ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ (4080 λέξεις)

ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΝΗ – ΤΑΙΝΑΡΟ

Κείμενο - Διαφάνειες: Άγγελος Σινάνης e – mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

© Μάρτιος 2003

Ζωντανό Ανοιχτό Μουσείο

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ανάμεσα σε όλες τις πανέμορφες περιοχές της χώρας μας, το μικρό και δυσπρόσιτο τμήμα της Μάνης παρουσιάζει μια ιδιομορφία που προσέλκυσε από παλιά το ευρύτερο ενδιαφέρον. Αυτός ο τόπος με τους πολυάριθμους οικισμούς, με τους λιγοστούς σήμερα κατοίκους και τα δεκάδες προεπαναστατικά σπίτια, πύργους και πυργόσπιτα, διηγείται με τον τρόπο του, τους αγώνες και τους κώδικες αξιών μια ταραγμένης ζωής που σφράγισε ανεξίτηλα το νοτιότερο και βραχώδες αυτό τμήμα της Ελλάδας. Άγονη, άνυδρη αυτή η περιοχή με τα απροσπέλαστα εκ’ πρώτης όψεως παράλια, θα επιδράσει όπως ήταν φυσικό στους ανθρώπους, στις κοινωνίες τους, διαμορφώνοντας ανάλογα το χαρακτήρα και την συμπεριφορά τους.

Η προσέγγιση στην Μάνη γίνεται από δύο πλευρές: από την Λακωνική, μέσω Σπάρτης - Γυθείου (ανατολική ή Προσηλιακή των ντόπιων) και την Μεσσηνιακή μέσω Καλαμάτας (Δυτική ή Αποσκιαδερή ή Αποσκιερή). Ξεκινήστε το ταξίδι σας όπως οι παλιοί περιηγητές, από το μεγάλο διοικητικό κέντρο και λιμάνι της περιοχής, την Καλαμάτα, εξελιγμένο παραθεριστικό κέντρο με ραγδαίο εκσυγχρονισμό τα τελευταία χρόνια. Σύντομα φτάνετε στο φυσικό ορόσημο της Μεσσηνίας με την Έξω Μάνη, τον χείμαρρο Ξερίλα, που κατεβαίνει από το Ελαιοχώρι.

Ξεπερνώντας γρήγορα την ανάπτυξη των προαστίων της Καλαμάτας ακολουθείτε τον κεντρικό δρόμο (υπάρχει και ο αδιάφορος παραλιακός) και μετά από μια διαδρομή όλο στροφές περνάτε τις γέφυρες στο ύψος του φαραγγιού του Κοσκάρακα (ωραία πεζοπορική διαδρομή που βγάζει στο χωριό Βόρειο – υπάρχουν πινακίδες και σήμανση)και σύντομα φτάνετε στον Κάμπο όμορφο μεγάλο χωριό με πολλά αξιοθέατα μεταξύ αυτών η πυργοκατοικία Αλούπη. Στον κεντρικό δρόμο δείτε την παλιά εκκλησία των Αγίων Θεοδώρων (12^ος  Αι) ενώ στον απέναντι λόφο επιβλητικό στέκει το Κάστρο της Ζαρνάτας. Στις παρυφές του λόφου είναι κτισμένο το Σταυροπήγι και από εκεί ο ανηφορικός στενός δρόμος οδηγεί μέσα στον περίβολο και τα ερείπια του ονομαστού βυζαντινού κάστρου.

Περιέργως δεν υπάρχουν πινακίδες και ο περιβάλλων χώρος καλύπτεται από ψηλά χόρτα. Η μεσαιωνική ονομασία όλης της περιοχής έδωσε το όνομά της στο κάστρο το οποίο δέσποζε στην περιοχή, ένα από τα σημαντικά διοικητικά κέντρα τότε. Από τα μισογκρεμισμένα ανοιχτά παράθυρα που χάσκουν στον χρόνο διακρίνεται στο βάθος ο οικισμός του Κάμπου ενώ προς το Σταυροπήγι διακρίνονται οι εκκλησίες της Υπαπαντής στον αριστερό μαχαλά και της Κοίμησης της Θεοτόκου δεξιά. Ο θεμελιωτής της προϊστορικής αρχαιολογίας Χρήστος Τσούντας  πραγματοποίησε έρευνα εδώ φέρνοντας στο φως έναν σημαντικό θολωτό τάφο και πολλά όστρακα που πιθανολογείται ότι ανήκουν στην Ομηρική Ενόπη και την Λακωνική Γερήνια που την διαδέχθηκε.

Οι Τούρκοι κυρίευσαν το κάστρο το 1460 ενίσχυσαν τα τείχη του και εγκατέστησαν φρουρά (1660 – 1680). Το φρούριο καλά οχυρωμένο, μικρό και όμορφο, θεμελιώθηκε πάνω σε αρχαίες βάσεις από τους Φράγκους τον 14^ο Αι και χαρακτηρίζεται από κομψή αρχιτεκτονική με πολύ εκτεταμένο περίβολο. Στις βάσεις του διακρίνεται το αρχαίο πολυγωνικό τείχος, ενώ ο φημισμένος πύργος Κουμουντουράκη ή Κουμουνδούρου (μεταγενέστερη κατασκευή) στέκει στην κορφή για να θυμίζει ότι μέσα από αλλεπάλληλες διοικητικές εναλλαγές πέρασε και στα χέρια των ισχυρών καπετάνιων από τις γενιές Κουτήφαρη και Καπετανάκη. Χρησιμοποιήθηκε σαν οχυρό μέχρι τα χρόνια του Β’ Π.Π. Δίπλα του υπάρχει η εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής με παλιές σημαντικές, πολύ ασυνήθιστες τοιχογραφίες και ξυλόγλυπτο τέμπλο.

