ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ (6920 λέξεις)

ΝΗΣΟΣ ΣΑΜΟΘΡΑΚΗ αρχ. Σαόννησος ή Σαώκις - Ομηρική Υλυέσσα

Κείμενο - Διαφάνειες: Άγγελος Σινάνης e – mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

© Φεβρουάριος 2003

Στο νησί όλων των καιρών

Ο επίγειος παράδεισος της ακριτικής Σαμοθράκης, με τα δάση, τα άφθονα κρυστάλλινα νερά, τους επιβλητικούς καταρράκτες αλλά και την υδροκίνηση, την παραδοσιακή αρχιτεκτονική, σε συνδυασμό με τους αξιόλογους, αρχαιολογικούς χώρους είναι ένας προορισμός που θα ενθουσιάσει τους φυσιολάτρες, αλλά και όσους αντικρίζουν με θετική διάθεση την αχλή και τα σπαράγματα της αρχαίας ιστορίας ενός τόπου. 

Ο χωματόδρομος από την Μαρώνεια προς τον αρχαιολογικό χώρο Μεσημβρία Ζώνη σε πολλά σημεία είναι άσχημος, αλλά αποζημιώνει με το παραπάνω λόγω της γειτνίασης με την θάλασσα και την αλμύρα. Μέσα στην καλοκαιρινή ζέστη είναι προτιμότερο να οδηγήσετε από εδώ – σύντομα άλλωστε θα ασφαλτοστρωθεί – μέχρι την Αλεξανδρούπολη. Από τον χώρο της Μεσημβρίας φαίνεται ολοκάθαρα ο ψηλός ορεινός όγκος της Σαμοθράκης, ανάλογα δε τους αέρηδες είναι και η ομίχλη στην κορυφή του ή στα παράλια.

Αυτή η άχλη που όσο πλησιάζετε στο νησί τόσο προκλητική και μυστηριώδης γίνεται. Το βουνό της, Φεγγάρι ή ΣΑΟΣ, υψώνεται ανάμεσα στην θάλασσα και στον ουρανό στα 1611 μ και είναι μετά τις κορφές της Κρήτης και την Εύβοιας το ψηλότερο βουνό σε νησί του Αιγαίου. Πολύ κοντά από την Αλεξανδρούπολη - μόλις εικοσιτέσσερα ν. μίλια - ανάλογα το πλοίο, δύο το πολύ δυόμισι ώρες, σας υποδέχεται η Καμαριώτισσα, το λιλιπούτειο οργανωμένο χωριουδάκι – λιμάνι του νησιού. Ανεπτυγμένη τα τελευταία χρόνια με πολλά ενοικιαζόμενα δωμάτια, ταβέρνες – μπαράκια πολλές εξυπηρετήσεις για τον ταξιδιώτη – περιηγητή που αρχικά ίσως ξεγελαστεί φέρνοντας στο μυαλό του ένα πολύβουο χωριό Αύγουστο μήνα. 

Φυσικά δεν έχει σχέση με το νησί που αντίκρισα το ’92 πόσο μάλλον το ’87 που ήρθα πρώτη φορά. Όμως η πραγματική χαρισματική δύναμη της Σαμοθράκης κρατιέται ακόμη αλώβητη, κρυφή θάλεγε κανείς, από τα αδιάκριτα βλέμματα αφού παραμένει ίδια, ανέπαφη ακριβώς όπως πριν δεκαπέντε χρόνια. Ίσως να είναι ιδέα μου όμως οι χάρες της – αυτό ισχύει για τα περισσότερα νησιά – δεν αποκαλύπτονται εύκολα. Η ύπαρξη του τυπικού εξοπλισμού για κατασκήνωση θα φανεί εξαίρετη λύση στην αρχή του καλοκαιριού μια που το νησί δεν έχει δεχθεί ακόμη πολλούς επισκέπτες και το δημοτικό κάμπινγκ είναι εντελώς άδειο. 

Το νησί με τα 13 χωριά και τους 8 μικρούς οικισμούς είναι καταπράσινο, πνιγμένο μέσα στην πυκνή βλάστηση που κυριαρχούν οι ελιές, οι καστανιές, τα θαμνόκεδρα, τα πλατάνια, και τα σφενδάμια. Η Σαμοθράκη είναι ίσως το μοναδικό νησί στην Ελλάδα που έχει μεγάλα και σε τόση έκταση πλατανοδάση που φτάνουν ως την παραλία!!. Το πλούσιο σε νερό υπέδαφος που κατηφορίζει από το Σάος, βοηθά τα θαμνοειδή που καλύπτουν με μυρτιές, τσικουδιές, κουμαριές, αγριογκορτσιές, σπάρτα και ρείκια, σχεδόν τα πάντα. Τα δεκάδες επιφανειακά ρυάκια και ποταμάκια είναι καλυμμένα στις όχθες από λυγαριές, φτέρες, μέντες, πικροδάφνες. Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι στον κατάλογο με τα 449 Τοπία Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλους (ΤΙΦΚ), που έγινε από ομάδα ερευνητών του Πολυτεχνείου η Σαμοθράκη παρά το μικρό της μέγεθος έχει καταχωρηθεί με τρία Τοπία. Για να αντιληφθείτε την σύγκριση, ολόκληρος ο νομός Έβρου έχει ένα Τοπίο. Τα Τ.Ι.Φ.Κ. της νήσου είναι το Φαράγγι Γριά Βάθρας (Βαράδες), το Φαράγγι Τστομάρι, και το Φαράγγι του Φονιά.

Η φύση της Σαμοθράκης σε συνδυασμό με τις αρχαιότητες είναι μοναδική και πρέπει να προστατευτεί από την ανεξέλεγκτη κτηνοτροφία και την υπερβόσκηση, αφού ήδη σε πολλά σημεία η βλάστηση κοντεύει να εξαφανιστεί από τα επιδοτούμενα κατσίκια (τα αγριοκάτσικα που υπήρχαν, έχουν εξαφανιστεί εδώ και χρόνια) που περιπλανούνται στις βουνοκορφές, όπως ακριβώς και στην αρχαιότητα. Περισσότερο όμως από τις πραγματικά παραδεισένιες φυσικές ομορφιές της, την βαραίνει μια κληρονομιά ένδοξης ιστορίας τριών χιλιάδων χρόνων. Αποτέλεσε από τους αρχαίους χρόνους φυσικό σημείο έλξης του ταξιδιώτη, του εμπόρου, του καπετάνιου. Μάρτυρες τα εκατοντάδες αρχαιολογικά ευρήματα που οδηγούν από τους προϊστορικούς χρόνους, στην νεολιθική και την εποχή του χαλκού. Στο νησί υπάρχουν διάσπαρτα πελασγικά ίχνη, ενώ ως πρώτος οικιστής του αναφέρεται ο Σάων, γιος του θεού Ερμή (ή του ίδιου του Δία) και κάποιας νύμφης.

Ο Ίωνας Δραγούμης στο βιβλίο του ‘’Σαμοθράκη’’ γράφει: στο νησί με την παλιάπολη που βρήκαν την πάγκαλη πολύτιμη νίκη κουτσουρεμένη από τα χρόνια τα βάρβαρα και την άρπαξαν ξένοι στα ξένα και βρήκαν τα θέμελα πεσμένων ναών και τοίχους, τείχη πελασγικά, ελληνικά και ρωμαϊκά, και τοίχους βυζαντινούς, και πύργους βυζαντινούς και γενοβέζικους, στο νησί όλων των καιρών. 

Αρχές Ιουνίου είναι θαυμάσια για περιήγηση. Πάνω που φεύγει η Άνοιξη αφού πρώτα έχει πλημμυρίσει τα τοπία με μυρουδιές και χρώματα από τα δεκάδες αγριολούλουδα. Οι επισκέπτες λίγοι και στους ντόπιους περισσεύει η ευγένεια, έτσι κι’ αλλιώς. Η Καμαριώτισσα είναι ο οδικός ‘’κόμβος’’ που συνδέει το Βόρειο με το Νότιο τμήμα του νησιού. Ο Νότιος δρόμος οδηγεί στην παραλία Παχιά Άμμο, όμως στην αρχή της διαδρομής κοντά στον Άγιο Δημήτριο δοκιμάστε να κατεβείτε νότια, προς την θάλασσα. Πολύπλοκοι χωματόδρομοι και από κοντά το ρέμα Πολυπούδι οδηγούν στην παραλία με τα χοντρά βότσαλα και στο πανάρχαιο παρελθόν της νήσου. 

Αρχαιολογικός χώρος νοείται όλος ο χώρος γύρω από τον λοφίσκο στα δεξιά σας και είναι πρακτικά ανοιχτός, εκτός της κύριας ανασκαφής που είναι κλειστή και καλυμμένη με τσίγκους. Κάποια μικρά παράνομα ανοίγματα – σχισίματα σε αυτούς ίσως σας δώσουν την δυνατότητα να ‘’δείτε’’ μέσα. Οι πρώτοι κάτοικοι και η πρώτη μέχρι σήμερα γνωστή οργανωμένη κοινότητα της νήσου έζησε στην Νοτιοδυτική παραλία της, σε αυτή ακριβώς που περπατάτε. Οι επιχώσεις του οικισμού, ο οποίος είχε διάρκεια τριών χιλιετιών, σχηματίζουν το ύψωμα Μικρό Βουνί όπου το πάχος των επιχώσεων φτάνει τα 8 μέτρα. Έχει έκταση 10 στρ η οποία αντιστοιχεί σε έναν πληθυσμό 500 ατόμων και αποτελεί μια από τις πρωτοαστικές αιγιακές ‘’πόλεις’’. Στα σημαντικά ευρήματα του οικισμοί Μικρό Βουνί και στο ΒΑ Αιγαίο ήταν μερικά ’’έγγραφα’’ σε πηλό ενός μινωικού αρχείου, για πρώτη φορά τόσο μακριά από την Κρήτη. Η Μινωική παρουσία εδώ είχε εμπορικό χαρακτήρα και ήταν σαφώς μια ανακτορική επιχείρηση. 

