ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ (2837 λέξεις)

ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΑΝΗ – ΓΥΘΕΙΟ

Κείμενο - Διαφάνειες: Άγγελος Σινάνης e – mail : Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

© Μάρτιος 2003

Σφιχτοχέρα Γη

Το σκληρό και τραχύ τοπίο έφτιαξε έναν τύπο ανθρώπου που κουβαλάει ως τα σήμερα τα βάσανα και τα πάθη της γενιάς του. Προγονικές επιρροές, η δύναμη της ρίζας των Σπαρτιατών άφησαν ίχνη που όσο και να φαίνεται περίεργο δεν μπόρεσε ο χρόνος να σβήσει. Τα πράγματα όμως σήμερα φαντάζουν πιο απειλητικά από ποτέ. Τα ‘’πωλείται’’ έχουν γεμίσει τους πετρόχτιστους πύργους και τα σοκάκια των οικισμών. Ακόμα και στις ελιές καρφώνουν πινακίδες αν και από παλιά οι Μανιάτες θεωρούσαν την ελιά ιερή, και δεν την ράβδιζαν για να πάρουν τον καρπό για να μην πληγωθεί το δέντρο. 

Στην ανατολική πλευρά της Μάνης θα προσεγγίσετε με street από τη δστ των Άλικων που αφήσατε πίσω για την επίσκεψη και γνωριμία με το Ταίναρο και τα λιμανάκια του, Πόρτο Κάγιο – Πόρτο Στέρνες, και Μαρμάρι (βλ. εργασία Δυτική Μάνη – Ταίναρο Τομ Ε’). Όσοι όμως διαθέτουν enduro μπορούν να ακολουθήσουν τον ανηφορικό χωματόδρομο ανατολικά από το Πόρτο Κάγιο που βγάζει στο οροπέδιο ανάμεσα από τα πανέμορφα και παράξενα Τσικκαλιά και Λάγεια παρακάμπτοντας επτά χλμ.

Η Λάγεια μεγάλο και ζωντανό χωριό 300 μ Υ από την θάλασσα εξασφαλίζει ωραία θέα προς τον Λακωνικό κόλπο και δίνει μια ιδέα για την συνέχεια της διαδρομής που παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον. Στο αξιόλογο χωριό οι δεκάδες πολεμόπυργοι περιστοιχίζονται από σπίτια. Ο οικισμός αποτελεί τυπικό δείγμα του μανιάτικου κόσμου της ανάγκης, των πενιχρών πόρων και της μακραίωνης στέρησης.

Όλη η Πελοπόννησος διαθέτει 118 παραδοσιακούς πετρόχτιστους οικισμούς, από αυτούς οι 98 είναι στην περιοχή της Μάνης, 67 στον Δήμο Οιτύλου (δες Δυτική Μάνη – Ταίναρο Τομ Ε’) και 31 στον Δήμο Ανατολικής Μάνης. Κάποτε όλη η Μάνη είχε οκτακόσιους πύργους, σήμερα, όπως φαίνεται και στους αριθμούς, οι πύργοι πέφτουν και λίγοι νοιάζονται. Ακόμα όμως και αυτοί που νοιάζονται όσο και να επιθυμούν τίποτα δεν γίνεται όπως πρώτα. Δεν είναι απλές κατασκευές ούτε ξαναχτίζονται έτσι εύκολα. Μεγάλοι αλλοίωση έχει φέρει η ασυλλόγιστη πρόσληψη Αλβανών τεχνιτών της πέτρας που σίγουρα διαφέρει η τεχνική τους από αυτή των ελλήνων. Έτσι, άθελά τους έχουν ομογενοποιήσει – αλλοιώσει την όψη ολόκληρων περιοχών. Ίδιο χτίσιμο στη Μακεδονία, ίδιο στην Ήπειρό, ίδιο και στην Πελοπόννησο. 

