύργους που δίνουν εξαιρετική θέα όλης της περιοχής και έμειναν στην ιστορία σαν ‘’οι πύργοι του Καραϊσκάκη’’. Πρέπει να κτίσθηκαν στα τέλη του 18^ου Αι, και οι δύο βρίσκονται σχεδόν στο ίδιο ύψος, πάνω από το μοναστήρι σε απόσταση 200μ περίπου μεταξύ τους. Ο τρίτος πύργος αποτέλεσε το μετέπειτα «σχολείο του Γένους», προστατεύοντας την εκκλησία, το κοιμητήριο των Αγίων Πάντων αλλά και την πρόσβαση από τον χώρο συγκεντρώσεως των προσκυνητών προς την Ι. Μονή. 

Στο όμορφο χωριουδάκι του Προυσού υπάρχει υποδομή φαγητού και ύπνου με πολύ όμορφη θέα στο απόκρημνο ανάγλυφο των ελατοσκέπαστων βουνών. Αξιοθέατο προς την ρεματιά – υπάρχει πινακίδα – είναι η Μαύρη Σπηλιά σε ένα εκπληκτικό χώρο που χρησιμοποιήθηκε σαν καταφύγιο αμάχων σε όλες τις ταραγμένες περιόδους της ιστορίας της Ρούμελης. Επίσης η Αγαθίδειος βιβλιοθήκη και το Κατσάμπειο γυμνάσιο. Από τον οικισμό φεύγουν πολλοί χωματόδρομοι αυστηρά για enduro (Τόρνος – Καστανιά – Πρόδρομος η πιο κοντινή) που πάνω στα χνάρια παλιών μονοπατιών που ακολουθούσαν οι προσκυνητές φτάνουν στο Αγρίνιο (μέσω Καλλιθέας), στο Θέρμο (μέσω Χαλικιού), στα Εσωχώρια του Αράκυνθου και από εκεί στην εκπληκτική Λίμνη Κρεμαστών που μέσω Γέφυρας Επισκοπής φτάνετε στις Φραγκίστες ή πριν τον Αγαλιανό ανεβαίνετε το βουνό σε μια αξέχαστη απόκρημνη διαδρομή προς Φιδάκια, Σελλά, Καρπενήσι. Αυτά σαν εναλλακτική διαδρομή επιστροφής ή προσέγγισης στον τόπο. 

Γυρνώντας στην διασταύρωση για Μεγάλο ή Μικρό Χωριό συνεχίστε την διαδρομή προς το τραγουδισμένο Μικρό Χωριό (παλιό Μικροχώρι) στα 740 μ. Υ, που άκμασε επί τουρκοκρατίας στην παλιά του θέση (Παλιό Μικρό Χωριό). Στο Νέο Μικρό Χωρίο η τουριστική υποδομή αυξάνεται χρόνο με τον χρόνο προσφέροντας ικανοποιητική διαμονή και μεζέδες που συμβαδίζουν με την παράδοση. Πολλές δυνατότητες enduro διαδρομών στην Χελιδόνα (1973 μ. Υ) συμπληρώνουν τις άριστες εντυπώσεις, συνεχίζοντας προς το υπέρ – αναπτυγμένο Μεγάλο Χωριό (παλιό Μεγαλοχώρι) στα 720 μ. Υ, που εξελίσσεται σε έναν από τους κύριους προορισμούς του ολοένα αυξανόμενου τουριστικού ρεύματος της Ευρυτανίας. Όχι άδικα, αφού εκτός της άριστης υποδομής διατηρεί στα στενά του σοκάκια παλιά πετρόχτιστα αρχοντικά και προς την εκκλησία της Αγίας Παρασκευής μια ήρεμη ατμόσφαιρα άλλων εποχών. 

Στον κεντρικό δρόμο μέσα στο χωριό, σίγουρα θα σας υποδεχθεί ο Παναγιώτης Καρίπης έξω από το κατάστημά του με τον πιο νόστιμο πάγκο γλυκισμάτων που έχετε δει, κερνώντας σας απαραίτητα γλυκό κουταλιού και τσιπουράκι ντόπιο. Στον οικισμό λειτουργεί λαογραφικό μουσείο ενώ ακολουθώντας τον στενό δρόμο μετά την προαναφερόμενη εκκλησία θα βρεθείτε στο παλιό πέτρινο παραδοσιακό γεφύρι που έκτισαν οι μαστόροι από το απέναντι Μικρό Χωριό ώστε να συντομεύσει και να διευκολυνθεί η επικοινωνία των δύο χωριών μέσω Γαύρου. 

Αφήνοντας πίσω αυτούς τους οικισμούς με τις ιστορικές μνήμες και τις διάσπαρτες στον τόπο προτομές αγωνιστών και δασκάλων τα μικρά προσκυνητάρια ίσως αναρωτηθείτε τι πίστη στο καθήκον, τι μόχθος χρειαζόταν τότε για να αναδειχθεί όλος αυτός ο ψυχικός πλούτος, όλη αυτή η αίγλη των ονομάτων που αντικατοπτρίζονται στα θαυμάσια αρχοντικά και τα θρησκευτικά μνημεία του χώρου. Διασχίζοντας ένα παραμυθένιο δάσος πάνω από το Μεγάλο Χωριό κατευθυνθείτε στην διάβαση προς Στουρνάρα στο διάσελο της Καλιακούδας (χιλιομετρική αναφορά της διαδρομής - Μεγάλο χωριό – Ροσκά στο τέλος). Οι μυρουδιές του δάσους με τα δεκάδες χρώματα και τους λεπτούς ήχους από τα χιλιάδες κελαηδίσματα των πουλιών, παρασύρουν τις αισθήσεις και αφού χωθείτε για τα καλά στην αγκαλιά του σαν σε όνειρο βρίσκεστε σε δέκα συνολικά χλμ στα ‘’Λακκώματα’’ με το μνημείο, το ξωκλήσι της Παναγίας, το καταφύγιο του ΕΟΣ στα 1420 μ. Υ.  

Υπάρχει διασταύρωση που οδηγεί στα Ψιανά ή την Ανιάδα διατρέχοντας φοβερά γκρέμια με εκπληκτικές θέες. Αν έχετε μαζί σας προμήθειες μια καλή ανασυγκρότηση - ξεκούραση και ταυτόχρονα ‘’αναγνώριση’’ του τόπου είναι η ενδεδειγμένη λύση. Στον παρακείμενο μεγάλο χώρο αναψυχής μπορείτε να στήσετε τις σκηνές σας. Το βράδυ ο ουρανός έχει τόσα πολλά άστρα, γεμάτα αινίγματα και γοητεία. Μακάρι να αφεθείτε εδώ πάνω στις αγκάλες του Μορφέα έστω μια νύχτα. Ίσως η ‘’άλλη’’ μέρα να είναι διαφορετική για πολλά. 

Συνεχίζοντας την ανάβαση προς το διάσελο για να λύσετε το μυστήριο του δρόμου που οδηγεί στην Στουρνάρα (παλιά Δολιανά), στο Πανταβρέχει και την Ροσκά περνάτε τις κατασκηνώσεις της Trekking Hellas ενώ η βλάστηση όσο πλησιάζετε στο διάσελο τόσο αραιώνει. Τα χωματουργικά μηχανήματα έχουν σκάψει και ανοίξει τον ‘’δρόμο’’ σε πολλά σημεία όμως οι κατολισθήσεις δεν λείπουν ποτέ. 