Στην συνέχεια της διαδρομής θα συναντήσετε τις πινακίδες προς Μακριλιές – Ξεροπόταμο. Οδηγήστε μέσα από μια θαυμάσια διαδρομή προς τον πανέμορφο ξεχασμένο οικισμό του Ξεροπόταμου και περπατήστε κοντά στην εκκλησία της Αγίας Φωτεινής, ανάμεσα στα παλιά μονόροφα πετρόχτιστα – πλινθόκτιστα σπίτια, ορατά σημάδια του μεγάλου μεταναστευτικού ρεύματος που έπληξε το νησί από το 51’ (πληθ 4258) μέχρι το 1981 (πληθ 2871). Ελάχιστοι κάτοικοι, που ζουν από την κτηνοτροφία και ότι, αυτή πια μπορεί να προσφέρει. Στο χωριό υπάρχει καφενεδάκι – μίνι market που λόγω εποχής ήταν κλειστό. Εντυπωσιάζει το χορταριασμένο, μέσα στην εγκατάλειψη, παλιό σχολείο με την – κλασική στη Βόρεια Ελλάδα – προτομή του Μεγάλου Αλεξάνδρου στον προθάλαμο.    

Ένα στενό δρομάκι σας φέρνει στον εγκατελειμένο από χρόνια λαδόμυλο¹ του Πλάτωνα Τερζή, σπάνιο αρχιτεκτονικό δείγμα της πρωτοβιομηχανικής εποχής της Σαμοθράκης. Αυτός ο λαδόμυλος έφτανε τα 800 – 1000 κιλά λάδι σε δύο βάρδιες οκτάωρες. Το 1912 ο Γ. Τερζής κλείνει συμφωνία με το μηχανοποιείο & ναυπηγείο ‘’Βασιλειάδης’’ στον Πειραιά για την ‘’Εγκατάστασιν υδροκίνητου ελαιουργείου & αλευρόμυλου προφανώς για τον λαδόμυλο στο Ξεροπόταμο. Το 1971 ο ίδιος μύλος έγινε πλέον ηλεκτροκίνητος που όμως σύμφωνα με μαρτυρία του Πλάτωνα Τερζή ‘’με το νερό δουλεύαμε καλύτερα απ’ ότι σήμερα με την ηλεκτροκίνηση’’. Γενικά στο νησί υπάρχουν αρκετοί λαδόμυλοι – νερόμυλοι που μαζί με την εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου στην Χώρα θεωρούνται από τους αρχαιολόγους τα μοναδικά παραδείγματα μνημειακής αρχιτεκτονικής στο νησί τα τελευταία 125 χρόνια.

Τόσο οι νερόμυλοι όσο και οι λαδόμυλοι, εκτός από έναν στο χωριό Μακρυλιές που γύριζε με ζώο, δούλευαν με την δύναμη του νερού, που στην Σαμοθράκη υπάρχει άφθονο. Οι υδρόμυλοι του νησιού είναι του λεγόμενου ‘’Ανατολικού’’ ή ‘’Ελληνικού’’ τύπου και όπως στα ορεινά χωριά της Πίνδου είχαν φτερωτή στο κάτω μέρος ενός άξονα. Ο άξονας μέσω της κατώπετρας, στερεώνεται στην πανώπετρα την οποία με την δύναμη του νερού κινεί. Ότι καρπός πέσει ανάμεσά τους (κριθάρι – στάρι – καλαμπόκι αλλά και φασόλια – σύκα – ρόβι) συνθλίβεται και από ένα εξωτερικό άνοιγμα βγαίνει το αλεύρι ή το λάδι στην συνηθέστερη περίπτωση στην Σαμοθράκη. 

Υπάρχουν διαφορές από τύπο σε τύπο όμως η κυριότερη (και η πιο εντυπωσιακή) είναι το σημείο και ο μηχανισμός που το νερό διοχετεύεται στον μύλο. Το νερό σε όλες τις περιπτώσεις ‘’πέφτει’’ από ψηλά μέσω ενός ξύλινου παλιά τσίγκινου στις μέρες μας, χωνιού - κώνου (καρίκι) ανοιχτού επάνω ενώ όσο φτάνει στην βάση του μύλου στενεύει. Έτσι το νερό αποκτά μεγαλύτερη δύναμη και πέφτοντας στην φτερωτή κινεί τις μυλόπετρες. Η διαφορά των λαδόμυλων είναι ότι το νερό ‘’πέφτει’’ πάνω στα πτερύγια του κατακόρυφου μεγάλου τροχού που με την σειρά του κινεί τον άξονα και αυτός με τη σειρά του τις μυλόπετρες.  

Από τον οικισμό ξεκινά ένα θαυμάσιο, απόκρημνο μονοπάτι και κανάλι ταυτόχρονα για νερό, που σε 20 – 30’ σας φέρνει σε ένα εκπληκτικά πυκνό δασωμένο τοπίο, σ’ έναν πανέμορφο πλουσιότατο σε νερά Καταρράκτη & βάθρα του Ξεροπόταμου, από τους πιο όμορφους συνδυασμούς στο νησί. Παραδεισένιο περιβάλλον – ξεκούραση, δροσιά, και γιατί όχι ωραία ευκαιρία για δροσερό καφέ ή κολατσιό με ουζάκι προαιρετικά.

Η διαδρομή συνεχίζει και οδηγεί σύντομα στην δστ Λάκκωμα – Πρφ Ηλίας – παραλία Παχιά Άμμος. Το Λάκκωμα έχει πολύ ενδιαφέρουσα αρχιτεκτονική που θα την δείτε ολοζώντανη και χρηστική όταν περπατήσετε στις γειτονιές του.    Υπάρχουν καφενεδάκια ανοιχτά όλο τον χρόνο. Στην έξοδο του χωριού και σε πείσμα θάλεγε κανείς του καιρού στέκονται δύο μεγάλα συγκροτήματα λαδόμυλων, του Αναστασιάδη και του Χανού. Η πρώτη, σήμερα χρονολογήσιμη χρήση της υδραυλικής ενέργειας για την κίνηση λαδόμυλου στην Σαμοθράκη τοποθετείται το 1896 στον μύλο Αναστασιάδη με την μεγάλη ξύλινη ‘’ροδάνα’’ εξωτερικά. Αναφέρεται ότι η παραγωγή του λαδόμυλου Αναστασιάδη ήταν 650 – 800 κιλά λάδι την ημέρα, ενώ ο γειτονικός λαδόμυλος (στην δστ) του Γεωργίου Χανού σε ‘’καλές’’ εποχές έβγαζε 60 – 80 τόνους την χρονιά. 

Μόλις δύο χλμ πάνω από το Λάκκωμα είναι το ψηλότερο χωριό του νησιού ο Πρφ. Ηλίας στα 300 μ Υ, με την ομώνυμη εκκλησία με τον τεράστιο σταυρό και την όμορφη θέα μεγάλου μέρους του κάμπου (θυμάμαι ότι από εδώ εντόπισα την τοποθεσία ‘’Μικρό Βουνί’’ επειδή γυάλιζαν οι τσίγκοι του στεγάστρου). Το καλύτερο ηλιοβασίλεμα του νησιού αλλά και η καλύτερη …σούβλα επίσης. Το σπεσιαλιτέ είναι κατσικάκι αλλά και τα νοστιμότατα αρνιά δεν λείπουν. Ο δρόμος κάνει έναν μικρό κύκλο και κατεβαίνει από τον οικισμό Καστέλι πάλι στο Λάκκωμα.

Παλιότερα, στο Λάκκωμα σταματούσε η άσφαλτος, και ο κακοτράχαλος χωματόδρομος είχε κοστίσει πολλά αμορτισέρ και πολύ περισσότερες φθορές σε όποιους τολμούσαν να οδηγήσουν προς την παραλία. Αυτά βέβαια αποτελούν παρελθόν και ο καλός ασφάλτινος πλέον δρόμος διασχίζει τους αγροτικούς οικισμούς Δάφνες και Κοιτάδα τους απέραντους ελαιώνες οδηγώντας άνετα προς την Παχιά Άμμο. Αριστερά σας σε λίγα χλμ υπάρχει πινακίδα ‘’Παναγία’’ 1,5 χλμ που σας στέλνει προς το βουνό και το ξωκλήσι. Λίγο πριν τελειώσει ο δρόμος διακλαδώνεται αριστερά ανεβαίνοντας ακόμη πιο ψηλά απ’ όπου η θέα είναι ακόμη καλύτερη. Αν αγνοήσετε την δστ σε δύο χλμ περίπου ο βατός χωματόδρομος σταματά και με τα πόδια πλέον ανεβαίνετε τα σκαλοπάτια φτάνοντας στα 600 μ Υ, σε μια ωραιότατη τοποθεσία με εκπληκτική θέα που είναι κτισμένο το ολόλευκο ξωκλήσι της Κρημνιώτισσας. 