Οι πύργοι της Μάνης είναι το έμβλημα των οικογενειών, σύμβολο καταγωγής και εξουσίας, προνόμιο των ισχυρών πατριών. Καθένας χώρια ανήκει στην οικογένεια και σε όσους αυτή υπερασπίζει. Εκεί κλεινόντουσαν για να υπεραμυνθούν το δίκιο τους – το λένε και δικιωμό – και να προστατέψουν την τιμή της πατριάς, εκεί πάλι γινόντουσαν και οι χαρές, οι γάμοι, τα γεννητούρια, εκεί μαζί και ο θάνατος με τα μοιρολόγια. Υπήρξαν γενιές που δεν βγήκαν ποτέ από τον πύργο τους  - υπερασπιζόμενοι το χρέος του αιμάτου - ναι, γεννήθηκαν, μεγάλωσαν, γέρασαν εκεί, χωρίς να δουν πιο έξω τον κόσμο, μόνο ότι φαινόταν από το μικρό, στενό σαν πολεμίστρα παράθυρο. Και στην βεντέτα δυο οικογενειών…. η γενιά σφάλιζε πόρτες και παράθυρα να υπερασπιστεί μέχρι να έρθει το τέλος, ανεξάρτητα την διάρκεια.

Πριν ξεκινήσουν οι διαδικασίες αναστηλώσεων που πια είναι ευδιάκριτες παντού θα έπρεπε να ζητηθεί η αρχιτεκτονική άποψη από επιστήμονες που νοιάζονται για τον τόπο τους. Αυτό δυστυχώς δεν έγινε, και είναι ο κύριος λόγος που ο επισκέπτης αντικρίζει αταίριαστα - άκομψα στοιχεία.  

Αυτή η πλευρά της Μάνης, η Προσηλιακή για τους ντόπιους, ευτυχώς δεν έχει ακολουθήσει τα ‘’αναπτυξιακά’’ πρότυπα της Δυτικής πλευράς και μελλοντικά είναι βέβαιο ότι θα έχει καλύτερη τύχη. Βοήθησε τα μέγιστα η μέχρι πρόσφατα έλλειψη δρόμου. Ταξιδεύοντας και συγκρίνοντας αυτή την πλευρά, δεν μπορεί ο επισκέπτης παρά να την χαρακτηρίσει ‘’σιωπηλή’’ Μάνη, έξω από τις συνηθισμένες ‘’τουριστικές’’ διαδρομές με λίγες αμμουδιές και βότσαλα, χωριά κοντά στην θάλασσα μικροί όρμοι, κρυστάλλινα νερά αλλά και χωριά κρυμμένα στις πλαγιές του βουνού, Άγγελοι και Άγιοι σε θαυμάσιες τοιχογραφίες αλλά και πυργόσπιτα με πολεμίστρες.

Οδηγήστε σε αυτό το μαγικό όλο αντιθέσεις συγκλονιστικό τοπίο και δείτε τους παλιούς οικισμούς σκαρφαλωμένους στα πιο απρόσιτα μέρη. Η Σπείρα και μετά η ωραία αμμουδιά στην Κοκκάλα και τα ορεινά Παχιάνικα. Στην περιοχή ανάμεσα στο Νυφί και την Μέσα Χώρα υπάρχει δρόμος – μονοπάτι που οδηγεί σε μια κορφή πάνω από την Ι. Μ. Κουρνού (Θεοτόκου) στη θέση ‘’Κιόνια’’, (Βασιλικές Πέτρες των ντόπιων) όπου σώζονται τα αξιόλογα ερείπια αρχαίων ναών και εγκαταστάσεων, της αρχαίας απομονωμένης πόλης των Λακεδαιμονίων Αίγιλα. Τα περισσότερα χωριά φαντάζουν έρημα μέσα στην αγριάδα του τοπίου, και πράγματι έτσι είναι σήμερα. Δεν εγκαταλείφθηκαν στις μέρες μας αλλά πολύ παλιότερα.

