ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΑ (3744 λέξεις)

ΝΗΣΟΣ ΚΑΣΟΣ

Κείμενο - Διαφάνειες: Άγγελος Σινάνης e – mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

© Ιανουάριος 2001 

Άγονη γραμμή με το ‘’Βιτσέντζος Κορνάρος’’ σκεφτόμουν, όταν για πολλοστή φορά το λιμεναρχείο δεν γνώριζε την ώρα κατάπλου του πλοίου, το οποίο σε κανονικές συνθήκες, αναχωρούσε σαφέστατα στις επτά το απόγευμα και στις δέκα, άντε δώδεκα, το μεσημέρι ήταν στην Κάσο, αφού έπιανε Μήλο – Άγ. Νικόλαο – Σητεία. Δεκαεπτά ώρες είναι πολλές, αλλά προσωπικά όχι μόνο αποζημιώθηκα, αλλά ένιωσα τόσο όμορφα στο νησί κοντά στους φιλόξενους κατοίκους του, που είμαι βέβαιος, ότι θα συνεχίσω να πηγαίνω. 

Η Κάσος είναι το νοτιότερο νησί του συμπλέγματος των Δωδεκανήσων αγκαλιασμένη από το Καρπάθιο πέλαγος, μόλις 3 ν.μ. από την Κάρπαθο. Νησί κατεξοχήν βραχώδες και ορεινό ιδανικό για ήσυχες βόλτες στους παρθένους από ‘’τουριστική ανάπτυξη’’ μικρούς οικισμούς της. Το κέντρο της ζωής στο νησί είναι τα λιμάνια, στο Φρυ, και τον Εμπορειό που γνώρισαν μεγάλες δόξες όταν η Κάσος λογαριάζονταν σαν αξιόλογο ναυτικό κέντρο. Η ‘’Μπούκα’’ λίγο πιο κάτω από το Φρύ, με όλα τα καΐκια του νησιού στην αγκαλιά της, και τον μητροπολιτικό ναό του Αγίου Σπυρίδωνος. Μοιάζει με ζωγραφιά όμως είναι αληθινό λιμανάκι που κάθε πρωί οι ψαράδες πουλούν τα γεννήματα της θάλασσας. 

Δίπλα στα παλιά σπίτια καπεταναίων, το τελωνείο, η δημογεροντία, όλα πετρόχτιστα αποπνέουν έναν αέρα μοναξιάς. Μοναξιά, που τον χειμώνα ή στις αρχές του καλοκαιριού, τότε που οι επισκέπτες είναι λιγοστοί, γίνεται πιο έντονη. Τα μικρά στενά δρομάκια στο Φρυ, το ναυτικό μουσείο, το μνημείο του ολοκαυτώματος – έργο Αναστάσιου Λαζαρίδη –  εμπρός από το δημαρχείο, οι νόστιμες πιτούλες από τον Φούρνο, οι δεκάδες μυρουδιές, απορροφούν τον επισκέπτη, έως ότου αυτός αποφασίσει να βγει στο πέτρινο τοπίο με τις ξερολιθιές και τις δεκάδες αναβαθμίδες. Βγαίνοντας από το Φρυ οι προτομές του Νικολάου και Μηνά Ρεθύμνη θυμίζουν την νεότερη λαμπρή ναυτική παράδοση. Η εταιρεία Ρεθύμνη – Κουλουκουντή με έδρα το Λονδίνο συνέβαλε στην εδραίωση του εμπορικού μας στόλου από το 1924…...

Ιστορία γραμμένη στην θάλασσα αφού ακόμη από τους προϊστορικούς χρόνους οι Μινωίτες πλέοντας προς την Ανατολή συναντούν στην πορεία τους την Κάσο, και στην περιοχή Χέλατρος ιδρύουν ναυτικό και εμπορικό κέντρο. Ο Όμηρος αναφέρει στην Ιλιάδα ότι η Κάσος μαζί με τέσσερα ακόμη νησιά των Δωδεκανήσων παίρνει μέρος στον Τρωικό πόλεμο, με ηγέτες τους Ηρακλείδες, Άντιφο και Φίλιππο, με δικά της καράβια, πράγμα που σημαίνει ότι υπήρχε συγκροτημένη ναυτική κοινωνία από τότε. 

Μετά τους Περσικούς πολέμους  βρίσκεται καταχωρημένη στους καταλόγους των φόρων υποτελών νήσων στην Αθηναϊκή Συμμαχία. Στο πέρασμα των αιώνων η Κάσος ακολούθησε την τύχη των Δωδεκανήσων περνώντας κάτω από τις κυριαρχίες, Ρωμαίων, Βυζαντινών, Φράγκων, και στην μεγάλη περίοδο της τουρκοκρατίας.  Αξιοποιώντας τα προνόμια και το ιδιαίτερο διοικητικό σύστημα που εφαρμόστηκε από τον Καπουδάν – Πασά σε 33 υπό την διοίκησή του νησιά – περιλαμβάνεται και η Κάσος – και που τελικά αποτέλεσε ευνοϊκό παράγοντα για την ανάπτυξη του Ελληνικού στοιχείου, και ταυτόχρονα του εμπορίου, παρά τον φόρο που πλήρωναν στην διοίκηση κάθε χρόνο. 