Η Θέα από το διάσελο της Καλιακούδας στα 1750 μ. Υ, είναι αφάνταστα όμορφη. Απέναντι φαίνονται ολοκάθαρα οι ορεινοί όγκοι των βουνών, οι κορφές και στο βάθος φωλιασμένη η Ροσκά που με καθαρό καιρό θαρρείς ότι θα απλώσεις το χέρι και θα την φτάσεις. Η μικρή λεπτομέρεια που μεσολαβεί είναι ο απίστευτα ιλιγγιώδης ‘’δρόμος’’, απροσμέτρητου βάθους, και γεμάτος κοτρόνες. Ποτέ δεν θα μπορούσατε να φανταστείτε ότι οι μπουλντόζες μπορούν να ανοίξουν δρόμο με τέτοια κλίση. Ανακαλύπτετε και εσείς ότι η κατηφόρα είναι τόσο μεγάλη που το αλεξίπτωτο πλαγιάς φαντάζει σαν η μοναδική ενδεδειγμένη λύση για να κατέβετε το γκρέμι. Παρόλα αυτά κατηφορίστε προσέχοντας τις κροκάλες, τις πέτρες, γενικά τις κλειστές στροφές, τα χαλίκια και την υπερθέρμανση των δίσκων. Αν έχετε αυτοκίνητο ή 4*4 και κάτω - κάτω ο δρόμος είναι κλειστός ή την ίδια στιγμή ανεβαίνει άλλος….είστε αναγκασμένοι να γυρίσετε με την όπισθεν αφού χώρος για μανούβρες δεν είναι δυνατόν να υπάρξει.

Το πρώτο καλοσυντηρημένο κτίσμα που συναντάτε μετά την εξαιρετική εμπειρία της κατάβασης είναι η εκκλησία του Αγίου Αθανασίου στην Στουρνάρα (παλιά Δολιανά) σε 820 μ. Υ. Πιο παλιά αλλά και μετά τον πόλεμο ο μικρός οικισμός ανήκε στην κοινότητα Ροσκάς, έχοντας μικρές εκτάσεις με αναβαθμίδες που τις καλλιεργούσαν οι περίπου 150 μόνιμοι κάτοικοι, ζώντας από αυτά τα γεννήματα και τα λίγα προβατάκια. Τα περισσότερα σπίτια σήμερα είναι ερειπωμένα και μόνο δυο – τρεις πείσμονες βοσκοί με τους γονείς τους και 250 πρόβατα δεν εγκαταλείπουν τον σκληρό πετρώδη τόπο και ας μην έχει έρθει το ρεύμα ακόμη. Γενικά πρόκειται για ένα ακόμη εγκατελειμένο ορεινό οικισμό από αυτούς που τα τελευταία είκοσι χρόνια έχει γεμίσει η Ελλάδα. Ο δρόμος που κατεβήκατε άνοιξε μόλις στα μέσα της δεκαετίας του ’90, στα χνάρια παλιότερου μονοπατιού που συνέδεε με 5 – 6 ώρες κοπιαστικό ποδαρόδρομο, τους οικισμούς Κοντίβα (1ω 30’) και Στουρνάρα με το Μεγάλο Χωριό. 

Τα τελευταία χρόνια κάθε καλοκαίρι στο πανηγύρι της Αγίας Παρασκευής στις 26 Ιουλίου συναντώνται εδώ, ως και 80 οικογένειες, οι περισσότερες εκ των οποίων είναι στην Αθήνα και τη Λαμία χωρίς να λείπουν οι μετανάστες από Αμερική. Όσοι δεν έρχονται στέλνουν ‘’κεράσματα’’ (αρνιά, κουλούρες, γλυκά) στους υπόλοιπους, ανανεώνοντας το ιδιότυπο ραντεβού. Περνώντας από το εκκλησάκι της Αγίας Βαρβάρας ο τόπος συνεχίζει να έχει πυκνή βλάστηση, κατάφυτος από καρυδιές, κορομηλιές, κερασιές, καταλήγοντας σύντομα στον Κρικελλοπόταμο. Στο σημείο που ο δρόμος περνά το ποτάμι παρκάρετε τις μοτοσυκλέτες και ακολουθείτε την κοίτη του ποταμού για 20’ – 40’ ανάλογα το ύψος της από την μεριά της κρεμαστής συρμάτινης γέφυρας. Είναι η μοναδική πρόσβαση προς το εκπληκτικό φυσικό μνημείο ‘’Πανταβρέχει’’ γιαυτό φροντίστε να έχετε μαζί σας αθλητικά ή άλλα παπούτσια γιατί οι μπότες θα γίνουν μούσκεμα. 

Σε τέσσερα περίπου χλμ. δασικής διαδρομής είστε στην Ροσκά (παλιά Ρωσκά) στα 1000 μ. Υ, στην όμορφη εκκλησία της Αγίας Παρασκευής ή στο καφενεδάκι του Κώστα Μανδάλη να στεγνώνετε τις μπότες. Τον χειμώνα στην Ροσκά μένουν λίγες δεκάδες μόνιμος πληθυσμός, όμως οι δυσκολίες στην πρόσβαση είναι αυτό που κάνει και τους ίδιους να το σκέφτονται δύο φορές, είτε είναι να πάνε για τα χρειαζούμενα στο Καρπενήσι ή την κοντινή Δομνίστα, είτε να έρθουν για διακοπές, το καλοκαίρι. Όπως και να έχει, το μικρό χωριουδάκι θα σας κερδίσει αμέσως, ειδικά αν περπατήσετε μέχρι τον Άγιο Αθανάσιο στην άκρη του χωριού (ωραίος χώρος για σκηνές) ή το παλιό σχολείο που έχει διαμορφωθεί σε ξενώνα και την παλιά κρήνη κάτω στο ποτάμι. 

Μάλιστα λίγο μετά την κρήνη το μονοπάτι βγάζει στον παλιό νερόμυλο και το θαυμάσιο πέτρινο παραδοσιακό γεφύρι που δρασκελίζοντάς το, μπαίνετε στο λιθόκτιστο μονοπάτι που οδηγεί (1ω30’) στον Πρόδρομο, μια εξαιρετική πεζοπορική διαδρομή με εκπληκτική θέα. Μαζί με την δεύτερη διαδρομή προς Κοντίβα – Καστανιά από την κρεμαστή γέφυρα του Κρικελοπόταμου (2ω) κάνουν την Ροσκά πραγματικό ‘’κέντρο’’ γνωριμίας με το άγριο Ευρυτάνικο τοπίο που κανείς δεν πρέπει απλά να την προσπεράσει αδιάφορα. Στο χωριό κυριαρχούν τα πετρόχτιστα σπίτια με αυλή εμπρός, αλλά και στο πίσω μέρος, που τις περισσότερες φορές είναι κήπος με τα χρειαζούμενα λαχανικά. Επίκεντρο της ζωής του χωριού και των μεζέδων για τους επισκέπτες είναι το καφενείο (0273 21496) του Κώστα Μανδάλη από την Ίμβρο!. Παλιός Πρόεδρος του χωριού και νυν τοπικός σύμβουλος είναι ο Βασίλης Κολοβός, με δεκάδες προτάσεις γνωριμίας με τον τόπο, και άλλα τόσα ιστορικά στοιχεία. 

Περιηγούμενοι αυτά τα σπάνια ορεινά τοπία της ‘’ξεχασμένης Ελλάδας’’ ανακαλύπτετε μια πραγματικότητα που την αγνοούν πολλοί, την φαντάζονται ορισμένοι, και την βιώνουν με τις δυσκολίες της καθημερινά, αυτοί οι λίγοι πείσμονες που απέμειναν εκεί, προσπαθώντας να επιβιώσουν, κάτω από αντίξοες συνθήκες λέγοντας με την σοφία που τους διακρίνει….τώρα που άδειασαν τα βουνά, ήρθε η ανάπτυξη. Αυτό το γεγονός, σε συνδυασμό με το γνωστό ‘’ήρθαν οι δρόμοι, έφυγαν οι άνθρωποι’’, δείχνει με ακρίβεια τι έγινε τα τελευταία είκοσι χρόνια στην ελληνική ύπαιθρο. Μια από αυτές τις περιοχές είναι οι εξαιρετικά όμορφοι ορεινοί όγκοι Χελιδόνας και Καλιακούδας που με εξαίρεση των χωριών που βρίσκονται στην πλευρά του Καρπενησιώτη έχει εγκαταλειφθεί από τους νέους κατοίκους, ενώ αυτοί που έρχονται εξήντα – εβδομήντα μέρες το καλοκαίρι είναι συνταξιούχοι που γυρίζουν στην γενέτειρά τους χωρίς ψευδαισθήσεις ‘’ανάπτυξης’’. 

