ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΑ (4268 λέξεις)

ΝΗΣΟΣ ΣΥΜΗ  αρχ. Μεταποντίς - Αίγλη

Κείμενο - Διαφάνειες: Άγγελος Σινάνης e – mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

© Ιανουάριος 2001

Σύμη, από τα ωραιότερα των Δωδεκανήσων. Πολλά ακούς να διηγούνται και να γράφουν, για ένα τόπο ώστε κάποια συγκεκριμένη στιγμή νιώθεις ότι πρέπει να πάς, να τον αντικρίσεις από κοντά. Αυτό ακριβώς συνέβη και με την Σύμη. Τα κριτήρια και οι περιγραφές άλλοτε ταιριάζουν με αυτά που έχεις στο μυαλό σου, και άλλοτε όχι. Όσα είδα στα ‘’αναπτυγμένα’’ Πηγάδια Καρπάθου, οδήγησαν στην απόφαση να μην προσεγγιστεί το νησί από το κεντρικό λιμάνι, αλλά από το Μοναστήρι του Πανορμίτη. Έτσι η γνωριμία με το νησί γίνεται άμεση, εφ’ όσον πρέπει να το διασχίσεις όλο, για να φτάσεις στο κεντρικό λιμάνι.

Στον φυσικό κλειστό όρμο Πάνορμος απ΄ όπου και το όνομα της Μονής, βρίσκεται η Ιερά Μονή Ταξιάρχη Μιχαήλ του Πανορμίτη. Οι δραστηριότητες και η ιστορία της μονής, έπαιζαν σημαντικότατο ρόλο στα δρώμενα του νησιού. Το 1919 – Ιταλοκρατία – έγινε το Δεύτερο Πανδωδεκανησιακό Συνέδριο που έβγαλε ένα από τα πρώτα ψηφίσματα για την ένωση των Δωδεκανήσων με την Ελλάδα, ενώ στον Β’ Π.Π. η μονή ήταν κέντρο κατασκοπείας, που είχε σαν αποτέλεσμα την σύλληψη και εξόντωση του ηγουμένου Χρύσανθου Μαρουλάκη, του ασυρματιστή Φλώρου Ζουγανέλη από την Μύκονο, και του οικονόμου της μονής Μιχαήλ Λάμπρου. 

Αυτό που φαίνεται από την είσοδο στον όρμο είναι το ψηλό καμπαναριό της μονής. Πλησιάζοντας την τεράστια πύλη μπαίνετε στο προαύλιο και το πρώτο που αντικρίζετε είναι το θαυμάσιο ασπρόμαυρο βοτσαλωτό της αυλής.  Υπάρχει όπως θα δείτε, σε όλες σχεδόν τις εκκλησίες, όμως του Πανορμίτη είναι από τα μεγαλύτερα. Στο ‘’πλατύ’’ όπως το λένε οι Συμιακοί, πολλοί τεχνίτες έφτιαξαν πραγματικά καλλιτεχνήματα. Την μονή αποτελούν πολλά κτίρια, μεταξύ αυτών, ξενώνες, γηροκομείο, τεράστια βιβλιοθήκη, πινακοθήκη με έργα Ελλήνων και ξένων ζωγράφων εμπνευσμένα από το μοναστήρι, και δύο μουσεία με πλούσια εκθέματα. Λαογραφικό, με αντικείμενα από την καθημερινή και αγροτική ζωή της μονής και της Σύμης, εκκλησιαστικό με αντικείμενα, χειρόγραφα, και καλλιτεχνικούς θησαυρούς του Πανορμίτη και της Σύμης. 

Η γιορτή που γίνεται εδώ στις 8 Νοεμβρίου, των Ταξιαρχών, αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα θρησκευτικά γεγονότα στο Αιγαίο, μετά από αυτό της Τήνου. Ο δραστήριος Αρχιμανδρίτης Γαβριήλ Μαργαρίτης, αναφέρει ότι έρχονται πέντε – έξι χιλιάδες πιστοί στο προσκύνημα. Τόσο πλούσιο εσωτερικό ναού σε νησί πρώτη φορά θα δείτε. Το πρωτόγνωρο είναι τα εκατοντάδες καλογυαλισμένα καντήλια που κρέμονται σε σχήμα σταυρού σε ολόκληρο το εσωτερικό. Εκπληκτικό επικλινές τέμπλο σκαλισμένο σε μασίφ ξύλο, σε τρία επίπεδα, το οποίο φιλοτέχνησε το 1783 ο Γεώργιος Ταλλιαδούρος – Δράκος - από την Κω, και η μεγάλη επαργυρωμένη εικόνα του Μιχαήλ Πανορμίτη. Το θαυμάσιο πανύψηλο καμπαναριό του Πανορμίτη άρχισε να κατασκευάζεται το 1905 και τελείωσε μετά από 6 χρόνια. Η καμπάνα του κατασκευάστηκε στο Νημπορειό από τον τελευταίο σήμερα καμπανοποιό της Δωδεκανήσου και ζυγίζει 750 κιλά. 

Το μοναστήρι διαθέτει ξενώνα όμως προηγουμένως θα πρέπει να έχετε ειδοποιήσει για την άφιξή σας αν και είναι τόσο μεγάλος που αποκλείετε να υπάρχει πρόβλημα. Απέναντι, στην είσοδο του κόλπου, είναι ο ανεμόμυλος, και ο στενός δρόμος οδηγεί σύντομα εκεί, ανοίγοντας μια πόρτα, σε μια ωραία αμμουδερή και καθαρή παραλία με θέα τον ανεμόμυλο, το πέλαγος, και τις απέναντι (6 ν.μ.) τουρκικές ακτές.