Γρήγορα οι Κασιώτες έγιναν καραβοκύρηδες και ανέπτυξαν μεγάλες εμπορικές σχέσεις με την Αλεξάνδρεια. Καθοριστική για την έκβαση της επανάστασης του ’21 στάθηκαν οι ελληνικές ναυτικές δυνάμεις με τον αξιόλογο στόλο τους, και την οικονομική συμβολή τους. Η Ύδρα το 1766 διαθέτει 200 πλοία ενώ τα Ψαρά το 1790 έχουν 57 με πλήρωμα 850 ναυτικούς. Η ναυτοσύνη και η εργατικότητα των Κασιωτών παρουσιάζεται το 1813 με 40 μεγάλα σκάφη εξοπλισμένα με 480 κανόνια και πλήρωμα 2000 ναύτες, ενώ την παραμονή της επανάστασης έχουν φτάσει τα 100. Στην επανάσταση του ’21 πρώτοι από τους μπροστάρηδες του αγώνα διέθεσαν όλα τους τα πλοία στον αγώνα.    

Η αντίστροφη μέτρηση όμως για την Κάσο είχε αρχίσει. Προηγήθηκε η σφαγή της Χίου το 1822, ενώ το 1824 η επανάσταση στην Μεγαλόνησο πνίγηκε στο αίμα. Τον ίδιο χρόνο, και μετά τις τρομερές καταστροφές που είχαν προξενήσει οι Κασιώτες στον Τουρκοαιγυπτιακό στόλο μπήκε στόχος η καταστροφή της. Οι εκκλήσεις για βοήθεια προς Ελληνική κυβέρνηση, την Ύδρα και τις Σπέτσες, δεν εισακούσθηκαν. Ιούνιος 1824, αρχηγός του αιγυπτιακού στόλου ο Ισμαήλ Γιβραλτάρ, στην αφύλακτη περιοχή Αντιπέρατος αποβιβάζονται 4000 Τουρκαλβανοί. Έγινε φονική μάχη και συνάμα ήρθε το τέλος για όλους τους Κασιώτες τις Κασιώτισες και τους Κρητικούς υπερασπιστές του νησιού. Η βάρβαρη μέρα είχε έρθει. Η ολοκληρωτική καταστροφή της Κάσου τάραξε ιδιαιτέρως τις Σπέτσες και την Ύδρα, οι οποίες έτρεξαν να βοηθήσουν οργανώνοντας την μεγαλύτερη έως τότε κινητοποίηση. Με επί κεφαλής τον ναύαρχο Γεώργιο Σαχτούρη, έφτασαν στις 21 Ιουνίου στην Κάσο για να σκορπίσουν τα εχθρικά πλοία και να σώσουν όσες οικογένειες μπορούσαν. Όμως ήταν αργά. Ο ναύαρχος Σαχτούρης αποβιβάστηκε στην Άγ. Μαρίνα αντικρίζοντας «σπίτια κατακρημνισμένα, κατακαμένα, ανθρώπους δε πολλά ολίγους».

Μερικά χρόνια μετά το ολοκαύτωμα, όσοι ξενιτεμένοι Κασιώτες μπορούν, επιστρέφουν στην αγαπημένη τους γη, και πολύ σύντομα για τα μέτρα της εποχής – 1840 –‘43 – ξαναζωντανεύουν το νησί και τον στόλο του. Εβδομήντα πέντε καράβια είναι μια πραγματική απογείωση και κερδοφορία των εμπορικών δραστηριοτήτων που έρχεται στα μέσα του 18^ου Αι. Στην θάλασσα η Κάσος με την Ρόδο, όπως η  Ύδρα, οι Σπέτσες και τα Ψαρά κυριαρχούν από το τέλος του 18^ου Αι, αφού διαθέτουν αξιόλογους στόλους, που στο μεγαλύτερο μέρος κατασκευάζονται από τους ίδιους, στα ναυπηγεία των νησιών. 

Τα επόμενα χρόνια η οικονομία και το πνευματικό επίπεδο ανθίζουν και τα πρώτα σχολεία κτίζονται το ένα μετά το άλλο. Πρώτα στην Παναγία μετά το 1843, στο Φρυ το 1860, και στην Αγιά Μαρίνα το 1866. Συγχρόνως λειτουργούν ιδιωτικά σχολεία, Παρθεναγωγεία και Ναυτική σχολή το 1856 με περίφημους δασκάλους που διδάσκουν ακόμη και Αγγλικά. Το 1859 πολλοί Κασιώτες μετανάστευσαν στην Αίγυπτο και εργάστηκαν στο τεράστιο έργο διάνοιξης της διώρυγας του Σουέζ. Ο πρώτος πλοηγός που την διέσχισε το 1869 ήταν Κασιώτης, όπως επίσης Κασιώτης ήταν και ο πλοηγός που πρώτος διέσχισε την διώρυγα του Παναμά το 1914. 