Νοτιοδυτικά του κάστρου, φεύγοντας από το χωριό προς Καρδαμύλη, υψώνεται έρημος ο πύργος του Μαυρίκου χτισμένος το 1814, και ένας στενός δρόμος σας φέρνει στην πρόσφατα ανακαινισμένη γυναικεία μονή Ανδρουμπεβίτσας του 12^ου Αι. Η δστ πριν αυτά τα μνημεία οδηγεί στους Δολούς και τις Κιτριές, έδρα των Μπέηδων της Μάνης από τα τέλη του 18^ου Αι έως το 1821. Λίγο πριν από το μικρό ψαροχώρι υπάρχουν τα ερείπια του κάστρου του πρώτου μπέη, Τζανέτου Κουτηφάρη, και κτίρια των Μαυρομιχαλαίων. Κατηφορίζοντας από ψηλά έχετε οπτική επαφή με την θαυμάσια διατηρημένη Καρδαμύλη και σύντομα διασχίζετε τον στενό ασφαλτόδρομο πλάι από τον χείμαρρο Βυρού, με τους νερόμυλους φτάνοντας σ’ ένα από τα ωραιότερα τουριστικά θέρετρα της περιοχής και έδρα του Δήμου Λεύκτρου. 

Αυτός ο αυθεντικός Μανιάτικος οικισμός με τα δαντελωτά ακρογιάλια της και τα παλιά καλοδιατηρημένα πυργόσπιτα (στην παλιά πάνω Καρδαμύλη) είναι ότι πρέπει για στάση και ανασύνταξη. Ειδυλλιακό το περιβάλλον με ωραία παραλία, ταβερνάκια με φρέσκο ψάρι, και το πανέμορφο νησάκι του Αι – Γιαννάκη και τα ερείπια από τις οχυρώσεις, στην απέναντι από το λιμανάκι νησίδα. Το λιμάνι της εξυπηρετούσε στην ρωμαϊκή περίοδο την Σπάρτη που συνδεόταν με την Καρδαμύλη με τη βασιλική οδό, η οποία διέσχιζε την οροσειρά του Ταϋγέτου. Στην πραγματικότητα τα δυνατότερα άντρα των Μανιατών σε αυτή την περιοχή βρίσκονται πιο μέσα στο βουνό, και εκφράζονται με τα Τσέρια το Εξωχώρι και την Χώρα Ανδρούβιστας ενώ πάνω στην διαδρομή ακολουθείστε στην δστ τον δρόμο προς το κοντινό και πολύ σημαντικό Προάστειο με τις πολυάριθμες εκκλησίες και μοναστήρια. 

Και στην Καρδαμύλη αλλά και στην Στούπα υπάρχει οργανωμένο κάμπινγκ σε πολύ όμορφες παραλίες. Στις αμμουδιές της Στούπας και της Καλόγριας ο Ν. Καζαντζάκης έγραψε τον ‘’Ζορμπά’’ και στο λιμανάκι της πρώτης υπάρχει και το σπίτι που έζησε εκείνο τον καιρό. Υπάρχουν δεκάδες ψαροταβέρνες και πολλοί παραθεριστές. Η διαφορά με την κοσμοπολίτικη παραλία έρχεται όταν ακολουθήσετε την δστ προς τους οικισμούς Νεοχωρίου, Πύργου, Καστανιάς, και πιο μακριά της Μηλιάς και αντίθετα της Σαϊδόνας. Πανέμορφα μοναστήρια, παλιά αξιόλογα σπίτια, βυζαντινές εκκλησιές, ο πύργος Ντουράκη (στην Καστανιά) που κατέφυγε το 1803 ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης κατά την διάρκεια του διωγμού των ‘’κλεφτών’’ από τους Τούρκους και δεκάδες άλλα ενδιαφέροντα μνημεία έξω από καθιερωμένες διαδρομές.

Οι παραδοσιακοί οικισμοί της περιοχής στην σκιά του Ταύγετου που δεσπόζει χωρίς διακοπή σε όλη την διαδρομή, επιβεβαιώνουν αυτό που έγραψε ο ιστορικός Steven Runciman. ‘’Η ομορφιά της Ελλάδας οφείλεται ακριβώς, και κατά ένα μεγάλο μέρος (σ.σ.), στην αντίθεση’’. Για ησυχία και για όμορφες εκπλήξεις κατευθυνθείτε προς το μικρό λιμανάκι του Αγίου Νικολάου ενώ αν συνεχίσετε από τον αδιέξοδο δρόμο της παραλίας θα περάσετε από τον Άγιο Δημήτριο με τον χαρακτηριστικό πύργο του καπετάνιου Χρηστέα της Πλάτσας, και το λιγότερο γνωστό ανεκμετάλλευτο σπήλαιο Καταφύγγι, καταλήγοντας σε 4 χλμ συνολικά, στα ριζά των απόκρημνων βράχων με τις σπηλιές και το λιμανάκι της Τραχήλας με τον πύργο των Λεβή. 

Ο πάνω, κεντρικός δρόμος διασχίζει την Πηγή (υπάρχει ταβερνάκι,) με την παλιά εκκλησία της Παναγίας Γιάτρισσας συναντώντας στην συνέχεια τα βυζαντινά εκκλησάκια της Ανάληψης, των Αγίων Αναργύρων, το Σωτήρα στο Νομιτσή και τη Μεταμόρφωση του Σωτήρος και τον Πολεμόπυργο Καπιτσίνου στην Λαγκάδα. Μετά τον Άγιο Νίκωνα και προς το Οίτυλο αφήνετε το Βορειοδυτικό τμήμα της Μάνης (Μεσσηνιακή ή Έξω Μάνη) τα δέντρα, τις πρασινάδες, τα πλούσια νερά, την εύκολη πρόσβαση στην θάλασσα και εισέρχεστε στην Γεωγραφική περιοχή της Λακωνικής ή Μέσα Μάνης της λειψυδρίας του βράχου, της στεγνής από τον καυτό ήλιο πέτρας και της 2^ης μικρότερης στην Πελοπόννησο πυκνότητας πληθυσμού με 26 κατοίκους ανά τ.χ. (78 μ.ο Ελλάδας).