Οι περισσότεροι επισκέπτες κάνουν ολόκληρη την διαδρομή με τα πόδια λόγω του πανέμορφου καταπράσινου τοπίου. Η πίστη προς την Παναγία είναι και στην Σαμοθράκη μεγάλη, εκφράζεται δε με διάφορες παραδόσεις, κυρίως για την Παναγία την Καμαριώτισσα και την Παναγία την Κρημνιώτισσα.Το μοναδικά όμορφο τοπίο ενθουσιάζει τους επισκέπτες. Σε πρώτο πλάνο η πανέμορφη παραλία Παχιά Άμμος, το Αιγαίο, ενώ στο βάθος το νησί της Ίμβρου που απέχει μόλις 12 ν.μ. Το ξωκλήσι κτίστηκε το 1887 και ανακαινίστηκε το 1999, μετά από την πυρκαγιά που κατέστρεψε το όμορφο ξυλόγλυπτο τέμπλο της. Η θεωρούμενη θαυματουργή  από τους ντόπιους, εικόνα της Παναγίας μεταφέρθηκε από τότε στην Κοίμηση της Θεοτόκου στην Χώρα. Μέσα στο εκκλησάκι υπάρχει βιβλίο επισκεπτών με πληθώρα ευχών σε όλες τις γλώσσες.

Ο κεντρικός Νότιος ασφαλτοστρωμένος δρόμος σταματάει στην παραλία της Παχιάς Άμμου. Υπάρχουν και άλλες παραλίες με εύκολη πρόσβαση στο νησί (Κήπου – Πύργος του Φονιά) όμως αυτή πραγματικά φαντάζει μοναδική. Ίσως η καλύτερη παραλία της Σαμοθράκης με πρασινογάλαζα νερά και λεπτή λευκή άμμο. Από εδώ ξεκινά μονοπάτι ‘’γραμμένο’’ στο έδαφος, για την μεγάλη παραλία Βάτο, στην οποία μπορείτε επίσης να πάτε και με φουσκωτό με καΐκι ή βάρκα. Ρωτήστε τους αδελφούς Κάπελα στο ταβερνάκι για την πεζοπορική διαδρομή (να είστε σίγουροι) αλλά και για την μετάβαση στο Βάτο με  πλεούμενο. Οι δύο αυτές παραλίες είναι ιδανικοί τόποι για ελεύθερο κάμπινγκ, ανάμεσα από σπηλιές με γλάρους και περιστέρια, αρκεί να προβλέψετε για προμήθειες και ανοιχτήρι για το κόκκινο κρασί. Εξυπακούεται ότι στο ταβερνάκι θα γευθείτε ολόφρεσκα ψαρικά αλλά και σπιτικά μαγειρευτά ή σπέσιαλ ουζομεζέδες.

Επιστρέφοντας στην Καμαριώτισσα περιπλανώμενοι, θα διαπιστώσετε ότι εκτός από συγκοινωνιακός κόμβος αποτελεί και το ενεργειακό κέντρο του νησιού, αφού έξω από το λιμάνι προς τον μυχό του κόλπου υπάρχουν τέσσερις ανεμογεννήτριες των 55 KW για την παραγωγή ρεύματος που δίνει σχετική αυτάρκεια στο νησί. Δίπλα από το ανθρώπινο έργο υπάρχει ένας φυσικός, μικρός αλλά πολύ σημαντικός υγρότοπος η λιμνοθάλασσα του Αγίου Ανδρέα που αποτελείται από δύο αλμυρές λίμνες. Αυτή η περιοχή, αλλά και ολόκληρο το νησί ουσιαστικά, αφού υπάρχουν και άλλες εποχικές λιμνούλες, παρουσιάζει ιδιαίτερο οικολογικό ενδιαφέρον γιατί είναι ένας από τους λίγους ‘’σταθμούς’’ - ‘’στάσεις’’ για ανάπαυση και διατροφή που συναντούν τα αποδημητικά πουλιά στους εναέριους μεταναστευτικούς διαδρόμους τους, που οδηγούν από την Ανατολική Ευρώπη μέσω Βοσπόρου, στην Αφρική. 

Μερικά είδη που ξεκουράζονται εδώ και υπάρχει πιθανότητα να τα δείτε και σε άλλα μέρη της νήσου είναι Ερωδιοί, Κορμοράνοι, Καλαμοκανάδες, Πελαργοί, Χαλκόκοτες. Στις παραλίες μπορεί να συναντήσετε Νυχτοκόρακες, ενώ τα αρπακτικά όπως ο Χρυσαετός, που εδώ είναι γνωστός με το λαϊκό του όνομα Σταυραετός, υπάρχουν σε όλο το νησί. Παλιότερα ο αετός αυτός υπήρχε σε πολύ μεγαλύτερους πληθυσμούς. Σήμερα όμως, έχει εκδιωχθεί από τους κτηνοτρόφους επειδή δήθεν, αποτελούσε απειλή για τα κατσίκια. Ευτυχώς ακόμα υπάρχουν ο Φιδαετός και ο Σπιζαετός καθώς και πολλά είδη γερακιών.  

Για τους επισκέπτες, το Βόρειο τμήμα του νησιού είναι το πιο ενδιαφέρον και είναι αυτό που ‘’σοβαρεύει’’ την περιήγηση όχι άδικα, αφού εδώ είναι μερικοί από τους σπουδαιότερους αρχαιολογικούς χώρους στο Αιγαίο και από τα σημαντικότερα θρησκευτικά Ιερά. Η Θρησκεία τα μυστήρια και οι δοξασίες, η λατρεία των Μεγάλων Θεών και η ύπαρξη των Καβείριων Μυστηρίων έφεραν μαζί τους την αίγλη και τη μεγάλη δόξα στην αρχαία Σαμοθράκη κάνοντάς την να ξεχωρίζει ανάμεσα στις ελληνικές πόλεις. 

Αυτή η μορφή θρησκευτικής εμπειρίας στην αρχαία Ελλάδα ήταν φημισμένη και σεβαστή από τον 5^ο αι. π.Χ. περιλαμβάνοντας ‘’Μυστήρια’’ που πιστευόταν πως είχαν θεία προέλευση. Η μύηση σε αυτά, ήταν το ίδιο φημισμένη και προϋπήρχε των Ελευσινίων που τελούνταν στο Ιερό της Δήμητρας και της Κόρης στη Μεγαρίδα της Ελευσίνας. Ο μέγας Θρακιώτης μύστης Ορφεύς (έζησε περί το (20 – 22000 π.Χ.) ο ιδρυτής και εφευρέτης της θρησκείας και των γραμμάτων μυήθηκε στην Σαμοθράκη όπου είδε τα μυστήρια, επαναπροσδιόρισε τα της θεογονίας – κοσμογονίας και ίδρυσε, με τον μαθητή του Μουσαίο, τα Ελευσίνια μυστήρια. 

Η λατρεία των Μεγάλων Θεών είχε προκατακλυσμιαίες – προελληνικές ρίζες και αφομοιώθηκε από τους Έλληνες αποίκους που έφθασαν εδώ γύρω στο 700 π.Χ. Για την ιστορία της Παλιάπολης στην αρχαιότητα γνωρίζουμε πολύ λίγα, όμως το Ιερό συνέχιζε να ακμάζει και η δημοτικότητά του συνεχίστηκε αμείωτη στον αρχαίο κόσμο ως τον 3^ο αι. μ.Χ. Μετά άρχισε η σταθερή πτώση της αρχαίας θρησκείας μέχρι την διακοπή της τον 4^ο αι μ.Χ.   Περιλάμβανε ιεροτελεστίες και Μυστήρια στα οποία γίνονταν δεκτοί πιστοί ανεξάρτητα από κοινωνική τάξη, ηλικία, ή εθνική προέλευση. Οι προελληνικής καταγωγής θεότητες, Μεγάλη Μητέρα (στην τοπική διάλεκτο Αξίερος), που οι έλληνες την ταύτισαν με την θεά της γης Δήμητρα, ο θεός της εφορίας Καδμίλος που τον ταύτισαν με τον Ερμή. 

Στον ίδιο λατρευτικό κύκλο ανήκαν και οι δίδυμοι δαίμονες οι Κάβειροι ενώ αργότερα στην ίδια ομάδα προστέθηκαν δύο ακόμη ισχυρές μορφές: ένας θεός του κάτω κόσμου και η σύζυγος του, που οι Έλληνες καλούσαν με τα γνωστά ονόματα του Άδη και της Περσεφόνης, ενώ στην τοπική διάλεκτο ήταν ο θεός του κάτω κόσμου Αξιόκερσος και η γυναίκα του Αξιόκερσα. Τα μυστικά αυτών των τελετών απέφυγαν να αποκαλύψουν οι αρχαίοι συγγραφείς που αναφέρθηκαν στις τελετές, ‘’οι προβαίνοντες εις την μετάδοσιν των μυστικών εις τους αμύητους και τους βέβηλους ετιμωρούντο δια θανάτου’’. Ο Ηρόδοτος είχε μυηθεί στα Μυστήρια, καθώς και ο Σπαρτιάτης βασιλιάς Λύσανδρος. Ο Αριστοφάνης αναφέρει τα Μυστήρια, πράγμα που σημαίνει πως πολλοί από τους Αθηναίους ακροατές του ήταν μυημένοι σ’ αυτά. Ο Πλάτωνας φαίνεται πως τα υπαινίσσεται επανειλημμένα με σεβασμό, ενώ ο ίδιος ο Παυσανίας ζήτησε από τους αναγνώστες του να του επιτρέψουν να σιωπήσει. 