Η ερήμωση ξεκίνησε από συγκρούσεις που είχαν να κάνουν με τους ίδιους τους μανιάτες και τη λειτουργία της οικογένειας, ‘’βοήθησαν’’ και οι πολύχρονες νικηφόρες συρράξεις την εποχή Τούρκων, η διάσημη για την σκληρότητά της πειρατεία, και ήρθε σαν τελικό λιθαράκι να προστεθεί η μετανάστευση ήδη από το 1867 στην Κορσική την  Αμερική και τον Καναδά για να ολοκληρωθεί η εικόνα που αντικρίζει σήμερα ο επισκέπτης. Ορεινός και Θαλασσινός ο Μανιάτης διατήρησε και τις δύο πολυτάραχες ταυτότητες. Ξακουστός πειρατής παλιότερα, αγωνίζεται ταυτόχρονα να υποτάξει τις άγονες πλαγιές με ξερολιθιές φτιάχνοντας με μόχθο καλλιεργήσιμες εκτάσεις για το κριθάρι, το στάρι και αργότερα την ελιά. Μια ελιά που τα τελευταία χρόνια έχει πάρει την κάτω βόλτα, αφού τα εργατικά μόνο για το μάζεμά της έχουν φτάσει το διπλάσιο της τρέχουσας εμπορικής τιμής, αφήνοντας πλέον στα δέντρα τον πολύτιμο καρπό.

Όπως σε όλη την περιοχή έτσι και εδώ αρκετοί πύργοι επισκευάζονται, άλλοι αναστηλώνονται ή πουλιούνται σε Γερμανούς, Άγγλους, Αυστριακούς. Γεγονός είναι ότι πολλοί Μανιάτες επιστρέφουν, είτε από τα μεγάλα αστικά κέντρα είτε από το εξωτερικό που ζούσαν χρόνια. Επιστρέφουν και επισκευάζουν. Φυσικά την πληθυσμιακή κατηφόρα του νομού δεν την σταματάνε (είχε τα υψηλότερα ποσοστά φυσικής μείωσης του πληθυσμού το ’96 ενώ μόλις το 1% του πληθυσμού της χώρας ζει στην Λακωνία) αλλά κάτι είναι και αυτό, μια παρακαταθήκη μελλοντικής παρουσίας ίσως.

Στο Έξω Νύμφιο (Νύφι) υπάρχει όμορφη αμμουδιά και μέσω Αργιλιάς – Φλωμοχωρίου εισέρχεστε στον φιλόξενο και ανεπτυγμένο όρμο του Κότρωνα με την ωραία και μεγάλη παραλία. Παραδοσιακός, με τους πύργους, τις ζεματίστρες ή λαδερές, και τα πετρόχτιστα σπίτια του ο οικισμός προσφέρει καλή διαμονή εκπληκτικό θαλασσινό περιβάλλον ξεχωρίζοντας από όλα τα χωριά που περάσατε. Εδώ βρισκόταν η αρχαία Τευθρώνη, ενώ σε μικρή απόσταση στέκονται σιωπηλοί μάρτυρες των νέων ελλήνων οι οικισμοί Ριγανόχωρα και Γονέα.  Όλοι οι χαρακτηριστικοί μανιάτικοι οικισμοί Νύφι, Αργιλιά, Φλομοχώρι, Λουκάδικα μέχρι να φτάσετε στον Κότρωνα έδρα του Δήμου Ανατολικής Μάνης δεν έχουν σχέση με την Δυτική πλευρά. Είναι πιο ήσυχοι και δίνεται η ευκαιρία για παράξενους συλλογισμούς, όπως για παράδειγμα τα οστεοφυλάκια και οι Μανιάτικοι τάφοι. Μόνο όταν αντικρίσετε αυτά τα μεγάλα σπιτάκια με τις περίτεχνες διακοσμήσεις, τον απόλυτο σεβασμό, που ίδια υπάρχουν στην Κάσο και την Κάρπαθο θα νοιώσετε την διαφορά. 