Κάποτε η περιοχή έσφυζε από ζωή, κάθε μέρα και κάθε Κυριακή παρά τις δυσκολίες – που δεν λείπουν και σήμερα αν και το ‘’βιοτικό επίπεδο’’ είναι μακράν – σήμαινε χαρά στις πολύβουες πλατείες, τα σχολεία ήταν γεμάτα παιδιά με αξιέπαινους δασκάλους, ενώ στα βουνά βοσκούσαν μεγάλα κοπάδια που εφοδίαζαν τις αγορές με ολόφρεσκα ελληνικά τυριά, γιαούρτια και γάλα. Οι φαινομενικά μικρές εμπορικές συναλλαγές, είχαν θεαματικά αποτελέσματα ακόμη και με τα σημερινά κριτήρια, χωρίς στρατιές συμβούλων, προϋπολογισμούς και δίχως ισολογισμούς. Η χώρα ολόκληρη αναγεννήθηκε και στάθηκε στα πόδια της ζωντανή από τις στάχτες των πολέμων με μόνο εφόδιο την αρχέγονη πείρα.

Σήμερα, σε μόλις είκοσι χρόνια, όλα αυτά ακούγονται σαν το παραμύθι της γιαγιάς, ειδικά στους νεώτερους που δεν μπορούν καν να φανταστούν, πώς αυτοί οι τόποι, με τι πόρους  ανάθρεψαν εκατοντάδες πολυμελείς οικογένειες, ανέδειξαν ηγετικές μορφές, διάσημους εμπόρους, εθνικούς ευεργέτες, φτιάχνοντας την ίδια χρονική περίοδο θαυμάσιας και σπάνιας αρχιτεκτονικής πετρόχτιστες δίπατες – τρίπατες κατοικίες, επιβλητικά Μοναστήρια στις εξοχές με σπάνιες τοιχογραφίες, κατανυκτικές εκκλησίες στα χωριά με δωρεές εικόνων εξωπραγματικού κόστους με τα σημερινά δεδομένα, μικρά ξωκλήσια σε κάθε κορφή, που στο πέρασμα των αιώνων διαποτίστηκαν με λιβάνι, αγιοσύνη, και σεβασμό. 

Η Δομνίστα απέχει από την Ροσκά είκοσιτρία αφάνταστα όμορφα χλμ και πράγματι θα νομίσετε ότι επανήλθατε στον πολιτισμό με αυτά που ζήσετε μέσα στα φαινομενικά απροσπέλαστα κορφοβούνια. Υπάρχει δυνατότητα ύπνου στους ξενώνες, σπέσιαλ μεζέδων στην εκπληκτική πλατεία, όμορφες δασικές διαδρομές στα δάση και τον κοντινό αρχαιολογικό χώρο της Φαντίνου. 

Στην διαδρομή από Ροσκά θα περάσετε από την διασταύρωση που οδηγεί στην Μεσοκώμη με το πυκνό ελατόδασος και το πανέμορφο σπήλαιο, ενώ μετά την όμορφη Καστανούλα περνάτε από τον Άγιο Χαράλαμπο και είναι σπάνια ευκαιρία να δείτε τα Ψιανά και την Παναγία Ψιανών (Ι. Ν. Γεννήσεως της Θεοτόκου Ψιανών 1870) που πρόσφατα χαρακτηρίστηκε μνημείο ειδικής κρατικής προστασίας (ΦΕΚ 762 τ.Β 24/98). Το αμέσως επόμενο χωριό είναι η Σκοπιά που πλέον φτάνει άσφαλτος και αμέσως μετά διασταυρώνεστε με τον κεντρικό ασφαλτόδρομο προς Δομνίστα ή Αράχωβα και Ναύπακτο. Από την Δομνίστα www.domnista.8k.com το Καρπενήσι είναι 33χλμ, η Λαμία 85χλμ και η Ναύπακτος 104χλμ.

Αναλυτικά η Διαδρομή Μεγάλο Χωριό - Στουρνάρα - Ροσκά:
Μηδενίστε πάνω στον κεντρικό δρόμο, που από Καρπενήσι οδηγεί στον Προυσό, ακριβώς στην διασταύρωση που αριστερά οδηγεί στο Μεγάλο Χωριό.

1.   0 - 1,300 διαστ δεξιά: Μ. Χωριό σε 500 μ, αριστερά: Λακκώματα & Μνημείο,

2 .    1,400 διαστ δεξιά: γειτονιά Μ. Χωριού, αριστερά: Λακκώματα & Μνημείο,

3 .    5,400 διαστ δεξιά: Μ. Χωριό σε 2 χλμ, αριστερά: Λακκώματα & Μνημείο,

4 .    7,300 διαστ δεξιά: Λακκώματα & Μνημείο, αριστερά: Στάνες,

5 .    8,400 διαστ δεξιά: Δρόμος για φόρτωμα Ξυλείας, αριστερά: Λακκώματα & Μνημείο,

6 .    9,200 διαστ δεξιά : Λακκώματα & Μνημείο, αριστερά : Δασικός για ξύλα ή στάνη,

7 .    9,800  Ποτίστρα

8 .  11,000 ‘’Λακκώματα’’, Μνημείο, Ξωκλήσι & καταφύγιο διαστ δεξι: Αυχένας & Στουρνάρα, αριστερά: Ψιανά,

9 .   11,500 διαστ δεξιά : Κατασκήνωση Trekking Hellas, αριστερά : Αυχένας & Στουρνάρα,

10 . 21,800 ΣΤΟΥΡΝΑΡΑ

11 . 25,100 Ποτάμι – Κρικελοπόταμος, Πανταβρέχει

12 . 28,600 διαστ δεξιά: Εκκλησία Αγ. Αθανασίου,  αριστερά: Ροσκά

13 . 29,200 ΡΟΣΚΑ

Σημειώσεις:

⁽¹⁾Στον Προυσό νοσηλεύθηκε ο Καραϊσκάκης όταν πλέον βαριά άρρωστος από θέρμες (θερμασιά – ρευματοειδής πυρετός – άλλοι ιστορικοί αναφέρουν από φυματίωση) εγκατέλειψε το χωρίς συνοχή πλέον, αρματολίκι των Αγράφων. Στον Προυσό μεταφέρθηκε νεκρός ο Σουλιώτης οπλαρχηγός Μάρκος Μπότσαρης όταν τραυματίσθηκε θανάσιμα κατά την νικηφόρα νυχτερινή μάχη του Καρπενησίου στις 8 - 9 Αυγούστου 1823. Υπάρχει μνημείο Μάρκου Μπότσαρη σε ανάμνηση της μάχης του Κεφαλόβρυσου τρία χλμ. από το Καρπενήσι. 

 ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Ιδέα & υλοποίηση μορφής: Άγγελος Σινάνης

Αυτόματος Αριθμός Κλήσης 0237

ΔΙΑΜΟΝΗ: Η εταιρία ‘’Ευρυτανία Α.Ε.’’ 23200 - 2, Fax 25403, δίνει πληροφορίες για αγροτουριστικά καταλύματα. Αν η διαμονή σας γίνει στο ξενοδοχείο ‘’Άνεσις’’ στο Καρπενήσι υπάρχουν προγράμματα που περιλαμβάνουν περιήγηση με τζιπ στα ορεινά, ιππασία κ.ά. Info: 80700,1. Προυσός Ι.Μ. Παναγίας Προυσιώτισσας φιλοξενία μιας βραδιάς,80726, 80705, Καστανιά Ζαφείρης Νίκος 80940, Βουτύρο ‘’Βίλλα Βιργινία’’25133, 22856, 25835, Μεγάλο Χωριό ‘’Αγνάντι’’ 41303, ‘’Μπακατσιά’’ 41414, ‘’Μαντζιούτας’’ 41157, ‘’Αντιγόνη’’ 41395, ‘’Μαντζιούτας’’ 41190, Γαύρος ‘’Αγράμπελη’’ 41148, Μικρό Χωριό Τάσου Ουρανία 41349, Ροσκά ξενώνας στο παλιό δημοτικό σχολείο, Δομνίστα Κοινοτικός Ξενώνας 92228, Τσιάμης Ηλίας 92023.

Καταφύγια: στη θέση ‘’Λακκώματα’’ 10 χλμ χωματόδρομος από το Μεγάλο χωριό, σε υψ., 1.400 μ. 15 άτομα, πληροφορίες : Ε.Ο.Σ. Καρπενησίου 23051, στο Βελούχι (Τυμφρηστός) στη θέση ‘’Διαβολότοπος’’ το καταφύγιο Τάκης Φλέγκας σε υψ. 1840 μ. 30 άτομα, πληροφορίες στο καταφύγιο τα Σαβατοκύριακα 22002.

ΚΑΜΠΙΝΓΚ: Στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου αριστερά σας 1 χλμ πριν το Μεγάλο χωριό. Στον οικισμό Στουρνάρα ή στην Ροσκά στον Άγιο Αθανάσιο.

ΦΑΓΗΤΟ: Η περιοχή ξεχωρίζει με ταβέρνες και ψησταριές έξω από τα συνηθισμένα. Βούτυρο, τυρί, μέλι, καρύδια, & τσιπουράκι αγοράστε οπωσδήποτε. ‘’το σπίτι του Ψαρά’’ Θύμιος Ντουφέκιας στον Γαύρο 41202, στο Μεγάλο Χωριό Παραδοσιακά γλυκά Κουταλιού Παναγιώτης Καρίπης, σπέσιαλ γαλατομπούρεκο στο καφενείο της κυρά – Παρασκευής, ενώ στην Ροσκά στο καφενεδάκι – ψησταριά του Κώστα Μανδάλη θα γευθείτε ότι καλύτερο παράγει η γη της Ευρυτανίας 21496, Καστανούλα Αντρέας Γιάτσης 2237021497, (πληροφορία 25/8/04 από τον Κώστα Μανδάλη) στην Δομνίστα επίσης καφενεία – Ταβέρνες.

ΑΧΡΕΙΑΣΤΑ: Δήμος Καρπενησίου: 21012 - 4, Α΄ Βοήθειες: 80680, Αστυνομία: 23666, Συνεργεία – Βουλκανιζατέρ: Νικόπουλος Χρήστος / Νικολάου Στράτου 3, Καρπενήσι 22052 - 22352 ( Service ελαστικών Auto - Moto ), Νικόπουλος ΕΚΟ / 3^ο χλμ Καρπενησίου - Προυσού 23155, Τσιώνης Σπύρος / 2^ο χλμ Καρπενησίου – Λαμίας 22180, 23440, Moto Japan / Καρπενήσι 80480.

ΧΡΗΣΙΜΑ: Λαογραφικό μουσείο Μεγάλου Χωριού 41502, 41245 (ανοιχτά τον χειμώνα Παρ. Σάβ. Κυρ 10 – 12 π.μ. και από 1/6^ου έως τέλος Οκτ. και τα απογεύματα). Πάρκο τουριστικής ιππασίας 4^ο χλμ Καρπενησίου - Προυσού, τηλ 0237 24606. Πολιτιστικό κέντρο, Βιβλιοθήκη, Φωτογραφικό μουσείο, Μνημείο Εθνικής Αντίστασης, Λαογραφικό μουσείο, λειτουργούν στην Δομνίστα, Υπεύθυνος ο δάσκαλος Κωνσταντίνος Παπαδόπουλος 92079, 01 6920004. Επίσης στο www.domnista.grυπάρχουν δεκάδες πληροφορίες και υπεύθυνο τον κ Καραδήμα Νίκο 01 5910322, 0972023578. Γιώργος & Θεοδώρα Σερπάνουστην Δυτ Φραγκίστα 95496,Περιήγηση, καγιάκ, Rafting στην Τεχνητή Λίμνη Κρεμαστών.

ΒΕΝΖΙΝΑΔΙΚΑ: Τα προτελευταία είναι στο Καρπενήσι τα τελευταία στον οικισμό Μισαμπελιά λίγο έξω από το Καρπενήσι, μετά μόνο στο super market στην Δομνίστα 92277, 92000.

ΧΑΡΤΕΣ: Μοναδικές ασφαλείς επιλογές, είναι οι πρότυποι οδικοί - ορειβατικοί - χάρτες Ευρυτανίας σε κλίμακα 1:100.000 και Καρπενήσι – Προυσός σε κλίμακα 1:50.000 των εκδόσεων Ανάβαση, Ορμινίου 34, Αθήνα, τηλ 01 7293541.

ΒΙΒΛΙΑ: Καρπενήσι – Προυσός, Οδηγός στον ορεινό χώρο και τον πολιτισμό / Π. Ματσουκά – Τρ. Αδαμακόπουλος / Ανάβαση 1999. Ιστορία της Ευρυτανίας στους νεώτερους χρόνους (1393 – 1821) & Ιστορία των Αρχαίων Ευρυτάνων / Π. Γκιόλιας / Πορεία 1999. Απ’ το ημερολόγιο ενός Δασκάλου στη Ρωσκά της Ευρυτανίας / Αντώνη Γ. Τρούλου / Αθήνα 1994.

ΛΕΣΧΕΣ ΜΟΤΟΣΥΚΛΕΤΑΣ: Πληροφορίες για το ταξίδι σας, όλο το χρόνο, βρίσκετε στους ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΕΡΙΗΓΗΤΕΣ - Σύλλογος Μοτοσικλετιστών - Ελάτη Τρικάλων  - τ.κ. 42032  Πύλη, Τηλ - Fax: 0434 71826.

 ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ (4612 λέξεις)

Διαδρομή ‘’Σταυρός’’ – Βώλακας:
Μετά το Λιβαδερό φτάνετε στον αυχένα. Χαρακτηριστικό του το μεγάλο πλάτωμα και οι πινακίδες «προς Βώλακα». Ξεκινώντας από εκεί, να πάτε αριστερά μπαίνοντας κατ’ ευθείαν στο δάσος. Σε λίγο κάνει την εμφάνιση της παχιά σκόνη (πούδρα). Τους χειμωνιάτικους μήνες αυτή η ‘’πούδρα’’ πρέπει να μεταμορφώνεται σε βαθιά ‘’λούκια’’ από λάσπη. Η διαδρομή διασχίζει τεράστια έκταση από πανύψηλες οξιές και η ορατότητα αν εξαιρέσουμε τα μικρά ξέφωτα είναι ανύπαρκτη. Πού και πού το καλοκαίρι μόνο, φαίνονται σαν σημάδια πολιτισμού ορισμένες καλύβες δασεργατών και τα γνωστά για κακοτράχαλα μέρη Unimog. Στον ‘’δρόμο’’ οδηγείτε μόνοι σας χωρίς να υπάρχει πιθανότητα διασταύρωσης με κάποιον άλλο. Στο 16^ο χλμ υπάρχει πηγή και είναι καλή ευκαιρία για στάση. Δύο περίπου χλμ μετά την εκκλησία της Άγ. Βαρβάρας βγαίνετε από πετρώδες μονοπάτι στον αυχένα ενώ στην απέναντι κορφή που καταλήγει μια μικρή διασταύρωση είναι το εκκλησάκι της Άγ. Παρασκευής με αντίστοιχη θέα στον κάμπο από κάτω, και στην πίσω – βόρεια - πλευρά του Φαλακρού. Τρία βραχώδη χλμ παρακάτω είναι ο Βώλακας. Σύνολο 34,8 χλμ. Αναλυτικά ως εξής: Μηδενισμός στον αυχένα ‘’Σταυρός’’ και σε 9,5 χλμ δεξιά. Στο 15^ο χλμ αριστερά. Στο 16^ο υπάρχει πηγή. Στο 26^ο η Αγ. Βαρβάρα. Στο 27,8 Αυχένας. Στο 31,4 Άγ. Παρασκευή. Στο 34, 8 Βώλακας.