Στην κλασική εποχή η φήμη των Μυστηρίων της Σαμοθράκης που αναφέρουν οι Ηρόδοτος και Αριστοφάνης και άλλοι αρχαίοι συγγραφείς είναι μεγάλη και το Ιερό των Μεγάλων Θεών γίνεται διεθνές θρησκευτικό κέντρο. Οι Έλληνες βασιλείς της Μακεδονίας, της Θράκης, και της Αιγύπτου το έθεσαν κάτω από την προστασία τους και το πλούτισαν με πολυτελείς μαρμάρινες κατασκευές και αναθήματα, ερείπια των οποίων σώζονται μέχρι σήμερα. Ιδιαίτερα η βασιλική οικογένεια της Μακεδονίας είχε μεγάλη πίστη σ’ αυτές τις τελετές. Αναφέρεται μάλιστα πως ο νεαρός πρίγκιπας Φίλιππος, όταν ήρθε να μυηθεί, γνώρισε την Ολυμπιάδα την πριγκίπισσα από την Ήπειρο και μελλοντική μητέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου και αμέσως την ερωτεύτηκε. 

Όλοι οι μετέπειτα Μακεδόνες βασιλείς από τον Φίλιππο τον Β’, τον Μέγα Αλέξανδρο και των διαδόχων του τρέφουν βαθύτατο σεβασμό σ’ αυτά. Η Σαμοθράκη μετά την κατάκτηση της Θράκης και του Ελλησπόντου από τους Πτολεμαίους περιέρχεται στο κράτος της Αιγύπτου. Στην ρωμαϊκή περίοδο το νησί παραμένει ελεύθερο αφού θεωρείται ιερό και το τέμενος των Μεγάλων Θεών άσυλο. Από τις αρχές του 1^ου π.Χ. Αι. έρχονται στην Σαμοθράκη ανώτατοι αξιωματούχοι, έμποροι και στρατιωτικοί και μυούνται στα μυστήρια των Καβείρων. Οι ετήσιες γιορτές είχαν θρησκευτικό χαρακτήρα αν και δεν γνωρίζουμε πολλά πράγματα για αυτές. Ακόμα και η ημερομηνία παραμένει άγνωστη. Σύμφωνα με τον Πλούταρχο τοποθετούνται τέλος Ιουλίου αρχές Αυγούστου. Αν είναι έτσι, σύμφωνα με τον αμερικανό αρχαιολόγο Karl Lehmann, η γιορτή μπορεί να επέζησε ως τις μέρες μας με την μορφή του μεγάλου πανηγυριού της Αγ. Παρασκευής (26 Ιουλίου) στην Παλιάπολη, στον ευρύτερο χώρο του πάρκινγκ - εισόδου στον αρχαιολογικό χώρο.

Νεώτερες ανασκαφές στην άκρη του αρχαίου λιμανιού της Παλιάπολης από την Αμερικάνικη σχολή αποκάλυψαν το 1938 μια πρώιμη χριστιανική Βασιλική που πιθανολογείται πως χτίστηκε μετά από αιώνες, σε ανάμνηση του γεγονότος της στάθμευσης του Αποστόλου Παύλου το φθινόπωρο του 49 - 50 μ.Χ. στον δρόμο του από την Μικρά Ασία προς την Νεάπολη (Καβάλα). Η Βασιλική βρίσκεται στον περιφραγμένο χώρο κάτω από το οχυρό των Gattilusi που χρονολογείται στα 1431 - 3. Η συνέχεια, με τα 999 ξωκλήσια της λαϊκής παράδοσης μαρτυρούν μια πλούσια θρησκευτική χριστιανική ζωή.  

Το 123 μ.Χ. επισκέφθηκε το νησί ο αυτοκράτορας Αδριανός που έγινε δεκτός με μεγάλες τιμές. Στους Βυζαντινούς χρόνους η Σαμοθράκη μαζί με την Θάσο τη Σκιάθο και τη Σκόπελο είναι πιθανό να είχαν υπαχθεί στο ‘’Θέμα’’ Αιγαίου (842 – 843) ή στα ‘’Θέματα’’ Μακεδονίας και Θράκης. Στα χρόνια του μεσαίωνα η Σαμοθράκη παρακμάζει, τα αρχαία μνημεία της καταστρέφονται ή εκμεταλλεύονται χρησιμοποιούμενα από ασβεστάδες και συλητές σαν οικοδομικά υλικά, γεγονός που κράτησε ως τις μέρες μας. Κατάλοιπο της αρχαίας θρησκείας θεωρείται η περίπτωση της ανύπαρκτης στο εορτολόγιο ‘’αγίας Ανέμης’’. Μέσα στην ποικιλία των θρύλων μεταφέρθηκε από τους αρχαίους χρόνους και η μαγική τελετουργία για την κατάπαυση των σφοδρών πραγματικά ανέμων που πνέουν από το ανοιχτό πέλαγος, τη Ροδόπη και τα Δαρδανέλια. Ο κατάδεσμος των ανέμων αποτελούσε μαγική πρακτική με αρχαιότατη παράδοση στον ελληνικό χώρο και η Σαμοθράκη ήταν από αυτούς τους χώρους που μπορούσε κανείς να προμηθευτεί κατάδεσμους ανέμων. Νεώτερη έρευνα έδειξε ότι στην ‘’αγία Ανέμη’’ γινόταν από τις γυναίκες ένα είδος κατάδεσμου του ανέμου, όταν αυτός φυσούσε επικίνδυνα για τη γεωργική παραγωγή.

Τις πρώτες ανασκαφές άρχισε η γαλλική αποστολή με τους Deville και Cocquart το 1856. Το 1863 επισκέφθηκε το νησί ο M. Champoiseau, Γάλλος πρόξενος τότε στην Αδριανούπολη. Εντυπωσιασμένος από τα ερείπια του Ιερού Χώρου άρχισε να ανασκάπτει τα σπαράγματα που οδήγησαν στην τυχαία εύρεση από Έλληνες εργάτες της Φτερωτής Νίκης της Σαμοθράκης, αναγγέλλοντας του: ‘’Κ ύ ρ ι ε   ε ύ ρ α μ ε   μ ι α   γ υ ν α ί κ α’’. Ένα από τα ωραιότερα αγάλματα που δημιούργησε ποτέ ο άνθρωπος έβλεπε πάλι το φως της ημέρας. Με ύψος 2,60 μ από Πάριο μάρμαρο, η περίφημη Νίκη της Σαμοθράκης ή ‘’Φτερωτή Νίκη’’ είναι σαν να ξεχύνεται μπροστά με ορμή, (ενώ στην πραγματικότητα προσεγγίζει για να στεφανώσει το νικητή κυβερνήτη και τους ναύτες του) βοηθούμενη και από τα μεγάλα φτερά. Ο Champoiseau αντιλαμβάνεται αμέσως την αξία της και ειδοποιεί την Γαλλική πρεσβεία στην Κωνσταντινούπολη. Σε λίγο χρόνο φτάνει στο νησί γαλλικό πολεμικό πλοίο που θα μεταφέρει το άγαλμα στην Γαλλία, στο Λούβρο. 

Από τότε οι αρχαιολογική έρευνα εντάθηκε με πολλές αποστολές ξένων αρχαιολογικών σχολών και τα έτη 1873 – 1875 αποκαλύφθηκε το Πρόπυλο του Πτολεμαίου Β’, η Στοά και τμήματα από το Ιερό, το Τέμενος και η περίφημος Θόλος της Αρσινόης (288 – 281 Π.χ.) το μεγαλύτερο κλειστό, κυκλικό οικοδόμημα που είναι γνωστό στην ελληνική αρχιτεκτονική. Το 1891 ο M. Champoiseau επέστρεψε στην Σαμοθράκη και πήρε στο Παρίσι τα κομμάτια της βάσης που παρίστανε την πλώρη ενός πλοίου που πάνω του στεκόταν η Νίκη. Είναι πολύ πιθανό ότι το έργο αυτό είναι δημιουργία ενός Ρόδιου τεχνίτη των αρχών του 2^ου π.Χ. αιώνα, του Πυθόκριτου, και ανατέθηκε στο Ιερό των Μεγάλων Θεών προστατών των θαλασσινών από τους κατοίκους της Ρόδου, ύστερα από μια μεγάλη ναυτική νίκη του στόλου τους. Γνωρίζουμε πως το 190 π.Χ. ο Ρόδιος ναύαρχος Εύδαμος επικεφαλής ενός συμμαχικού στόλου (Ρωμαίων και των αντιπάλων του Αντιόχου ΙΙΙ Ελλήνων) διέλυσε τις ναυτικές δυνάμεις του Αντιόχου του ΙΙΙ (222 – 187 Π.χ) έξω από την Σίδη της Κιλικίας και την Μυόννησο. Δεν είναι απίθανο ο νικητής ναύαρχος, γυρνώντας στην πατρίδα του, να θέλησε να απαθανατίσει την μεγάλη επιτυχία του με την ανάθεση αυτού του μνημείου στην Σαμοθράκη. 

Το 1938, το Ίδρυμα Αρχαιολογικών Ερευνών του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Σαμοθράκη αρχίζοντας συστηματικές ανασκαφές που αμέσως οδήγησαν στην ανακάλυψη του Ανακτόρου διάφορων άλλων ερειπίων, νεκροταφείων κ.α. Η οικοδόμηση του μουσείου άρχισε αμέσως από την αμερικάνικη αποστολή (υπάρχει εντοιχισμένη αναμνηστική επιγραφή πάνω από την είσοδό του) και σύντομα άρχισε να γεμίζει ασφυκτικά από τα ευρήματα, δημιουργώντας επιτακτικά την ανάγκη επέκτασης. Αυτή έγινε πραγματικότητα τα έτη 1953 – 54 με την δημιουργία της νότιας και της δυτικής πτέρυγας. 

