ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΑ (1801 λέξεις)

ΝΗΣΟΣ ΣΑΡΙΑ  αρχ. Σάρος

Κείμενο - Διαφάνειες: Άγγελος Σινάνης e – mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

© Ιανουάριος 2001

Στο νοτιοανατολικό άκρο της Ελληνικής επικράτειας, νότια του Ικάριου πελάγους και ανατολικά της Κρήτης εκτείνεται μια μεγάλη ελληνική θάλασσα. Από τις λιγότερο γνωστές θαλάσσιες περιοχές, πήρε από το νησί το όνομά του, Καρπάθιο πέλαγος, αφού θεωρείται από τα πιο δύσκολα περάσματα του Αιγαίου.

Το Καρπάθιο κρύβει πολλές ευχάριστες εκπλήξεις στους επισκέπτες του, όποια εποχή και αν ταξιδέψουν στους τόπους του. Παράδεισος για τους χομπίστες ψαράδες αφού είναι ένας από τους παραγωγικότερους ψαρότοπους. Η θαλάσσια γεωλογία – γεωφυσική που ασχολείται με τον θαλάσσιο βυθό και το υπόστρωμά του, μας πληροφορεί ότι το Καρπάθιο έχει αβαθή σχετικά θαλάσσια δομή. 

Όμως στα βορειοδυτικά της Καρπάθου υπάρχει χαώδης τάφρος (Υφαλοχαράδρα) το βάθος της οποίας φτάνει τα 3000 μ!! Αποδείχθηκε με την μέθοδο της ραδιοχρονολόγησης πως τα ηφαιστειακά πετρώματα στον βυθό έχουν ηλικία 2 έως 7 εκατομμύρια χρόνια, και ότι η υποθαλάσσια ‘’κοιλάδα’’ της Νότιας Κρήτης συνεχίζεται μέχρι την Ρόδο ενώ σύγχρονη έρευνα, αποδεικνύει την τεκτονική σύνδεση και συνέχεια με το τόξο της Κύπρου. 

Τα ανατολικά παράλια της Κρήτης είναι το νοτιοδυτικό όριο του Καρπάθιου με το Κρητικό και Λιβυκό πέλαγος. Από τα πολύ παλιά χρόνια άκμασαν εδώ ονομαστές ναυτικές πολιτείες,που αποτέλεσαν την γέφυρα της Μινωικής Κρήτης με τα νησιά του Καρπάθιου και την ευρύτερη περιοχή της ανατολικής Μεσογείου από το 2000 π.Χ. 

Η δε Κάρπαθος τετράπολις υπήρξεν αναφέρει ο Στράβων (Γεωγραφικά 1, 5, 17), κάτι που έχει αμφισβητηθεί, αφού πριν, ο γεωγράφος Σκύλαξ ονομάζει την Κάρπαθο ‘’τρίπολιν’’. Για το ποιες ήταν οι πόλεις, και κυρίως, πια η ακριβής θέση τους, υπάρχουν διαφωνίες με εξαίρεση την Βρυκούντα και την Αρκέσεια που γνωρίσατε στο προηγούμενο άρθρο. Η ασάφεια και οι τυχόν διαφωνίες εκφράζονται για την ‘’Καρπαθιόπολι’’ ή ‘’Κάρπαθο’’ και την Νίσυρο.

Την τελευταία οι περισσότεροι συγγραφείς την τοποθετούν στα ‘’Παλάτια’’ της νήσου Σαρίας (Σαριάς σύμφωνα με την Γεωγραφική Εγκυκλοπαίδεια). Οι γνωστές πόλεις της Καρπάθου στο ‘’Ετεοκαρπαθίων Κοινόν’’ βρίσκονται μεταξύ των 290 πόλεων που απαρτίζουν την πρώτη Αθηναϊκή συμμαχία (477 π.χ.) συμμετέχοντας και στο ταμείο. Μεταξύ αυτών εμφανίζονται και οι ‘’Σάριοι’’ που συνδέονται με την νησίδα Σάρο σήμερα Σαρία.