Η άνετη και ποιοτική ζωή των Κασιωτών πηγαίνει καλά έως ότου εμφανίζονται τα πρώτα ατμοκίνητα καράβια. Μετά από λίγες δεκαετίες τα ιστία καταρρέουν, και μαζί με αυτά, η οικονομική άνθηση του νησιού. Μοναδικός δρόμος για συνέχεια της ανάπτυξης ο ξενιτεμός της εργατικότητας και της ναυτοσύνης, πράγμα που είχε σαν αποτέλεσμα, την εγκατάλειψη του νησιού μεν, την ανάδειξη των Κασιωτών και στο εξωτερικό δε, όπου πραγματικά διέπρεψαν. Φανταστείτε ότι η έναρξη του Β’ Π.Π. βρίσκει τους Κασιώτες να έχουν φτιάξει μια ναυτική δύναμη που ισοδυναμούσε με το ένα πέμπτο του συνόλου του Ελληνικού εμπορικού στόλου, επανδρωμένο κυρίως με Κασιώτες ναυτικούς. Το 1947 το ποσοστό ανέβηκε στο δυσθεώρητο ένα τρίτο. Μια τεράστια οικονομική δύναμη που η μικρή Κάσος συνέβαλε σημαντικά, και τελικά ανέδειξε μετέπειτα την γνωστή στις μέρες μας Ελληνική ναυτιλία. 

Ανεβαίνοντας περνάτε την εκκλησία του Άγ. Γεωργίου του Κουντουαλιώτη και την διασταύρωση (δεξιά) προς Άγ. Μαρίνα. Συνεχίστε (αριστερά) την ασφαλτοστρωμένη διαδρομή μέχρι το τέλος του δρόμου όπου στα δεξιά σας ο τσιμεντόδρομος σας οδηγεί στον ‘’αη Γιώργη της χαδιές’’. Φωλιασμένο στην άγρια ομορφιά του Κασιώτικου τοπίου, το Σταυροπηγιακό συγκρότημα του Μοναστηριού του Αγίου Γεωργίου προσφέρει στον επισκέπτη μια ανάσα δροσιάς. Στο πανηγύρι των βοσκών που γίνεται την άνοιξη – 23 Απριλίου ή την Δευτέρα του Πάσχα - έρχονται πολλοί προσκυνητές που διανυκτερεύουν στα κελιά που υπάρχουν για τους επισκέπτες. Η διαφορά με τα άλλα πανηγύρια στο νησί ήταν ότι τα παλιά χρόνια γινόταν ένα είδος ιπποδρομιών. Όσοι διέθεταν καλά μουλάρια συναγωνίζονταν ποιος θα φτάσει πρώτος. Ο νικητής, μπαίνοντας στον περίβολο της Μονής άκουγε επαινετικές μαντινάδες. Αυτό ήταν το βραβείο. 

Βγαίνοντας από την μονή κατευθυνθείτε δεξιά προς το αρχαίο λιμάνι της Χελάτρου. Αγνοήστε τον μικρό χωματόδρομο στα αριστερά σας, και σύντομα θα βρεθείτε στην Χέλατρο και την Τράπεζα. Δύο σημεία που εκτός από το έντονο αρχαιολογικό ενδιαφέρον προσφέρουν και πεντακάθαρη, απόμερη και ήσυχη παραλία για κολύμπι. Η μακρινή του νησιού. Στο ερευνητικό πρόγραμμα που άρχισε το 1980 ο Μανόλης Μελάς και ο Νίκος Παπαγεωργίου επισημάνθηκαν απομεινάρια από τέσσερις σχετικά μικρούς σε έκταση οικισμούς. Τα υψώματα κοντά στο λιμάνι, τόσο στην παραλία όσο και στην ενδοχώρα, παρουσίασαν σημάδια κατοίκησης μινωικής εποχής. 

Φεύγοντας από τον αρχαιολογικό χώρο της Χελάτρου στρίψτε δεξιά στον αγνοημένο από πριν χωματόδρομο, και ακολουθήστε τον έως τα πρώτα σπιτάκια – στάνες – μητάτα στην τοπική διάλεκτο. Προσέξτε λίγο τα σκυλιά αν και εκεί κοντά βρίσκετε ο Γιώργος Αστράς – ο βοσκός – και θα σας ακούσει. Το πιθανότερο να σας προϋπαντήσει. Αν είστε τυχεροί θα δοκιμάσετε αγνό καϊμάκι ‘’δρύλα’’, ή το νοστιμότατο και σπάνιο βούτυρο επεξεργασμένο σε ειδική γιαυτό δερμάτινη θήκη, ‘’καούλι’’ αντίστοιχα, των ντόπιων. Ο Γιώργος Αστράς μου επιβεβαίωσε τους εμπορικούς δεσμούς του νησιού με την Κρήτη αφού στην αγορά της, διοχετεύονται πολλά από τα κοπάδια που βόσκουν στην Κάσο. 

