ΗΠΕΙΡΟΣ (4304 λέξεις)

ΓΙΑΝΝΙΝΑ ΚΑΛΑΡΡΥΤΕΣ -  ΣΥΡΑΚΟ

Κείμενο - Διαφάνειες: Άγγελος Σινάνης e – mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

© Μάρτιος 2003

Ορεινό Πολιτιστικό Σταυροδρόμι

‘’Παρακαλώ σε σταυραητέ

για χαμηλώσου ολίγο

και δως μοι τες φτερούγες σου

και πάρε με μαζί σου

πάρε με απάνου στα βουνά

τι θα με φάει ο κάμπος’’

Κ. Κρυστάλης

Η οροσειρά της Πίνδου ορθώνεται στο βορειοδυτικό τμήμα της Ελλάδας αποτελώντας την ορεινή σπονδυλική στήλη που διασχίζει σχεδόν όλη την χώρα από το βόρειο ως το νότιο σημείο της. Η Βόρεια Πίνδος περιλαμβάνει τους ορεινούς όγκους Γράμμου και Σμόλικα, φτάνοντας ως το Μέτσοβο, ενώ η Νότια Πίνδος ξεκινά από το Περιστέρι, συνεχίζοντας με την Κακαρδίτσα, τα Τζουμέρκα, την οροσειρά της Τσουρνάτας, καταλήγοντας στα Άγραφα. 

Τα βουνά και τα χωριά της Πίνδου είναι το λιγότερο γνωστό κομμάτι της Ελληνικής γης. Σε αυτή την δύσκολη και δυσπρόσιτη γεωγραφική και πολιτιστική ενότητα της Ελλάδας ψάχνοντας, ρωτώντας, ερευνώντας, ξεκινάει ένα οδοιπορικό περιπέτειας σε ένα πραγματικό καταφύγιο για ζώα και πουλιά, αλλά και γνώσης, για τον κάθε ανήσυχο ταξιδιώτη, σύγχρονο περιηγητή.

Τα Γιάννινα, πρωτεύουσα του Νομού, (βλ. Γιάννινα & Διαδρομές Τομ Γ’ 2001) ορίζουν την Ήπειρο με την μεγαλύτερη σε έκταση και πληθυσμό πόλη, με συμπληρωμένα τα 90 χρόνια από την απελευθέρωση της, μαζί με ολόκληρη την Ήπειρο στις 22 Φεβρουαρίου 1913. Την ανατολική πλευρά της Κακαρδίτσας με τα χωριά της την είδαμε (βλ. Ασπροπόταμος Πίνδου Τομ Ε’ 2003). Πίσω από τους βραχώδεις όγκους της είναι οι αετοφωλιές της εξ’ ίσου ενδιαφέρουσας δυτικής πλευράς της.

Η πρόσβαση γίνεται από ασφαλτοστρωμένο πλέον δρόμο ή από την Άρτα – Ράμια – Γραικικό – Άγναντα – Πράμαντα ή από Γιάννινα – Καλέντζι – Πλάκα – Άγναντα – Πράμαντα (βλ. Τζουμέρκα & Διαδρομές Τομ Α’ 1999). Για όσους οδηγούν enduro ή 4*4 δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα στις διαδρομές που περιγράφουμε αφού μπορούν να συνεχίσουν το ταξίδι και την γνωριμία με την Πίνδο, φεύγοντας προς Θεσσαλία από την ορεινή διάβαση ‘’Μπάρος’’ και προς Ήπειρο από την διάβαση Αγ. Αποστόλων (μετά το Συράκο προς Μεγάλο Περιστέρι). Οι ταξιδιώτες με μεγάλα street  θα επιστρέψουν Γιάννινα από Προσήλιο – Πετροβούνι ή Άρτα από τον ίδιο δρόμο. Έτσι κ’ αλλιώς οι διαδρομές είναι εξαιρετικής φυσικής ομορφιάς ενώ υπάρχουν και θαυμάσιοι παραδοσιακοί ξενώνες και στα δύο χωριά. 

Λίγο πριν το κέντρο, μέσα πλέον στο κεφαλοχώρι Πράμαντα, υπάρχει πινακίδα αριστερά προς Χριστούς. Πολλοί  λένε, ότι κατηφορίζοντας προς τους Χριστούς δεν θα έχετε ξαναδεί τέτοιο τοπίο, και πρέπει να τους πιστέψετε. Εδώ οι Άνθρωποι είναι σε πρώτο πλάνο. Μην περιμένετε πολυτέλειες, αλλά απλότητα. Στην πλατεία του χωριού υπάρχει ταβερνάκι για ανασύνταξη και φαγητό ή καφέ, ενώ λίγο πιο κάτω στον φιδίσιο δρόμο βρίσκεται η δστ που οδηγεί στον  ο Ι.Ν. της Ευαγγελίστριας Μετόχι της Ι.Μ. Βύλιζας. Μετά τους Χριστούς ο δρόμος διακλαδώνεται και δεξιά ανεβαίνει στο Ματσούκι (βλ. Ματσούκι - Ανθούσα Τ Ε’ 2003) ενώ ευθεία συνεχίζει προς τα ιστορικά χωριά Καλαρρύτες και Συράκο. Και τα τρία Τζουμερκοχώρια, συγκριτικά με άλλα χωριά της περιοχής που διαθέτουν πολλούς συνοικισμούς, αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα συμπαγών οικισμών, γεγονός που τονίζει περισσότερο την ιδιαιτερότητά τους. 

Η πρώτη δστ έρχεται μόλις σε 2,5 χλμ στα ‘’πέντε σπίτια’’ του μικρού οικισμού Μυστράς. Εκεί, ανεβαίνοντας προς Καλαρρύτες (υπάρχουν πινακίδες) περνάτε το παλιό πέτρινο γεφύρι ‘’του Συγγούνα’’ στην αρχή ενός πανέμορφου φαραγγιού με μεγάλο οικολογικό ενδιαφέρον ενώ όσο ανεβαίνετε οι απόκρημνες θέες είναι εκπληκτικές. Ολόκληρη η περιοχή είναι πλέον ενταγμένη στο δίκτυο προστατευόμενων περιοχών Φύση 2000. Πάνω στη διαδρομή βρίσκεται η Ι. Μονή Κηπίνας αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Κτισμένη σε εντελώς κάθετο βράχο σε ύψος 40 μέτρων πάνω από τον δρόμο δεν φαίνεται από πουθενά. Πολλοί επισκέπτες πέρναγαν από το πραγματικά αθέατο μοναστήρι χωρίς να πάρουν είδηση αυτόν τον απόκρημνο θρησκευτικό θησαυρό με την απεριόριστη θέα στις γύρω κορυφές. 