Σε ολόκληρη τη Λακωνική Μάνη υπάρχουν πολλά κάστρα που διατηρούνται πολύ καλά και περιβάλλονται ακόμα από την λαϊκή φαντασία και την πραγματική ιστορία. Νεράιδες και μπέηδες, πειρατές και βυζαντινές αρχοντοπούλες, Φράγκοι κατακτητές και μαυροφόρες μοιρολογίστρες, ψυχές πολεμιστών, και φονιάδες που ζητούν εξιλέωση. 

Στο παραδοσιακό Οίτυλο, που αναφέρεται ήδη από τον Όμηρο στην Ιλιάδα, σας περιμένει το πρώτο στην διαδρομή.   Το τούρκικο κάστρο Κελεφά που διακρίνεται στην απέναντι πλευρά του φαραγγιού κτίσθηκε πιθανώς στην θέση του φράγκικου κάστρου της Μεγάλης Μαΐνης τον 17^ο Αι και χρησίμευε σαν έδρα της διοίκησης και της φρουράς των Τούρκων (1670 – 1685) των Βενετών (1685 – 1715) για να υπερασπίζεται το λιμάνι του Οιτύλου αλλά και για τον έλεγχο των διόδων της Μέσα Μάνης. Για να επισκεφθείτε τον μαγικό του κόσμο υπάρχει δρόμος από την Αρεόπολη. 

Από αυτή την περιοχή και κάτω το τοπίο αλλάζει αντικαθιστώντας το πράσινο των λόφων με το ξερό και άνυδρο τοπίο της πέτρας, της ξερολιθιάς και των θαμνοειδών αρωματικών φυτών που βρίσκουν ζωή εδώ. Το παραλιακό Καραβοστάσι το Νέο Οίτυλο γραφικό ψαροχώρι με την ομορφότερη παραλία της Μάνης εμπρός του, και το ψαροχώρι κάποτε Λιμένι έχουν ‘’κρατήσει’’ τις πεντακάθαρες παραλίες τους ενώ έχουν αλλοιώσει τα οικιστικά χαρακτηριστικά τους. Ωστόσο στο επίνειο της Αρεόπολης, το Λιμένι εκτός τα ερείπιά του, υπάρχουν, το αναστηλωμένο ‘’παλάτι’’ του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη που προορίζεται για μουσείο, και το σταυρεπίστεγο μοναστήρι της Παναγίας Ευρέτριας (Βρετής) χτισμένο το 1731 με τοιχογραφίες λαϊκών αγιογράφων. 

Νότια, στα δύο χλμ δεσπόζει η παρουσία της Αρεόπολης (Τσίμοβα πριν το ’21) από παλιά πρωτεύουσα της επαρχίας και σημερινή έδρα του Δήμου Οιτύλου. Οι παλιοί Μανιάτες έδωσαν το όνομα του θεού του πολέμου Άρη στην πόλη που χτυπούν οι αέρηδες και θεωρείται η καρδιά της Μάνης. Στο παραδοσιακό τμήμα της πόλης υπάρχει ο σταυροειδής ναός των Ταξιαρχών (18^ος Αι), διατηρητέο μνημείο με πανύψηλο πυργοειδές, πετρόχτιστο καμπαναριό, οι πύργοι Μπαρελάκου, Καπετανάκου, Πικουλάκη (μουσείο) και Μαυρομιχάλη (μουσείο). 

Η Αρεόπολη αναδείχτηκε σε σημαντικό κέντρο στην διάρκεια των τελευταίων τριών αιώνων κάτω από την ηγεσία του ισχυρού γένους των Μαυρομιχαλαίων. Έξω από την εκκλησία των Ταξιαρχών στις 17 Μαρτίου του 1821 οι επαναστάτες Μανιάτες ευλόγησαν τα όπλα τους και με επικεφαλής τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη ξεκίνησαν τον αγώνα εισβάλλοντας στην Μεσσηνία, υψώνοντας την σημαία της επανάστασης στην Καλαμάτα στις 23 Μαρτίου ίδια ημερομηνία που οι Γρηγοράκηδες επαναστάτησαν στο Γύθειο. Στην ομώνυμη πλατεία 17^ης Μαρτίου σήμερα και κάθε χρόνο αναβιώνει η τοπική γιορτή με αναπαραστάσεις, παρέλαση και τοπικούς χορούς.

Για όσους προτιμήσουν την διαδρομή Αρεόπολη Γύθειο από τον ‘’πάνω’’ κεντρικό δρόμο αξίζει, ακριβώς μετά την Αρεόπολη, να κάνουν μια μικρή παράκαμψη προς τον Σωτήρα όπου εκτός των θαυμάσιων ερειπωμένων πέτρινων αρχοντικών θα απολαύσουν και μια εκπληκτική θέα της πόλης και του Μεσσηνιακού κόλπου.

Ακόμα νοτιότερα σε οκτώ περίπου χλμ στην σκιά του Όρους Σαγγιάς της μεγαλειώδους απόκρημνης συνέχειας του Ταϋγέτου, είναι ο Πύργος Διρού που δεν χρειάζεται ιδιαίτερες συστάσεις. Επισκεφθείτε σίγουρα την συνοικία Πετρόλακκος το θαυμάσιο περιτειχισμένο συγκρότημα του οπλαρχηγού Σκλαβουνάκου. Στην ευρύτερη περιοχή υπάρχουν τουλάχιστον 10 βυζαντινές και μεταβυζαντινές εκκλησίες θαυμάσια διατηρημένα πυργόσπιτα και το βάθος, στον ομώνυμο όρμο και στην ευρύτερη περιοχή τα πιο σημαντικά φυσικά αξιοθέατα της Ελλάδας, παγκόσμια μνημεία της φύσης με σπάνια αρχαιολογική αξία τα σπήλαια Διρού. 