Η ανησυχία του μάλιστα ήταν μεγάλη, αφού οι έμποροι ακόμη δεν φάνηκαν. Στο νησί ζουν πάνω από 20.000 αγριοκάτσικα πράγμα που έχει σαν αποτέλεσμα την ερημοποίηση του φυσικού οικοσυστήματος. Ο ξάδελφός του, Μανώλης Αστράς, που συνάντησα στην Χέλατρο να βγάζει υπομονετικά από το πηγάδι νερό για τα ζωντανά του, μου ανέφερε το πρόβλημα της έλλειψης νερού. Οικολογικές ανησυχίες, με τόσες χιλιάδες ζώα, μάλλον δεν ταιριάζει – σκέφθηκα. Δίπλα στην Κάσο στην νησίδα Αρμάθια που η ελεύθερη βόσκηση έχει σταματήσει εδώ και 30 χρόνια η βλάστηση επανέρχεται σιγά – σιγά σε φυσιολογικά επίπεδα. Περιδιαβαίνοντας τα μικρά δρομάκια του οικισμού φτάνετε στο απέριττο εκκλησάκι της Παναγίας Ελερούς. Και από εκεί, η ματιά προς το πέλαγος, φτάνει με καθαρό καιρό ως και τα ψηλά βουνά της Μεγαλονήσου. 

Η συνέχεια του χωματόδρομου βγάζει πάλι στον κεντρικό ασφαλτοστρωμένο δρόμο και αφού περνά τις μάντρες από ξερολιθιά, κατηφορίζει προς Αγία Μαρίνα. Πριν καλά – καλά μπείτε στο χωριό είναι δύο εκκλησάκια, Άγ Χαράλαμπος και Άγ. Παντελεήμων Πατέλη, Εκεί στρίψτε αριστερά και περνώντας την μεγάλη εκκλησία του Αγίου Φανουρίου με το πανέμορφο μπλε – άσπρο χρώμα κατηφορίστε στον χωματόδρομο όσο πηγαίνει το μικρό ελαφρύ εντουράκι σας. Μετά συνεχίστε με τα πόδια έως ότου στα αριστερά σας δείτε μια ξύλινη πόρτα. Δρασκελίστε την ξερολιθιά και μπείτε στο ανηφορικό μονοπάτι που οδηγεί στην περίφημη Ελληνοκαμάρα σε υψόμετρο 300 μ. Την ίδια εποχή που η Κάσος έστειλε στον Τρωικό πόλεμο τα πλοία της, χτίζονται τα πελασγικά τείχη που περιβάλουν και προστατεύουν την σπηλιά, την Ελληνοκαμάρα. Στο περιβάλλοντα αρχαιολογικό χώρο βρέθηκαν πίνακες της γραμμικής Α και Β, γραμμικής που σήμερα ίσως αποτελεί την απάντηση στον δίσκο της Φαιστού. 

Ίσως να ήταν ιερό, ίσως κατοικία, όμως σίγουρα στα νεώτερα χρόνια, εδώ βρήκαν καταφύγιο – κρησφύγετο τα γυναικόπαιδα κατά την Τουρκοαιγυπτιακή εισβολή στο νησί τον Ιούνιο του 1824. Μπαίνοντας μέσα στην ολόδροση σπηλιά – να έχετε φακό – είναι βέβαιο ότι θα εντυπωσιασθείτε από τους ογκόλιθους, τα σκάμματα, και το παράξενο τοίχο με τις τετράγωνες – σαν μικρά παράθυρα – τρύπες. Ο Ήλιος τρυπώνει από όποια χαραμάδα της τειχοποιίας, δίνοντας στο εσωτερικό της σπηλιάς μια σχεδόν απόκοσμη όψη. Από έξω έχετε πολύ καλή θέα στην απέναντι νησίδα Αρμάθια, και στην παραλία της Αντιπέρατου, όπου έγινε η αποβίβαση την αποφράδα ημέρα. 

Ανηφορίζοντας χίλια – χίλια πεντακόσια μέτρα πιο ψηλά φτάνεται στο ανεκμετάλλευτο σπήλαιο Σελλάι.  Το σπήλαιο βρίσκεται σε βάθος τριάντα μέτρων και διατηρεί θαυμάσια σταλαγμιτική  & σταλακτιτική διακόσμηση στην μοναδική του αίθουσα ύψους τεσσάρων και πλάτους οκτώ μέτρων. Προτιμήστε να έχετε παρέα κάποιον ντόπιο, αφού η επίσκεψη σε αναξιοποίητο σπήλαιο και μάλιστα σε τέτοιο βάθος, θέλει και κατάλληλο εξοπλισμό, και γνώση. Τουλάχιστον ενημερώστε κάποιον ντόπιο για την πρόθεση σας.

Μπαίνοντας στην Αγία Μαρίνα στα αριστερά σας ορθώνεται το παλιό σχολείο. Ο δάσκαλος Μηνάς Περσελής, ευχάριστος στην κουβέντα του, θα σας αναφέρει πολλά για την ιστορία του τόπου, και κυρίως, την χλωρίδα του, αφού κυριολεκτικά έχει ‘’οργώσει’’ σπιθαμή προς σπιθαμή όλο το νησί. Ότι είδε στις βουνοκορφές και τις παραθαλάσσιες περιοχές, το κατέγραψε με την πένα και τον φωτογραφικό του φακό.