Το 1955 άρχισε να κατασκευάζεται ο δρόμος που θα ένωνε το Χωριό με το μοναστήρι, γιαυτό δεν έχει τελειώσει ακόμα. Ο χωματόδρομος από την μονή όμως, φτάνει στο λιμάνι σε δεκαπέντε πανέμορφα χλμ μέσα από εκπληκτικές θέες και ιστορικά μνημεία. Λίγο μετά τα πρώτα χλμ και τις στροφές, στα δεξιά σας ο κατηφορικός χωματόδρομος οδηγεί σε δύο μόλις χλμ. στην κροκαλωτή παραλία της Μαραθούντας με τον μικρό οικισμό που κατοικείται μόνο το καλοκαίρι. Η συνέχεια του κεντρικού δρόμου σας φέρνει στον αυχένα του βουνού με την εκπληκτική θέα και το πυκνό κυπαρισσόδασος. Παρά την μικρή σχετικά έκταση, το νησί έχει και δασώδεις περιοχές στην ενδοχώρα που τώρα κινείστε. 

Σύντομα φτάνετε στο μοναστήρι του Μεγάλου Σωτήρη, από τα πιο ενδιαφέροντα μνημεία μοναστηριακής αρχιτεκτονικής. Πρόκειται για μετόχι της μονής Πανορμίτη με φρουριακή κατασκευή, και μεγάλη εξωτερική αυλή για τις γιορτές. Στον εσωτερικό σκιερό και δροσερό περίβολο είναι τα κελιά, χτισμένα γύρω από το καθολικό τηςΜεταμόρφωσης, και τρία παρεκκλήσια. Η Βασιλική της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα είναι κατάγραφη από μεταβυζαντινές τοιχογραφίες σε καλή κατάσταση, με αξιόλογο ξυλόγλυπτο επιχρυσωμένο τέμπλο, ενώ το δάπεδο του καθολικού είναι δουλεμένο με ψιλό ασπρόμαυρο χαλίκι, πανέμορφο. Το παρεκκλήσι του Αγίου Χαραλάμπους έχει ξυλόγλυπτο τέμπλο και δύο αξιόλογες μεταβυζαντινές εικόνες, της Παναγίας Οδηγήτριας και του Ιησού Χριστού. Σε όλο το συγκρότημα κυριαρχούν οι καμάρες και τα τόξα.

Λίγοι μαντεύουν τι μπορεί να κρύβει η Σύμη στο εσωτερικό της. Λες και βλέπανε το νησί από ψηλά, αυτοί που χάραξαν τα μονοπάτια, το πυκνό αυτό δίκτυο που ακόμη σώζεται. Εσείς που θα τα ανακαλύψετε μπορείτε να φτάσετε παντού, με λίγη πεζοπορία. Μην ξεχνάτε, ότι στα χρόνια της ευημερίας η Σύμη είχε εικοσιπέντε χιλιάδες κατοίκους, που έπρεπε να καλλιεργήσουν τη γη, να μετακινηθούν στις στενές ακαλλιέργητες τώρα κοιλάδες, που λίγο θυμίζουν τους αλλοτινούς εύφορους αμπελώνες που υπήρχαν σε όλο το νησί. Ξακουστός ο γευστικότατος λευκός ‘’Συμιακός οίνος’’ που συνέβαλε στην ανάπτυξη από τα αρχαία χρόνια όταν με τις εξαγωγές του, έφερνε στους κατοίκους του νησιού του Ομηρικού Βασιλιά Νηρέα – φημισμένου για την ομορφιά του – προϊόντα και πρώτες ύλες για την ευημερία του νησιού. Περίφημα τα πέτρινα βυζαντινά πατητήρια που είναι δίπλα από την Μονή του Σωτήρη, και θαυμάσια η ευκαιρία να τα επισκεφθείτε. Υπάρχει πινακίδα, φτιαγμένη και αυτή από τον Σαράντη Κρητικό τον εκδότη της μηνιαίας εφημερίδας ’’Φωνή της Σύμης’’ που έχει επιτελέσει μεγάλο και επίπονο έργο, για την αναστήλωση των πατητηριών αποκλειστικά από προσωπικό ενδιαφέρον, με μοναδικό συνεργάτη σ’ αυτή την προσπάθεια τον φίλο του Δασοφύλακα της Σύμης, Νίκο Αντωνίου. 

Τα πέτρινα βυζαντινά πατητήρια χρονολογούνται από τον 10^ο – 11^ος Αι. και ήταν σε χρήση μέχρι το τέλος του 18^ου Αι. σύμφωνα με τα ευρήματα της μελέτης που έκανε ο ίδιος ο Σαράντης. Γνωρίζουμε επιπροσθέτως, ότι οι ξένοι κυρίως περιηγητές που πέρασαν από το νησί, τα βρίσκουν σε χρήση στις αρχές του 15^ου Αι. μια και σε όλες τις αναφορές τους, εξυμνούν το παραγόμενο γευστικό κρασί της  Σύμης. Ο Cristoforo Buondelmonti το 1420 που επισκέφθηκε την Σύμη αναφέρει «Η περιφέρειά του είναι 30 μίλια. Βγάζει εξαιρετικό κρασί και στα ψηλά βράχια του ζουν κατσίκια». Μια δεύτερη μετάφραση του κειμένου του Buondelmonti η οποία έγινε από Έλληνα μεταφραστή του Σεραγιού τον 16^ο Αι. αναφέρει «Ταύτης περίμετρος μιλίων εστί τριάκοντα. Γίνεται Δε αυτόθι και οίνος άριστος εν ταις πέτραις». Σε όλο το νησί εντοπίστηκαν από τον Σαράντη μετά από έρευνες πολλών χρόνων, περίπου 120 – 130 πατητήρια. Η αναστήλωση των έντεκα από τα σαράντα επτά που υπάρχουν στην περιοχή του Μεγάλου Σωτήρη και Κουρκουνιώτη έγινε με προσωπική εργασία του ιδίου, με δικό του κόστος, χωρίς καμία χρηματοδότηση. 