Η φύση με την επιμονή εκατομμυρίων χρόνων δημιούργησε παραμυθένια αριστουργήματα, αξεπέραστης ομορφιάς που για την περιγραφή τους δεν θάφτανε όλος ο τόμος. Η Βλυχάδα (ή Γλυφάδα), ένα από τα ωραιότερα λιμναία σπήλαια του κόσμου, η Αλεπότρυπα, που χρησίμευε για νεολιθική κατοικία, από τα πιο σημαντικά σε παγκόσμιο επίπεδο λόγω των ευρημάτων που δείχνουν ότι κατοικήθηκε από το 5300 π.χ. Και τα δύο εξερευνήθηκαν την δεκαετία του πενήντα, από το ακούραστο ζεύγος των σπηλαιολόγων Ιωάννη και της αείμνηστης Άννας Πετροχείλου, που συνολικά στον Δήμο Οιτύλου είχαν βρει περίπου εβδομήντα!. 

Στις αρχαιολογικές έρευνες που ακολούθησαν ανακαλύφθηκαν δεκάδες ευρήματα της νεολιθικής εποχής που εκτίθενται στο μικρό στο Νεολιθικό μουσείο. Σε ένα από τα πολλά ‘’άγνωστα’’ στον πολύ κόσμο, γνωστά όμως – ευτυχώς – στην  αρχαιολογική υπηρεσία, σπήλαια της περιοχής, στα ‘’Καλαμάκια’’ και το ‘’Απήδημα’’ βρέθηκαν κατάλοιπα που μαρτυρούν ότι χρησιμοποιήθηκε από τους παλαιολιθικούς ανθρώπους σαν χώρος κατοικίας για εξήντα χιλιάδες χρόνια! Από τότε δηλαδή που αναδύθηκε από την θάλασσα, πριν από εκατό χιλιάδες χρόνια, ως πριν από σαράντα χιλιάδες χρόνια οπότε και σφραγίστηκε¹  η είσοδός του. ‘’Εκείνη την εποχή, που συμπίπτει με την τελευταία περίοδο της Εποχής των Παγετώνων, η εικόνα της Μάνης ήταν πολύ διαφορετική από την σημερινή. Η θάλασσα βρισκόταν πολύ πιο χαμηλά και η ακτή πιο μακριά, αλλού περισσότερο και αλλού λιγότερο. Όλη η χερσόνησος καλυπτόταν από λόγγους και αραιά δάση, όπου κατοικούσαν ελέφαντες, ρινόκεροι, αγριοκάτσικα, ελάφια και άλλα άγρια ζώα’’ αναφέρει ο αρχαιολόγος κ. Ντάρλας Ανδρέας, για τις ανασκαφές που άρχισαν πριν από οκτώ χρόνια, και υπολογίζει να ολοκληρωθούν το 2005, όταν αποκαλυφθούν και μελετηθούν υπολείμματα όλως των φάσεων κατοίκησης του σπηλαίου. 

Την ανασκαφική έρευνα διενεργεί η Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας – Σπηλαιολογίας, το Πανεπιστήμιο Αθηνών, και το Γαλλικό Εθνικό Μουσείο Φυσικής Ιστορίας. Πρόσφατα μάλιστα (2002) έγινε ειδική έκθεση ‘’Καλαμάκια 8 χρόνια ανασκαφής’’ με τα ευρήματα που ήρθαν στο φως παρουσιάζοντας μια ταινία και ένα cd – ROM που ταξίδεψε τους επισκέπτες σε χίλιους αιώνες Μανιάτικης προϊστορίας. 

Ο κεντρικός οδικός άξονας συνεχίζει να διεισδύει βαθιά στα χωριά και την ιστορία τους. Σε απόσταση περίπου 3 χλμ μετά τον Πύργο Διρού υπάρχει μια ωραία παράκαμψη που οδηγεί μέσω της σαν το όνομά της όμορφης Τριανταφυλλιάς στο Νικάνδρι και τη Χαρούδα ή λίγο πιο πάνω έξω από τον κεντρικό δρόμο προς τα ξεχασμένα χωριά Δρύαλο, Σκυφιάνικα, Παλιόχωρα, Βάμβακα, Μπρίκι, και τα γνωστότερα Μίνα με τους Αγίους Αναργύρους και τον Άι Γιώργη και τον Πολεμίτα με τον Αρχάγγελο Μιχαήλ και τον Αι Νικόλα. Ο τόπος είναι ‘’σκληρός’’, ορεινός με πολλούς ανέμους. Αν πρώτη φορά επισκεφθείτε την περιοχή μπορεί προς στιγμή, να παρασυρθείτε από τις αισθήσεις και να νομίσετε ότι είστε σε άλλη… χώρα.