Τοπωνύμια – Τοποθεσίες - και που βρίσκονται:
Παρανέστι (κωμόπολη πάνω στην κεντρική οδό Δράμας – Σταυρουπόλεως – Ξάνθης),
Φρακτό (εργοτάξιο και Παρθένο δάσος),
Βιλαώρα (νότια του εργοταξίου Φρακτού),
Διαβολόρεμα (κατά μήκος του κεντρικού δρόμου Ζήτα – Θερμιών),
Ζαρκαδιά (εγκαταλειμμένο εργοτάξιο και δάσος),
Καρυδόρεμα (ρέμα και μονοπάτι βόρειο, τρία χλμ περίπου από το Ζήτα προς αυχένα Φρακτού), Τζάκι ρέμα (αριστερά δυο χλμ από την πρώτη διαστ μετά το δασικό χωριό Φρακτού),
Αγριόγιδο (τέλος ‘’δρόμου’’ μετά το τζάκι ρέμα μέσα στο Παρθένο),
Ρέμα Φαρασινού (Μετά τα Θερμιά αριστερά προς Στάμνα),
Στάμνα (εργοτάξιο και δάσος),
Ερείπια Αχλαδοχωρίου (κάτω από τον μεγάλο καταρράκτη),
Μνήμα Παρασκευά ( πιο κάτω από τα ερείπια Αχλαδοχωρίου),
Αχλαδόρεμα (λίγο πριν τους καταρράκτες στο Κρούσοβο), 
Ζαγκραντένια (Περιοχή και το δεύτερο όνομα του Παρθένου Δάσους),
Ζήτα (διασταύρωση προς Φρακτό ή Παρανέστι),
Τσάκαλος (τοποθεσία στην Ελατιά με στρατιωτικό φυλάκιο το καλοκαίρι),
Κρούσοβο (καταρράκτες κοντά στο εργοτάξιο Φρακτού),
Διπλό Γραίκι (τοποθεσία με ωραία θέα στο Φρακτό), 
Λεπίδα (εργοτάξιο και δάσος στην συνέχεια του δρόμου μετά την Στάμνα),
Αρκουδόρεμα (κατά μήκος του δεύτερου δρόμου για Λεπίδα από Πολύσυκο προς Πρασινάδα).

Αυτόματος Αριθμός Κλήσης: 0521

ΔΙΑΜΟΝΗ: Πολλά Ξενοδοχεία στην πόλη της Δράμας και στην έξοδο από το δάσος της Ελατιάς. Σκαλωτή Ελένη Χαλυβίδου 91389,  Παρανέστι ‘’Φιλοξενία’’ 0524 22001, 2.

ΚΑΜΠΙΝΓΚ: Στην καλύβα Γούλα στο δασικό χωριό Ελατιάς επικοινωνήστε πρώτα 051 832174, 391780. Στην καλύβα του κεντρικού δρόμου Ελατιά – Φρακτός μετά το Στραβόρεμα, Στα ξέφωτα του δάσους σε όποια ωραία τοποθεσία επιλέξετε, στο Στραβόρεμα.

ΦΑΓΗΤΟ: Λιβαδερό από πρωινό μέχρι της ώρας ‘’Πέτρινη Γωνιά’’ Αϊβατζίδου Βαρβάρα 91418, Σιδηρόνερο για πεντανόστιμες πέστροφες Νίκος Λατσίνογλου 91227, 21652, και για ντόπιο αγριογούρουνο Λευτέρης Φερφέρης 91201, Σκαλωτή περιποιημένο χωριάτικο φαγητό, τσιπουρομεζέδες Ελένη  Χαλυβίδου 91389.

ΑΧΡΕΙΑΣΤΑ: Για την διαδρομή Φράγμα Θησαυρού – Σιδηρόνερο επικοινωνήστε για σιγουριά με την γραμματεία της ΔΕΗ  91242 για να ρωτήσετε για την κατάσταση του δρόμου. Οι εγκαταστάσεις στο Φράγμα κλείνουν στις 15.00 καθημερινά. Δράμα: Δήμος: 25555 , Α΄ Βοήθειες: 23351, 22222, Αστυνομία: 33333, Παρανέστι: Αστυνομία: 0524 22103, Συνεργεία - Βουλκανιζατέρ στην Δράμα: Αλιμούδης Μάκης 20959, 24087, Βαγενάς & Σια Ο.Ε. 33183, Βερβέρογλου Ζήσης 39117, 31240, Κωνσταντινίδης Κώστας 32988, Παπαδόπουλος Αθανάσιος 45266.

ΧΡΗΣΙΜΑ: Δασαρχείο Δράμας 34093, 34074, 30000, Δασικό χωριό Ελατιάς: εστιατόριο 91338, Δασολόγοι 91339, Βασίλης ο φύλακας 91340. Το απόλυτο όπλο για τις αντιξοότητες των διαδρομών και για παρέα λέγεται Κώστας Ευδωρίδης, 0521 23123, 0974854858. Ο ‘’Σύλλογος φίλων ορεινών δραστηριοτήτων νομού Δράμας’’ με έδρα το χωριό Δεντράκια πραγματοποιεί ορειβατικές εκδρομές, και διαθέτει λίγα δωμάτια για φιλοξενία. Υπεύθυνος Διαμαντής Γκλαβόπουλος 24134, 45161.

ΒΕΝΖΙΝΑΔΙΚΑ: Όλες οι εταιρείες στην πόλη της Δράμας. Προς το Δάσος Ελατιάς δεν υπάρχει βενζινάδικο. Φροντίστε να έχετε μαζί σας μπιτόνι τουλάχιστον 4^ων λίτρων. Το επόμενο είναι στο Παρανέστι.

ΧΑΡΤΕΣ: Πλαστικοποιημένοι χάρτες ανά νομό που χωρούν στο tang Bag. Αγοράστε τον χάρτη Νο 9 ‘’Δράμα’’ και Νο 37 ‘’Ξάνθη’’, εκδόσεις  ‘’Ελλάδα’’ Κολοκοτρώνη 11 Αθήνα 01 3222573, 3225241, Βενιζέλου 3 Θεσσαλονίκη 031 223063. Στην Νομαρχία Δράμας θα βρείτε πολύ καλό χάρτη όλου του νομού.

ΒΙΒΛΙΑ: Νομός Δράμας, Έκδοση της Νομαρχιακής αυτοδιοίκησης Δράμας / Δράμα 2000. Για το Δασός Ελατιάς το Νο 3 του περιοδικού Ελληνικό Πανόραμα. Για Παρθένο Δάσος το τεύχος Νο 4 του περιοδικού Ελληνικό Πανόραμα 031 480960.

ΛΕΣΧΕΣ ΜΟΤΟΣΥΚΛΕΤΑΣ: ΛΕΜΟΤ  ΠΗΓΑΣΟΣ:  0521 32758, Πληροφορίες για το ταξίδι σας, όλο το χρόνο, βρίσκετε στους ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΕΡΙΗΓΗΤΕΣ - Σύλλογος Μοτοσικλετιστών - Ελάτη Τρικάλων  - τ.κ. 42032  Πύλη, Τηλ - Fax: 0434 71826.