Σε πρόσφατη διαμόρφωση χώρου, ανοίχθηκε το μονοπάτι που οδηγεί στη μονή, έγινε ένα υποτυπώδες πάρκινγκ, τοποθετήθηκε πινακίδα ώστε να διευκολύνεται η πρόσβαση. Στην είσοδο της μονής σήμερα υπάρχει άνετη πρόσβαση με μικρό τσιμεντένιο ‘’γεφυράκι’’ πάνω στους δύο βράχους – βάσεις ενώ παλιότερα υπήρχε κινητή ξύλινη ‘’Λυσιά’’ που την νύχτα αφαιρούσαν με την σωζόμενη σήμερα ‘’μαναβέλα’’. Παλιότερα υπήρξαν τυχεροί που είχαν δει το ξυλόγλυπτο τέμπλο, τις Δεσποτικές εικόνες καθώς και τις 15 μικρότερες του Δωδεκάορτου που μαζί με τα ωραία ξυλόγλυπτα Βημόθυρα αποτελούσαν τους κινητούς θησαυρούς του μοναστηριού. Δυστυχώς για όλους μας, η πλημμελής φύλαξή και η απουσία μοναχών κατέληξε σε καταλήστευση όλων των προαναφερομένων τον χειμώνα του 1999. 

Η Ι. Μονή σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή κτίστηκε το 1349 και ανήκει στον μικρό οικισμό Μυστράς (παλιό Αρμπορούσι ή Αρμπορίση) που περάσατε, ενώ η ονομασία του οφείλεται στους κήπους που καλλιεργούσαν οι μοναχοί που φημιζόντουσαν για την μακροζωία τους, αφού όπως λέγεται, ο τελευταίος έφυγε πλήρης ημερών στα 112 του χρόνια. Μέσα στο μοναστήρι υπάρχει σπήλαιο που σε εξερεύνηση από τον ΣΠΕΛΕΟ υπό το Στέφανο Νικολαΐδη διαπιστώθηκε ότι ήταν παλιά κοίτη ποταμού, ο οποίος άλλαξε πια ροή και βρίσκεται πλέον στο ύψος του δρόμου. Μικρή απόσταση σας χωρίζει από το βάθος της σπηλιάς. Θα δείτε τα μικρά ανοίγματα στους διαδρόμους που όμως δεν χωράει να περάσει άνθρωπος. Οι μαυρισμένοι τοίχοι από τα κεριά, την υγρασία και τα χρόνια που πέρασαν κάνουν επιβλητική την ατμόσφαιρα. 

Η διαδρομή σας φέρνει σύντομα στην γέφυρα απ’ όπου ξεκινά η όλο στροφές ανάβαση. Εκεί στο Καλαρρύτικο ρέμα ή Χρούσια, παραπόταμο του Άραχθου, αναστηλωμένο στέκεται το πέτρινο γεφύρι ‘’του Φίλου’’ σε ένα θαυμάσιο φυσικό βραχώδες τοπίο ενώ λίγο πιο πάνω σχεδόν μπαζωμένο βρίσκεται ακόμη ένα. Καινούργιες ιδέες για την ‘’ανάπτυξη’’  της περιοχής έχουν να κάνουν με φράγμα για την παραγωγή ενέργειας!. Καταστροφή δηλαδή ενός μοναδικού φυσικού οικοσυστήματος, αντί προστασία και ανάδειξη.

Το παρήγορο είναι ότι οι λιγοστοί κάτοικοι έκαναν προσφυγή στο Σ.Τ.Ε. και ευτυχώς δικαιώθηκαν σταματώντας το ‘’αναπτυξιακό έργο’’. Προς το παρόν τουλάχιστον. Αν δείτε τον τόπο, αν τον περπατήσετε ακούγοντας το βουητό των νερών, τα πουλιά και τους ήχους γύρω σας είναι βέβαιο ότι θα εκτιμήσετε την οικολογική του αξία. Ταυτόχρονα θα αναρωτηθείτε σίγουρα, τι είδους άνθρωποι είναι αυτοί που δεν λογαριάζουν τίποτε, ούτε καν το μέλλον των παιδιών τους, που θυσιάζουν στον βωμό της δήθεν ανάπτυξης τα πάντα.

Περνώντας το ξωκλήσι του Άγιου Χριστόφορου οι Καλαρρύτες στα 1120 μ Υ, σας υποδέχονται. Μεγαλειώδες σύνολο πετρόχτιστων σπιτιών με ψηλούς εξωτερικούς τοίχους, περίτεχνες καμινάδες και δίφυλλες πόρτες βαριάς κατασκευής, θυμίζουν φρούρια. Η μικρές ως επί το πλείστον αυλές έχουν κήπους που φυτεύουν διάφορα λαχανικά. Στο χωριό δεν μπαίνουν (ευτυχώς) αυτοκίνητα ή μοτοσυκλέτες. Ο εφοδιασμός με τρόφιμα γίνεται ακόμα με μουλάρια ή με τα πόδια μέσα από ένα πανέμορφο δίκτυο καλντεριμιών που οδηγεί παντού. Στην στενόμακρη πλατεία στρωμένη πέτρινη πλάκα, δεσπόζει ο τεράστιος πλάτανος με τις ωραίες κατοικίες με ισόγειο και δύο ορόφους αρκετές και καφενεία – ταβερνάκια που καλωσορίζουν τον περιπατητή. Τα μεγάλα και πλατιά σκαλοπάτια θυμίζουν θέατρο, και πράγματι εδώ γίνονται όλα τα μεγάλα γλέντια και οι ‘’πεζούλες’’ χρησιμεύουν για κάθισμα των θεατών. 