Κάθε μέρος και κάθε τοπίο, πόσο μάλλον η Μάνη, είναι τόσο μεταβλητό όσο και η ευαισθησία του περιηγητή – ταξιδιώτη που το προσεγγίζει. Από την διακλάδωση της Μίνας κατεβαίνει πάλι στον κεντρικό προς Κίττα και Καλονιούς. Σε ολόκληρη αυτή την θαυμάσια περιοχή οι πολυάριθμοι οικισμοί και συνοικισμοί κρύβουν αληθινό μεγαλείο διηγούμενα με τον τρόπο τους την ιστορικότητα του χώρου της Μέσα Μάνης. Κέντρο του Νυκλιάνικου τοπίου και των παρακείμενων χωριών η πολύπυργος Κίττα,ήταν απο παλιά ένας από τους πιο σπουδαίους οικισμούς. Εδώ εγκαταστάθηκαν οι Νυκλιάνοι άρχοντες (αρχίζοντας τρομερές συγκρούσεις με τους ντόπιους) με τις οικογένειές της μεσαιωνικής πόλης Νύκλι της πεδιάδας Τριπόλεως όταν οι βυζαντινοί εγκατέλειψαν το κάστρο τους τον 14^ο Αι. Και δεν ήταν οι μόνοι. 

Ανυπότακτοι οι Μανιάτες σε όλες τις περιόδους της ιστορίας τους προτίμησαν να αποτραβηχτούν στα βουνά παρά να αναγνωρίσουν ξένη κυριαρχία. Έτσι εξηγείται γιατί τόσοι επιφανείς βυζαντινοί βρήκαν καταφύγιο στην Μάνη μετά την πτώση της Βασιλεύουσας το 1453 και της Τραπεζούντας το 1461. Όπως ο αρχικός οικισμός με τα μεγαλιθικά σπίτια (μερικά εκ των οποίων σώζονται ακόμα), έτσι και ο νεότερος έχει δύο βασικά τμήματα την Πάνω και Κάτω Χώρα που υποδιαιρείται σε έξι κύριες γειτονιές των έξι μεγαλύτερων γενιών. Χαρακτηριστικά δείτε του πύργους του Βουδικλάρη (1763) και του Λαζαρόγγονα (1850) που βρίσκονται στην πλατεία Φούλια. Ανηφορίζοντας προς το τέλος του πάνω μαχαλά θα βρείτε την στάνη και τον μικρό χωματόδρομο που φεύγει για λίγο στο πετρώδες τοπίο. Από εκεί η θαυμάσια θέα προς το χωριό και το πέλαγος θα σας ενθουσιάσει. Στην Κίττα αλλά και γειτονικά Νόμια υπάρχει καφενεδάκι – εστιατόριο.

Αν τα κάστρα και τα πυργόσπιτα της Μάνης με τις πολεμίστρες, τις ζεματίστρες ή λαδερές διαφύλαξαν την ακεραιότητα των κατοίκων, τα μοναστήρια οι δεκάδες εκκλησίες και τα ξωκλήσια με τους αγίους και τα λαδοκάντηλα αποτέλεσαν την κιβωτό του πνεύματός τους. Μικρές, ταπεινές, χωρίς να ζηλέψουν την δόξα, παρ’ ότι διέθεταν αρκετή, λειτούργησαν σαν φωτοδότης ήλιος σφυρηλατώντας το ανεξάρτητο πνεύμα των μανιατών. Πάνω στο βουνό διακρίνεται ο Προφήτης Ηλίας και η Αγία Πελαγία (το άσπρο εκκλησάκι) ενώ χαμηλότερα στον πετρώδη ‘’κάμπο’’ ο βυζαντινός ναός των Αγίου Σέργιου και Βάκχου (Τρουλωτή) από τους πιο ενδιαφέροντες ναούς στην Μέσα Μάνη (12^ου Αι). Παράδεισος για τον μελετητή του μνημειακού πλούτου της χώρας αποδεικνύεται όλη την Λακωνική Μάνη, Δυτική και Ανατολική αφού σε αυτόν τον ‘’μικρό’’ χώρο έχουν καταγραφεί και τεκμηριωθεί περισσότερες από εκατό βυζαντινές εκκλησίες ενώ ακόμη περισσότερες είναι οι μεταβυζαντινές, που χτίζονταν μέχρι και τον 19^ο αιώνα.

Πριν προχωρήσετε στα μέσα χωριά της Ανατολικής ή προσηλιακής Μάνης θα περάσετε έξω από τον ‘’τουριστικά’’ αξιοποιημένο Γερολιμένα, και μέσα από τα Άλικα. Τα αταίριαστα σημεία πολλά η προχειρότητα περισσεύει. Σίγουρα οι ζημιωμένοι είναι αυτοί που έχουν κάνει σωστές επενδύσεις σεβόμενοι τον χώρο και την ιστορία του. Η ουσία όμως είναι ότι και αυτή η περιοχή έχει πληγεί ανεπανόρθωτα από την καινούργια ασθένεια που έχει χτυπήσει όλους τους παραδοσιακούς οικισμούς της Ελλάδας που λέγεται ‘’πέτρινες εξωτερικές επενδύσεις – προσθήκες’’. Οι νέοι δρόμοι που ανοίχτηκαν όταν – ειρωνεία – έφυγαν πια οι άνθρωποι για τους οποίους υποτίθεται ότι έγιναν,  έφεραν ίσως τουρισμό, αλλά και νέους, καινούργιους ιδιοκτήτες που δεν τους απασχολεί το μνημειακό σύνολο του οικισμού που διάλεξαν να ζήσουν. Έτσι λοιπόν και αυτή τη φορά η επιθυμητή; ανοικοδόμηση, οδήγησε σε λανθασμένη αισθητική που σαν τελικό αποτέλεσμα έχει να πληγώνει και όχι να θεραπεύει ως όφειλε να κάνει, εάν υπήρχε σαφής προσέγγιση του τι τέλος πάντων ονομάζεται παραδοσιακό.