Περισσότερες πληροφορίες για την ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ αντλήστε από την ενδεικτική Βιβλιογραφία  Αρθρογραφία: 

• Νομός Δράμας, Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Δράμας, Δράμα 2000
• Πρακτικά Β’ Επιστημονικής συνάντησης, Ιστορικό Αρχείο, Δράμα 1998
• Πρακτικά 7^ου Πανελλήνιου Συνεδρίου 1995, Αξιοποίηση Δασικών Πόρων Ιωάννη Μελιάδη, Νικολάου Μέντη, Κωνσταντίνου Κοβλακά, Ελληνική Δασολογική Εταιρεία, Θεσσαλονίκη 1996
• Μακεδονία, Ε.Ο.Τ., Πολιτιστικό Τεχνολογικό Ίδρυμα Ε.Τ.Β.Α., Αθήνα 1997
• Το χρυσοφόρο Παγγαίο, ένθετο 7 ημέρες, Εφημ. Καθημερινή 7/5/2000
• Πόλεις της Μακεδονίας, Τόμ Γ’, 7 ημέρες, Καθημερινή 3/12/1995
• Οι θησαυροί της Ελληνικής Φύσης, ‘’το μαγικό δάσος’’, Thomas Schulze – Westrum, ΕΤ1
• Μακεδονία – Θράκη Αρχαιολογικά Ευρήματα, ένθετο 7 ημέρες, Εφημ. Καθημερινή 23/7/1995
• Στις πηγές του Αγγίτη, Υπουργείο Πολιτισμού, Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας – Σπηλαιολογίας 1999

ΑΞΙΟΠΙΣΤΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΩΝ για την Ανατολική Μακεδονία

‘’Ανεβαίνοντας’’ Τεύχος 8: Φαλακρό και πεζοπορικές Διαδρομές,
‘’Ελληνικό Πανόραμα’’ (συλλεκτικά): Τεύχος Νο 3 Δάσος Ελατιάς, Τεύχος Νο 4 Παρθένο Δάσος, Τεύχος Νο 6 Ορεινές Πέστροφες Δράμας, Τεύχος Νο 15 Φαλακρό Όρος, Χιονότρυπα, ‘’Κορφές’’ / Τεύχος Νο 131: Πεζοπορική διαδρομή Αχλαδόρεμα – Φαρασινό ρέμα,
‘’ΚΛΙΦ’’ / Τεύχος Νο 2: Δράμα – Παρανέστι με ποδήλατο,
‘’Οξυγόνο 2’’ / Τεύχος 2: Παρθένο Δάσος Φρακτού. 

 ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΑ (1801 λέξεις)

ΝΗΣΟΣ ΣΑΡΙΑ  αρχ. Σάρος

Κείμενο - Διαφάνειες: Άγγελος Σινάνης e – mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

© Ιανουάριος 2001

Στο νοτιοανατολικό άκρο της Ελληνικής επικράτειας, νότια του Ικάριου πελάγους και ανατολικά της Κρήτης εκτείνεται μια μεγάλη ελληνική θάλασσα. Από τις λιγότερο γνωστές θαλάσσιες περιοχές, πήρε από το νησί το όνομά του, Καρπάθιο πέλαγος, αφού θεωρείται από τα πιο δύσκολα περάσματα του Αιγαίου.

Το Καρπάθιο κρύβει πολλές ευχάριστες εκπλήξεις στους επισκέπτες του, όποια εποχή και αν ταξιδέψουν στους τόπους του. Παράδεισος για τους χομπίστες ψαράδες αφού είναι ένας από τους παραγωγικότερους ψαρότοπους. Η θαλάσσια γεωλογία – γεωφυσική που ασχολείται με τον θαλάσσιο βυθό και το υπόστρωμά του, μας πληροφορεί ότι το Καρπάθιο έχει αβαθή σχετικά θαλάσσια δομή. 

Όμως στα βορειοδυτικά της Καρπάθου υπάρχει χαώδης τάφρος (Υφαλοχαράδρα) το βάθος της οποίας φτάνει τα 3000 μ!! Αποδείχθηκε με την μέθοδο της ραδιοχρονολόγησης πως τα ηφαιστειακά πετρώματα στον βυθό έχουν ηλικία 2 έως 7 εκατομμύρια χρόνια, και ότι η υποθαλάσσια ‘’κοιλάδα’’ της Νότιας Κρήτης συνεχίζεται μέχρι την Ρόδο ενώ σύγχρονη έρευνα, αποδεικνύει την τεκτονική σύνδεση και συνέχεια με το τόξο της Κύπρου. 

Τα ανατολικά παράλια της Κρήτης είναι το νοτιοδυτικό όριο του Καρπάθιου με το Κρητικό και Λιβυκό πέλαγος. Από τα πολύ παλιά χρόνια άκμασαν εδώ ονομαστές ναυτικές πολιτείες,που αποτέλεσαν την γέφυρα της Μινωικής Κρήτης με τα νησιά του Καρπάθιου και την ευρύτερη περιοχή της ανατολικής Μεσογείου από το 2000 π.Χ. 

Η δε Κάρπαθος τετράπολις υπήρξεν αναφέρει ο Στράβων (Γεωγραφικά 1, 5, 17), κάτι που έχει αμφισβητηθεί, αφού πριν, ο γεωγράφος Σκύλαξ ονομάζει την Κάρπαθο ‘’τρίπολιν’’. Για το ποιες ήταν οι πόλεις, και κυρίως, πια η ακριβής θέση τους, υπάρχουν διαφωνίες με εξαίρεση την Βρυκούντα και την Αρκέσεια που γνωρίσατε στο προηγούμενο άρθρο. Η ασάφεια και οι τυχόν διαφωνίες εκφράζονται για την ‘’Καρπαθιόπολι’’ ή ‘’Κάρπαθο’’ και την Νίσυρο.

Την τελευταία οι περισσότεροι συγγραφείς την τοποθετούν στα ‘’Παλάτια’’ της νήσου Σαρίας (Σαριάς σύμφωνα με την Γεωγραφική Εγκυκλοπαίδεια). Οι γνωστές πόλεις της Καρπάθου στο ‘’Ετεοκαρπαθίων Κοινόν’’ βρίσκονται μεταξύ των 290 πόλεων που απαρτίζουν την πρώτη Αθηναϊκή συμμαχία (477 π.χ.) συμμετέχοντας και στο ταμείο. Μεταξύ αυτών εμφανίζονται και οι ‘’Σάριοι’’ που συνδέονται με την νησίδα Σάρο σήμερα Σαρία.

Ολόκληρη η Κάρπαθος όπως έχουν αποδείξει νέες έρευνες και μελέτες, είναι γεμάτη από αρχαιολογικά λείψανα όλων των εποχών, αρχίζοντας από την προϊστορία, την κρητομυκηναϊκή περίοδο, αρχαϊκή, ελληνιστική, παλαιοχριστιανική, μεσαίωνας και νεώτεροι χρόνοι. Ο χριστιανισμός άλλωστε, εξαπλώθηκε πολύ νωρίς στα Δωδεκάνησα. Η πρώτη αναφορά γίνεται στην ίδια την Καινή Διαθήκη (πράξεις Αποστόλων κεφ. ΚΑ’, 1 και στην Αποκάλυψη κεφ Α’, 9). Στα τέλη του 3^ου Αι. υπήρχε οργανωμένη εκκλησία στην Ρόδο, ενώ στην Πρώτη Οικουμενική Σύνοδο εκπροσώπησε τα νησιά ο Επίσκοπος Ρόδου Ευφρόσυνος. 