Το δάσος από κυπαρίσσια και πεύκα συνεχίζει και όταν φτάνετε στην Παναγία την Στρατερή. Εδώ έγινε ένα θλιβερό γεγονός στις 11 Φεβρουαρίου του 1944, και για να το γνωρίσουν οι νεώτεροι στήθηκε η αναμνηστική στήλη που βλέπετε δίπλα στην εκκλησία. Στον Πανορμίτη από τον Μάιο του 1943  λειτουργούσε με ευθύνη του ηγουμένου Γεράσιμου Σμυρνάκη, παράνομος ασύρματος και σταθμός -  παρατηρητήριο που με το δίκτυο κατασκόπων που υπήρχε, συγκέντρωνε πληροφορίες για τις κινήσεις των νηοπομπών και τις μετέδιδε στην Μέση ανατολή. Έπειτα από προδοσία των Ιταλών οι Γερμανοί εντόπισαν την κρύπτη και συνέλαβαν τον ηγούμενο, τον ασυρματιστή και τον οικονόμο της μονής. Ιταλική φρουρά ανέλαβε να τους μεταφέρει στην Σύμη για να ‘’δικαστούν’’. Οι συλληφθέντες όντας σίγουροι ότι θα καταδικαστούν σε θάνατο τα έπαιξαν όλα για όλα προσπαθώντας να αφοπλίσουν την φρουρά εδώ, στην εκκλησία της Στρατερής. Δεν τα κατάφεραν και εκτελέστηκαν επί τόπου. Στην μνήμη τους έχει στηθεί η αναμνηστική στήλη και το γλυπτό μνημείο στην Μονή Πανορμίτη.  

Από ψηλά που αντικρίζει κανείς την Σύμη, ειδικά την πρώτη φορά, είναι βέβαιο ότι θα ενθουσιαστεί.  Τόσο όμορφο σύνολο είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς. Σαν άφθαστου καλλιτέχνη ζωγραφιά απλώνεται μπροστά σας, το Χωριό, και το Πέδι ανατολικά, μετά από λίγα χλμ εμφανίζετε ο Γιαλός, το Χαράνι, το Πετρίδειο ρολόι, και στα δεξιά σας οι Μύλοι και πιο ψηλά η βάση του κάστρου, το ‘’Ποντικόκαστρο’’ των ντόπιων. Σαν εύθραυστες μινιατούρες στο λιμάνι, εκδρομικά πλοιάρια, πολυτελή γιοτ και  κότερα. Κατηφορίζοντας προς το λιμάνι οι εικόνες εναλλάσσονται τόσο γρήγορα που θαρρείς ότι βλέπειςκάτι που δεν υπήρχε ούτε στην σκέψη σου. Το ένα σπίτι φαίνεται καλύτερο από το άλλο, δεν ξέρεις που να πρωτοκοιτάξεις. 

Αυτό που θα σας εντυπωσιάσει αμέσως είναι η αρχιτεκτονική, τα νεοκλασικά, και τα αρχοντικά, που ευτυχώς, η καλή τους κατάσταση οδήγησε στο να κηρυχθούν και οι τρεις οικισμοί του νησιού  διατηρητέοι. Η Σύμη, ένα μεγαλειώδες οικιστικό σύνολο από δυόμισι χιλιάδες νεοκλασικά, ο πιο εκτεταμένος παραδοσιακός οικισμός της Δωδεκανήσου. Η περιήγηση στα σοκάκια αρχίζει αμέσως αφού η πρόκληση στα μάτια είναι τόσο μεγάλη που νομίζεις ότι όσο και να διαρκέσει η επίσκεψη στον τόπο, τόσο θα μείνουν ενδιαφέροντα πράγματα που σου ξέφυγαν. Μια στάση στο βιβλιοπωλείο του Σαράντη απαραίτητη για χάραξη πορείας στους οικισμούς, αν και το Χωριό είναι αυτό, που κάθε επισκέπτης θα έπρεπε να επισκέπτεται πρώτο.  

Λίγο πριν μπείτε στο Χωριό στρίψτε ακριβώς στον αυχένα και ανεβείτε αριστερά προς τους μύλους. Περπατήστε έως την παλιά βάση του κάστρου και ακόμα πιο πέρα προς το ‘’φρύδι Νουλιά’’ των Συμιακών. Από εδώ έχετε την καλύτερη θέα. Φαίνεται όλο το λιμάνι, ακόμα και το Νημποριό. Φτάνοντας στο Χωριό (Άνω Πόλη) ξεχωρίζει το Αρχαιολογικό – Λαογραφικό Μουσείο Σύμης (πρώην οικία Φαρμακίδη), που Ιδρύθηκε το 1961 και πλουτίστηκε αμέσως από τις ιδιωτικές συλλογές Συμιακών όπως ο Αλέξανδρος Μηλιοράτης, ο Δημοσθένης, Νικήτας ο Μιχαήλ Χαβιαράς, και ο Μερκούριος Ζαννάκης. 

Μπαίνοντας στην αυλή του Μουσείου το πρώτο που βλέπετε είναι οι επιγραφές της συλλογής Χαβιαρά. Μέσα στους χώρους του, φιλοξενούνται συλλογές που καλύπτουν πολλούς αιώνες έως τον 19^ο. Αγγεία, Πήλινα εδώλια, νομίσματα αγαλματίδια, επιτύμβια και αναθηματικά ανάγλυφα του 4^ου – 5^ου Αι. Σε άλλη αίθουσα υπάρχουν αντικείμενα της παλαιοχριστιανικής, βυζαντινής και μεταβυζαντινής περιόδου, ενώ στην τελευταία αίθουσα υπάρχουν αντικείμενα ναυσιπλοΐας, έπιπλα και τοπικές ενδυμασίες του 18^ου – 19^ου αι.