Από τον Κότρωνα φεύγει ο κεντρικός δρόμος για Street, προς Αρεόπολη μέσω του διάσελου της Χιμάρας με τον όμορφο ναό του Αγίου Νικολάου, τα ίχνη της αρχαιότητας (περιοχή αρχαίου Πύρριχου) και τα παμπάλαια σπίτια. Υπάρχουν δύο επιλογές για enduro μια παραλιακή μέσω Ι. Μ. Σωτήρος και η άλλη από Ριγανόχωρα. Και οι δύο καταλήγουν στο ιστορικό Σκουτάρι και τον ομώνυμο κόλπο του με την λιλιπούτεια παραλία και το ταβερνάκι απ’ όπου εύκολα βγαίνετε στον κεντρικό προς Γύθειο.Στην κορυφή του λόφου πάνω από το Σκουτάρι δέσποζε παλιότερα ένα μεγάλο τειχισμένο συγκρότημα και πύργος. Σώζονται τα ερείπια του, πολλά σπίτια και εκκλησίες.

Από εκεί ο ανατολικός παραλιακός δρόμος οδηγεί στον βυζαντινό οικισμό – κάστρο της παλιάς Καρυούπολης με τα συγκροτήματα των Φωκά – Καβαλλιεράκη με τον χαρακτηριστικό πύργο και τις αρχέγονες μεγαλιθικές εκκλησίες, και συνεχίζει μέχρι τον Αγερανό τον πανέμορφο οικισμό των Κουτσογληγοριάνων. Στις πολλές ιστορικές καστροκατοικίες με την ξεχωριστή παμπάλαια στέρνα και το λιοτρίβι παρατηρήστε την μεγαλοπρεπή εκκλησία και το παρακείμενο νεκροταφείο. Πάνω από το χωριό ξεκινά ο όρμος Βαθύ με την μεγαλύτερη παραλία της περιοχής που διαθέτει δύο κάμπινγκ. Στο τρίτο ‘’το μελτέμι’’ που είναι και το μεγαλύτερο έγινε η 19^η Πανελλήνια. 

Στον κεντρικό δρόμο προς το Γύθειο βρίσκεται το φράγκικο ερημωμένο κάστρο του Πασσαβά κτισμένο το 1254 για τον έλεγχο την Ανατολικής εισόδου της Μάνης. Ακόμα διατηρούνται οι πέτρινοι πύργοι του, αν και από ότι φαίνετε δεν έχει γίνει ποτέ συντήρηση. Μαζί με το άλλο του Κελεφά στην Δυτική είσοδο (Οίτυλο) οριοθετούν και εξασφαλίζουν τον έλεγχο όλης της Χερσονήσου από την εποχή του Ομήρου, που εδώ βρισκόταν ο μυκηναϊκός οικισμός Λας. ‘’οι τε Λάαν είχαν ηδ’ Οίτυλον αμφενέμοντο’’ που φανερώνει ότι από τότε ακόμη ήταν το Οίτυλο και η Λας (Πασσαβάς) τα όρια μιας περιοχής. 

Το Γραφικό Γύθειο έδρα του ομώνυμου Δήμου πρωτεύουσα ουσιαστικά της Μάνης αφού ήταν και παραμένει το σημαντικότερο κέντρο της περιοχής ταυτισμένο με την ιστορία της. Ολόκληρη η περιοχή συμπεριλαμβανομένου και του κόλπου που περικλείει την νησίδα από τον μεσαίωνα διαθέτει και την δεύτερη ονομασία Μαραθονήσι. Κατοικείται από την προϊστορική εποχή και ήταν ο εμπορικός σταθμός των φοινίκων, ενώ στο Πελοποννησιακό πόλεμο ήταν ο ναύσταθμος της Αρχαίας Σπάρτης που καταστράφηκε από τους Αθηναίους το 445 π.Χ. Η μετέπειτα οχύρωσή του το μετέτρεψε σε ισχυρό εξαγωγικό λιμένα. Το νεότερο Γύθειο επανιδρύθηκε στα χρόνια της τουρκοκρατίας (18^ος Αι) ενώ από την αρχαία αίγλη του σώζονται στην Παλαιόπολη, βόρεια σχεδόν δίπλα από τον σημερινό οικισμό, τα λείψανα της αρχαίας ακρόπολης, του θεάτρου των ρωμαϊκών χρόνων, του ναού των αυτοκρατόρων Αυγούστου και Τιβέριου, οικοδομημάτων με ψηφιδωτά δάπεδα και δεκάδων άλλων μνημείων.