Ολόκληρη η Κάρπαθος όπως έχουν αποδείξει νέες έρευνες και μελέτες, είναι γεμάτη από αρχαιολογικά λείψανα όλων των εποχών, αρχίζοντας από την προϊστορία, την κρητομυκηναϊκή περίοδο, αρχαϊκή, ελληνιστική, παλαιοχριστιανική, μεσαίωνας και νεώτεροι χρόνοι. Ο χριστιανισμός άλλωστε, εξαπλώθηκε πολύ νωρίς στα Δωδεκάνησα. Η πρώτη αναφορά γίνεται στην ίδια την Καινή Διαθήκη (πράξεις Αποστόλων κεφ. ΚΑ’, 1 και στην Αποκάλυψη κεφ Α’, 9). Στα τέλη του 3^ου Αι. υπήρχε οργανωμένη εκκλησία στην Ρόδο, ενώ στην Πρώτη Οικουμενική Σύνοδο εκπροσώπησε τα νησιά ο Επίσκοπος Ρόδου Ευφρόσυνος. 

Πλησιάζοντας την Όλυμπο και το Διαφάνι το ανάγλυφο των κορυφών στα δεξιά σας, μοιάζει με τρισδιάστατο γεωφυσικό χάρτη, που βυθίζεται στο πέλαγος. Στην Σαρία θα πάτε μόνο από το Διαφάνι σε μία – μιάμιση ώρα ανάλογα τις στάσεις που θα κάνει ο καπετάνιος, για τις βουτιές σας στα απόκρημνα βράχια και τις σπηλιές. Κάποια στιγμή η Κάρπαθος… τελειώνει. Ο πορθμός που χωρίζει την Κάρπαθο με την Σαρία έχει μήκος 1,5 ν.μ. και πλάτος μόλις 50 μέτρα. Στο χώρο που σήμερα είναι η εκκλησία της Άγιας Κατερίνας (αριστερά σας, στην μεριά της Καρπάθου) υπήρχε πιθανά αρχαίος ναός. Συνεχίζοντας την ίδια πορεία το τοπίο παραμένει ίδιο, απαράλλαχτο όπως όλη η διαδρομή. Απότομοι γκρεμοί, κάθετα τεράστια βράχια, μια απόκοσμη αίσθηση. Δεν σε βοηθά να σκεφθείς για τον ‘’παράξενο οικισμό’’ που σε λίγο θα αντικρίσετε. 

Κάποια στιγμή φτάνετε στην βοτσαλωτή παραλία με τα πρασινογάλαζα νερά και τα αρμυρίκια που δένει το καΐκι. Στην αρχή δεν διακρίνεται κάτι αξιοπερίεργο εκτός (ανάλογα την εποχή) από κάποιο κοπάδι αγριοκάτσικων και κάποια τρομαγμένα πουλιά που πετούν ξαφνιασμένα από την παρουσία ανθρώπων. Με μια προσεκτικότερη ματιά αποκαλύπτεται μια τεράστια ‘’πόλη’’, ενώ στην ‘’κορυφή’’ του λόφου διακρίνεται ο τρούλος και το καμπαναριό του Άγιου Ζαχαρία. Λευκό το εκκλησάκι, αγκαλιάζεται από το μπλε του ουρανού. 

Τα Παλάτια Σαρίας, στην θέση που υπολογίζουν οι επιστήμονες ότι υπήρχε η αρχαία Νίσυρος. Δεκάδες πετρόχτιστα ‘’σπιτάκια’’ και στις δύο πλαγιές του βουνού, ένας μεγάλος και σημαντικός παλαιοχριστιανικός οικισμός με αρχαιότερες ρίζες, που σώζεται ως τις μέρες μας. Πολύτιμος για όσους τον αντικρίσουν και ταυτόχρονα πραγματικός θησαυρός για τους επιστήμονες που τον μελέτησαν και τον μελετούν. Όσο ανεβαίνετε στον λόφο τόσο θέλετε να ξεφύγετε και να μείνετε μόνος ανάμεσα στα πέτρινα χαλάσματα. Είναι μια παράξενη αίσθηση του χρόνου που, θαρρείς, τύλιξε τα Παλάτια Σαρίας με ένα πέπλο μυστηρίου. 