Στα αρχαιολογικά ευρήματα περιλαμβάνονται και τα επονομαζόμενα ‘’τυχαία’’ που εντοπίσθηκαν από ντόπιους καθώς και έναν μεγάλο αριθμό αρχαιοτήτων που είχαν συγκεντρωθεί κατά το παρελθόν στην εκκλησία Κοιμήσεως της Θεοτόκου (1875) της Χώρας από τον γιατρό και μεγάλη προσωπικότητα της νήσου Νικόλαο Φαρδύ². Στις μέρες μας επιβάλλεται η επίσκεψη στον αρχαιολογικό χώρο της Παλιάπολης όπου σε μια έκταση 50 στρεμμάτων πλέον, βρίσκεται το άψογο - πληθωρικό σε εκθέματα - Αρχαιολογικό μουσείο, ο τεράστιος αρχαιολογικός χώρος όπου θα δείτε τα αναστηλωμένα ερείπια του Ιερού των Μεγάλων Θεών, τη Θόλο της Αρσινόης, τα δύο θέατρα, την αρχαία πόλη, και πληθώρα κτηρίων. Στην τέταρτη αίθουσα του μουσείου εκτίθεται γύψινο αντίγραφο της Νίκης της Σαμοθράκης ενώ το αυθεντικό γλυπτό φιλοξενείται στο Μουσείο του Λούβρου τοποθετημένο στο αρχικό πλοίο – βάθρο, στην αίθουσα ελληνικής γλυπτικής (Denon 8 – 1^ος όροφος). www.louvre.fr

Μετά την Παλιάπολη ο δρόμος οδηγεί στο λιμάνι των Θέρμων απ’ όπου σε καθημερινή βάση το καλοκαίρι αναχωρούν τα δύο πλοιάρια για τον κλασικό ‘’γύρο του νησιού’’. Το ταξίδι περιλαμβάνει βόλτα στην Νότια πλευρά που δεν υπάρχει δρόμος. Σε αυτή την ευχάριστη είναι αλήθεια διαδρομή θα δείτε τον καταρράκτη ‘’Κρεμαστό’’ που ‘’πέφτει’’ στην θάλασσα από 100 τουλάχιστον μέτρα, τα παράξενα σχέδια στα βράχια ‘’της Γριάς τα Πανιά’’ και τις παραλίες ‘’Γιάλι’’ και ‘’Βάτο’’. Για φαγητό θα σταματήσετε (εκτός αν συνεννοηθείτε αλλιώς) στην Παχιά Άμμο. Ο ανηφορικός δρόμος στην συνέχεια, σας φέρνει μέσα στην πυκνή βλάστηση του χωριού. Τα Θέρμα ή Λουτρά ήταν από τα αρχαία χρόνια γνωστά για τις θερμές – θειούχες ιαματικές πηγές του. Οι Βυζαντινοί γνώριζαν για τις θεραπευτικές ιδιότητες τους. Σήμερα λειτουργεί το σχετικά νέο δημοτικό υδροθεραπευτήριο και οι εγκαταστάσεις με τις ζεστές θειούχες πηγές περιμένουν όσους επιθυμούν να θεραπευθούν από παθήσεις της χολής, των νεφρών κ.α. 

Μέσα από τα Θέρμα ξεκινά το σηματοδοτημένο μονοπάτι Ε – 6 που οδηγεί στην Κορυφή Φεγγάρι (1.611 μ). Το δεύτερο ευρωπαϊκό μονοπάτι μεγάλων διαδρομών μετά το Ε – 4 που σήμερα διασχίζει οριζόντια την Ήπειρο – Μακεδονία – Θράκη (πιο παλιά τελείωνε στην Θεσσαλονίκη). Ξεκινά από την Φινλανδία και αφού διασχίσει κάθετα όλη την Ευρώπη φτάνει στην Σλοβενία, απ’ όπου ταξιδεύοντας μέσω Αδριατικής καταλήγει για την συνέχεια στην Ηγουμενίτσα. Διασχίζοντας μοναδικά Ελληνικά τοπία φτάνει μέσα από τις λιμνοθάλασσες και τους αρχαιολογικούς χώρους της Κομοτηνής – Αλεξανδρούπολης (Μαρώνεια – Μεσημβρία Ζώνη – Μάκρη) στο λιμάνι της Αλεξανδρούπολης και αφού επιβιβασθεί πάλι σε καράβι έρχεται στη Σαμοθράκη και στην κορυφή του Όρους ΣΑΟΣ ή Φεγγάρι, αφού έχει διασχίσει 6.300 χλμ από τα οποία τα 1000 σε ελληνικό έδαφος. 

Στην πρώτη πεζοπορική διαδρομή 4^ων περίπου ωρών μπορείτε να απολαύσετε το μοναδικό θέαμα και το φυσικό περιβάλλον του Βουνού. Στην αρχή η σήμανση με πινακίδες (Ε – 6) είναι καλή, μετά ακολουθήστε τα σημάδια με την κόκκινη μπογιά. Η κορυφή του Σάος δίνει πανοραμική θέα στο πέλαγος και την μοναδικά όμορφη παραλία ‘’Παχιά Άμμος’’. Το δειλινό αποκτά μαγικές διαστάσεις στην σκιά του Βουνού. Το φως του δίνει υπερκόσμιες διαστάσεις. Πορτοκαλί, Κόκκινο της φωτιάς μέχρι που χάνεται. Σύμφωνα με τον Όμηρο, ο Ποσειδώνας παρακολουθούσε τον Τρωικό πόλεμο από την κορυφή Φεγγάρι της Σαμοθράκης, μετά την απαγόρευση του Δία να αναμιχθεί στα δρώμενα του πολέμου. Εσείς, αν υπάρχει διαύγεια θα δείτε...την κοντινή Ίμβρο!!

Η δεύτερη πεζοπορική διαδρομή ξεκινά πάλι μέσα από τον οικισμό (υπάρχουν πινακίδες ‘’Γριά Βάθρα’’) και μέσα από τα σοκάκια και την πυκνή βλάστηση της περιοχής περνάτε το θεϊκό σε αίσθηση μεγάλο ξέφωτο με τα θεόρατα πλατάνια, βρίσκετε το ομώνυμο ποτάμι, και αρχίζετε να ……μετράτε βάθρες (λιμνούλες). Να γνωρίζετε ότι όσες και να μετρήσετε, πάντα υπάρχει μια ….πιο πάνω. Αναζωογονηθείτε στην πρωτόγνωρη αίσθηση (για νησί του Αιγαίου) που δίνουν τα πλούσια και ολόδροσα νερά έως την επόμενη λιμνούλα. Η περιοχή είναι σχετικά δύσβατη, ανάμεσα από πλατάνια, σκλήθρα, φτέρες και….γλιστερά βράχια, όμως ως δια μαγείας εξαφανίζεται η κάψα του καλοκαιρινού ήλιου και αυτό φτάνει. 

Περίπου 4 χλμ από τα Θέρμα, επί του παραλιακού δρόμου, συναντάτε τον ‘’Φονιά’’ το ξακουστό ποτάμι της Σαμοθράκης και το πάρκινγκ για τα οχήματα. Φαίνεται πως οι ιστορίες των κατοίκων για τις ξαφνικές πλημμύρες και πνιγμούς που δημιουργεί δικαιολογούν την ονομασία. Επιλέξτε τι κινητό θα αφήσετε πάνω στην μοτοσυκλέτα (καλύτερα τίποτα) και ξεκινήστε για την τρίτη πεζοπορική διαδρομή που είναι μια σχισμή ευφορίας σε ένα απότομο βουνό καλυμμένο από αδιαπέραστη σκληρή θαμνώδη ζούγκλα. Η διαδρομή πλάι στο ποτάμι είναι δύσκολη αλλά μοναδική. Αξίζει να την διαβεί κανείς για να απολαύσει την μυρωδιά της μέντας και τους μοναδικούς σε ομορφιά καταρράκτες μέχρι το τέλος που φτάνετε στον μεγάλο καταρράκτη του Φονιά, ιδρωμένοι και να δροσιστείτε με ένα δυναμικό κρύο ντους. 

Λίγο μετά το πάρκινγκ για την πεζοπορική διαδρομή του μεγάλου καταρράκτη του Φονιά υπάρχουν οι πινακίδες που σας οδηγούν στην βοτσαλωτή παραλία και σε ένα από τα βόρεια κάστρα των Gattilusi (1431 – 1455). Δίπλα ακριβώς από το μνημείο είναι οι εκβολές, το ‘’δέλτα’’ του ποταμού Φονιά, όπου ενώνονται τα δροσερά γλυκά νερά του ποταμού με την αλμύρα της θάλασσας σε ένα πραγματικά παραδεισένιο τοπίο.