Πριν από την επανάσταση το Γύθειο ήταν η έδρα των μπέηδων της Μάνης και με πρωτοβουλία του Τζανέτμπεη Γρηγοράκη, ενός ισχυρού Μανιάτη που είχε αναγνωριστεί σαν αρχηγός της Βορειοανατολικής Μάνης, αναπτύχθηκε μαζί με το γειτονικό Μαυροβούνι. Γύρω του ξεχώριζαν σε καλή κατάσταση μέχρι τον Β’ Π.Π. οι πυργοκατοικίες των Γρηγοράκηδων που την 23^η Μαρτίου 1821 κηρύσσουν την επανάσταση.

Απέναντι από το Γύθειο είναι το μικρονήσι, Κρανάη, που σύμφωνα με την μυθολογία ήταν το ερωτικό καταφύγιο του Πάρι και της Ωραίας Ελένης πριν αναχωρήσουν για την Τροία. Εκεί είναι κτισμένος (1829) ο πύργος και η κατοικία του Τζανέτμπέη (Τζανετάκης). Μετά την αποκατάσταση των κτιρίων του πύργου και του φάρου που έγινε τα έτη 1981 – 89 το πρώτο λειτουργεί πλέον σαν Ιστορικό - Εθνολογικό Μουσείο της Μάνης. Τα εκθέματα που παρουσιάζονται συνδέουν τις ιστορικές πηγές – περιηγητικά κείμενα, πρωτότυπες χαρτογραφικές απεικονίσεις δρομολογίων, σχεδιαγράμματα των πρώτων περιηγητών – με το αυθεντικό κομμάτι του μανιάτικου περιβάλλοντος και τον καθημερινό βίο. Είναι  από τα λίγα στην επικράτεια που είναι ανοιχτό από το πρωί μέχρι αργά το βράδυ καθημερινά. Σύντομα θα αρχίσει να λειτουργεί και το αρχαιολογικό μουσείο που μέχρι το ’96 στεγάζονταν στο Δημαρχείο. Πολλά ευρήματα από ανασκαφές της Λακωνικής Μάνης και πολλές συλλογές φιλάρχαιων Γυθεατών περιμένουν να εκτεθούν.

Πρόκειται να μεταφερθεί στο Παρθεναγωγείο, ένα πολύ ωραίο νεοκλασικό που αναστηλώνεται αυτή την περίοδο. Οδηγήστε μέχρι το τέλος του δρόμου για να βρεθείτε κοντά στον πετρόχτιστο φάρο του 1873, ο οποίος επισκευάστηκε μεν για να στεγάσει μουσείο - εκθετήριο της ναυτικής και πειρατικής ιστορίας των Μανιατών, αλλά ακόμη δεν έχει γίνει κάτι προς αυτή την κατεύθυνση. Ο φάρος της Κρανάης είναι από τους λίγους που έχουν διασωθεί, σε καλή κατάσταση με ύψος 23 μέτρα. Πρώτος μεταξύ των τριών της Μάνης σε μια εποχή που το Γύθειο γνώριζε σημαντική ακμή και το μικρονήσι δεν είχε ακόμα ενωθεί με την πόλη διαμέσου του δρόμου. Ο φάρος κτίστηκε σε υψόμετρο 4 μ στο ανατολικό άκρο της νησίδας Κρανάη, για να βοηθήσει την πόλη – λιμάνι που αναπτυσσόταν ραγδαία στην διάρκεια του 19^ου αιώνα. 