Ειδικά τα τελευταία χρόνια που οργανώνεται το αντάμωμα των βλαχόφωνων κοινοτήτων Δυτικών Τζουμέρκων δημιουργείτε αδιαχώρητο. Την συγκεκριμένη εκδήλωση διοργανώνουν οι κοινότητες Βαθύπεδο, Καλαρρύτες Ματσούκι, Παλαιοχώρι και Συράκο, κάθε χρόνο και σε διαφορετικό χωριό πάντα τον Ιούλιο. Τι ηπειρώτικες μουσικές και κλαρίνα, τι παραδοσιακοί χοροί από τα χορευτικά συγκροτήματα όλων των χωριών της περιοχής, πανέμορφες χρυσοκεντημένες παραδοσιακές φορεσιές και γλέντι γίνεται, μόνο αν έχετε παρουσία εδώ θα το πιστέψετε. 

Η πλατειά είναι το κέντρο της ζωής, και εκεί να πάτε, συναντώντας το υπεραιωνόβιο παραδοσιακό καφενεδάκι – παντοπωλείο και τον μόνιμο στο χωριό Ναπολέοντα. Κουβεντούλα, πληροφορίες, μεζεδάκια και θαυμάσιο τσίπουρο θα ζεστάνουν γρήγορα την ατμόσφαιρα αν είναι χειμώνας. Το καλοκαίρι ο λαμπρός ήλιος καλεί τους περιηγητές έξω στα πέτρινα καλντερίμια και τα σπουδαία πέτρινα ηπειρώτικα σπίτια με τις ψηλές μάντρες και τις μοναδικές καμινάδες. Ο τόπος αναπνέει ακόμα από την ιστορία του, και από τους ανθρώπους που γεννήθηκαν εδώ, παίζοντας στην συνέχεια σημαντικό ρόλο στα δρώμενα της Ελλάδας. Μεταξύ αυτών ήταν ο Σπύρος Λάμπρου, που διετέλεσε πρωθυπουργός στα δύσκολα χρόνια του 1917, ο τυπογράφος, εκδότης, συγγραφέας Σέργιος Ραφτάνης, ο νομισματολόγος Παύλος Λάμπρος, πατέρας του Ιστορικού Σπυρίδωνος Λάμπρου. Το απόκρημνο της περιοχής και οι δεκάδες κορφές που τον περιβάλουν ενθουσιάζουν και υποβάλουν τον επισκέπτη, από παλιά.

Το 1815 πρόξενος της Γαλλίας στην αυλή του Αλή Πασά ήταν ο Pouqueville. Όταν λοιπόν σε μια περιοδεία του είδε τους ανθρώπους να ζουν πάνω στα θεόρατα αυτά βουνά έκπληκτος είπε: ‘’η τοποθεσία αρμόζει μάλλον εις αετούς και γύπας, παρά σε φιλότεχνους και φιλήσυχους ανθρώπους’’. Πραγματικά όσο παράδοξο και αν φαίνεται σήμερα, σε αυτά τα άγρια και απότομα κακοτόπια οι άνθρωποι επιδόθηκαν με θαυμαστή επιτυχία στις καλές τέχνες, στην βιοτεχνία, και το εμπόριο. Οι Καλαρρύτες και το Συράκο μαζί φυσικά με την πρωτεύουσα τα Γιάννινα συγκαταλέγονται ανάμεσα στα σπουδαιότερα κέντρα κατασκευής αργυροχρυσοχοϊκών έργων στα Βαλκάνια με συγκεκριμένα και πολλά ενυπόγραφα, κυρίως εκκλησιαστικά έργα. Ένας από τους κλάδους της καλλιτεχνικής βιοτεχνίας που γνώρισε μεγάλη άνθηση στους Καλαρρύτες με τον χρυσικό Αθανάσιο Τζιμούρη (μέσα 18^ου Αι) και τους ασημουργούς Γεώργιο Μπάφρα (1784) και Δημήτριο Δαβαρούχα (τέλη 18^ου Αι) ήταν αυτή ακριβώς η τέχνη φτάνοντας σε θαυμαστά επίπεδα καλλιτεχνικής τελειότητας και δεξιοτεχνίας. 

Κατά την εποχή της ακμής τους το τέλος του 18^ου και τις αρχές του 19^ου Αι. αποτελούσαν ένα από τα μεγαλύτερα καλλιτεχνικά, πολιτιστικά και εθνικά κέντρα της εποχής. Πριν την καταστροφή τους στα χρόνια του Αλή πασά αριθμούσαν χίλια διακόσια σπίτια και πέντε χιλιάδες κατοίκους οι περισσότεροι από τους οποίους ασχολούνταν παραδοσιακά με αυτή την τέχνη, συνεχιστές της Βυζαντινής παραδοσιακής αργυροχοίας κατασκευάζοντας εξαίρετα έργα. Υπήρχαν πάρα πολλά εργαστήρια εδώ που έφτιαχναν μεταξύ άλλων, εκκλησιαστικά είδη (ευαγγέλια, δισκοπότηρα), και κοσμήματα (πόρπες, ζώνες, καρφίτσες). Θαυμαστοί τεχνίτες σκάλιζαν με φοβερές λεπτομέρειες, λαβές από όπλα, καριοφίλια, κουμπούρια, σπαθιά. 

Οι παλιοί περιηγητές αναφέρουν ότι η ‘’εμπορική κίνηση στο Συράκο και τους Καλαρρύτες έφτανε σε μέγεθος τις σπουδαιότερες Ευρωπαϊκές πόλεις της εποχής και είχαν ακτίνα όλες τις μεγάλες αγορές των Βαλκανίων (Βιέννη) μέχρι και τη Μασσαλία την Ήπειρο την Μακεδονίακαι την Θεσσαλία. Οι εξαιρετικές λεπτομέρειες άνθισαν και πολλοί φτάνουν να εργάζονται στα μεγάλα κέντρα του εξωτερικού Αυστρία, Ρουμανία, Ιταλία, Ρωσία. Στην ιστορία έχουν καταγραφεί και οι ‘’Χρυσικοί’’, που αποτελούσαν ομάδες Καλαρρυτινών που ταξίδευαν στην Ελλάδα και το εξωτερικό σαν πλανόδιοι, έχοντας μαζί τους πάντα τα εργαλεία τους. Έτσι είχαν τη δυνατότητα να παίρνουν δουλειές απ’ ευθείας από τους ενδιαφερόμενους στα μέρη που περιόδευαν, τις κατασκεύαζαν και τις παρέδιδαν, συνεχίζοντας τον δρόμο τους. 