Το εμπλούτισε με άγνωστα λαογραφικά στοιχεία από την Κασιώτικη παράδοση ακόμη και από την πρακτική ιατρική, και παρέδωσε ένα θαυμάσιο βιβλίο – λεύκωμα στον αναγνώστη που θέλει να μάθει για τους καταπληκτικούς σε ποικιλία ανθισμένους πληθυσμούς της Κάσου. Τα Αγριολούλουδα της. Δείτε στην Αγία Μαρίνα την εκκλησία Του Σταυρού και εκεί προς την έξοδο του χωριού το ερειπωμένο αρχοντικό. Η Αγία Μαρίνα γιορτάζει στις 17 Ιουλίου, και στο πανηγύρι της, οι ντόπιοι φορούν τις τοπικές παραδοσιακές τους φορεσιές, δίνοντας έτσι ένα χρώμα ανεπανάληπτο, που σπάνια συναντά κανείς στους σύγχρονους καιρούς μας. 

Κατηφορίζοντας ο δρόμος προς το αεροδρόμιο στρίβει αριστερά με κατεύθυνση την Αντιπέρατο, περνώντας από το εκκλησάκι του Αγίου Κωνσταντίνου και Ελένης, την δεύτερη ‘’πλαζ’’ της Κάσου. Όμορφη περιοχή, με το ηρώο να θυμίζει στους νεώτερους τις μνήμες των παλιών.

Ο κεντρικός δρόμος θα σας φέρει σύντομα στο Αρβανιτοχώρι με τα θαυμάσια αρχοντικά πολλά από τα οποία ανακαινίζονται. Μεταξύ τους βρίσκονται μερικά από τα ομορφότερα δείγματα παραδοσιακής αρχιτεκτονικής της Κάσου αλλά και ολόκληρης της Δωδεκανήσου. Το αρχοντικό Παπαδάκη και το αρχοντικό του Πατριάρχη της Ελληνικής εμπορικής ναυτιλίας Μανώλη Κουλουκουντή που γεννήθηκε στην Κάσο στις 12 Νοεμβρίου του 1898 είναι δύο από αυτά. Επίσης ο θαυμάσιος ναός του Αγίου Δημητρίου με τις καμάρες. Εκεί, στις αυλές των σπιτιών θα δείτε πανέμορφα παρτέρια με λουλούδια  - αλιτάνες - παλιούς φούρνους που ψήνουν ακόμη και σήμερα ψωμί ή φαγητό στο ταψί, στέρνες – λασσίες – στην ντοπιολαλιά, για το πολύτιμο νερό, και ένα μοναδικό ίσως, κοιμητήριο, που αναδεικνύει ακόμη και στην άλλη διάσταση, την ναυτοσύνη, την καλλιέργεια και τον εξαίρετο πολιτισμό του νησιού.

Ο Εμπορειός το παλιό εμπορικό λιμάνι της Κάσου είναι μόλις ένα χιλιόμετρο από το Φρυ, και διαθέτει την καλύτερη παραλία. Εδώ είναι η θαυμάσια εκκλησία της Γέννησης της Θεοτόκου κτισμένη το 1856 με αξιόλογο τέμπλο και με μια αξιοπρόσεκτη βοτσαλωτή αυλή. Και το εσωτερικό της εκκλησίας είναι διακοσμημένο με όμορφα σχέδια από ασπρόμαυρο βότσαλο ‘’χοχλάκι’’ των ντόπιων με σχηματισμένη την ημερομηνία κτίσεως. Αναζητήστε στο διπλανό καφενεδάκι την κυρία Ζάγορα που έχει τα κλειδιά, και δείτε το εσωτερικό της εκκλησίας. Στην θέση της, υπήρχε βασιλική της οποίας το δάπεδο καλυπτόταν με μωσαϊκό απλής διακόσμησης και σε μικρή απόσταση, υπάρχει έως σήμερα παλαιοχριστιανικό βαπτιστήριο (5^ος – 6^ος Αι). Ρωτήστε στο εστιατόριο του Αντρέα και της Άννας πως μπορείτε να το δείτε ή ζητήστε τον αρχαιοφύλακα, Στέφανο Διακανεστάση να σας πάει ο ίδιος. Η εκκλησία εορτάζει και την γέννηση της Παναγίας και της Ζωοδόχου Πηγής. 

Λίγο πιο πάνω είναι η Παναγία το μικρό χωριουδάκι με την αξιόλογη Παναγία Θεοτόκο κτίσμα του 1770. Οι ντόπιοι αναφέρουν με περηφάνια ότι κάθε πέτρα της στοίχισε μία χρυσή λίρα, ποσό τεράστιο, που όμως αναδεικνύει την οικονομική και πολιτιστική ακμή της εποχής. Απέναντι από την κεντρική είσοδο της εκκλησίας κτίσθηκε το πρώτο σχολείο της Κάσου μετά το 1843. Σήμερα έχει  διαμορφωθεί σε ‘’σάλα’’, για τις ανάγκες της εκκλησίας, και του μεγαλύτερου και παλιότερου Κασιώτικου πανηγυριού, τον Δεκαπενταύγουστο που εορτάζει η Παναγία, και έρχονται αντίστοιχα πολλοί προσκυνητές. Το φαγητό, το κρασί – προσφορά της εκκλησίας - και το γλέντι – από Κασιώτικες κομπανίες - κρατάει μέχρι αργά τη νύχτα με τους ήχους λύρας, βιολιού και λαούτου.       Στα στενά δρομάκια του χωριού θα συναντήσετε αναπάντεχα έξι μικρά εκκλησάκια, το ένα δίπλα στο άλλο, χωρίς κενό ανάμεσά τους. Δίνουν την εντύπωση ότι το ένα στηρίζεται πάνω στο άλλο. 