Στον δρόμο σας είναι το παλιό Δημοτικό Φαρμακείο (Σπετσαρία), που διέθετε ακόμη και πρόχειρο χειρουργείο, καθώς και το Ιωαννίδειο Δημοτικό σχολείο (πρώην οικίες Χαταζησίμου). Εισχωρήστε στον κυρίως οικισμό με τα φιδωτά δρομάκια που χωρά ίσα – ίσα ένας άνθρωπος, δείτε την ιστορικότητα του χώρου που σας περιβάλει. Περίοδος τουρκοκρατίας στην Σύμη υπήρξε από το 1522 που έπεσε στα χέρια των Τούρκων, όμως χάρη  στα προνόμια που παρεχώρησε ο Σουλεϊμάν ο μεγαλοπρεπής, πλήρωνε κάθε χρόνο το χρηματικό ποσό που της αναλογούσε, και ήταν απαλλαγμένη από άλλους φόρους. Μεγάλο μέρος της ακμής στην Σύμη, οφείλεται στην αυτονομία και αυτοδιοίκηση που είχε στα χρόνια της τουρκοκρατίας, με αποτέλεσμα οι τότε κάτοικοι  να είναι πρώτοι στην ιχθυοκαλλιέργεια, την σπογγαλιεία, την ναυπηγική, και φυσικά στο εμπόριο. 

Η προσφορά της Σύμης στην Ελληνική Επανάσταση δεν περιορίστηκε μόνο στην συνεργασία με τον Ελληνικό στόλο αλλά επεκτάθηκε με εισφορές στο Εθνικό ταμείο που έφτανε τα τέσσερις χιλιάδες γρόσια το χρόνο, τα οποία χορηγούσε συνεχώς μέχρι το 1830. Αυτά εκτός τις έκτακτες εισφορές. Τα ξακουστά από Συμιακό πεύκο πλοία προσέγγιζαν τις Αφρικανικές ακτές, για  εισαγωγές πολλών ειδών, που οι χονδρέμποροι της Σύμης διακινούσαν στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες και μεγαλουπόλεις που είχαν ιδρύσει εμπορικούς οίκους. Τόσος συσσωρευμένος πλούτος έπρεπε να βρει διέξοδο με κάτι νέο, κάτι πραγματικά καινούργιο. Και βρήκε την ίδια τη Σύμη.

Τα νεοκλασικά σπίτια άρχισαν να οικοδομούνται το 1860 όταν η Σύμη ήταν μεγάλο κέντρο διαμετακομιστικού εμπορίου, ναυτιλίας, και κυρίως σπογγαλιείας. Εκείνα τα χρόνια το νησί αριθμούσε 25000 κατοίκους και το εμπόριο με την ελληνικότατη απέναντι ακτή, στα όρια της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, έφερνε κέρδη και συνεχή ανάπτυξη στον τόπο. Μαζί με την ανάπτυξη της πόλης αναπλάστηκαν και οι δρόμοι. Τότε η ‘’Καλή Στράτα’’, εξελίχθηκε σε ‘’Μεγάλη Στράτα’’ το παλιό καλντερίμι που ένωνε το Χωριό με το Γιαλό και το λιμάνι ανακατασκευάστηκε με σκαλοπάτια, διαμορφώθηκαν νέες μεγαλύτερες πεζούλες, ο χώρος άνοιξε και η θέα μεγάλωσε. Τα καινούργια νεοκλασικά πήραν θέση με τις προσόψεις τους αλφαδιασμένες. 

Ανάμεσα στα νεοκλασικά ξεχωρίζουν 14 μεγάλες εκκλησίες από τον Γιαλό ως το Χωριό. Στο Χωριό αναζητήστε στα στενά σοκάκια τον Άγιο Γεώργιο στην συνοικία Βιγλί και θαυμάστε από κοντά το περίτεχνο ‘’πλατύ’’ την βοτσαλωτή αυλή με παράσταση μιας γοργόνας που ‘’τραβάει’’ στον βυθό ένα καράβι. Αν η αυλόπορτα είναι κλειστή αναζητήστε την κυρία Ευαγγελία που έχει τα κλειδιά. Μέσα στην εκκλησία υπάρχουν θαυμάσιες εικόνες,  ξυλόγλυπτο τέμπλο, που έφτιαξε ο ίδιος τεχνίτης με αυτό του Πανορμίτη. 

Οι πινακίδες σας δείχνουν την κατεύθυνση προς το κάστρο. Οι δύο οικισμοί, Χωριό, και Γιαλός έχουν σχεδόν ενωθεί φτάνοντας σχεδόν ως την ακρόπολη, στο κάστρο των ιπποτών του τάγματος του Άγ. Ιωάννου. Την περίοδο της Ιπποτοκρατίας μαρτυρούν οι εντοιχισμένοι θυρεοί όπως είναι του μεγάλου Μαγίστρου D’ Amboise (1503 – 1512) που είναι ο πρώτος που φαίνεται εξωτερικά του τείχους. 

Σχεδόν δίπλα είναι η Μεγάλη Παναγιά του Κάστρου εξωτερικά της οποίας υπάρχουν εντοιχισμένα οικόσημα Μαγίστρων και Ιπποτών. Μέσα στην εκκλησία είναι η περίτεχνη εικόνα της Δευτέρας παρουσίας του ονομαστού ζωγράφου Γεωργίου Κλώντζα. Λίγο αριστερά από την εκκλησία ανεβείτε στο λοφάκι και περπατήστε έως την άκρη του γκρεμού. Και από αυτή τη γωνιά του κάστρου η θέα είναι εκπληκτική, με την δική της πρόσφατη ιστορία.

Η Ιταλική κυριαρχία τερματίστηκε με ανακωχή στις 8 Σεπτέμβριο του 1943 και από τότε οι Ιταλοί πολεμούσαν πλέον μαζί με τους Έλληνες και τους Άγγλους. Όλα όσα ακολούθησαν έκαναν πλέον τυπική την στρατιωτική κατάληψη που πραγματοποιήθηκε στις 2 Νοεμβρίου και στις 3 οι Γερμανοί έφυγαν αφήνοντας μια μικρή φρουρά. Κατά τη διάρκεια των εχθροπραξιών που έγιναν τον Οκτώβριο οι Σύμη άλλαξε πολλές φορές χέρια μεταξύ Γερμανών και Άγγλων. 