Ο κεντρικός δρόμος συνεχίζει με κατεύθυνση το Ακρωτήριο και την ομώνυμη παραλία του Κήπου. Στο ύψος της εκκλησίας της Αγίας Παρασκευής που είναι κτισμένη σχεδόν δίπλα στο γιαλό, δεξιά σας υπάρχει παρακαμπτήριος δρόμος προς τους μικρούς αγροτικούς οικισμούς Μνημόρια – Ρεπουτσάδικα – Άνω Μεριά. Οδηγήστε προς τα εκεί περνώντας μικρές αγροικίες χωρίς κάτι ιδιαίτερο, προσπεράστε το στρατόπεδο, και στην Άνω Μεριά περίπου 1 χλμ μετά τα σπίτια του οικισμού μέσα σε τεράστιες καρυδιές εμφανίζεται η ομώνυμη ταβέρνα ‘’οι καρυδιές’’. Η ομορφότερη στάση για σπιτικούς μεζέδες που μπορεί να γίνει σε αυτή τη διαδρομή. Από εδώ έχετε δύο επιλογές ή επιστροφή στην Άνω Μεριά και 2 χλμ για τον παραλιακό δρόμο ή συνέχεια στον χωματόδρομο για 4,8 χλμ διασχίζοντας το δάσος και να βγείτε πάλι στον παραλιακό προς την παραλία του Κήπου και στις δύο περιπτώσεις.

Στην Άνω Μεριά ρωτήστε για τα ερείπια του Καλογερικού Λαδόμυλου. Ο μύλος πλέον είναι ερείπιο αλλά σώζεται μέρος του κτηρίου (η στέγη έχει καταρρεύσει) οι μυλόπετρες και η ξύλινη παλιά ροδάνα. Την εποχή που λειτουργούσε η ετήσια παραγωγή του ήταν 15 τόνοι ενώ η ημερήσια 600 κιλά. Το παραγόμενο φαγώσιμο λάδι είχε οξύτητα που κυμαινόταν από 1 έως 5 βαθμούς. Από την μελέτη που έκανε η ΙΘ’ Εφορεία Αρχαιοτήτων προκύπτει ότι από τους μύλους της Σαμοθράκης, οι δύο λαδόμυλοι είχαν και αλευρόμυλο, σε έξι αναφέρονται και σαπουνοποιεία, ενώ σε έναν υπήρχε καφενείο, το οποίο, εκτός από κρασί, ούζο, καφέ, την περίοδο λειτουργίας του ‘’εργοστασίου’’ πρόσφερε σε πελάτες και προσωπικό, φαγητό.

Η Χώρα της Σαμοθράκης, παραδοσιακός διατηρητέος οικισμός με το Π.Δ. 13/11/1978 (ΦΕΚ 594 Δ’) είναι η γοητευτική πρωτεύουσα του νησιού 6 χλμ από το λιμάνι.Κρυμμένη ψηλά στο λαγκάδι της, εντυπωσιάζει και υποβάλει αμέσως τον επισκέπτη καθώς απότομα αποκαλύπτεται παρουσιάζοντας ένα ιδιόμορφο μωσαϊκό από αρχαίους θρύλους, μεσαιωνικά ερείπια και λαϊκή γραφικότητα.Κτισμένη αμφιθεατρικά, αθέατη όπως σε όλα τα νησιά του Αιγαίου από τον φόβο των πειρατών, μακριά από την θάλασσα ανάμεσα στις απόκρημνες πλευρές δύο βουνών ώστε να προστατεύεται από τις επιθέσεις και τις λεηλασίες τους. Τα στενά πλακόστρωτα δρομάκια σε συνδυασμό με τα παλιά καλντερίμια της σας οδηγούν μέσα στον πανέμορφο οικισμό. Η Χώρα αποτελεί ένα από τα ωραιότερα δείγματα μια ιδιότυπης αιγαιοπελαγίτικης αρχιτεκτονικής, ανάμικτης με μικρασιάτικα στοιχεία.

Τα μικρά, διώροφα ως επί το πλείστον σπίτια, με τις εξωτερικές πέτρινες σκάλες, το ένα κολλητά στο άλλο με διατεταγμένες τις στέγες με τέτοιο τρόπο ώστε να μην κρύβεται ο ήλιος από κανένα. Αυτό που τραβάει αμέσως την προσοχή των επισκεπτών είναι τα οχυρωματικά έργα, το ισχυρό οχυρό των Gattilusi που τα ερείπια του διατηρούνται ως τις μέρες μας και δεσπόζουν στην βόρεια πλευρά. Η ιστορία αναφέρει τον βυζαντινό αυτοκράτορα Ιωάννη Η’ που παρέδωσε το νησί στον Γενουάτη άρχοντα και ηγεμόνα του Αίνου, Παλαμήδη Gattilusi, να το κυβερνήσει (1431 – 1455) με την βοήθεια ενός Έλληνα τοπάρχη. Αυτή την εποχή οι Gattilusi  έχτισαν το κάστρο της Χώρας και προστάτεψαν τα βόρεια παράλια με δύο ακόμη οχυρά, ένα στην Παλιάπολη στον λόφο, πάνω από την χριστιανική Βασιλική, και ένα στην βορειοανατολική παραλία στις εκβολές του ποταμού Φονιά.

Όπως στα περισσότερα νησιά του Αιγαίου, έτσι και από εδώ, πέρασαν πολλοί κατακτητές (Γενουάτες, Βενετοί, Ρώσοι και Τούρκοι). Μετά το τέλος του πολέμου μεταξύ Βενετών και Τούρκων το 1479 και σύμφωνα με την συνθήκη που υπογράφηκε τότε, οι Βενετοί υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν το νησί. Οι περισσότεροι κάτοικοι μεταφέρθηκαν για τον εποικισμό της Κωνσταντινούπολης. Από τότε και ως την 12^η Οκτωβρίου του 1912 η Σαμοθράκη έμεινε στα χέρια των Τούρκων. Οι Σαμοθρακίτες που έμειναν πίσω, αποτραβήχτηκαν ψηλότερα στο εσωτερικό δημιουργώντας την Χώρα, χωρίς να δέχονται άμεσα την καταπίεση, μια που Τουρκική διοίκηση δεν είχε κατορθώσει να προστατεύσει το νησί από την πειρατεία, και κατ’ επέκταση δεν ήταν ‘’η καλύτερη’’ τους να μένουν στο νησί, ειδικά οι αξιωματικοί, λόγω των κινδύνων που διέτρεχαν. 

Έτσι, με μια ολιγομελή διοίκηση, οι κάτοικοι αφέθηκαν να δημιουργήσουν την οικονομία τους εκμεταλλευόμενοι τον πλούτο της γης, δίνοντας τους φόρους που τους αναλογούσαν. Σύντομα η εκμετάλευση των πόρων της νήσου έφερε οικονομική άνθηση που με την σειρά της αύξησε τον πληθυσμό. Το γεγονός της επανάστασης του 1821 από την Πελοπόννησο ταξίδεψε γρήγορα στο νησί και οι μυημένοι στην Φιλική εταιρεία, πρόκριτοι πείθουν τους κατοίκους να κηρύξουν τον Απρίλιο την ελευθερία τους, αρνούμενοι εφ’ εξής να καταβάλουν φόρους. Η τουρκική κυβέρνηση απασχολούμενη με την επανάσταση στην Νότια Ελλάδα δεν έδωσε ιδιαίτερη σημασία. Όμως μετά από μήνες, ο στόλος βγήκε από τον Ελλήσποντο και την 1^η Σεπτεμβρίου αποβιβάστηκε στο νησί και άρχισε τη σφαγή αποδεκατίζοντας τον πληθυσμό. Απέναντι από τον Πύργο (από εκεί που πιθανώς ήρθατε) είναι ο ‘’Βρυχός’’, ένας μεγάλος βράχος που πρόσφατα ανακαλύφθηκε ακρόπολη του 11^ου π.Χ. Αι. αλλά όπου κυρίως είχαν οχυρωθεί την 1^η Σεπτεμβρίου 1821 οι Σαμοθρακίτες για να αποκρούσουν τους Τούρκους εισβολείς. 

Η ευημερία και η οικονομική ευμάρεια διακόπηκε βίαια, αφού η καταστροφή που επακολούθησε ήταν ολοκληρωτική.   Οι Τούρκοι λεηλάτησαν τα πάντα ενώ τα γυναικόπαιδα μεταφέρθηκαν στην Κωνσταντινούπολη για να πουληθούν. Μεταξύ των παιδιών που πουλήθηκαν ήταν και οι μετέπειτα Άγιοι Πέντε Νεομάρτυρες, τέσσερις από την Σαμοθράκη οι Εμμανουήλ, Γεώργιος, Θεόδωρος, Γεώργιος, και ο Μιχαήλ από την Κύπρο οι οποίοι επέζησαν, και ενωμένοι με άλλους χριστιανούς, γύρισαν στο νησί και άρχισαν να εργάζονται για τη διάδοση του χριστιανισμού.

Οι πέντε νέοι μαρτύρησαν στην Μάκρη Αλεξανδρουπόλεως την Δευτέρα του Θωμά 6 Απριλίου 1836. Με ξεχωριστή λαμπρότητα και επισημότητα τιμάται η μνήμη τους στην εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου, όπου φυλάσσονται τα λείψανα τους. Σπουδαίο αρχιτεκτονικό δείγμα θεωρείται η αφιερωμένη στους πέντε μάρτυρες εκκλησία, που άρχισε να κτίζεται το 1867 και ολοκληρώθηκε με το κωδωνοστάσιο και την τοποθέτηση της καμπάνας το 1925. Στην διάρκεια του χτισίματος όλοι είχαν κάτι να προσφέρουν, από εθελοντική εργασία μέχρι οικοδομικά υλικά, π.χ. την 1^η Ιανουαρίου 1873 ο καλόγερος της Ι. Μονής Αγίου Αθανασίου στα Αλώνια, είχε προσφέρει δύο καντάρια ασβέστη. Εντυπωσιάζει όμως, (σύμφωνα με μια παράδοση που διέσωσε ο Γεώργιος Αικατερινίδης), ότι οι δαπάνες για την ανέγερση αντιμετωπίσθηκαν με το νόμισμα που εξέδιδε και κυκλοφορούσε η εκκλησία από το 1882 έως το 1902. 