Τα εξαιρετικά τοπία και οι γκρεμοί στον Γερολιμένα σε συνδυασμό με τις εκδρομές στο Ταίναρο στον Άγιο Κυπριανό στην Κοκκάλα, ή τον Κότρωνα με καϊκάκια, θα σας καθηλώσουν και μαζί με τις ταβέρνες ίσως κλέψουν, όχι άδικα, λίγο από τον χρόνο σας. Με αυτές τις σπάνιες εκδρομές μπορείτε να εξερευνήσετε την Ανατολική Μάνη και να αποκτήσετε άλλη άποψη για τα χωριά που κρέμονται στους γκρεμούς πάνω από την θάλασσα. 

Μετά τα Άλικα η δστ που αφήνουμε προσωρινά, οδηγεί προς Τσικκαλιά και Λάγεια ενώ ο παραλιακό δρόμος συνεχίζει προς την εκπληκτική Βάθεια. Ύμνοι έχουν γραφτεί για την σπάνια ομορφιά της περιοχής από ενθουσιώδεις ταξιδιώτες. Σίγουρα ένα Μανιάτικο τοπίο στην πιο γνήσια μορφή του και από τους πιο ενδιαφέροντες τυπικούς χώρους της Μάνης όπου η άμυνα και η ασφάλεια αναδείχτηκαν σε πρωταρχικούς παράγοντες για την σύνθεση και την αρχιτεκτονική του οικισμού.

Η Βάθεια από τα πιο χαρακτηριστικά μανιάτικα χωριά, σε  μικρή απόσταση από τη θάλασσα κτισμένη αμφιθεατρικά ψηλά στον λόφο, επιβλέπει σαν πραγματικός βιγλάτορας προς το Κάβο Γκρόσο, τον κόλπο του Γερολιμένα έχοντας στα πόδια της την Κυπάρισσο, τα Άλικα και την ανοιχτή θάλασσα. Τα πέτρινα σπίτια και πυργόσπιτα (18^ος – 19^ος Αι) περίπου εβδομήντα είναι συγκροτημένα σε πυκνοχτισμένες γειτονιές με εκκλησία, πλατεία, οχυρές κατοικίες, πολεμικούς πύργους και λιοτρίβια. Ο παραδοσιακός μανιάτικος οικισμός αφήνει άφωνο τον επισκέπτη όσο αυτός πλησιάζει και τον ακινητοποιεί με την ασύλληπτη σύνθεση του όταν τον περπατήσει. Αναστηλώθηκε σχεδόν όλος από τον Ε.Ο.Τ. και πολλοί παλιοί πύργοι ανανεωμένοι αξιοποιήθηκαν και λειτουργούν σαν ξενώνες. 

Η Μάνη των 900 τ.χ. του Μεσσηνιακού και Λακωνικού κόλπου είναι στην ουσία η χερσόνησος του Ταίναρου ή Κάβο Ματαπάς, με 70 χλμ μήκος και 20 πλάτος, η φυσική συνέχεια του Ταΰγετου με το βουνό Σαγγιάς και απόληξη την ‘’άκρα Ταίναρον’’ όπως είναι γνωστό από τον Όμηρο, το νοτιότερο οδικό σημείο (ηπειρωτικό) στην Βαλκανική (36^Ο 23’) και το δεύτερο στην Ευρώπη με πρώτο το Capo da Roca έξω από την Λισσαβόνα στις 38^ο 47’. 

Τρία χλμ μόλις από την Βάθεια σε μια ονειρεμένη διαδρομή προβάλει η ακριτική χερσόνησος ανάμεσα από το Μεσσηνιακό και Λακωνικό κόλπο. Στο στενό σημείο κατευθύνεστε αριστερά προς Πόρτο Κάγιο (αρχαία Ψαμαθούς) και δεξιά προς τον όρμο και τους οικισμούς Μαρμάρι (με ωραίες αμμουδιές), ή τα ερειπωμένα Πάλιρο και Κουρελοί. Λίγο πριν από τον Πάλιρο υπάρχει δστ που σε 2,3 χλμ σας φέρνει σε έναν εντελώς ξεχασμένο τόπο τα Κοκκινόγεια με υποδομές για ύπνο και φαγητό. Πεζοπορώντας θα φτάσετε σε έναν ‘’σωρό’’ από πέτρες, τους Άγιους Ασώματους όπου αντηχούν – θαρρείς – ακόμα τα διαπεραστικά μανιάτικα μοιρολόγια, ένα προσκύνημα στον κάτω κόσμο τον άυλο και ‘’ασώματο’’. 

Ο Ναίσκος είναι κτισμένος με τα υλικά του ιερού τεμένους, ψυχοπομπείου των Θεών Ποσειδώνα και Απόλλωνα (του Ομηρικού Ηλίου – Απόλλωνα). Εδώ οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι υπήρχε μια από τις πολλές πύλες του Άδη, ενώ η παλιότερη λαϊκή φαντασία σε συνδυασμό με τις εικόνες που μετέφεραν οι περιηγητές του 18^ου Αι για σπηλιές, με αμέτρητα λάφυρα από την πειρατική δράση των μανιατών, έπλασε ένα σωρό θρύλους και ιστορίες που έχουν έρθει ως τις μέρες μας, με την μορφή σύγχρονων ‘’ανακαλύψεων’’, τεράστιων σε μήκος υπογείων ‘’δρόμων’’, αχανών σπηλαίων κλπ. Αυτή η κατασκευή είναι σαν μεγαλιθικό καλύβι (οι Μανιάτες τα ονομάζουν ‘’κολοσσόσπιτα ή κολόσπιτα’’ επειδή μην έχοντας χώρο σε υποχρεώνουν να μπεις με την πλάτη) από αυτά που είναι γεμάτη η Μάνη και κανείς δεν γνωρίζει πότε και ποιος τα ‘’έκτισε’’. 