Το μεγάλο πλήγμα ήρθε λίγο καιρό μετά την ανακωχή. Στις 14 Οκτωβρίου έγινε η πρώτη γερμανική αεροπορική επίθεση στο Πέδι με ρίψη βομβών,  που επαναλήφθηκε την επόμενη μέρα με επίθεση στην πόλη και συνεχίστηκε το ίδιο απόγευμα με πέντε επιδρομές ανατινάζοντας την μεγάλη αποθήκη πυρομαχικών στο Κάστρο, και μαζί την Μεγάλη Παναγιά. Οι καταστροφές ήταν τεράστιες και οι κάτοικοι καταφεύγουν στα βουνά την στιγμή που η φωτιά απλωνόταν γρήγορα καταστρέφοντας τον παλιό οικισμό που γνωρίσατε.

Αυτός όμως ο μεσαιωνικός οικισμός δεν είχε ακολουθήσει την ανακατασκευή, που προέκυψε στην ακμή της Σύμης, για να εκφραστούν τα νέα δεδομένα και ο πλούτος.  Έτσι δεν μπορούμε να διακρίνουμε σήμερα τις διαφορές που υπήρχαν, τουλάχιστον στην εξωτερική κατασκευή – διακόσμηση. Στις 11 Οκτωβρίου η νέα επίθεση με 12 Stukas πλήττει την πόλη προκαλώντας εκτεταμένες καταστροφές και πολλές πυρκαγιές που συνεχίστηκαν αφού από τους νέους βομβαρδισμούς στις 18 / 19 / 22 / και την χαριστική βολή στις 24 Οκτωβρίου 1943 καταστρέφοντας ολοσχερώς την πόλη ρημάζοντας ότι είχε απομείνει από την ‘’Μεγάλη (ή ‘’Καλή) Στράτα’’ και τα νέα αρχοντικά, από αυτά που φτιάχτηκαν, ακριβώς για να εκφράσουν την ανάπτυξη και την πολιτιστική ακμή της Σύμης.

Μίας πολιτιστικής ακμής που είχε σαν βάση της την παιδεία, και σ’ αυτό έπαιξε σοβαρότατο ρόλο το φρουριακό μοναστήρι Μιχαήλ Ρουκουνιώτη. Σταυροπηγιακή Μονή που εθιμοτυπικά υπάγεται στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, αφού παλιότερα υπήρξε Πατριαρχικό Σταυροπήγιο. Η Ελληνική Σχολή του Κάστρου, αντικατέστησε την ιστορική σχολή της Αγίας Μαρίνας. Γνωρίζουμε ότι αυτή είχε 4 – 5 τμήματα και 120 μαθητές, αγόρια και κορίτσια. Λειτούργησε έως το 1912 και επαναλειτούργησε μέχρι το 1923. Στεγαζόταν στην εκκλησία της Μεγάλης Παναγιάς του Κάστρου που ανήκε στην Ι. Μ. Μιχαήλ Ρουκουνιώτη. 

Η μονή είναι λίγο έξω από το Χωριό και αποτελείται από δύο ναούς. Ο παλιότερος (υπόγειος) έχει λίγες τοιχογραφίες του 15^ου Αι, και ο νεότερος ένα θαυμάσιο επιχρυσωμένο τέμπλο και αξιόλογες εικόνες του 18^ου Αι. Ειδικά η περίφημη, μοναδική εικόνα της ‘’Θυσίας του Αβραάμ’’ το 1991 έκανε τον γύρο του κόσμου σαν πολύτιμος εκκλησιαστικός και καλλιτεχνικός θησαυρός. Επικοινωνήστε με τον πατέρα Αμφιλόχιο που είναι υπεύθυνος για το μοναστήρι στο τηλ 71963, ή με τον επιστάτη Δημήτρη Κουμπιάδη στο τηλ 71233 για να το επισκεφθείτε. Η Ι. Μ. γιορτάζει μαζί με τον Πανορμίτη στις 8 Νοεμβρίου.

Από το κάστρο, κατεβείτε στον Γιαλό από τον ‘’καταρράκτη’’ ένα παλιό ρέμα που έγινε δρόμος, και σύντομα θα είστε στον Γιαλό. Από τα νεοκλασικά του ξεχωρίζουν το σημερινό ξενοδοχείο Αλίκη (πρώην οικία Γεννηματά), το Αναγνωστήριο (η Αίγλη) η πρώτη βιβλιοθήκη της Σύμης που λειτουργεί από το 1872 που είναι ταυτόχρονα δείγμα κατοικίας και καταστήματος, η οικία Στεφανίδη (πρώην Καψοπούλου) σημερινό ξενοδοχείο ‘’Κατερινέττες’’ το Πετρίδειο (2^ο) δημοτικό σχολείο Σύμης (1885), οι οικίες Βασίλη Πετρίδη, Κοζά, Γεράκη, Αγγελίδη, Καλαφατά, Μαστορίδη, και τα διακοσμητικά ξυλόγλυπτα της οικίας Ειρήνης Χάσκα. 

Τα προαναφερόμενα σπίτια είναι δύσκολο να εντοπιστούν όπως δύσκολο ήταν να εντοπισθεί η σχολή της Αγίας Μαρίνας στο Χωριό. Θα πρέπει ο δήμος Σύμης και ο αεικίνητος δήμαρχος, Μιλτιάδης Σαρρής, να ενεργοποιηθούν προς την έκδοση ενός φυλλαδίου που τουλάχιστον θα έχει φωτογραφίες και επεξηγηματικά κείμενα για αυτά τα ιστορικά κτίρια. Ο παραλιακός δρόμος θα σας οδηγήσει στο Τελωνείο στο πέτρινο γεφύρι και στην κεντρική πλατεία. Διασχίζοντας την πλατεία αφήνετε το δημαρχείο δεξιά σας και φτάνετε στο όμορφο διώροφο Ναυτικό μουσείο Σύμης. 