Κάτω από την εκκλησία της Κοίμησης ζωντανεύει το παρελθόν ένα πανέμορφο λαογραφικό μουσείο. Ξετυλίγοντας με φαντασία τους θαυμάσιους πολιτιστικούς θησαυρούς της Σαμοθράκης, όσους τέλος πάντων η ανθρώπινη μνήμη φρόντισε να κρύψει σε δύσκολους καιρούς, μαθαίνει ο επισκέπτης πολλά θαυμαστά που συνωθούνται στους απογόνους ενός τόσο πλούσιου σε παρελθόν νησιού. Θαυμάσια διατηρημένα ολοκέντητα κλινοσκεπάσματα, περίτεχνα κεντήματα, τοπικές φορεσιές, μικροέπιπλα, οικιακά σκεύη, αργαλειό, σπάνιο φωτογραφικό υλικό, σπανιότατα αγροτικά ξύλινα εργαλεία κ.α. Στην βόλτα κοντά στην πλατεία της Χώρας θα συναντήσετε την προτομή του λόγιου Νικολάου Φαρδύ² (1853 – 1901), μιας προσωπικότητας με πολύπλευρη δραστηριότητα στην Σαμοθράκη σε εποχές μάλιστα δύσκολες. 

Από την Χώρα ο δρόμος για την Καμαριώτισσα περνά (με μικρή παράκαμψη) από τα Αλώνια και κοντά από το μοναστήρι του Αγίου Αθανασίου, μετόχι της Μονής Ιβήρων του Αγίου Όρους που βρίσκετε στις εξοχές του χωριού. Ξεχωριστή θέση για τους κατοίκους όλου του νησιού έχει το πανηγύρι του Αγίου Αθανασίου στις 18 Ιανουαρίου, με γλέντι και άφθονα φαγητά. 

Η Σαμοθράκη αποδεικνύει ότι δεν είναι μόνο εδαφική συνέχεια του ελλαδικού χώρου αλλά αποτελεί με την ηπειρωτική χώρα ένα ενιαίο πνευματικό - πολιτιστικό σύνολο από την προϊστορική ακόμα εποχή, διαδραματίζοντας σημαντικό ρόλο στην δημιουργία του ελληνικού πολιτισμού και την διαμόρφωση του ελληνικού έθνους. Τα διάσπαρτα αρχαιολογικά ευρήματα στέκουν μάρτυρες σε αυτή την διαπίστωση. Αποκαλύψτε αυτό το θαυμαστό κομμάτι  Θρακικής γης που υπόσχεται να ικανοποιήσει από χαλαρωτικέςκαλοκαιρινές διακοπές – περιηγήσεις, μέχρι ορειβασία! 

Τα πάντα φαίνονται μεταξένια, ονειρικά, ενώ σε απόλυτη αίσθηση κυριαρχούν τα νερά, τα δάση, η θάλασσα. Ψάχνοντας – οδηγώντας η περπατώντας στη γη του Ορφέα, των Καβείρων, σιγά – σιγά προσαρμόζεστε σε μια πραγματικότητα εντελώς διαφορετική από ότι σε άλλα μέρη της Ελλάδας.

Η γοητεία της Σαμοθράκης θα σας αφήσει εντυπώσεις όμορφες, γνήσιες, απ’ αυτές που δύσκολα ξεχνιούνται (ειδικά για κείνους που έχουν το χάρισμα να κάνουν τα ερείπια να ζωντανεύουν και να φαντάζονται το μεγαλείο τους) έως ότου ξαναγυρίσετε στον παραλιακό δρόμο - από κει που τον αφήσατε - για να γυρίσετε στο λιμάνι, όπου η ‘’Αρσινόη’’ ή το ‘’Σάος’’ περιμένει για τον αργό γυρισμό από το νησί - μυστήριο - στην κοσμική Αλεξανδρούπολη.

Σημειώσεις:

⁽¹⁾ Μια πρόταση προς τη διοίκηση και τους συλλόγους της Σαμοθράκης: οι λαδόμυλοι – νερόμυλοι είναι σημαντικές πρωτοβιομηχανικές κατασκευές, που θα αποσβέσουν αμέσως κάθε οικονομική επιβάρυνση της αξιοποίησής τους. Αποκαταστήστε έναν τουλάχιστον από κάθε τύπο για να εξυπηρετήσει μελλοντικές αλλά και παρούσες πολιτιστικές λειτουργίες. Στις μέρες μας είναι κάτι παραπάνω από βέβαιο ότι χρειάζεται.

⁽²⁾  Ο Νικόλαος Φαρδύς γεννήθηκε το 1853 στη Σαμοθράκη. Παρακολούθησε μαθήματα στο αρρεναγωγείο του Σεβντίκιοϊ της Σμύρνης. Πριν γίνει 20 χρονών εργάζεται στην Θράκη ως δάσκαλος. Το 1874 επιστρέφει στην Σμύρνη για να φοιτήσει στην Ευαγγελική σχολή και παράλληλα σπουδάζει εκκλησιαστική μουσική. Το 1879 εγκαθίσταται στην Χώρα της Σαμοθράκης και αποκτά μεγάλη οικογένεια. Επόμενοι σταθμοί στην ζωή του είναι η Μασσαλία όπου παίρνει δίπλωμα ιατρικής και η Κορσική, όπου επιτελεί εθνικό έργο σαν δάσκαλος ελληνικών στην αποικία των Μανιατών του Καργκέζε.

Το 1887 επιστρέφει στην Σαμοθράκη με την οικογένεια του και ασκεί την ιατρική. Εκλέγεται επανειλημμένως δήμαρχος και πεθαίνει στη δημιουργική ηλικία των σαράντα οκτώ ετών. Κορυφαίο έργο του Ν. Φαρδύ είναι η ‘’Διατριβή περί ατόνου και απνευματίστου γραφής της ελληνικής γλώσσης’’ (1884). Ο κ. Ν. Κατσάνης αν. καθηγητής της Φιλοσοφικής ΑΠΘ, επισήμανε ότι ο Ν. Φαρδύς είναι ο εισηγητής του μονοτονικού συστήματος που υιοθέτησε εκατό χρόνια αργότερα το ελληνικό κράτος, υπογραμμίζοντας  ότι η Νέα Ελληνική Φιλολογία πρέπει να επανορθώσει προβάλλοντάς τον ως εμπνευστή του μονοτονικού.

Ο ιατροφιλόσοφος Ν. Φαρδύς εκτός της ιατρικής έθρεφε και ιδιαίτερη αγάπη για την μουσική ιδίως την ψαλτική. Το 1871 συνέταξε με τη Χρυσανθινή παρασημαντική το ‘’Ψαλτών Εγκόλπιον’’ που περιέχει εκκλησιαστικές και λόγιες μελωδίες. Επίσης ασχολήθηκε με την καταγραφή της δημοτικής μας μουσικής διασώζοντας σπάνιες μελωδίες. Πράγματι, ο Ν. Β. Φαρδύς με την πολύπλευρη πνευματική του δραστηριότητα και τα πονήματά του έδωσε στην Σαμοθράκη παρά πήρε. Το νησί του, ξεπλήρωσε το χρέος του με την επιστημονική ημερίδα που διοργάνωσε πρόσφατα το Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Σαμοθράκης, για τα εκατό χρόνια από τον θάνατό του. 

ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Ιδέα & υλοποίηση μορφής: Άγγελος Σινάνης

Έκταση: 178 τ.χ., Ακτογραμμή: 32 χλμ, Υψόμετρο: 0 - 1.611 κορυφή Σάος, Πληθυσμός: 3.048 κατ, Πρωτεύουσα: Σαμοθράκη – Χώρα, Νομός: Έβρου, Απόσταση από Αλεξανδρούπολη 24 ν. μ, Διάρκεια ταξιδιού 2ω 30’, Απόσταση από Πειραιά 256 ν.μ.

Αυτόματος Αριθμός Κλήσης: 25510

ΔΙΑΜΟΝΗ: Δεν θα αντιμετωπίσετε πρόβλημα αφού τα τελευταία χρόνια έχουν ξεφυτρώσει δεκάδες νέα ενοικιαζόμενα δωμάτια (πάνω από 1200 κλίνες) και ξενοδοχεία. Πολύ καλή επιλογή αποτελεί η Χώρα με το παραδοσιακό της χρώμα. Στην Καμαριώτισσα, την Παλιάπολη και τους Καρυώτες με θέα την θάλασσα, στο Λάκκωμα ή ψηλά στον Πρφ. Ηλία με την εκπληκτική θέα. Στα καταπράσινα Λουτρά – Θέρμα. Γραφείο Πληροφοριών: 41505, 41465, 98393.

ΚΑΜΠΙΝΓΚ: Στην παραλία Θέρμα λειτουργούν δύο οργανωμένα δημοτικά κάμπινγκ τηλ / 98291, 98244. Αν είναι γεμάτα ή έρθετε στο νησί νωρίς την Άνοιξη υπάρχει πιθανότητα να σας αφήσουν να ‘’στήσετε’’ στο ‘’ρέμα του φονιά’’. Ρωτήστε πρώτα για να αποφύγετε την ταλαιπωρία, και φεύγοντας μην αφήσετε σκουπίδια.