Πλησιάζοντας την Όλυμπο και το Διαφάνι το ανάγλυφο των κορυφών στα δεξιά σας, μοιάζει με τρισδιάστατο γεωφυσικό χάρτη, που βυθίζεται στο πέλαγος. Στην Σαρία θα πάτε μόνο από το Διαφάνι σε μία – μιάμιση ώρα ανάλογα τις στάσεις που θα κάνει ο καπετάνιος, για τις βουτιές σας στα απόκρημνα βράχια και τις σπηλιές. Κάποια στιγμή η Κάρπαθος… τελειώνει. Ο πορθμός που χωρίζει την Κάρπαθο με την Σαρία έχει μήκος 1,5 ν.μ. και πλάτος μόλις 50 μέτρα. Στο χώρο που σήμερα είναι η εκκλησία της Άγιας Κατερίνας (αριστερά σας, στην μεριά της Καρπάθου) υπήρχε πιθανά αρχαίος ναός. Συνεχίζοντας την ίδια πορεία το τοπίο παραμένει ίδιο, απαράλλαχτο όπως όλη η διαδρομή. Απότομοι γκρεμοί, κάθετα τεράστια βράχια, μια απόκοσμη αίσθηση. Δεν σε βοηθά να σκεφθείς για τον ‘’παράξενο οικισμό’’ που σε λίγο θα αντικρίσετε. 

Κάποια στιγμή φτάνετε στην βοτσαλωτή παραλία με τα πρασινογάλαζα νερά και τα αρμυρίκια που δένει το καΐκι. Στην αρχή δεν διακρίνεται κάτι αξιοπερίεργο εκτός (ανάλογα την εποχή) από κάποιο κοπάδι αγριοκάτσικων και κάποια τρομαγμένα πουλιά που πετούν ξαφνιασμένα από την παρουσία ανθρώπων. Με μια προσεκτικότερη ματιά αποκαλύπτεται μια τεράστια ‘’πόλη’’, ενώ στην ‘’κορυφή’’ του λόφου διακρίνεται ο τρούλος και το καμπαναριό του Άγιου Ζαχαρία. Λευκό το εκκλησάκι, αγκαλιάζεται από το μπλε του ουρανού. 

Τα Παλάτια Σαρίας, στην θέση που υπολογίζουν οι επιστήμονες ότι υπήρχε η αρχαία Νίσυρος. Δεκάδες πετρόχτιστα ‘’σπιτάκια’’ και στις δύο πλαγιές του βουνού, ένας μεγάλος και σημαντικός παλαιοχριστιανικός οικισμός με αρχαιότερες ρίζες, που σώζεται ως τις μέρες μας. Πολύτιμος για όσους τον αντικρίσουν και ταυτόχρονα πραγματικός θησαυρός για τους επιστήμονες που τον μελέτησαν και τον μελετούν. Όσο ανεβαίνετε στον λόφο τόσο θέλετε να ξεφύγετε και να μείνετε μόνος ανάμεσα στα πέτρινα χαλάσματα. Είναι μια παράξενη αίσθηση του χρόνου που, θαρρείς, τύλιξε τα Παλάτια Σαρίας με ένα πέπλο μυστηρίου. 

Στην πρώτη ανηφοριά δεξιά μας, κάποια στιγμή το μονοπάτι χωρίζει. Αριστερά τραβά ψηλότερα και δεξιά κατεβαίνει σε ένα σπίτι. Κανονικό αγροτόσπιτο (βοσκαρέα στην Όλυμπο). Θα δρασκελίσετε μερικές ξερολιθιές και σύντομα θα φτάσετε κοντά του όσο οι άλλοι θα περιπλανούνται στα υπόλοιπα κτίσματα. Διακρίνεται η στέρνα, και το επιδέξια σκαλισμένο και τοποθετημένο γύρω - γύρω από την σκεπή πέτρωμα, που εγκλώβιζε το νερό της βροχής στην ‘’σκεπή’’ και ταυτόχρονα με την κλίση που υπήρχε από την κατασκευή το διοχέτευε σύντομα, με το σωλήνα που διακρίνεται στο πλάι, στην στέρνα. Προνοητικότητα και αυτάρκεια που μάλλον δεν διδάχθηκαν πουθενά, παρά απ’ ευθείας από την ίδια την φύση, το ξερό, άνυδρο, και πετρώδες της νήσου. 

Συνεχίζοντας την εξερεύνηση, σύντομα θα θέλετε να ακολουθήσετε τους υπόλοιπους στο μονοπάτι προς την μεγάλη χαράδρα – φαράγγι που σας φέρνει στην Αγία Σοφία. Γύρω και ανάμεσα από τους θάμνους υπάρχουν σκορπισμένοι αρχαίοι κίονες, ενώ γενικά στον περίγυρό της βρίσκονται διάσπαρτα μέλη, κομμάτια από επιτύμβιες βάσεις, βωμοί, σπαράγματα, που υποδηλώνουν την ύπαρξη αρχαίου ιερού. Δεν υπάρχει και δεν φαίνεται, κανένα ενδιαφέρον για αυτά, ούτε κάποιος υπεύθυνος, ώστε να μεταφερθούν σε κάποιο τοπικό έστω μουσείο. Είναι να απορεί κανείς πως δεν έχουν κλαπεί από τους κάθε είδους ‘’τουρίστες’’ που σίγουρα έχουν εκτιμήσει το υπήνεμο του όρμου, και θα αγκυροβολούν τα σκάφη τους με κάθε ευκαιρία. Πίσω από το ιερό, χορταριασμένα κείτονται τα λείψανα παλαιοχριστιανικής βασιλικής, 5^ου – 6^ου αιώνα. 

Συνεχίζοντας το μονοπάτι, μπαίνετε στο φαράγγι ενώ από πάνω σας ‘’αιωρούνται’’ τεράστια κομμάτια βράχων. Απέναντι μάλιστα έχουν σχηματίσει και σχέδια από τις κατακρημνίσεις και τους αέρηδες. Σε κάποια σημεία το μονοπάτι είναι δύσβατο και όσο ανεβαίνετε τόσο δυσκολεύει. Εκεί προς το τέλος, βαδίζετε ουσιαστικά μέσα σε ξεροχείμαρο, που ποιος ξέρει πόσα χρόνια έχει να ‘’κατεβάσει’’ νερό. Το κακοτράχαλο μονοπάτι τελειώνει μια ανάβαση συνολικά 25’ – 35’ και συνεχίζει ομαλότερο μπαίνοντας στον δεύτερο οικισμό του νησιού, το Άργος.

Όταν η στατιστική επετηρίδα σημείωνε τους κατοίκους της Σαρίας, θα εννοούσε ασφαλώς τους κατοίκους του Άργους που φαίνεται σε όλες τις μετρήσεις πληθυσμού, από το 1951 (16 άτομα), να ‘’κρατάει’’ πάντα, λίγες οικογένειες. Το 1961 συγκεντρώνει 18 άτομα, και το 1971 13 άτομα, ενώ από τις επόμενες μετρήσεις, ακολουθεί φθίνουσα πορεία (1981 4 άτομα), έως το 1991 που το νησί καταγράφεται επίσημα ως ακατοίκητο (πηγή ΣΕτΕ 1998 σελ 19, 21 και Γ. Γιαγκάκης Αναλυτικό Νησιολόγιο Νοτιοανατολικών Σποράδων σελ 29). Το 2001 σήμανε η αναγέννηση του με 22 κατοίκους (πηγή Γ. Γιαγκάκης Πληθυσμιακές απεικονίσεις ελληνικών νησιών σελ 10).

Ευνόητη η φθίνουσα πορεία αφού με την πρώτη ματιά, καταγράφονται στην μνήμη του επισκέπτη οι ανυπέρβλητες δυσκολίες που αυτοί οι άνθρωποι αντιμετώπιζαν. Είναι απερίγραπτο το συναίσθημα να περπατάς σε αυτά τα σοκάκια δίπλα στις ξερολιθιές. Τα πάντα, παντού, όλο πέτρα. Τα αγροτόσπιτα λιτά, με χωμάτινο δάπεδο, και μια μοναδική είσοδο, χώρους αποθήκευσης, μικρά αλωνάκια, στέρνες, που γέμιζαν με την ίδια λογική που περιγράψαμε πιο πάνω, ο μοναδικός πεταλόσχημος ανεμόμυλος στην κορυφή του λόφου μισογκρεμισμένος, όλα κατασκευασμένα από το υλικό που υπάρχει σε υπέρ – αφθονία. Πέτρα. 