Ανεβαίνοντας προς το μικρό εκκλησάκι του Αγίου Μάμα στην κορυφή του λόφου νοτιοανατολικά του Φρυ, περνάτε από το Πόλι, την παλιά πρωτεύουσα του νησιού δίπλα σχεδόν από την Αγία Τριάδα, που γιορτάζει τον Ιούνιο, μια από τις πολύ ενδιαφέρουσες εικόνες του νησιού. Στο λόφο δίπλα από το χωριό υπάρχουν ερείπια αρχαίου κάστρου, που μπορείτε άνετα να επισκεφθείτε. Ο χωματόδρομος σε, περίπου έξι χιλιόμετρα, θα σας φέρει στην κορυφή του λόφου απ’ όπου η θέα θα σας κόψει την ανάσα. Το Πόλι, η Παναγία, Ο Ημπορειός, το Φρυ, το Αρβανιτοχώρι, και οι πέντε οικισμοί της Κάσου απλώνονται εμπρός σας. Η νησίδα Αρμάθια στο βάθος και το Καρπάθιο πέλαγος όπου πάει η ματιά σας.  

Βορειοδυτικά όπως κοιτάτε το Φρυ της Κάσου, υπάρχουν τα Κασονήσια. Πολλές μικρές νησίδες όπως το Μακρονήσι, τα Ποντικονήσια, η Λύτρα κ.α. Το μεγαλύτερο και ίσως ομορφότερο είναι τα Αρμάθια. Μόλις 800 μέτρα μήκος και 3 χλμ πλάτος. Εδώ αγκυροβολούσε το καλοκαίρι ο στόλος των Κασιωτών πριν το ολοκαύτωμα. Εκείνα τα χρόνια λειτουργούσαν ορυχεία γύψου και ο τότε Κασιώτικος εμπορικός στόλος, τον μετέφερε μέσω Μαύρης Θάλασσας στην Ρωσία και αλλού. Ζητήστε από τους ντόπιους να σας πάνε με κάποιο καΐκι ως τις θαυμάσιες παραλίες, Μάρμαρα – Καραβοστάσι με τα πρασινογάλαζα νερά, και σκεφθείτε ότι κοντά στο 1920 ζούσαν εδώ πάνω τουλάχιστον 6 οικογένειες. Στο νησί υπάρχουν ερείπια αυτών των αγροτόσπιτων και το ξωκλήσι της Υπαπαντής του Κυρίου. Κύρια ασχολία τους, το ψάρεμα, η κτηνοτροφία και λιγότερο η γεωργία. Τα υπόλοιπα χρειαζούμενα – μην ξεχνάμε ότι εκείνη την εποχή οι οικογένειες ήταν πολυμελείς -  τα έφερναν από την Κάσο (κυρίως αλεύρι, ζάχαρη, ρύζι) μια φορά την εβδομάδα, και αυτό, αν το επέτρεπε ο καιρός. Τα περισσότερα (όσπρια, πατάτες, κρεμμύδια) τα καλλιεργούσαν στο νησάκι. Αυτά που παρήγαγαν (γάλα, βούτυρο, κρέας, αλάτι) τα πουλούσανε αντίστοιχα στην Κάσο.

Εκείνη την εποχή, η Κάσος, και όλα τα Δωδεκάνησα, ήταν υπό την εξουσία των Ιταλών που κράτησε σχεδόν 31 χρόνια. Από την κατάληψή της τον Μάϊο του 1912 έως το 1943 που ήρθαν οι γερμανοί.Ο αρχικός ενθουσιασμός των Δωδεκανησίων το 1912 υπέρ των ελευθερωτών – από τους Οθωμανούς – Ιταλών γρήγορα καταλήγει σε απογοήτευση. Το Ιταλικό πρόγραμμα που άρχισε το 1923 περιλάμβανε ότι δεν είχαν σκεφθεί οι Τούρκοι. Με την πρόφαση του κτηματολογίου κρατικοποιήθηκαν όλα τα ‘’δάση’’ που πριν ανήκαν σε κοινότητες ή στην εκκλησία, με προσχήματα την προστασία των ‘’δασών’’ οι αγρότες έχαναν σιγά – σιγά και τα κτήματα και τα ζώα αφού υποχρεωνόταν σε βαριά πρόστιμα. Η εισαγωγή της Ιταλικής γλώσσας σαν υποχρεωτικό μάθημα σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης και ο διορισμός δασκάλων της εμπιστοσύνης των Ιταλικών διοικήσεως ήταν λίγα από αυτά που έγιναν στην Ιταλική κατοχή. Επτά Μαρτίου 1948έγινε η επίσημη ύψωση της Ελληνικής σημαίας πάνω στον ανεμόμυλο του Αντώνη του Μικρού. Η Κάσος μαζί με όλα τα Δωδεκάνησα ενσωματώνεται στην Ελλάδα, και από τότε, εγκαταλείπεται ασυγχώρητα στην τύχη της. 