ΦΑΓΗΤΟ: Ο φιλόξενος χαρακτήρας, όπως και οι τοπικές σπεσιαλιτέ δεν λείπουν. Δοκιμάστε γεμιστό κατσίκι σε φούρνο με ξύλα στον ‘’Αντώνη’’ στην Καμαριώτισσα ή στον ‘’Βράχο’’ του Αποστόλη και τον ‘’Παράδεισο’’ του Τσαούση. Ταβέρνα ‘’Δελφίνι’’ Παχιά Άμμος 95119, Τοπικές σπεσιαλιτέ στα Θέρμα ο Κώστας και η Νίτσα στο όμορφο ‘’το περιβόλι του Ουρανού’’ 98313 ή ο Νίκος Βάβουρας 98207. Στο ‘’Λάκκωμα το ακρογιάλι, στην Καμαριώτισσα οι Χαρανάδες, και στην Χώρα το ‘’εξοχικό’’. Μεζέδες και ποτάκια στα ‘’Θερμιά’’ στον καλό Ιορδάνη 98325, και φυσικά στα Λουτρά η καλή ‘’Γριά Βάθρα’’ του Γιώργου Τρύπη 98384, ‘’οι καρυδιές’’ στην Άνω Μεριά 98266. Εντρυφήστε στα γλυκά κουταλιού, πραούστι (άγριο Δαμάσκηνο), καρυδάκι και καϊσί, μυρωδάτη μυζήθρα, καταπληκτικό μανούρι, εκλεκτό μέλι, ελιές. Ο φούρνος στην Χώρα φτιάχνει μυρωδάτο χωριάτικο ψωμί, και υπέροχα παξιμάδια με παραδοσιακή συνταγή.

ΑΧΡΕΙΑΣΤΑ: Δήμος: 41218, 41790, 2551350800 το νέο (25/4/12) Α΄ Βοήθειες: 41376, 41217, Αστυνομία: 41203, 41303, Τράπεζες με ΑΤΜ / Αγροτική & Εθνική. Ενοικιάσεις - Συνεργεία – Βουλκανιζατέρ: Χανός Θεόδωρος 41511, Πρίτσος Παύλος 41150.  Αν είναι σοβαρή βλάβη η μόνη λύση είναι φόρτωμα για Αλεξανδρούπολη, εκεί ο Σίμος Μακαρόνης αναλαμβάνει τα υπόλοιπα 2551034645, 32537.

ΧΡΗΣΙΜΑ: Μην παρκάρετε την μοτοσυκλέτα ή το αυτοκίνητο κάτω από οποιοδήποτε δέντρο. Υπάρχει πιθανότητα να ανέβουν επάνω κατσίκια για να φτάσουν (και να φάνε) τις φυλλωσιές. www.samothraki.gr & www.samothraki.com Αρχαιολογικό μουσείο 41474 ανοιχτό καθημερινά εκτός δευτέρας (08.00 – 15.00) είσοδος 3 EUR, Λαογραφικό μουσείο στην Χώρα 41227 υπεύθυνη Κα Ιωάννα Λημνιού 41222. Είναι ανοιχτό από 1^η Ιουλίου έως 30 Σεπτεμβρίου. Για τους υπόλοιπους μήνες επικοινωνήστε με τον Δήμο. Δημοτική Βιβλιοθήκη 41709. Πεζοπορίας Info Νερό σε παγούρι. Στις ‘’Βάθρες’’ απαραίτητο αξεσουάρ είναι το μαγιό ή το σορτσάκι, πρόχειρα αθλητικά παπούτσια θα βοηθήσουν.

ΠΡΟΣΒΑΣΗ: www.samothraki.com/htm/faehren­_g.htm Με πλοίο καθημερινά, από Αλεξανδρούπολη και Καβάλα, διάρκεια ταξιδιού 2.30 ώρες, - 24ν.μ - Τηλ λιμεναρχείου Αλεξανδρούπολης / 26468, 21430, Τηλ λιμεναρχείου Σαμοθράκης / 41305. Από Καβάλα 4.30’ - Τηλ λιμεναρχείου / 2510223716, 224472, 224967. Τα καράβια ΣΑΟΣ Ι & ΙΙ, & Αρσινόη, εισιτήρια & Πληροφορίες: Βατιτσή Αικατερίνη - Κύπρου 5 Αλεξανδρούπολη 26721, 23512 Σαμοθρακική Ναυτική Εταιρεία – ΚαμαριώτισσαΣαμοθράκης 2551041505, 41411. Κόστος (Φεβ 03) 7,80 EUR το άτομο, 6,74 EUR η μοτοσυκλέτα έως 250 cc & 10,12 EUR πάνω από 250 cc.

ΒΕΝΖΙΝΑΔΙΚΑ: Το μοναδικό βρίσκεται ανάμεσα από την Καμαριώτισσα και την Χώρα.

ΧΑΡΤΕΣ: Οι εκδόσεις Ζουμπουλάκη Μεσολογγίου 3, Αθήνα 2103832704 έχουν μια ενδιαφέρουσα προσέγγιση όλης της Θράκης. Νομός Έβρου σε κλίμακα 1:200.000 & Σαμοθράκη σε κλίμακα 1: 50.000 τουριστικοί Χάρτες από την Ρέκος Ε.Π.Ε. Αγ. Μηνά 13, Θεσσαλονίκη 2310696070, 696587. Πλαστικοποιημένοι χάρτες ανά νομό που χωρούν στο tang Bag. Αγοράστε τον χάρτη Νο 11 ‘’Νομός Έβρου’’, εκδόσεις  ‘’Ελλάδα’’ Κολοκοτρώνη 11 Αθήνα 2103222573, Βενιζέλου 3 Θεσσαλονίκη 2310223063.

ΒΙΒΛΙΑ: Τα Ελληνικά νησιά / εκδόσεις Dorling Kindersley ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ / Αθήνα 1998, Ανατολική Μακεδονία – Θράκη / εκδόσεις Explorer / Αθήνα 2002, Ελλάδα – Τα νησιά / εκδόσεις Γιαλλελή / Αθήνα 1992, Σαμοθράκη / Karl Lehmann / έκτη έκδοση / Θεσσαλονίκη 1998, Νερόμυλοι – Λαδόμυλοι Σαμοθράκης / έκδοση ΙΘ’ Εφορεία Προϊστορικών & Κλασικών Αρχαιοτήτων / Αλεξανδρούπολη 1999.

ΛΕΣΧΕΣ ΜΟΤΟΣΥΚΛΕΤΑΣ: ΛΕ.Μ.Εβρου Μητροπολίτου Ιωακείμ 11, www.le-m-evroy.cityslide.com Τηλ - Fax: 2551081071, 33761, Πληροφορίες για το ταξίδι σας, όλο το χρόνο, βρίσκετε στους ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΕΡΙΗΓΗΤΕΣ - Σύλλογος Μοτοσικλετιστών - Ελάτη Τρικάλων  Τηλ - Fax: 2434071826.

Περισσότερες πληροφορίες για την ΣΑΜΟΘΡΑΚΗ αντλήστε από την ενδεικτική Βιβλιογραφία –  Αρθρογραφία:

• Λούβρο / εκδόσεις Gallimard - Ερευνητές / Αθήνα 2001.
• Τα Ελληνικά νησιά / εκδόσεις Dorling Kindersley ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ / Αθήνα 1998.
• Λούβρο / εκδόσεις Mondadori – Φυτράκης / Αθήνα 1967.
• Ανατολική Μακεδονία – Θράκη / εκδόσεις Explorer / Αθήνα 2002.
• Ελλάδα – Τα νησιά / εκδόσεις Γιαλλελή / Αθήνα 1992.
• Σαμοθράκη / Karl Lehmann / έκτη έκδοση / Θεσσαλονίκη 1998
• Το Αιγαίο / Επίκεντρο Ελληνικού πολιτισμού / Μέλισσα
• Αρχαιολογικός Άτλας του Αιγαίου / Υπουργείο Αιγαίου – Πανεπιστήμιο Αθηνών 1999
• Οι Άγιοι ένδοξοι Πέντε Νεομάρτυρες / εκδόσεις Γνωριμία / Αλεξανδρούπολη 1997
• Νερόμυλοι – Λαδόμυλοι Σαμοθράκης / έκδοση ΙΘ’ Εφορεία Προϊστορικών & Κλασικών Αρχαιοτήτων, Δημ Μάτσας – Δήμος Σαμοθράκης – Πολιτιστικός Σύλλογος Σαμοθράκης / Αλεξανδρούπολη 1999
• Σαμοθράκη / Περιοδικό Ελληνικό Πανόραμα Τ 4
• Η Σαμοθράκη στην Αρχαιότητα / Δημ. Μάτσα / Επτά ημέρες / Εφημερίδα Καθημερινή 4/9/94
• Κόρη του Ανέμου / Θ. Πολίτης / Περιοδικό ΓΕΩ / Εφημερίδα Ελευθεροτυπία 5/1/01
• Εφημερίδα Καθημερινή 21/10/01 άρθρο της Πέγκυς Κουνενάκη για το βιβλίο ‘’Ελληνικές Αρχαιότητες στο Λούβρο’’.
• Εφημερίδα Καθημερινή 15/8/02 άρθρο της Ελευθερίας Τράιου από την Ημερίδα ‘’Ν. Β. Φαρδύς’’.
• Ανάβαση στο Φεγγάρι - Πεζοπορία / περιοδικό Oxygen T 15 Α. Καλογήρου / Ιούλιος 2000.
• Διάσχιση Φαραγγιού ‘’Στομάρι’’ / περιοδικό Κορφές Τ 134 / Δ. Σωτηράκης /  Νοε – Δεκ 1998