Αυτή ακριβώς η ανάπτυξη των θαλάσσιων μεταφορών και των εμπορικών συναλλαγών έκαναν επιτακτική την προστασία του από τις τρικυμίες που δυσκόλευαν την προσέγγιση των πλοίων θέτοντας θέμα ασφάλειας για την ναυσιπλοία της εποχής. Το 1898 πάρθηκε η απόφαση και κατασκευάστηκε μεγάλος λιμενοβραχίονας μήκους 170 μ. ο οποίος προστατεύει εφ’ εξής το λιμάνι και γεφυρώνει τον μικρό δίαυλο, ενώνοντας πλέον την πόλη, με την Κρανάη προσφέροντας στους επισκέπτες μια όμορφη γωνία για να θαυμάσουν σε όλη της την έκταση την θέα της παραλίας και τα δεκάδες νεοκλασικά του Γυθείου.

Από το λιμάνι του στις μέρες διακινούνται κάθε χρόνο χιλιάδες τόνοι εσπεριδοειδών (ο 3^ος στην επικράτεια) και λαδιού (ο 7^ος στην επικράτεια) που έχουν κατακτήσει αγορές του εξωτερικού κύρια την Ρωσία και την Ρουμανία. Επίσης υπάρχει η τακτική και επιδοτούμενη πλέον ‘’άγονη γραμμή’’ Κύθηρα - Καστέλι Κισσάμου Χανίων στην Κρήτη. Στην πόλη γίνεται σπουδαίο φεστιβάλ στο τέλος του Ιουλίου αρχές Αυγούστου με παραστάσεις αρχαίου δράματος στο αρχαίο θέατρο της. Από το Γύθειο μπορείτε να επιστρέψετε στην Καλαμάτα, από την βουνίσια διαδρομή διασχίζοντας τον εκπληκτικό Ταύγετο σε μια από τις καλύτερες ορεινές διαδρομές στην χώρα μας, ή να κατευθυνθείτε στην κοντινή μεγαλειώδη Μονεμβασιά.

Όμορφες διαδρομές, ιστορικά χωριά, εγκατελειμένοι οικισμοί, παλιά χάνια που μετατράπηκαν σε καφενεδάκια, ωραίοι άνθρωποι, αγνοί, άλλες φορές ξεχασμένοι. Το δυνατό κόκκινο φως της δύσης θαμπώνει τα μάτια, το ίδιο και η λαμπρή ανατολή, μέσα στα σύννεφα, πάνω από τις κοφτερές πανύψηλες κορφές των βουνών. Διαδρομές που δύσκολα περιγράφονται σε όλη τους την έκταση. Για να τις γνωρίσεις, χρειάζεται να κατέβεις από την μοτοσικλέτα να σεργιανίσεις τα μονοπάτια να περπατήσεις στους δρόμους, να μυρίσεις την ευωδιά της φύσης με ένα κλαδί στο χέρι, νιώθοντας τη ζωντάνια της, ακούγοντας τους ήχους από τα ρυάκια ή τους χείμαρρους, και τις σοφές κουβέντες των γερόντων. 

Γνωρίστε τους ανθρώπους γύρω σας, τσουγκρίστε ένα ποτήρι, κρασί από το δικό τους βαρέλι, το οικογενειακό, και αμέσως αποκτάς την διάσταση που πρέπει. Λειτουργείτε μέσα στον ιστό, μέσα στην Ελλάδα μας. Αυτή την ξεχασμένη πάνω στην καταστροφική αντάρα της ‘’ανάπτυξης’’, της ''ευκαιρίας'', της αρπαχτής.

Περνώντας από την Σπάρτη δείτε το πρώτο στην Ελλάδα μουσείο ελιάς που λειτουργεί από τις 10 Ιανουαρίου 2003 (βλ. εργασία Μουσείο ελιάς  & Ελληνικού λαδιού στον τόμο Ζ’ 2005). Σε έναν πανέμορφο χώρο προβάλλεται η καλλιέργεια της ελιάς, η παραγωγή λαδιού και στον οποίο ο επισκέπτης θα βρει ενδιαφέρουσες πληροφορίες για την ιστορία της Ελιάς από την αρχαιότητα ως σήμερα. 

ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Ιδέα & υλοποίηση μορφής: Άγγελος Σινάνης

Αυτόματος Αριθμός Κλήσης: 27330

ΔΙΑΜΟΝΗ: Γύθειο ‘’Αέρηδες’’ 24495, ‘’Νηρηίδες’’ 24497, ‘’Ακταίον’’ 22294, ‘’Γύθειον’’ 23523, ‘’Πάνθεον’’ 22289, Παραδοσιακός Οικισμός Μαραθέας 2733061506. Στον Κότρωνα www.kotronas.gr ‘’Κότρωνας Bay’’ 53402,         Κοκκάλα ‘’Σολότερι’’ 21126, Κάστρο 21620.

ΚΑΜΠΙΝΓΚ: Γύθειο ‘’Μελτέμι’’ 22833, 23260, ‘’Κρόνος’’ 93320, ‘’Πόρτο Αγερανός’’ 93364 ‘’Mani Beach’’ 23451, ‘’Gythion Bay’’ 22522.

ΦΑΓΗΤΟ: Δεκάδες ταβερνάκια στο Γύθειο για μεζέδες και ουζάκι. Προσφέρουν από φρέσκο ψάρι μέχρι ψητά της ώρας. Στους φούρνους της Μάνης θα γευθείτε φρεσκοψημένο ψωμί και πίττες.

ΑΧΡΕΙΑΣΤΑ: Δήμος Γυθείου 22210, Α΄ Βοήθειες: 22001, 3, Αστυνομία: 22100, 22236. Δήμος Ανατολικής Μάνης Κότρωνας 21205, Αστυνομία 21255. Στο Γύθειο ένας θαυμάσιος πολυχώρος του Γιώργου Χασανάκου με πολύτιμες εκδόσεις για τον ταξιδιώτη, και μια έκθεση φωτογραφιών της Μάνης. Συνεργεία – Βουλκανιζατέρ: Στην Σπάρτη πολλοί, στο Γύθειο Πατσουράκος Ιωάννης 24100, Τσιριμπής Παναγιώτης 22422.

ΧΡΗΣΙΜΑ: www.gythio.net Ιστορικό και εθνολογικό μουσείο Μάνης 22676 ανοιχτό καθημερινά 09:00 – 21:00 το καλοκαίρι 09:00 – 19:00 το χειμώνα. www.hellasmani.gr www.kastromaini.gr Αρχαιολογικό Μουσείο 22427 08:30 – 15:00 Δευτέρα κλειστά. Για εισιτήρια και δρομολόγια της γραμμής Πειραιάς – Γύθειο & Γύθειο – Κύθηρα – Καστέλι Κισσάμουεπικοινωνήστε με το ταξιδιωτικά Γραφεία Ροζάκη Σοφία 22650, Χαλουλάκος Παν 22996, Κόστος 20/3/03, 18,90 EUR το άτομο και περίπου 20,00 EUR η μοτοσυκλέτα. Λιμεναρχείο Γυθείου 22262 Τοπικό μέλι, ελιές, εκπληκτικής νοστιμιάς καπνιστό σύγκλινο και λουκάνικα από τα μπακάλικα των χωριών, μόνο. Προσοχή στην οδήγηση μια που ο νομός Λακωνίας είναι ένας από τους 17 με υψηλότερη του μέσου όρου (2,4) αναλογία τροχαίων ατυχημάτων ανά 1000 κατοίκους.

ΒΕΝΖΙΝΑΔΙΚΑ: Στο Γύθειο, και την Χιμάρα.

ΧΑΡΤΕΣ: Το απόλυτο ‘’εργαλείο’’ οι χάρτες της ΑΝΑΒΑΣΗ, Χ. Τρικούπη 6 – 10 – Atrium, 2103647703. Για την Μάνη υπάρχουν οι τίτλοι: Ταίναρο, Καρδαμύλη – Στούπα, Βέργα – Κάμπος, Αγ. Νικόλαος – Τραχήλα, και για την συνέχεια του ταξιδιού Μυστράς – Σπάρτη, Ξυροκάμπι, όλοι σε κλίμακα 1:25000. Όλες οι Νομαρχίες της Πελοποννήσου (Νομαρχία Λακωνίας 273126243, 25898 Σπάρτη) έχουν εκδώσει τουριστικούς χάρτες που διανέμονται δωρεάν, και περιλαμβάνουν όλους τους ιστορικούς χώρους, μνημεία, κάστρα, σπήλαια, πεζοπορικές ή άλλες διαδρομές. Επίσης οι Freytag & Berndt σε κλίμακα 1: 300.000 όλη η Πελοπόννησος & Πελοπόννησος - Κόρινθος : σε κλίμακα 1 : 250.000. Εξαιρετική αλλά σπάνια η έκδοση της ADAC, Πελοπόννησος σε κλίμακα 1 : 250.000.