Είναι δεν είναι είκοσι σπίτια, εκτός τα γκρεμισμένα, όμως σε ένα από αυτά αντίκρισα ένα ξύλινο αλέτρι. Ξύλινο αλέτρι…. να σκάβει τόση πέτρα, φαντάζει ουτοπία. Μια φοβερή στην έκτασή της εξομολόγηση με πέτρα, και ένα αλέτρι. Απίστευτο να τιθασεύσεις αυτή τη γη με ξύλινο αλέτρι. Φαίνεται ότι εδώ οι εξελίξεις όχι μόνο δεν άγγιξαν τον τόπο, αλλά το πιθανότερο αγνοήθηκαν εντελώς. Η σχετικά πρωτόγονη μορφή αυτών των πέτρινων σπιτιών, επέτρεπε ελάχιστες αποκλίσεις από στοιχειώδη πρότυπα που είχαν εμπεδωθεί από τους κατοίκους, που ήταν βοσκοί, κτηνοτρόφοι, και γεωργοί, εμπειρικά, με μοναδικό κριτήριο την χρηστικότητα. 

Ξέφυγα εντελώς παίρνοντας λανθασμένη κατεύθυνση – προς τον μύλο – και βρέθηκα στο υψομετρικό της κορφής ‘’Σαρακίνα’’ (214 μ). Απέναντι φαίνεται καθαρά η παρέα και το εκκλησάκι του Άγιου Ζαχαρία. Τους προλαβαίνω στο μονοπάτι του γυρισμού, από το εκπληκτικό μπαλκόνι στο Αιγαίο που είναι το εκκλησάκι. Κάτω – εντελώς κάθετο γκρέμι – διακρίνεται το Καϊκάκι του Γιώργου, η λιλιπούτεια παραλία και φυσικά τα ‘’Παλάτια’’ με την Αγία Σοφία. Κατηφορίζοντας από το ίδιο μονοπάτι ομολογώ ότι η διαδρομή της επιστροφής είναι πολύ συντομότερη. Οι σκέψεις τώρα εστιάζονται σε αυτά που μένουν στα συρτάρια ή στα προεκλογικά spot των είκοσι χιλιάδων έργων, και της ανάπλασης της Ελλάδας. 

Την αξιοποίηση του φυσικού πλούτου των βραχονησίδων του Ανατολικού Αιγαίου, με στόχο την τουριστική τους αξιοποίηση, με προγράμματα εναλλακτικού – οικολογικού τουρισμού επιδιώκει το υπουργείο Αιγαίου, με παρεμβάσεις σε 14 μικρά νησιά, μεταξύ αυτών η νησίδα Σαρία Καρπάθου, Αρμάθια Κάσου, Νίμος Σύμης. Το πρόγραμμα λεγόταν ‘’Διαδρομή στο Αιγαίο’’ και σχεδίαζε την αξιοποίηση των νησίδων μέσω του προγράμματος INTERREG μέσα σε τρία χρόνια ώστε να πραγματοποιηθούν τα αναγκαία έργα υποδομής στα νησιά. Αυτά τα φοβερά θα γινόντουσαν, με τα γνωστά σε όλους κονδύλια. Εξαγγέλθηκε το 1998, τα τρία χρόνια πέρασαν, και τελικά ναι, καλά καταλάβατε. 

Το μόνο που έγινε, και αυτό επειδή ενδιαφέρθηκε η Mom, είναι ότι η νησίδα Σαρία της Καρπάθου, η Κάσος, και τα Αρμάθια, συγκαταλέγονται στις ‘’σημαντικές περιοχές για τα πουλιά της Ευρώπης’’, αφού εκεί φωλιάζουν πολυάριθμα θαλασσοπούλια σαν τον σπάνιο Αιγαιόγλαρο. Επίσης εντάχθηκαν στο δίκτυο ‘’Φύση 2000’’ (NATURA 2000) σαν οικολογικά σημαντικές περιοχές της Ευρώπης, αφού στο νησιωτικό σύμπλεγμα Καρπάθου, Σαρίας, Κάσου, ζει και αναπαράγεται η μεσογειακή φώκια. Στο Διαφάνι τους καλοκαιρινούς μήνες λειτουργεί κέντρο ενημέρωσης της Mom. 

Ότι και να γραφτεί για τη νήσο Σαρία είναι ελάχιστο μπροστά σε αυτά που θα βιώσει ο επισκέπτης. Προσοχή μόνο με ποιους θα πάτε, και αν έχετε σκοπό να επισκεφθείτε το Τρίστομο και την Βρυκούντα πείτε το στον καπετάνιο.

ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Ιδέα & υλοποίηση μορφής: Άγγελος Σινάνης

Έκταση 21 τ. χλμ, Μέγιστο ύψος 631 μ στην κορυφή Μεγάλος, Μέγιστο Πλάτος 5 χλμ, Μέγιστο Μήκος 8 χλμ.

ΚΑΜΠΙΝΓΚ: Συνήθως στην παραλία, ή στο προαύλιο της Αγίας Σοφίας. Φεύγοντας μην αφήσετε σκουπίδια. Για ότι θελήσετε να κάνετε στο νησί, μεγάλο ρόλο παίζει η άποψη που θα έχει ο καπετάνιος που θα σας πάει, ρωτήστε πρώτα, εξηγήστε εκ’ των προτέρων, αν θέλετε να διανυκτερεύσετε στο νησί.

ΦΑΓΗΤΟ: Ότι προνοήσετε να έχετε μαζί σας. Πολύ νερό σίγουρα, καπέλο, πολυεργαλείο ή σουγιά, και φακό με μπαταρίες και λαμπάκι ανταλλακτικό. Παντοπωλείο Θεοδοσία Πρωτόπαπα – Διαφάνι 51230.

ΠΡΟΣΒΑΣΗ: Από τον Ιούνιο ως το Σεπτέμβριο καραβάκι για Σαριά, Τρίστομο, Βρυκούντα, Απέλλα. Γιώργος Πρωτόπαπας ‘’Captain Manolis’’ Διαφάνι 0245 51462, Ρόδος 0241 33114, κινητό 0944732706. 

Περισσότερες Πληροφορίες για την ΚΑΡΠΑΘΟ KAI TH ΣΑΡΙΑ αντλήστε από την Ενδεικτική Αρθρογραφία – Βιβλιογραφία: 

• Ιερός Λόχος 1942 – 1945 / αντιστράτηγου Ι. Κ. Μανέτα
• Χριστιανικά Μνημεία Καρπάθου / Ιωάννης Ηλ. Βολανάκης / Εφημ. Καθημερινή 22/6/97
• Η νήσος Κάρπαθος / Ντίνου Αντ. Μελά / ένθετο 7 ημέρες / Εφημ. Καθημερινή 22/6/97
• Μεταβατική περίοδος 1945 – 47 / Μαν. Α. Ησυχου / ένθετο 7 ημέρες / Εφημ. Καθημερινή
• Ν. Κ. Μουτσόπουλου , Κάρπαθος Σημειώσεις Ιστορικής Τοπογραφίας και Αρχαιολογίας , Αρχαίες πόλεις και μνημεία, βυζαντινές και μεταβυζαντινές εκκλησίες, μεσαιωνικοί και νεώτεροι οικισμοί, λαική αρχιτεκτονική. Επιστημονική επετηρίδα πολυτεχνικής σχολής, τμήμα αρχιτεκτόνων. Θεσσαλονίκη 1978.