Από την θάλασσα λένε για τους Συμιακούς πως ήρθαν τα μεγάλα κέρδη. Περιλάλητοι και πρώτοι στην ναυπηγική τέχνη, την ναυτιλία και την σπογγαλιεία. Δεινοί κολυμβητές με τον Ευστάθιο Χατζή να κατέχει το παγκόσμιο όριο γυμνής ελεύθερης κατάδυσης στα 73 μέτρα βάθος, κρατώντας την αναπνοή του τρεισήμισι λεπτά. Στα εκθέματά του περιλαμβάνονται, όργανα ναυσιπλοίας, πυξίδες, και συλλογή από σκάφανδρα, εξοπλισμό σπογγαλιέων, πίνακες λαϊκών ζωγράφων, ιστορικές φωτογραφίες, τα ιστιοφόρα του τοπικού καλλιτέχνη Αντώνη Πολιά, και σειρά εργαλείων κατασκευής καϊκιών. (κάθε μέρα εκτός Δευτέρας 10.00 – 14.00). 

Ο παραλιακός δρόμος φτάνει έως το Νημπορειό περνώντας από το ‘’περιστέρι της ειρήνης’’ ένα περίτεχνο  μνημείο του Κώστα Βαλσάμη και την οικία Καψοπούλου (ξενοδοχείο ‘’Κατερινέττες’’). Σε αυτό το τριώροφο στις 8 Μαίου 1945 ο γερμανός στρατηγός Otto Wagener υπέγραψε το πρωτόκολλο παράδοσης της Δωδεκανήσου και όλων των δυνάμεων κατοχής του νοτιοανατολικού Αιγαίου στους συμμάχους. Υπάρχει εντοιχισμένη πλάκα για το γεγονός, κάτω από την πολύχρωμη τέντα. Σύντομα φτάνετε στο Διοικητήριο – αστυνομία, κατάλοιπο της ιταλικής αρχιτεκτονικής με τις καμάρες, και το μεγαλόπρεπο Πετρίδειο ρολόι χτισμένοτο 1881. 

Από εδώ, απ’ τον Πανορμίτη και τον Άγιο Αιμιλιανό σαλπάριζαν για τα μεγάλα ταξίδια τους τα παλιά και νεώτερα χρόνια (μέχρι λίγο πριν το 1970) οι ‘’μηχανές’’ ( σφουγγαράδικα με σκάφανδρο), και οι ‘’καγγάβες’’ (σφουγγαράδικα με δίχτυ που σερνόταν στο βυθό και μάζευε ότι έβρισκε) με τους Συμιακούς ναυτικούς, πάντα στα τέλη Απρίλη. Πιο κει η τεράστια άγκυρα και ‘’Ο μικρός Ψαράς’’ του Συμαίου γλύπτη Κώστα Βαλσάμη, καλωσορίζει τα πλοία στο λιμάνι, όπως κάποτε έκαναν όλα τα παιδιά, σε όλα τα λιμάνια του Αιγαίου, ακόμα και σε καΐκια. 

Σε λίγο προσεγγίζετε στο Χαράνι, ένα από τα πολλά ιστορικά ναυπηγεία, που ‘’κράτησαν’’ μέχρι το 1950. Απαξιωμένο σήμερα το καρνάγιο, με λιγοστούς μερακλήδες καραβομαραγκούς, αρκείται να επισκευάζει ή να βάφει, καΐκια και βάρκες από συναισθηματισμό και μεράκι. Μετά την εκκλησία του Ευαγγελισμού είναι ο Ναυτικός όμιλος Σύμης και ο Νημπορειός, ο τέταρτος σε πληθυσμό οικισμός χαρακτηρισμένος και αυτός παραδοσιακός. Έχει μια θαυμάσια, ήσυχη παραλία, και σπάνια βυζαντινά κατάλοιπα. 

Τα ψηφιδωτά δάπεδα αποτελούν σπουδαίο κεφάλαιο της παλαιοχριστιανικής τέχνης στο Αιγαίο ενώ είναι γνωστά τουλάχιστον εκατό, τα περισσότερα του 5^ου – 6^ου Αι. Τον μεγαλύτερο αριθμό συγκεντρώνει φυσιολογικά η Δωδεκάνησος. Σε αυτά που έχουν βρεθεί η ανθρώπινη μορφή βρίσκεται σπάνια. Σε βασιλική του Νημπορειού ανακαλύφθηκε πρόσφατα ψηφιδωτό – το πήρε για συντήρηση η αρχαιολογική υπηρεσία – με ένα στιγμιότυπο νεαρού που οδηγεί, σύροντας με σχοινί, την καμήλα του. Επίσης υπάρχουν και δώδεκα υπόσκαφοι θόλοι που οι ντόπιοι τους αποκαλούν ‘’δώδεκα σπήλαια’’.  Εδώ έχει το παλιό εργαστήρι του, ο τελευταίος καμπανοποιός της Δωδεκανήσου Τάσος Αναστασιάδης, που μαθαίνει τα μυστικά της τέχνης στον γιο του Φιλήμονα που διατηρεί μηχανουργείο στον Γιαλό.

Στον Γιαλό αναζητήστε τον επιστάτη του Αγίου Αιμιλιανού για να σας πάει στο φρουριακής κατασκευής μοναστηριακό συγκρότημα. Ξεκινώντας από τον γιαλό με το βαρκάκι, περνάτε το ‘’Διαπόρι’’ και το ξωκλήσι της Ανάληψης, την νησίδα Νίμος που έως το 1951 είχε 18 κατοίκους, και μετά από μία ώρα διαλογισμού με τις απόκρημνες βραχώδεις ακτές, τα κύματα, και τα απέναντι τούρκικα παράλια, φτάνετε στο καταπληκτικό περιβάλλον της μονής. Το νησάκι που είναι χτισμένο το μοναστήρι ενώνεται με την ξηρά, με μια στενή λωρίδα γης, θυμίζοντας έντονα το Ποντικονήσι της Κέρκυρας. Στην αποβάθρα υπάρχει η απεικόνιση του Αγίου Αιμιλιανού από μεγάλες πέτρινες ψηφίδες, και μια εκπληκτική παραλία. Στην πίσω πλευρά της νησίδας υπάρχει μια φυσική πέτρα ‘’δελφίνι’’ των ντόπιων, τοποθετημένη έτσι ώστε να κοιτά το πέλαγος. Οι δύο κατασκευές (ψηφιδωτό και ‘’δελφίνι’’) είναι δημιουργίες του Σαράντη Κρητικού, που έκανε τις αναστηλώσεις των Βυζαντινών πατητηριών. Η γνωριμία με την ευρύτερη περιοχή, γίνεται περνώντας την στενή λωρίδα γης, πλησιάζοντας με πεζοπορία είκοσι λεπτών την απέναντι παραλία και το ξωκλήσι του Αγίου Φιλήμονος. 