ΒΙΒΛΙΑ: Αναλυτική παρουσίαση των μονοπατιών του Μαλέα από τον Αντώνη Καλογήρου στο ένθετο Trekking Νο 10 του περιοδικού Οξυγόνο Τ18^1/2  Σεπτέμβριος 2001. Βιβλίο και χάρτης από την Νομαρχιακή αυτοδιοίκηση Λακωνίας 2731026243 έκδοση 2000. Πελοπόννησος / Ναύπλιο, Μονεμβασιά, Μάνη, Πύλος – Ναυαρίνο, Έκδοση της Καθημερινής 1996, Πελοπόννησος + χάρτης / Ε. Καρποδίνη – Δημητριάδη / Εκδοτική Αθηνών 1997. Περιηγητές στην Μάνη / έκδοση Ιστορικού εθνολογικού Μουσείου Μάνης Γύθειο 1993 – 1994.

ΛΕΣΧΕΣ ΜΟΤΟΣΥΚΛΕΤΑΣ: ΛΕ.ΜΟ.Σ. Λέσχη Μοτοσυκλέτας Σπάρτης Αικατ. Γρηγορίου 32, Σπάρτη τηλ Fax: 2731020202,  Πληροφορίες για το ταξίδι σας, όλο το χρόνο, βρίσκετε στους ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΕΡΙΗΓΗΤΕΣ - Σύλλογος Μοτοσικλετιστών - Ελάτη Τρικάλων τηλ Fax: 2434071826.

Περισσότερες πληροφορίες για την ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ (ΜΑΝΗ – ΜΟΝΕΜΒΑΣΙΑ) αντλήστε από την ενδεικτική Βιβλιογραφία – Αρθρογραφία:

• Πελοπόννησος / τόμος ΙΒ’ / Καθημερινή 1996
• Στη Χερσόνησο της Μάνης / Γιάννης Σαΐτας / τόμος ΛΔ’ παραδοσιακή αρχιτεκτονική / Καθημερινή 2001
• Μάνη / τόμος ΙΒ’ Πελοπόννησος / Καθημερινή 1996
• Έξω & Μέσα Μάνη / Γιάννης Σαΐτας / ένθετο 7 ημέρες Καθημερινή 23/7/00
• Παλαιολιθική Μάνη / Άρθρο της Γιώτας Συκκά / Εφημερίδα Καθημερινή / 31/8/2002
• Περιηγητές στην Μάνη / έκδοση Ιστορικού εθνολογικού Μουσείου Μάνης Γύθειο 1993 – 1994.
• Οδοιπορικό στην Πελοπόννησο / Γιώργος Σακκάς – Δημ Καλλίτσης / έκδοση της Prince
• Μάνη / Ελισάβετ Λαλουδάκη περιοδικό Οξυγόνο Τ4 / Φθινόπωρο 1996
• Οι φρουροί της Μάνης / Γιώργος Παπαδόπουλος Τετράδης / Περιοδικό ΓΕΩ 21/10/2000
• Ο Ελκόμενος Χριστός και η Αγία Σοφία / Χάρης Α. Καλλιγά / ένθετο Πελοπόννησος Επτά Ημέρες 10/7/94
• Μονεμβασιά / Αναστασία Γκολιομύτη / Περιοδικό Οξυγόνο Τ8^1/2 Μάιος – Ιούνιος 1998
• Χάρις Καλλιγά / Η βυζαντινή Μονεμβασιά, οι πηγές της ιστορίας της, Εστία.