Σαν παράδειγμα της δυναμικής των επιχειρήσεων τότε αναφέρεται ότι οι έμποροι από τους Καλαρρύτες νοίκιαζαν ελληνικά πλοία (γιαυτό σε όλα τα χωριά υπάρχει Άγιος Νικόλαος) από το Μεσολόγγι, την Κορωνησία, στον Αμβρακικό ακόμα και από το Γαλαξίδι για την μεταφορά των εμπορευμάτων τους και έτσι απέφευγαν την εξάρτηση αλλά και την συναλλαγή με ξένες δυνάμεις. Όλος αυτός ο συσσωρευμένος πλούτος δημιούργησε μια αμιγώς καλλιεργημένη Ελληνική κοινωνία. Εκτός από τα πλεονεκτήματα ενός μεγάλου εμπορίου, οι Καλαρρύτες, όπως το Συράκο αλλά και πολλά από τα γειτονικά χωριά, είχαν προνόμια που τους γλίτωναν από τους εκβιασμούς του τοπικού δυνάστη πληρώνοντας κατ’ ευθείαν φόρο στην εκάστοτε βασιλομήτορα (μητέρα του σουλτάνου) Βαλιδέ Σουλτάνα.

Μετά το 1800 όμως, τα προνόμια αυτά εξαφανίστηκαν, το εμπόρια παρήκμασε και ο Αλή Πασάς ένιωσε αρκετά ισχυρός για να αποσπάσει χρήματα εκβιάζοντας ανεξαρτήτως όλα τα χωριά. Όχι μόνο τα πλούτη αλλά και η ανεξάρτητη θέση των ορεινών χωριών ενοχλούσαν τους τούρκους κάνοντάς τους να ζητούν όλο και μεγαλύτερους φόρους. Η πλεονεξία του Αλή πασά και των προκατόχων του έδιωξαν πολλούς κατοίκους που δεν άντεξαν την λεηλασία αυτού του πλούτου, για να αποζημιωθούν οι πόλεμοι και οι απλήρωτοι στρατιωτικοί μισθοί. Ενδεικτικά ο ετήσιος φόρος των Καλαριτών αυξήθηκε από δεκατέσσερις χιλιάδες σε σαράντα πέντε χιλιάδες πιάστρες και για την άδεια να έχουν καμπάνες στις εκκλησίες επιβλήθηκε φόρος που έφτασε στις 15 χιλιάδες πιάστρες. (Wace – Thompson – Οι Νομάδες των Βαλκανίων, σελ 207).

Η μεγάλη αυτή ακμή διακόπηκε βίαια τον Ιούνιο του 1821. Τότε οι τούρκοι του Χουσείν, με αρχηγό τον Ισμαήλ Πλέσα, μετά την μεγάλη μάχη της Κηπίνας (κάτω, στην θέση που υπάρχει το μοναστήρι) κάψανε το χωριό και οι άνθρωποι εγκαταλείψανε τον τόπο τους, το βιός τους και τις ασχολίες τους. Εγκαταστάθηκαν στα μεγάλα κέντρα της Ελλάδας αλλά και της Ευρώπης. Μεγάλα κοσμηματοπωλεία στην Ιταλία έχουν ιδρύσει οι οικογένειες Βούλγαρη και Νέσι. Τα Γιάννινα επίσης, και τα Επτάνησα (Ζάκυνθος) συγκέντρωσαν ένα μεγάλο μέρος από Καλαριτινούς πρόσφυγες. Έτσι στις μέρες μας, υπάρχουν απόγονοι αυτών των οικογενειών που εργάζονται, στον πατροπαράδοτο για αυτούς, κλάδο της Αργυροχοίας. Στις προθήκες του εθνολογικού μουσείου Αθηνών έχετε την δυνατότητα να δείτε από κοντά αρκετά από τα παλιά έργα τους.

Περπατώντας στα καλντερίμια θα φτάσετε στην ιστορική εκκλησία του Αγίου Νικολάου την μητρόπολη του χωριού ενώ στη συνέχει έξω από τον οικισμό προς τον Άγιο Αθανάσιο. Μέσα από το χωριό (υπάρχουν πινακίδες) ξεκινά η κατάβαση στο φαράγγι με κατεύθυνση το Συράκο. Το φαράγγι του Χρούσια ποταμού, αλλά και το φυσικό περιβάλλον γύρω από τα δυο χωριά λόγω της ιδιαίτερης οικολογικής τους αξίας, οδήγησε την ερευνητική ομάδα του Πολυτεχνείου, πριν τέσσερα χρόνια, να τα εντάξουν στον κατάλογο με τα 449 Τοπία Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλους της χώρας μας. Παλιά αλλά και σήμερα, οι δύο οικισμοί επικοινωνούσαν από αυτό το μονοπάτι που χώνεται στο βαθύ απότομο και δύσβατο φαράγγι που τα χωρίζει. Η ιστορική ‘’σκάλα’’ των ντόπιων, που ήταν και παραμένει τόσο στενή, που δεν χωρούσαν ζώα. Το φαράγγι που διασχίζει ο Χρούσιας ποταμός, διαθέτει πράγματι εκτός από την ‘’Λισιά’’ (ξύλινη πεζογέφυρα), μια σιδερένια σκάλα κάθετη στον βράχο όπου ανέβαιναν όλοι όσοι ήθελαν να πάνε στο Συράκο.