Στην πρώτη ανηφοριά δεξιά μας, κάποια στιγμή το μονοπάτι χωρίζει. Αριστερά τραβά ψηλότερα και δεξιά κατεβαίνει σε ένα σπίτι. Κανονικό αγροτόσπιτο (βοσκαρέα στην Όλυμπο). Θα δρασκελίσετε μερικές ξερολιθιές και σύντομα θα φτάσετε κοντά του όσο οι άλλοι θα περιπλανούνται στα υπόλοιπα κτίσματα. Διακρίνεται η στέρνα, και το επιδέξια σκαλισμένο και τοποθετημένο γύρω - γύρω από την σκεπή πέτρωμα, που εγκλώβιζε το νερό της βροχής στην ‘’σκεπή’’ και ταυτόχρονα με την κλίση που υπήρχε από την κατασκευή το διοχέτευε σύντομα, με το σωλήνα που διακρίνεται στο πλάι, στην στέρνα. Προνοητικότητα και αυτάρκεια που μάλλον δεν διδάχθηκαν πουθενά, παρά απ’ ευθείας από την ίδια την φύση, το ξερό, άνυδρο, και πετρώδες της νήσου. 

Συνεχίζοντας την εξερεύνηση, σύντομα θα θέλετε να ακολουθήσετε τους υπόλοιπους στο μονοπάτι προς την μεγάλη χαράδρα – φαράγγι που σας φέρνει στην Αγία Σοφία. Γύρω και ανάμεσα από τους θάμνους υπάρχουν σκορπισμένοι αρχαίοι κίονες, ενώ γενικά στον περίγυρό της βρίσκονται διάσπαρτα μέλη, κομμάτια από επιτύμβιες βάσεις, βωμοί, σπαράγματα, που υποδηλώνουν την ύπαρξη αρχαίου ιερού. Δεν υπάρχει και δεν φαίνεται, κανένα ενδιαφέρον για αυτά, ούτε κάποιος υπεύθυνος, ώστε να μεταφερθούν σε κάποιο τοπικό έστω μουσείο. Είναι να απορεί κανείς πως δεν έχουν κλαπεί από τους κάθε είδους ‘’τουρίστες’’ που σίγουρα έχουν εκτιμήσει το υπήνεμο του όρμου, και θα αγκυροβολούν τα σκάφη τους με κάθε ευκαιρία. Πίσω από το ιερό, χορταριασμένα κείτονται τα λείψανα παλαιοχριστιανικής βασιλικής, 5^ου – 6^ου αιώνα. 

Συνεχίζοντας το μονοπάτι, μπαίνετε στο φαράγγι ενώ από πάνω σας ‘’αιωρούνται’’ τεράστια κομμάτια βράχων. Απέναντι μάλιστα έχουν σχηματίσει και σχέδια από τις κατακρημνίσεις και τους αέρηδες. Σε κάποια σημεία το μονοπάτι είναι δύσβατο και όσο ανεβαίνετε τόσο δυσκολεύει. Εκεί προς το τέλος, βαδίζετε ουσιαστικά μέσα σε ξεροχείμαρο, που ποιος ξέρει πόσα χρόνια έχει να ‘’κατεβάσει’’ νερό. Το κακοτράχαλο μονοπάτι τελειώνει μια ανάβαση συνολικά 25’ – 35’ και συνεχίζει ομαλότερο μπαίνοντας στον δεύτερο οικισμό του νησιού, το Άργος.

Όταν η στατιστική επετηρίδα σημείωνε τους κατοίκους της Σαρίας, θα εννοούσε ασφαλώς τους κατοίκους του Άργους που φαίνεται σε όλες τις μετρήσεις πληθυσμού, από το 1951 (16 άτομα), να ‘’κρατάει’’ πάντα, λίγες οικογένειες. Το 1961 συγκεντρώνει 18 άτομα, και το 1971 13 άτομα, ενώ από τις επόμενες μετρήσεις, ακολουθεί φθίνουσα πορεία (1981 4 άτομα), έως το 1991 που το νησί καταγράφεται επίσημα ως ακατοίκητο (πηγή ΣΕτΕ 1998 σελ 19, 21 και Γ. Γιαγκάκης Αναλυτικό Νησιολόγιο Νοτιοανατολικών Σποράδων σελ 29). Το 2001 σήμανε η αναγέννηση του με 22 κατοίκους (πηγή Γ. Γιαγκάκης Πληθυσμιακές απεικονίσεις ελληνικών νησιών σελ 10).