Πιθανολογείται ότι έρχονται από την εποχή του χαλκού και αποδίδονται σε έναν ναυτικό λαό που δημιούργησε τέτοια κτίσματα σε όλη την περιοχή της Μεσογείου. Το καλογραμμένο μονοπάτι από εδώ συνεχίζει προς τον φάρο που απέχει περίπου 40’. Αν έχετε enduro χωρίς μπαγκάζια, μπορείτε για λίγο να οδηγήσετε ώστε να περπατήσετε λιγότερο, με προσοχή πάντα αφού από ένα σημείο και μετά δεν ‘’παίρνει’’ αναστροφή. Ο πετρόχτιστος φάρος ύψους 16 μέτρων αυτοματοποιημένος πια, χτίσθηκε το 1882 από Γάλλους και άρχισε να λειτουργεί το 1887 για λογαριασμό της υπηρεσίας Φάρων, που στην Μάνη εκπροσωπήθηκε με τρεις.

Τα μικροχώρια Μαρμάρι και Πόρτο Κάγιο έχουν ταβέρνες, όμορφες παραλίες, ενοικιαζόμενα δωμάτια, υποδομές για τα σκάφη που προσεγγίζουν και έναν θαυμάσιο μυστηριώδη χώρο για εξερεύνηση. Το νοτιότερο λιμάνι μας, το Πόρτο Κάγιο ονομάστηκε έτσι από τα ορτύκια (cailles) που έκαναν εδώ την τελευταία τους στάση πριν πετάξουν προς την Κυρηναϊκή. Από το κάστρο (1570) του Αχίλλειου (απέναντι από το λιμάνι) δεν σώζονται σήμερα παρά ερείπια. Ακόμα όμως ο περιηγητής, έχει την αίσθηση ότι επιβλέπει τον χώρο με ανακαινισμένα τα λιγοστά σπίτια του. 

Το τοπίο πολλές φορές απωθεί, ίσως δοκιμάζοντας τις αντοχές σας. Η Θρυλική Μάνη με τα αναρίθμητα μνημεία, τους παραδοσιακούς διατηρητέους πέτρινους Πύργους, πάνω στα άγρια βουνά τα λιτά αγροτόσπιτα σε ένα ανυπότακτο τοπίο, τα εκπληκτικά μονοκάμαρα εκκλησάκια χτισμένα πριν τον 11^ο αι, εξαιρετικές και σπάνιες αφύλακτες δυστυχώς τοιχογραφίες και ζωγραφικές παραστάσεις. Ιδιόμορφη και μοναδική αυτά είναι τα βασικά στοιχεία, που συνθέτουν την ανεπανάληπτη μανιάτικη ατμόσφαιρα όπως δεν την έχετε νοιώσει σε κανένα μέρος του ελληνικού χώρου. 

Η αλμύρα της θάλασσας και οι νοτιάδες που φέρνουν μαζί τους την κάψα της αφρικάνικης Ηπείρου έχουν ορίσει την κλιματολογική μοίρα της περιοχής. Το καλοκαίρι, ειδικά ο Ιούλιος – Αύγουστος κάνουν την παραμονή αφόρητη μια που είναι οι πιο ζεστοί μήνες ειδικά για τον ασυνήθιστο επισκέπτη. Η καλύτερη εποχή για περιήγηση στην Μάνη είναι η άνοιξη με τις ευχάριστες λιακάδες της. Φροντίστε να εξασφαλίσετε μέρος της αδείας σας για ταξίδι τουλάχιστον πέντε ημερών. 

Σημειώσεις:

⁽¹⁾ Από τις ανακατατάξεις και τα γεωλογικά φαινόμενα ‘’σφραγίστηκαν’’ δεκάδες σπήλαια σε όλη την παραθαλάσσια ζώνη. Μεταξύ αυτών ήταν και το Ταίναρο και οι ‘’πύλες του Άδη’'.

ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Ιδέα & υλοποίηση μορφής: Άγγελος Σινάνης

Αυτόματος Αριθμός Κλήσης: 27330

ΔΙΑΜΟΝΗ: Γερολιμένας Πύργος Τσιτσίρη στο Σταυρί 56297 8, 2106858960, Ακρογιάλι 54204, Ακροταιναρίτης 54205, Αρχοντικό 54285, Βάθεια 6 παραδοσιακοί Μανιάτικοι πύργοι info 2733055244 55292,  Πύργος Καπετανάκου στην Αρεόπολη 51923, 51233, Μάνη 51269, Στο Οίτυλο το ομώνυμο 59222, Porto Vitilo 59210, Διρός το ομώνυμο 52306.

ΚΑΜΠΙΝΓΚ: Στην Καρδαμύλη 272173461, και την Στούπα 54319, 54327.

ΦΑΓΗΤΟ: www.dimosoitilou.gr/gr/index.htm Ότι καιρό και να πραγματοποιήσετε την εκδρομή δεν θα αντιμετωπίσετε πρόβλημα τόσο στο φαγητό, όσο και στην αγορά προμηθειών για το κάμπινγκ. Καρδαμύλη, Στούπα, Παραλιακό Οίτυλο, Καραβοστάσι και δεκάδες άλλα σημεία μέχρι κάτω τον Γερολιμένα τη Βάθεια και το Πόρτο Κάγιο. Ολόφρεσκο ψάρι, αλλά και ψητά. Στους φούρνους της Μάνης θα γευθείτε φρεσκοψημένο ψωμί και πίττες και νοστιμότατο παξιμάδι.

ΑΧΡΕΙΑΣΤΑ: www.dimosoitilou.gr Δήμος Οιτύλου (Αρεόπολη) 51239, Α΄ Βοήθειες: 51215 Αστυνομία: 51209, Συνεργεία – Βουλκανιζατέρ: Η Καλαμάτα έχει δεκάδες επώνυμα  στην Αρεόπολη: Μπουτσικάρης Δημήτριος 51152.