Η χαράδρα ανάμεσα από τα δύο χωριά σε αυτή την γωνιά της Ηπείρου, οριοθετούσε τα ελληνοτουρκικά σύνορα για ένα μεγάλο διάστημα. Με την συνθήκη του Βερολίνου το 1881 απελευθερώθηκαν οι Καλαρρύτες, ενώ το Συράκο παρέμεινε στην τουρκική κυριαρχία ως το 1912. Κάπου εδώ, στα πλάγια της χαράδρας βρισκόταν και το Ελληνικό τελωνείο. Θαυμάσιο περιβάλλον με πολλά νερά προσφέρεται ακόμα και βουτιές (με τα πόδια) αν μάλιστα έχετε προμηθευτεί και φρούτα ή πρόχειρο κολατσιό μπορεί να εξελιχθεί σε ημερήσια εκδρομή. Να την πραγματοποιήσετε αυτή την πεζοπορική διαδρομή και εάν υπάρχει κάποιος στην παρέα που δεν θέλει να την κάνει, στείλτε τον απέναντι, στο Συράκο, να σας φέρει πίσω.

Η διαδρομή από τους Καλαρρύτες προς το Συράκο γίνεται άνετα και εύκολα στις μέρες μας από τον ασφαλτοστρωμένο δρόμο στην δστ μετά το Προσήλιο (δες road book στο τέλος). Η απόσταση είναι 20 χλμ και η διαδρομή όσο ανεβαίνει στο βουνό είναι μοναδική. Το Καλαρίτικο έχει ενωθεί πλέον με το Ματσουκιώτικο ρέμα και αργοκυλώντας πάνε να συναντήσουν τον μεγάλο Άραχθο. Μεγαλειώδη τοπία σε ένα ανηφορικό δρόμο που το χειμώνα με τους πάγους πρέπει να είναι αν όχι απαγορευτικός τουλάχιστον επικίνδυνος. Το καλοκαίρι βέβαια όλοι οι επισκέπτες κοντοστέκονται θαυμάζοντας την απέραντη θέα. 

Στην τελευταία στροφή θα δείτε το πετρόχτιστο Συράκο ευθεία απέναντί σας στα 1150 μ.Υ. Ωραίο και ταυτόχρονα αρχοντικό το θέαμα που παρουσιάζει ενώ στην γύρω περιοχή κυριαρχούν τα βράχια και η πέτρα. Πραγματική αετοφωλιά. Και στο Συράκο δεν υπάρχει οδική πρόσβαση έτσι αφήστε την μοτοσυκλέτα στο μεγάλο πάρκινγκ και προχωρήστε προς το αφρισμένο ποτάμι που γεφυρώνεται από δύο πέτρινα γεφύρια που αποτελούν στην έξοδό τους, την είσοδο στο χωριό, μέσω ενός φαρδιού καλντεριμιού. Κτίστηκαν με κόστος των οικογενειών Τουρτούρη και Δαμίρη από τους γειτονικούς Καλαρρύτες και φέρουν τα ονόματά τους. Απέναντι ο παλιός νερόμυλος σημαντικό κεφάλαιο του υλικού λαϊκού πολιτισμού έχει πάψει να προσφέρει τις υπηρεσίες του προ πολλού.

Τα σπίτια είναι χωρίς εξαιρέσεις όλα πετρόχτιστα, βαριά αρχοντικά, σαν φρούρια με στέγες από  τεράστιες πλάκες σχιστόλιθου και μικρότερες αυλές από των Καλαριτών. Αξιοθαύμαστη δουλειά έκαναν Αλβανοί και βορειοηπειρώτες πετράδες από το ’89 έως τις μέρες στην αναστήλωση ορισμένων, και στην αντικατάσταση των πολλών φθαρμένων από τον χρόνο στεγών. Στις μέρες μας, όχι μόνο στην Ήπειρο αλλά όπου υπάρχουν στέγες από σχιστολιθική πλάκα,αυτές επισκευάζονται από αλβανούς ή βορειοηπειρώτες αφού η τέχνη του ‘’πετρά’’ έχει χαθεί πλέον. 

Εντύπωση προκαλούν από την πρώτη ματιά, οι ρυθμοί αποκατάστασης και ανοικοδόμησης του οικισμού, ο καθαρισμός από τις πρασινάδες και τα μούσκλια που πιάνουν στις στέγες (με κίνδυνο να ‘’βάλει νερό’’ το σπίτι) είναι περισσότερο εμφανείς εδώ, παρά στους διπλανούς Καλαρρύτες. Δεν είναι τυχαίο που το Συράκο θεωρείται ο καλύτερα διατηρημένος παραδοσιακός οικισμός της Ηπείρου. Τρομερή εντύπωση προκαλεί στους επισκέπτες τα πανέμορφα μεγαλοπρεπή δίπατα, και τρίπατα τις περισσότερες φορές σπίτια και αρχοντικά κτισμένα από λευκή πέτρα ‘’τιτανίτη’’.

Στο πλούσιο Συράκο, αντίθετα με το τι συμβαίνει σήμερα, αναπτύχθηκε πολύ και η κτηνοτροφία η τυροκομία και το εμπόριο τυριού. Μεγάλη άνθηση επίσης γνώρισε η ραπτική τέχνη (ραφτάδες) η κατασκευή και το εμπόριο ολόμαλλων φαρδιών πανωφοριών (κάπες) για τους ναυτικούς, η υφαντική τέχνη μάλλινων ειδών αλλά και κεντημάτων, η παράδοση της βιοτεχνικής ενασχόλησης γενικότερα σε εργαστήρια χτισμένα για αυτό το σκοπό.. Ήταν και αυτό σπουδαίο κέντρο χρυσικών και κατά τον 18^ο Αι αργυροχοίας. Τα προϊόντα της υφαντικής και κυρίως οι φλοκάτες, αλλά και οι κάπες φτάνανε σε όλο το χώρο της Νότιας Μεσογείου, από τα παράλια της Πελοποννήσου και την Νότια Ιταλία έως την Μασσαλία και την Ισπανία με καράβια που ξεκινούσαν από το Γαλαξίδι. 