Ευνόητη η φθίνουσα πορεία αφού με την πρώτη ματιά, καταγράφονται στην μνήμη του επισκέπτη οι ανυπέρβλητες δυσκολίες που αυτοί οι άνθρωποι αντιμετώπιζαν. Είναι απερίγραπτο το συναίσθημα να περπατάς σε αυτά τα σοκάκια δίπλα στις ξερολιθιές. Τα πάντα, παντού, όλο πέτρα. Τα αγροτόσπιτα λιτά, με χωμάτινο δάπεδο, και μια μοναδική είσοδο, χώρους αποθήκευσης, μικρά αλωνάκια, στέρνες, που γέμιζαν με την ίδια λογική που περιγράψαμε πιο πάνω, ο μοναδικός πεταλόσχημος ανεμόμυλος στην κορυφή του λόφου μισογκρεμισμένος, όλα κατασκευασμένα από το υλικό που υπάρχει σε υπέρ – αφθονία. Πέτρα. 

Είναι δεν είναι είκοσι σπίτια, εκτός τα γκρεμισμένα, όμως σε ένα από αυτά αντίκρισα ένα ξύλινο αλέτρι. Ξύλινο αλέτρι…. να σκάβει τόση πέτρα, φαντάζει ουτοπία. Μια φοβερή στην έκτασή της εξομολόγηση με πέτρα, και ένα αλέτρι. Απίστευτο να τιθασεύσεις αυτή τη γη με ξύλινο αλέτρι. Φαίνεται ότι εδώ οι εξελίξεις όχι μόνο δεν άγγιξαν τον τόπο, αλλά το πιθανότερο αγνοήθηκαν εντελώς. Η σχετικά πρωτόγονη μορφή αυτών των πέτρινων σπιτιών, επέτρεπε ελάχιστες αποκλίσεις από στοιχειώδη πρότυπα που είχαν εμπεδωθεί από τους κατοίκους, που ήταν βοσκοί, κτηνοτρόφοι, και γεωργοί, εμπειρικά, με μοναδικό κριτήριο την χρηστικότητα. 

Ξέφυγα εντελώς παίρνοντας λανθασμένη κατεύθυνση – προς τον μύλο – και βρέθηκα στο υψομετρικό της κορφής ‘’Σαρακίνα’’ (214 μ). Απέναντι φαίνεται καθαρά η παρέα και το εκκλησάκι του Άγιου Ζαχαρία. Τους προλαβαίνω στο μονοπάτι του γυρισμού, από το εκπληκτικό μπαλκόνι στο Αιγαίο που είναι το εκκλησάκι. Κάτω – εντελώς κάθετο γκρέμι – διακρίνεται το Καϊκάκι του Γιώργου, η λιλιπούτεια παραλία και φυσικά τα ‘’Παλάτια’’ με την Αγία Σοφία. Κατηφορίζοντας από το ίδιο μονοπάτι ομολογώ ότι η διαδρομή της επιστροφής είναι πολύ συντομότερη. Οι σκέψεις τώρα εστιάζονται σε αυτά που μένουν στα συρτάρια ή στα προεκλογικά spot των είκοσι χιλιάδων έργων, και της ανάπλασης της Ελλάδας. 

Την αξιοποίηση του φυσικού πλούτου των βραχονησίδων του Ανατολικού Αιγαίου, με στόχο την τουριστική τους αξιοποίηση, με προγράμματα εναλλακτικού – οικολογικού τουρισμού επιδιώκει το υπουργείο Αιγαίου, με παρεμβάσεις σε 14 μικρά νησιά, μεταξύ αυτών η νησίδα Σαρία Καρπάθου, Αρμάθια Κάσου, Νίμος Σύμης. Το πρόγραμμα λεγόταν ‘’Διαδρομή στο Αιγαίο’’ και σχεδίαζε την αξιοποίηση των νησίδων μέσω του προγράμματος INTERREG μέσα σε τρία χρόνια ώστε να πραγματοποιηθούν τα αναγκαία έργα υποδομής στα νησιά. Αυτά τα φοβερά θα γινόντουσαν, με τα γνωστά σε όλους κονδύλια. Εξαγγέλθηκε το 1998, τα τρία χρόνια πέρασαν, και τελικά ναι, καλά καταλάβατε. 