Προς τα ανατολικά το Πέδι, ο τρίτος παραδοσιακός οικισμός του νησιού με την όμορφη ήσυχη αμμουδιά του στον βαθύ ομώνυμο κόλπο που το καλοκαίρι γεμίζει γιοτ και κότερα. Στο Πέδι δείτε το λευκαντιό αριστερά από το λιμανάκι που παλιότερα έπλεναν ρούχα, και βαριά κλινοσκεπάσματα. Από εδώ υπάρχει δυνατότητα να πάτε στις μοναχικές παραλίες Νανού, Άγ. Μαρίνα με την νησίδα και το ομώνυμο εκκλησάκι της, και Άγ. Γιώργη Δυσάλωτου. Στην τελευταία, εκτός της πανέμορφης παραλίας, μπορείτε με εξοπλισμό, να αναρριχηθείτε στην ορθοπλαγιά με την μεγάλη ζωγραφιστή σημαία, 200 μέτρα ψηλά, που έφτιαξαν το καλοκαίρι του 1997 κατόπιν παροτρύνσεων των ψαράδων,  ο Τζώρτζης Μηλιάς και ο Άρης Θεοδωρόπουλος έπ’ ευκαιρίας της πρώτης ανάβασης της μεγάλης διαδρομής ‘’Βασίλης Μηλιάς’’. Αυτή είναι μεγάλη και δύσκολη, όμως υπάρχουν χαραγμένες νέες μικρότερες, πιο εύκολες. Info: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

Το λαμπρό παρελθόν, σκιάζεται, από ένα καλοκαιρινό παρόν με αβέβαιο μέλλον. Αν εξαιρέσουμε τον καλοκαιρινό τουρισμό, μια ουσιαστικά καινούρια δραστηριότητα των κατοίκων, που οφείλεται στις ημερήσιες εκδρομές της ‘’ξεχειλισμένης’’ Ρόδου, φέρνοντας στην Σύμη 350.000 χιλιάδες επισκέπτες, και τα 2 ιχθυοτροφεία που λειτουργούν, οι ‘’παλιές’’ δραστηριότητες στο νησί με τα  θαυμάσια έργα παραδοσιακής ξυλογλυπτικής, του Μιχάλη του Μισσού, και την διάσημη ναυπηγική τέχνη των Συμιακών κοντεύουν να καταργηθούν. 

Το μοναδικό Ναυπηγείο στο Χαράνι με τους πολύπειρους Ναυπηγομαραγκούς του, είναι χρόνια προβληματικό, και οι λίγοι πια έμπειροι τεχνίτες δουλεύουν περισσότερο για το μεράκι, παρά για το χρήμα. Η σύγχρονη τεχνολογία και οι εισαγωγές από την Τουρκία σκαφών σε λίγο καιρό θα κάνουν ανάμνηση μια τέχνη Αιώνων στην ακριτική Σύμη. Πολύ θετικό για το νησί είναι τα τριακόσια πενήντα παιδιά των σχολείων,  αριθμός που θα ζήλευαν όλα τα νησιά και η ορεινή εγκαταλειμμένη Ελλάδα. Αυτά αποτελούν πιθανόν, το νέο λαμπρό μέλλον της Σύμης.

ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Ιδέα & υλοποίηση μορφής: Άγγελος Σινάνης

Έκταση: 58 τ. χλμ, Ακτογραμμή: 85 χλμ, Υψόμετρο: 0 – 617 μ, Πληθυσμός: 2332 (απογραφή 1991) 2700 το 2000. Νησίδα Νίμος έκταση 5 τ. χλμ, το 1951 είχε 18 κατοίκους, Νησίδα Σεσκλί έκταση 1,8 τ. χλμ, το 1951 είχε 7 κατοίκους. Πηγή Σ.ε.Ε. 1998 σελ19, 21 

Αυτόματος Αριθμός Κλήσης: 22460

ΔΙΑΜΟΝΗ: ‘’Αλίκη’’ 71665, ‘’Νηρεύς’’ 72400, ‘’Μαρία’’ 71311 στον Γιαλό, ‘’Νηρηίδες’’ στο Νημποριό 71784, ‘’Πέδι Beach’’ 71982 στο Πέδι.  Η Ι.Μ. Πανορμίτη διαθέτει ξενώνα σε συμβολικές τιμές 72490, Ι. Μ. Άγ. Αιμιλιανού κάθε χρόνο μετά τις 18 Ιουλίου, διαθέτει υποτυπώδη  ξενώνα σε πανέμορφο τόπο. Συνεννοηθείτε για διαμονή, με τον επιστάτη που μένει στον Γιαλό.

ΚΑΜΠΙΝΓΚ: Στις παραλίες που αναφέρονται πάει μόνο καϊκάκι. Παραλία Νανού, στον Δυσάλωτο, και στον Άγιο Αιμιλιανό. Στα ερημοκλήσια κλασικά στο προαύλιο, και σε όποια ωραία τοποθεσία επιλέξετε. Φεύγοντας όμως μην αφήσετε σκουπίδια.