Το Συράκο είναι η γενέτειρα του ποιητή και λαογράφου Κώστα Κρυστάλη, το καλοδιατηρημένο - συντηρημένο πρόσφατα καλντερίμι θα σας φέρει στο σπίτι – μουσείο του. Επίσης εδώ γεννήθηκαν και διέπρεψαν ο γιατρός και πολιτικός Ιωάννης Κωλέττης (1773 – 1847) πρώτος κοινοβουλευτικός πρωθυπουργός 1844 – 1847, και ο πρώτος που διατύπωσε το αίτημα της εθνικής ολοκλήρωσης, γνωστότερη σαν Μεγάλη Ιδέα, με τον περίφημο λόγο που εκφώνησε στην Εθνοσυνέλευση στις 14 Ιανουαρίου 1844, ο αγωνιστής του ’21 και ποιητής Γιώργος Ζαλοκώστας, ο επιφανής γιατρός Κωνσταντίνος Βουσάκης, ο ακαδημαϊκός Ιωάννης Τρικκαλινός, ο γιατρός Διονύσιος Ίκκος και πλήθος άλλων επιστημόνων, καλλιτεχνών, εμπόρων, ευεργετών. 

Ο Leake και ο Pouqueville που και οι δυο τους ταξίδεψαν στην περιοχή αυτή κατά τις αρχές του 19^ου Αι. έχουν αφήσει πολλές πολύτιμες πληροφορίες για την περασμένη ιστορία και την κατάσταση που τότε επικρατούσε στα χωριά. Σύμφωνα με μια παράδοση που επικρατούσε στους Καλαρρύτες τον καιρό επίσκεψης του Leake, οι βλάχοι είχαν εγκατασταθεί στα μέρη εκείνα (βλ. Βλαχοχώρια και προέλευση τους -  Ασπροπόταμος Πίνδου - Τόμος Ε’ 2003) διακόσια πενήντα χρόνια πιο πριν. Αν αυτό αληθεύει, θα τοποθετούσε την χρονολογία της πρώτης εγκατάστασης στον 16^ο αιώνα. Μια και η γειτονική περιοχή δεν είναι πλούσια, η χρονολογία αυτή ίσως μπορεί να ενισχύσει την θεωρία ότι δεν τους ανάγκασαν να ζήσουν σε αυτά τα λιγότερο εύφορα μέρη, παρά μετά την τούρκικη κατάκτηση. 

Η μοναδική πάντως γραπτή μαρτυρία - ένδειξη έρχεται από το 1479 (Αραβαντινός Π.) ή το 1480 (Λαμπρίδης Ι.) και αναφέρει ότι τα βλαχοχώρια Μέτσοβο, Συράκο και Καλαρρύτες  παραχωρήθηκαν στην εκάστοτε Βαλιδέ Σουλτάνα απολαμβάνοντας σχεδόν ελεύθερη Δημοτική Διοίκηση. Συμπτωματικά τα ίδια χωριά συν την Μοσχόπολη αναφέρονται ότι είναι κατά πολύ παλαιότερα επειδή βρίσκονται πάνω ή κοντά σε φυσικές εμπορικές Αρτηρίες. Στην απομακρυσμένη από τα Γιάννινα περιοχή του Συρράκου και των Καλαρρυτών όπως και στους όμορους ορεινούς οικισμούς της Θεσσαλίας διατηρείται ακόμα, πέραν των άλλων, η παραδοσιακή μορφή κτηνοτροφίας, (οι Καλαρρύτες έχουν το καλοκαίρι δεκαπέντε χιλιάδες πρόβατα – χώρια τα γελάδια), και μαζί με αυτήν πλήθος χαρακτηριστικών που έχει να κάνει με τον τρόπο ζωής των βλάχων της Πίνδου όπως αυτός έφτασε ως τις μέρες μας κληροδοτούμενος από γενιά σε γενιά. 

Είναι από τους ελάχιστους πλέον χώρους στην Ελλάδα  που μπορεί ο επισκέπτης να δει και να βιώσει από κοντά τον λιτό και αγνό τρόπο ζωής. Παλιότερα οι κτηνοτρόφοι – βοσκοί κάτοικοι άφηναν το χωριό και πήγαιναν στην πεδιάδα της Πρέβεζας. Οι έμποροι και οι βιοτέχνες παρέμεναν στο χωριό εφοδιασμένοι με τρόφιμα, μεγάλα αποθέματα ξύλων και τα απαραίτητα για να ξεχειμωνιάσουν. Οι χειμώνες εδώ πάνω είναι από τους βαρύτερους στην Ελλάδα με σφοδρές χιονοπτώσεις, παγωμένους δρόμους με αποτέλεσμα να αποκόπτεται για πολλές εβδομάδες η συγκοινωνία.

Πεζοπορώντας στα καλντερίμια ο επισκέπτης ‘’ανακαλύπτει’’ θαυμάσιες πετρόχτιστες κατοικίες, κρήνες, τον ναό του Αγίου Νικολάου μέχρι πάνω στην κορυφή του λόφου που δεσπόζει η παρουσία της διαλυμένης σήμερα Ιεράς Μονής Προφήτη Ηλία. Επίσης η πανέμορφη εκκλησία της Παναγίας που ο θεός φρόντισε και δεν  καταστράφηκε το 1821. Εκείνα τα χρόνια με τον πλούτο τους αυτά τα χωριά και παρά τα προνόμια που είχαν βοήθησαν τα μέγιστα στον αγώνα πληρώνοντας βαρύ τίμημα από τα τουρκικά αντίποινα. 

Εδώ η Φιλική Εταιρεία βρήκε πρόθυμα βοήθεια και οργάνωση για την αποτίναξη του Τούρκικου ζυγού. Μυημένοι στην Εταιρεία ήταν ο επιφανής Ιωάννης Κωλέττης από το Συράκο, πρώτος κοινοβουλευτικός πρωθυπουργός 1844 – 1847, ο Πρωτοπαπάς Σγούρος, ο Νικόλαος Γιαννίκος, ο Κωνσταντίνος Τουρτούρης¹  από τους Καλαρρύτες. Στα τέλη Ιουνίου 1821 κηρύχθηκε η επανάσταση στα μεγάλα κεφαλοχώρια της Ηπείρου παρά την ισχυρή παρουσία πεντακοσίων Αλβανών που εξουδετερώθηκαν γρήγορα, όσον αφορά το Συράκο γιατί στους Καλαρρύτες προέβαλαν ισχυρή αντίσταση αιχμαλωτίζοντας προκρίτους ως ομήρους. Ανήσυχος από την εξέγερση ο Χουρσίτ έστειλε μεγάλη δύναμη που επιτέθηκε στα δύο κεφαλοχώρια κατορθώνοντας να τους απωθήσουν και να τους υπερφαλαγγίσουν.  Οι κάτοικοι όταν αντελήφθησαν ότι ήταν αδύνατη κάθε αντίσταση πήραν ότι πολυτιμότερο είχαν και αναχώρησαν. Ελεύθεροι πλέον οι τούρκοι, μπήκαν στα χωριά (10 Ιουλίου) και τα πυρπόλησαν προξενώντας ολοκληρωτική καταστροφή, με τους κατοίκους να περνούν άλλη μια φορά τα γνωστά μονοπάτια, σαν πρόσφυγες τώρα, καταλήγοντας στα χωριά της κοιλάδας του Αχελώου όπου διασκορπίστηκαν. 