Σήμερα που οι οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες έχουν αλλάξει και όλοι μιλούν για αποκέντρωση και ανάπτυξη νησιωτικών και ορεινών αντίστοιχα περιοχών, η πολιτεία θα πρέπει να στηρίξει τις ιδέες της με περισσότερη σοβαρότητα από ότι στο παρελθόν. Είναι ανεπίτρεπτο τα μόλις τρία μίλια που την χωρίζουν από την υπέρ - ανεπτυγμένη Κάρπαθο και ενώ έχει το ίδιο μέγεθος με την Σύμη, να είναι τόσο απόμακρη η σκέψη της ανάπτυξης. Μια ανάπτυξη που την ζητούν εναγωνίως οι εναπομείναντες άνθρωποι.

Οι άνθρωποι της Κάσου, που είναι εδώ για να μιλήσουν στον επισκέπτη που ενδιαφέρεται, και ας είναι ακόμη και μόνος. Ο Αλέκος Διακολιός που με τις ζωγραφιές του συνεχίζει να ταξιδεύει στην θάλασσα που τόσο αγάπησε. Καταγράφει τα πάντα με τα πινέλα του πάνω σε παλιούς ταμπλάδες, κυρίως θέματα που αντλεί από την θάλασσα την Κάσο, και τα καράβια. Οι ψαράδες ευχάριστοι, διηγούνται ιστορίες με χιούμορ στο καφενεδάκι του Ματθαίου που ανοίγει από τις 6 το πρωί. Ο Κάπτα - Μόρφης παίρνει την σκυτάλη με ιστορίες για φουρτούνες και μποφώρια. Οι προβληματισμοί για το μέλλον του νησιού από τον δραστήριο Δήμαρχο Γιώργο Κακομανώλη, και τόσα άλλα που βλέπει, και ακούει ο επισκέπτης.

Το ταξίδι σημαίνει πολλά. Στο κάτω – κάτω πως θα συνθέσουμε το τελικό σχήμα, το πάζλ ας πούμε της ματαιότητας, αν προηγουμένως δεν έχουμε ακούσει κελαιδίσματα πουλιών, μυρωδιές θάλασσας ή δάσους, διαφορετικές συμπεριφορές πολιτισμό και εν τέλει κουλτούρα; Τα πάντα στην Κάσο φέρνουν τον άνθρωπο στις πραγματικές του διαστάσεις. Ίσως αυτό και μόνο να αξίζει το ταξίδι μας έως εκεί. Η ευχή πάντως είναι, να γεμίσει το νησί επισκέπτες. Είναι σίγουρο ότι δεν θα μετανιώσουν. 

ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Ιδέα & υλοποίηση μορφής: Άγγελος Σινάνης

Έκταση: 66 τ. χλμ, Ακτογραμμή: 50χλμ, Υψόμετρο: 0-601 μ, Πληθυσμός: 1088 κατ. (απογραφή 1991).

Αυτόματος Αριθμός Κλήσης: 0245

ΔΙΑΜΟΝΗ: Στο Φρυ λειτουργούν λίγα ενοικιαζόμενα δωμάτια, Δημοτικός Ξενώνας & Ξενοδοχεία: ‘’Άνεσις’’ 41234, ‘’Αναγέννησις’’  41495. Στο Αρβανιτοχώρι λίγα ενοικιαζόμενα. Το μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου στις Χαδιές διαθέτει ξενώνα.

ΚΑΜΠΙΝΓΚ: Στα ερημοκλήσια στο προαύλιο, και σε όποια ωραία τοποθεσία επιλέξετε. Μην αφήσετε σκουπίδια.

ΦΑΓΗΤΟ: Ταβέρνες στο Φρυ – ‘’ο Μύλος’’, στον Εμπορειό  ‘’Ζάγορα & ‘’Μαστραντρέας – Άννα’’, στο Αρβανιτοχώρι η ‘’Μαρούκλα’’, καφενεία σε όλα τα χωριά τους καλοκαιρινούς μήνες. Δοκιμάστε τα πιο μικρά και νόστιμα παραδοσιακά ντολμαδάκια που έχετε δει. Επίσης το κατάμαυρο ‘’σουπιοπίλαφο’’. Ξεχωριστό λόγω θέσης (στο Φρυ, στην ‘’Μπούκα’’) είναι το καφενείο του Κώστα Ματθαίου. Θυμηθείτε την γεύση του ψωμιού, δοκιμάστε κουλούρες και πιτούλες στον φούρνο της Ηρώς Ιερομονάχου στο Φρυ.

ΑΧΡΕΙΑΣΤΑ: Δήμος: 41277, Α΄ Βοήθειες: 41333, Αστυνομία: 41222, Συνεργείο – Βουλκανιζατέρ – Ενοικιάσεις: Οικονόμου Φραγκίσκος: 41746.

ΧΡΗΣΙΜΑ: Παλιός Κασιώτης ναυτικός ο Αλέκος Διακολιός διατηρεί ένα πανέμορφο κατάστημα στο Φρυ. Εκεί εκτός από αυθεντικές ζωγραφιές του ιδίου, θα βρείτε χάρτες και βιβλία για την Κάσο 2245041534. Σύμφωνα με πληροφορίες υπάρχουν αρκετά άγνωστα ενάλια σπήλαια, που κανείς δεν γνώριζε που ακριβώς είναι. Όσοι πάντως ψαρεύουν, θα μείνουν ευχαριστημένοι από την απόδοση, αφού η Κάσος σε όλο το μήκος της ακτογραμμής της, θεωρείται πλουσιότατος ψαρότοπος.