ΦΑΓΗΤΟ: Από ψάρι, χταποδάκι, και αστακό στα κάρβουνα, μέχρι σπιτικό μουσακά και μεζέδες για ουζάκι. Λαβράκια και τσιπούρες από τις ιχθυοκαλλιέργειες. Υπάρχουν τα πάντα σε μεγάλη ποικιλία. ‘’Νεράιδα’’ στον Γιαλό (κτίριο ΟΤΕ) Μιχάλης Μεγαλούδης  71841, ‘’Καμάρες’’ στο Πέδι Μιχάλης Σκιαθίτης 72016, ψητό ψάρι στην ‘’ταβέρνα του Γιώργου’’ στο Χωριό.

ΑΧΡΕΙΑΣΤΑ: Δήμος: 71302, Α΄ Βοήθειες: 71290, 71316, Αστυνομία: 71111, Συνεργείο – Βουλκανιζατέρ – Ενοικιάσεις: Στο Symi Motorbike Center ο Μιχάλης στον Γιαλό 71926, και στο Πέδι 71954.

ΧΡΗΣΙΜΑ: Αρχαιολογικό μουσείο Σύμης , 71114 κάθε μέρα εκτός Δευτέρας 10.30 – 15.30 / 500 δρχ. Αιγιακό κέντρο σπόγγων στο Γιαλό (από την μεριά του ρολογιού) 71620, αν μείνετε από φιλμ Αλεξοπούλου Ειρήνη στο Γιαλό, αν έχετε μαζί σας διαβατήριο μπορείτε να κάνετε ημερήσια εκδρομή στον Μαρμαρά με το Σύμη Ι - ή το Σύμη ΙΙ, Info 0944194732. Ισχύει απαγόρευση κυκλοφορίας στο λιμάνι για όλα τα τροχοφόρα, από 15/4/01 έως 31/10/01 και ώρες 11.00 / 15.00 & 21.00 / 24.00.

ΠΡΟΣΒΑΣΗ: Με πλοίο από Πειραιά: Κεντρικό Λιμεναρχείο Πειραιά 01 4226000 – 4. Λιμεναρχείο Σύμης 71205. Το πρακτορείο της Δωδεκανησιακής Α. Ν. Ε. SEA LINE, στην ακτή Μιαούλη 33 στον Πειραιά σας πληροφορεί αξιόπιστα για τα δρομολόγια (01 4293240) και σας προμηθεύει εισιτήρια. Ενδεικτικό κόστος από Πειραιά 8000 Δρχ (23.48 EURO) άτομο, 4300 Δρχ (12,62 EURO) Μοτο 250cc. Στον Γιαλό το πρακτορείο Symi Tours 71307, 71689, Fax 72292 αναλαμβάνει τα εισιτήρια επιστροφής. Με ταχύπλοο από Μανδράκι Ρόδου κάθε μέρα στις 09.00 (‘’ΣΥΜΗ Ι’’ & ‘’ΣΥΜΗ ΙΙ’’ προτιμήστε το 2^ο ): Α. Ν. Ε. Σύμης 71373, 34493, 37769, Ενδεικτικό κόστος 2500 Δρχ (7.34 EURO) άτομο, 1500 (4.40 EURO) Μοτο 250 cc.

Με Αεροπλάνο: Μέσω Ρόδου, κρατήσεις και κόστος εισιτηρίου στο 01 9666666, ενδεικτική τιμή μετάβασης για ένα άτομο (ΙΑΝ ’01) 25400 Δρχ (74,54 EURO). Πήγαινε – έλα, για ένα άτομο 50800 Δρχ (149,08 EURO). Ο.Α. Σύμης 71689. Ώρες & Δρομολόγια: ΟΤΕ 144. 

ΒΕΝΖΙΝΑΔΙΚΑ: Υπάρχει Jet Oil στο Πέδι.

ΧΑΡΤΕΣ : Χάρτης Σύμης σε κλίμακα 1: 40.000, TOUBIS, Λ. Βουλιαγμένης 519, Ηλιούπολη Τηλ 01 9923874 - 6. Στο Ταχύπλοο της Διαδρομής Ρόδος – Σύμη υπάρχει χάρτης σε κλίμακα 1: 40.000. ΒΙΒΛΙΑ: Σύμη, η αρχόντισσα του Αιγαίου – Τα πέτρινα πατητήρια της Σύμης – εκδόσεις του Δήμου Σύμης, και Σύμη, ο Βιγλάτορας του Αιγαίου – TOUBIS. Στο βιβλιοχαρτοπωλείο του Σαράντη Κρητικού στον Γιαλό, θα βρείτε τα πάντα για την τοπική ιστορία, τα πέτρινα πατητήρια και φυσικά χάρτες 72240.

ΛΕΣΧΕΣ ΜΟΤΟΣΥΚΛΕΤΑΣ: Πληροφορίες για το ταξίδι σας, όλο το χρόνο, βρίσκετε στους ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΕΡΙΗΓΗΤΕΣ - Σύλλογος Μοτοσικλετιστών - Ελάτη Τρικάλων  - τ.κ. 42032  Πύλη, Τηλ - Fax: 0434 71826.

Περισσότερες Πληροφορίες για την ΣΥΜΗ αντλήστε από την Ενδεικτική Αρθρογραφία – Βιβλιογραφία:

• Σύμη / Ι. Μ. Χατζηφώτη / εκδόσεις Toubis
• Σύμη / Η αρχόντισσα του Αιγαίου / έκδοση Δήμου Σύμης
• Τα πέτρινα πατητήρια της Σύμης / Σαράντης Στ. Κρητικός / έκδοση Δήμου Σύμης
• Μεταβατική περίοδος 1945 – 47 / Μαν. Α. Ησυχου / ένθετο 7 ημέρες / Εφημ. Καθημερινή 30/9/97
• Η εκκλησία των Δωδεκανήσων / Εμμανουήλ Δ. Παπαϊωάννου / ένθετο 7 ημέρες. Εφημ. Καθημερινή 30/11/97
• Αρχαιολογικός Άτλας του Αιγαίου / Υπουργείο Αιγαίου – Πανεπιστήμιο Αθηνών 1999.
• Το Αιγαίο / Επίκεντρο Ελληνικού πολιτισμού / Μέλισσα
• Ελληνική Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική / Μέλισσα τομ ΙΙΙ