Και τα δύο χωριά μετά την τούρκικη καταστροφή και το γενικό κάψιμο που ακολούθησε, δεν ξαναβρήκαν ποτέ την παλιά τους ακμή και αίγλη στην ίδια έκταση. Η κήρυξη του πρώτου βαλκανικού πολέμου εναντίον της Τουρκίας σήμανε για τους Ηπειρώτες την εκπλήρωση προσδοκιών αιώνων. Ταχύτατα συγκροτήθηκαν εθελοντικά σώματα από τις ηπειρώτικες παροικίες του εξωτερικού, κινητοποιήθηκαν οι ντόπιοι κάτοικοι σχηματίζοντας τα περίφημα ηπειρώτικα σώματα ή εντάχθηκαν στις τακτικές μονάδες του ελληνικού στρατού. Στις εικοσιτρείς Νοεμβρίου 1912 μετά από μάχη απελευθέρωσαν το Συρράκο. Αργότερα οι κάτοικοι των χωριών δούλεψαν και σαν κυρατζήδες (αγωγιάτες), καλλιεργούσαν την γη ή βόσκαγαν κοπάδια.

Κυρατζήδες, αγωγιάτες ή καραβανάρηδες πρόσφεραν πολλά στον τόπο. Κρατούσαν στα χέρια τους την συγκοινωνία, τις μεταφορές και κυρίως το εμπόριο της εποχής που φυσικά δεν είχε ουδεμία σχέση με το σημερινό. Πλούσιοι πια σε αυτές τις ορεινές δυσπρόσιτες κοινότητες δεν ήταν αυτοί που είχαν χρήματα, αλλά αυτοί που είχαν στάρι, καλαμπόκι, κριθάρι, κηπευτικά κλπ να θρέψουν τις πολυμελείς οικογένειές τους. Όσες περισσότερες οκάδες ‘’έβγαζαν’’ απο τις καλλιέργειες κάθε χρονιάς τόσο ‘’πλούσιοι’’ ήταν.

Ελάχιστοι πλέον, κατοικούν τους χειμωνιάτικους μήνες στα χωριά και αυτοί είναι στους Καλαρρύτες. Όλοι όμως έρχονται το καλοκαίρι φροντίζοντας και τα πετρόχτιστα σπίτια τους και την φιλοξενία των επισκεπτών, αλλά κυρίως την συνεχή και αδιάλειπτη παρουσία στην ζωή του χωριού, των εθίμων και των παραδόσεων του τόπου τους. Η θέση των δύο χωριών είναι από μόνη της πολύ εντυπωσιακή και προκαλεί την προσοχή έτσι όπως είναι κτισμένα το ένα απέναντι από το άλλο, αντικριστά στις πλευρές ενός στενού φαραγγιού, στο μέσον μιας από τις πιο άγριες και απομονωμένες περιοχές της Ελλάδας.

Παλιά πετρόχτιστα γεφύρια, φαράγγια, ρεματιές με απροσμέτρητο βάθος, απόκρημνες θέες, ασημένια στον ήλιο ποτάμια, παγωμένα νερά απο πηγές. Αποχαιρετώντας το Συράκο και τους Καλαρρύτες οδηγώντας στους χωματόδρομους προς τις ορεινές διαβάσεις ή στους ασφαλτόδρομους προς τα κοσμοπολίτικα Γιάννινα και Άρτα μια σκέψη θα σας πλημμυρίζει το μυαλό στα σίγουρα. Να ξανάρθετε.

Σημειώσεις:

⁽¹⁾  Την οικογένεια Τουρτούρη την συναντάμε σε αφιέρωση στην Παναγία την Γαλακτοτροφούσα στην άλλη πλευρά του Περιστερίου πλησίον του χωριού Ανθούσα. ‘’Η παρούσα εικών γαλακτοτροφούσα επικαλούμενη, από βενετίας ηνέχθη εν έτεσιν 1761 παρά του Δημητρίου Τουρτούρη, ήτις εστίν παλαιοτάτη των Γότθων ιστορία και οίτινες εξουσίασαν εν πάλαι την Ιταλίαν και ερήμωσαν ετέραν πολλάς των ελευθεριών επαρχίας……..1778 Καλαρρύτες’’. Άλλη μια απόδειξη για το μέγεθος του εμπορίου της εποχής και τις μετακινήσεις των ίδιων των εμπόρων που κάθε άλλο παρά μικρές ήταν, αφού την συγκεκριμένη εικόνα την έφεραν από την Ιταλία. Επίσης αναδεικνύεται η σπουδαιότητα των ορεινών διαβάσεων της Πίνδου στις μετακινήσεις των κοπαδιών αλλά και στο διαμετακομιστικό εμπόριο. Ήταν τόσο καίριας σημασίας αυτές οι διαβάσεις που ένα χρόνο μετά την αρχή του Ρωσοτουρκικού πολέμου, το 1807, ο Θύμιος Βλαχάβας και τον Ιανουάριο του 1808 ο Κατσαντώνης σχεδίαζαν κίνημα εναντίον του Αλή Πασά. Με τον Βλαχάβα συνεργάστηκε ο αρματολός του Μετσόβου Δεληγιάννης και ο Ευθύμιος Στορνάρης, καταλαμβάνοντας τα περάσματα από το Μέτσοβο και τους Καλαρρύτες ώστε να αποκόψουν την επικοινωνία της Ηπείρου με τη Μακεδονία και τη Θεσσαλία. Εξέγερση τότε δεν εκδηλώθηκε αλλά η κίνηση ήταν ενδεικτική της σπουδαιότητας των περασμάτων – διόδων.