Το μόνο που έγινε, και αυτό επειδή ενδιαφέρθηκε η Mom, είναι ότι η νησίδα Σαρία της Καρπάθου, η Κάσος, και τα Αρμάθια, συγκαταλέγονται στις ‘’σημαντικές περιοχές για τα πουλιά της Ευρώπης’’, αφού εκεί φωλιάζουν πολυάριθμα θαλασσοπούλια σαν τον σπάνιο Αιγαιόγλαρο. Επίσης εντάχθηκαν στο δίκτυο ‘’Φύση 2000’’ (NATURA 2000) σαν οικολογικά σημαντικές περιοχές της Ευρώπης, αφού στο νησιωτικό σύμπλεγμα Καρπάθου, Σαρίας, Κάσου, ζει και αναπαράγεται η μεσογειακή φώκια. Στο Διαφάνι τους καλοκαιρινούς μήνες λειτουργεί κέντρο ενημέρωσης της Mom. 

Ότι και να γραφτεί για τη νήσο Σαρία είναι ελάχιστο μπροστά σε αυτά που θα βιώσει ο επισκέπτης. Προσοχή μόνο με ποιους θα πάτε, και αν έχετε σκοπό να επισκεφθείτε το Τρίστομο και την Βρυκούντα πείτε το στον καπετάνιο.

ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Ιδέα & υλοποίηση μορφής: Άγγελος Σινάνης

Έκταση 21 τ. χλμ, Μέγιστο ύψος 631 μ στην κορυφή Μεγάλος, Μέγιστο Πλάτος 5 χλμ, Μέγιστο Μήκος 8 χλμ.

ΚΑΜΠΙΝΓΚ: Συνήθως στην παραλία, ή στο προαύλιο της Αγίας Σοφίας. Φεύγοντας μην αφήσετε σκουπίδια. Για ότι θελήσετε να κάνετε στο νησί, μεγάλο ρόλο παίζει η άποψη που θα έχει ο καπετάνιος που θα σας πάει, ρωτήστε πρώτα, εξηγήστε εκ’ των προτέρων, αν θέλετε να διανυκτερεύσετε στο νησί.

ΦΑΓΗΤΟ: Ότι προνοήσετε να έχετε μαζί σας. Πολύ νερό σίγουρα, καπέλο, πολυεργαλείο ή σουγιά, και φακό με μπαταρίες και λαμπάκι ανταλλακτικό. Παντοπωλείο Θεοδοσία Πρωτόπαπα – Διαφάνι 51230.

ΠΡΟΣΒΑΣΗ: Από τον Ιούνιο ως το Σεπτέμβριο καραβάκι για Σαριά, Τρίστομο, Βρυκούντα, Απέλλα. Γιώργος Πρωτόπαπας ‘’Captain Manolis’’ Διαφάνι 0245 51462, Ρόδος 0241 33114, κινητό 0944732706. 

Περισσότερες Πληροφορίες για την ΚΑΡΠΑΘΟ KAI TH ΣΑΡΙΑ αντλήστε από την Ενδεικτική Αρθρογραφία – Βιβλιογραφία: 

• Ιερός Λόχος 1942 – 1945 / αντιστράτηγου Ι. Κ. Μανέτα
• Χριστιανικά Μνημεία Καρπάθου / Ιωάννης Ηλ. Βολανάκης / Εφημ. Καθημερινή 22/6/97
• Η νήσος Κάρπαθος / Ντίνου Αντ. Μελά / ένθετο 7 ημέρες / Εφημ. Καθημερινή 22/6/97
• Μεταβατική περίοδος 1945 – 47 / Μαν. Α. Ησυχου / ένθετο 7 ημέρες / Εφημ. Καθημερινή
• Ν. Κ. Μουτσόπουλου , Κάρπαθος Σημειώσεις Ιστορικής Τοπογραφίας και Αρχαιολογίας , Αρχαίες πόλεις και μνημεία, βυζαντινές και μεταβυζαντινές εκκλησίες, μεσαιωνικοί και νεώτεροι οικισμοί, λαική αρχιτεκτονική. Επιστημονική επετηρίδα πολυτεχνικής σχολής, τμήμα αρχιτεκτόνων. Θεσσαλονίκη 1978.