ΠΡΟΣΒΑΣΗ: Με πλοίο: Κεντρικό Λιμεναρχείο Πειραιά 01 4226000 – 4. Λιμεναρχείο Κάσου 0245 41288. Τοπρακτορείο της εταιρείας sea lines, στην ακτή Ποσειδώνος 30 Α στον Πειραιά σας πληροφορεί αξιόπιστα για τα 3 δρομολόγια την εβδομάδα (01 4274009 – 10, 4112152, 4110231) σας προμηθεύει εισιτήρια, και ταξιδεύετε με την ΛΑΣΙΘΙΩΤΙΚΗ Α.Ν.Ε. (L.A.N.E.). Κόστος 7-8000 Δρχ (20,54 – 23,48 EURO) άτομο 3200 Δρχ (9,39 EURO) Μοτο 250cc. Στην Κάσο το πρακτορείο Βρεττός αναλαμβάνει τα εισιτήρια επιστροφής 0245 41234, Fax 41730. Υπάρχουν και δύο ανταποκρίσεις από Κάρπαθο: στα Πηγάδια στο Πρακτορείο Μαλόφτη 0245 22148, Fax 22754, και στο Διαφάνι στο πρακτορείο Ορφανός 0241 51410, Fax: 51316.

Με Αεροπλάνο: Τις περισσότερες φορές μέσω Ρόδου, όπου αλλάζετε αεροπλάνο. Κρατήσεις και κόστος εισιτηρίου στο 01 9666666, ενδεικτική τιμή μετάβασης για ένα άτομο (ΙΑΝ ’01) 25000 Δρχ (73,37 EURO). Πήγαινε – έλα, για ένα άτομο 50000 Δρχ (146,74 EURO). Ο.Α. Κάσου 41555. Πληροφορίες για όλα τα τηλέφωνα τοπικών αεροδρομίων, και τις ώρες πτήσης, 01 9363363. Ώρες & Δρομολόγια: ΟΤΕ 144.

ΒΕΝΖΙΝΑΔΙΚΑ: Στο χωριό Παναγία υπάρχει ΕΚΟ. Αν έχετε γεμίσει στον Πειραιά ή αλλού, δεν θα αντιμετωπίσετε πρόβλημα.

ΧΑΡΤΕΣ: Χάρτης Καρπάθου – Κάσου σε κλίμακα 1: 120.000, με μεγαλύτερο βάρος στην Κάρπαθο από την εταιρεία TOUBIS,  Λ. Βουλιαγμένης 519, Ηλιούπολη Τηλ 01 9923874 - 6. Χάρτης Κάσου από τις εκδόσεις Ηλίανθος, Ρεθύμνου 13, Πεδίο Άρεως, Αθήνα Τηλ 01 8838398. Στην Κάρπαθο υπάρχει ο πολύ καλός Freytag & Berndt σε κλίμακα 1: 75.000 που δεν εντοπίσθηκε στην Αθήνα ή την Θεσσαλονίκη. Αντιπρόσωπος της εταιρείας παραμένει ο ΕΥΣΤΑΘΙΑΔΗΣ: Ακαδημίας 84, Αθήνα 01 3837439.

ΒΙΒΛΙΑ: Στον σύλλογο των εν Ελλάδι Κασίων θα ρωτήσετε και θα εξυπηρετηθείτε για την βιβλιογραφία του νησιού. Γ΄ Σεπτεμβρίου 56 – τ.κ. 104 33 Αθήνα 01 8830606, Κος Φραγγούλης Ιωάννης 0972128707.

ΛΕΣΧΕΣ ΜΟΤΟΣΥΚΛΕΤΑ : Πληροφορίες για το ταξίδι σας, όλο το χρόνο, βρίσκετε στους ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΕΡΙΗΓΗΤΕΣ - Σύλλογος Μοτοσικλετιστών - Ελάτη Τρικάλων - τ.κ. 42032  Πύλη, Τηλ - Fax: 0434 71826.

Περισσότερες Πληροφορίες για την ΚΑΣΟ αντλήστε από την Ενδεικτική Αρθρογραφία – Βιβλιογραφία:  

• Ποια είναι η Κάσος / Α. Μ. Σοφού / ένθετο 7 ημέρες / Εφημ. Καθημερινή 9/6/96
• Άξιοι Θαλασσινοί / Μίνου Δ. Κομνηνού / τόμος ΙΓ’ Δωδεκάνησα / Εφημ. Καθημερινή 9/6/96
• Το χρονικό του ολοκαυτώματος / Κώστα Καντά / τόμος ΙΓ’ Δωδεκάνησα / Εφημ. Καθημερινή 9/6/96
• Μια αρχέγονη ναυτική παράδοση /  Μανόλη Μελά / ένθετο 7 ημέρες / Εφημ. Καθημερινή 9/6/96
• Ιταλοκρατία στα Δωδεκάνησα / Ζαχαρία. Ν. Τσιρπανλή / ένθετο 7 ημέρες / Εφημ. Καθημερινή 30/9/97