Διαδρομή Καλαρρύτες - Συράκο

1.     0,0  Καλαρρύτες (στην έξοδο του χωριού),

2.     8,2 χλμ       1^η Δστ για Συρράκο

3.     11,4 χλμ      Προσήλιο

4.     12,5 χλμ      2^η Δστ δεξιά Συρράκο 7 χλμ, Αριστερά Παλιοχώρι - Πετροβούνι - Γιάννινα σύνολο 53 χλμ.

5.    20 χλμ Συρράκο.

ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Ιδέα & υλοποίηση μορφής: Άγγελος Σινάνης

Αυτόματος Αριθμός Κλήσης Καλαρρυτών: 26590, Αυτόματος Αριθμός Κλήσης του Συρράκου είναι ίδιος με των Ιωαννίνων: 26510

ΔΙΑΜΟΝΗ:  Καλαρρύτες Ναπολέων & Αικατερίνη Ζανγκλή 2659061518, 2651048843, Κοινοτικό Ξενοδοχείο: Ευριπίδης & Παύλος Πατούνης 62235, 26510 79917, 31795, 693927072, Συρράκο: Δημοτικός Ξενώνας Γαλάνης Δημήτριος 53569, 53444, 73394, 6974731928, Πόπη Ντόντορου 53540, 66210.

ΦΑΓΗΤΟ: Στα Πράμαντα στους Χριστούς και τους Καλαρρύτες θα βρείτε ψησταριές – ταβέρνες, παραδοσιακά καφενεία όλο τον χρόνο. Στο Συράκο υπάρχει ο ξενώνας που φτιάχνει φαγητό για τους χειμωνιάτικους επισκέπτες. Το καλοκαίρι ανοίγουν όλοι. Δοκιμάστε κατσίκι και βραστό, ελιές, τυριά και ομελέτες σπέσιαλ με λουκάνικο. Καφενείο στους Χριστούς, 2659061296 Βασίλειος Ρούμπος, Καφενείο στο Συράκο 2651053296.

ΑΧΡΕΙΑΣΤΑ: Κοινότητα Καλαριτών 61520, Κοινότητα Συράκου 53297, 53290, Δήμος Πραμάντων: 2659061231,Α’ Βοήθειες 2659061206, Αστυνομία 2659061205.

ΧΡΗΣΙΜΑ: www.syrrako.gr www.pramanta.gr/news/kathreftis www.epirusnews.gr/tours/ioannina Για τις εκδηλώσεις στο Συράκο και τους Καλαρρύτες δείτε www.epirus.org/gr/tzu_ekdil.html Συνεργεία- Βουλκανιζατέρ Άρτα Σχίζας Γιώργος 2681027528, Μαυροδήμος Ελευθέριος 2681073625, Παππάς Ευάγγελος 2681072643, Γενικό συνεργείο Παναγιώτου Σταύρος 2681027138, 70397, Γιάννινα Δήμου Γιώργος 2651079335, Τζίμας Απόστολος2651072350.

ΒΕΝΖΙΝΑΔΙΚΑ: Στην περιοχή των Τζουμέρκων γενικά υπάρχουν βενζινάδικα στο Γεφύρι της Πλάκας SHELL, στο Αθαμάνιο Μαμιδάκης και SHELL, έξω από το Βουλγαρέλι και στην Α. Καλεντίνη, SHELL.

ΧΑΡΤΕΣ: Οι πιο ακριβείς είναι της Γ.Υ.Σ. Γεωγραφική Υπηρεσία Στρατού, Πεδίον Άρεως/ 01-8842811. Αγοράστε 2 φύλλα 1: 100.000, Μέτσοβο, Πέτας, ή 4 φύλλα 1 : 50.000, Μέτσοβο, Πράμαντα, Άγναντα, Πέτας.

ΛΕΣΧΕΣ ΜΟΤΟΣΥΚΛΕΤΑΣ: ΛΕ.Μ.Ι.Λέσχη Μοτοσυκλετιστών Ιωαννίνων Ανεξαρτησίας 130, http:lemimoto.freeshell.org   Τηλ - Fax: 2651048501, 78670, Πληροφορίες για το ταξίδι σας, όλο το χρόνο, βρίσκετε στους ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΕΡΙΗΓΗΤΕΣ - Σύλλογος Μοτοσικλετιστών - Ελάτη Τρικάλων Τηλ - Fax: 2434071826.

Περισσότερες πληροφορίες για το ΣΥΡΡΑΚΟ – ΚΑΛΑΡΡΥΤΕΣ  αντλήστε από την ενδεικτική Βιβλιογραφία – Αρθρογραφία:

• Συράκο – Καλαρρύτες ΕΡΤ 2 1983
• Οι Νομάδες των Βαλκανίων / Alan J. B. Wace – Maurice S. Thompson / Αφοι Κυριακίδη Θεσσαλονίκη 1989
• Οι Αρωμούνοι (Βλάχοι) / Gustav Weigand / Αφοι Κυριακίδη Θεσσαλονίκη 2001
• Τα Μοναστήρια τα Ηπείρου / Δημήτρης Καμαρούλιας / εκδόσεις Μπάστας – Πλέσσας Αθήνα 2000
• Ήπειρος / Εκδοτική Αθηνών / Αθήνα 1997
• Ακολουθώντας τον Άραχθο / Περιοδικό Κορφές Τα1150 Ιούλιος – Αύγουστος 2001
• Σπήλαιο Κηπίνας / Περιοδικό Κορφές Τα106 Μάρτιος – Απρίλιος 1994
• Συράκο – Καλαρρύτες / Κώστας Ζυρίνης / Περιοδικό ΓΕΩ Τα5 Ελευθεροτυπία 13 Μαίου 2000
• Ελληνική Γεωγραφική Εγκυκλοπαίδεια / Μιχαήλ Σταματελάτος – Φωτεινή Βάμβα Σταματελάτου / Εκδόσεις   Τεγόπουλος – Μανιατέας Αθήνα 1997