ΧΡΗΣΙΜΑ: www.mani.org. www.messinianin.gr Στην πλατεία της Αρεόπολης επισκεφθείτε το βιβλιοπωλείο του Γ. Δημακόγιαννη για βιβλία, Χάρτες και πληροφορίες. Σπήλαια Διρού 52222, καθημερινά 08:00 – 15:00, και Νεολιθικό Μουσείο 52223 εκτός Δευτέρας 08:00 – 15:00.www.dimosoitilou.gr/gr/spilaia/sp.htm www.mani.org.gr/spilaia Προσοχή στην οδήγηση μια που ο νομός Λακωνίας είναι ένας από τους 17 με υψηλότερη του μέσου όρου (2,4) αναλογία τροχαίων ατυχημάτων ανά 1000 κατοίκους. Τοπικό μέλι, τυρί σφαέλα ή μυζήθρα, ελιές, λουκάνικα και εκπληκτικής νοστιμιάς καπνιστό σύγκλινο από τα μπακάλικα των χωριών, μόνο.

ΒΕΝΖΙΝΑΔΙΚΑ: Εκτός της Καλαμάτας έχει στον Κάμπο, και την Αρεόπολη. Γενικά δεν θα αντιμετωπίσετε πρόβλημα.

ΧΑΡΤΕΣ: Το απόλυτο ‘’εργαλείο’’ οι χάρτες της ΑΝΑΒΑΣΗ, Χ. Τρικούπη 6 – 10 – Atrium, 2103647703. Για την Μάνη υπάρχουν οι τίτλοι: Ταίναρο, Καρδαμύλη – Στούπα, Βέργα – Κάμπος, Αγ. Νικόλαος – Τραχήλα, και για την συνέχεια του ταξιδιού Μυστράς – Σπάρτη, Ξυροκάμπι, όλοι σε κλίμακα 1:25000. Όλες οι Νομαρχίες της Πελοποννήσου (Νομαρχία Λακωνίας 273126243, 25898 Σπάρτη) έχουν εκδώσει τουριστικούς χάρτες που διανέμονται δωρεάν, και περιλαμβάνουν όλους τους ιστορικούς χώρους, μνημεία, κάστρα, σπήλαια, πεζοπορικές ή άλλες διαδρομές. Επίσης οι Freytag & Berndt σε κλίμακα 1: 300.000 όλη η Πελοπόννησος & Πελοπόννησος - Κόρινθος : σε κλίμακα 1:250.000. Εξαιρετική αλλά σπάνια η έκδοση της ADAC, Πελοπόννησος σε κλίμακα 1:250.000.

ΒΙΒΛΙΑ: Βιβλίο και χάρτης από την Νομαρχιακή αυτοδιοίκηση Λακωνίας 2731026243 έκδοση 2000. Πελοπόννησος / Ναύπλιο, Μονεμβασιά, Μάνη, Πύλος – Ναυαρίνο, Έκδοση της Καθημερινής 1996, Πελοπόννησος + χάρτης / Ε. Καρποδίνη – Δημητριάδη / Εκδοτική Αθηνών 1997. Περιηγητές στην Μάνη / έκδοση Ιστορικού εθνολογικού Μουσείου Μάνης Γύθειο 1993 – 1994.

ΛΕΣΧΕΣ ΜΟΤΟΣΥΚΛΕΤΑΣ: ΛΕ.ΜΟ.Καλαμάτας 2721088009, ΛΕ.ΜΟ.Σ. Λέσχη Μοτοσυκλέτας Σπάρτης Αικατ. Γρηγορίου 32, Σπάρτη τηλ Fax: 2731020202,  Πληροφορίες για το ταξίδι σας, όλο το χρόνο, βρίσκετε στους ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΕΡΙΗΓΗΤΕΣ - Σύλλογος Μοτοσικλετιστών - Ελάτη Τρικάλων τηλ Fax: 2434071826.

Περισσότερες πληροφορίες για την ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ (ΜΑΝΗ – ΜΟΝΕΜΒΑΣΙΑ) αντλήστε από την ενδεικτική Βιβλιογραφία – Αρθρογραφία:

• Πελοπόννησος / τόμος ΙΒ’ / Καθημερινή 1996
• Στη Χερσόνησο της Μάνης / Γιάννης Σαΐτας / τόμος ΛΔ’ παραδοσιακή αρχιτεκτονική / Καθημερινή 2001
• Μάνη / τόμος ΙΒ’ Πελοπόννησος / Καθημερινή 1996
• Έξω & Μέσα Μάνη / Γιάννης Σαΐτας / ένθετο 7 ημέρες Καθημερινή 23/7/00
• Παλαιολιθική Μάνη / Άρθρο της Γιώτας Συκκά / Εφημερίδα Καθημερινή / 31/8/2002
• Περιηγητές στην Μάνη / έκδοση Ιστορικού εθνολογικού Μουσείου Μάνης Γύθειο 1993 – 1994.
• Οδοιπορικό στην Πελοπόννησο / Γιώργος Σακκάς – Δημ Καλλίτσης / έκδοση της Prince
• Μάνη / Ελισάβετ Λαλουδάκη περιοδικό Οξυγόνο Τ4 / Φθινόπωρο 1996
• Οι φρουροί της Μάνης / Γιώργος Παπαδόπουλος Τετράδης / Περιοδικό ΓΕΩ 21/10/2000
• Ο Ελκόμενος Χριστός και η Αγία Σοφία / Χάρης Α. Καλλιγά / ένθετο Πελοπόννησος Επτά Ημέρες 10/7/94
• Μονεμβασιά / Αναστασία Γκολιομύτη / Περιοδικό Οξυγόνο Τ8^1/2 Μάιος – Ιούνιος 1998
• Χάρις Καλλιγά / Η βυζαντινή Μονεμβασιά, οι πηγές της ιστορίας της, Εστία.