ΚΥΚΛΑΔΕΣ (9030 λέξεις)

ΝΗΣΟΣ ΠΑΡΟΣ αρχ. Μινωίς

Κείμενο - Διαφάνειες: Άγγελος Σινάνης e – mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

© Φεβρουάριος 2004

Της Ιστορίας και της Παράδοσης

Μεστό καλοκαίρι. Ο ήλιος σκληρός φωτίζει, καίει, λες και θέλει να λιώσει τα πάντα γύρω. Τα ημίγυμνα σώματα των ‘’ξένων’’ λιάζονται στο κατάστρωμα αναζητώντας λες, λύτρωση από την μόνιμη συννεφιά των χωρών τους. Οι ‘’δικοί’’ μας… ξεχωρίζουν, αποφεύγουν την κάψα ψάχνοντας καταφύγιο, σκιά, με την δροσιά ενός παγωμένου αναψυκτικού ή μπύρας στο χέρι. 

Οι ‘’Πόρτες’’, δύο τεράστιες κάθετες, αγριωπές, βραχονησίδες, και το εκκλησάκι του Αγίου Φωκά είναι η πρώτη εικόνα, λίγο πριν το πλοίο αγκυροβολήσει στο λιμάνι. Η ανεπτυγμένη τουριστικά Πάρος, εντυπωσιάζει τον επισκέπτη που πρώτη φορά έρχεται στο νησί, και δικαιολογημένα. Οι επί εικοσιτετραώρου βάσεως αφίξεις και αντίστοιχες αναχωρήσεις, κάνουν την Παροικιά ένα από τα πιο πολύβουα, πολυσύχναστα, και ανεπτυγμένα λιμάνια του Αιγαίου. 

Η Πάρος, χαρακτηρίζεται από πολλούς γραφική, με μαγευτικά παράλια, και επαγγελματισμό στο προϊόν που προσφέρει. Σίγουρα έχει πολλές τέτοιες εικόνες να χαρίσει στους επισκέπτες, όμως, δεν θα πάψει ποτέ να συγκεντρώνει ένα μεγάλο αριθμό περιηγητών, λόγω του αρχαιολογικού ενδιαφέροντος που, σε πείσμα των αιώνων, των αλμυρών βοριάδων, και των καιρών στέκουν εκεί ριζωμένα. Η ιστορία της αρχίζει από τα προϊστορικά χρόνια. 

Κατοικήθηκε για πρώτη φορά κατά τη διάρκεια της Νεολιθικής περιόδου γύρω στο 4.000 π.Χ. (οικισμός νησίδας Σάλιαγκου – δες ‘’Αντίπαρος’’ - ταξίδια στην άλλη Ελλάδα - τόμος Ε’ 2003) η ανάπτυξη της όμως, άρχισε δέκα αιώνες μετά, γύρω στο 3.000 π.Χ. Την 2^η χιλιετία π.Χ. η Πάρος συνδέθηκε με τον Μινωικό πολιτισμό και την Μινωική Κρήτη.  Ναύσταθμος σημαντικός των Κρητών του Μίνωα, με πρώτο οικιστή τον Αλκαίο. Στο γεγονός αυτό οφείλεται και η αρχική ονομασία του νησιού, Μινωίς. Στην μακρά της πορεία προστέθηκαν και άλλα: Καβαρνίς, Υρία, Αγκόστα, Παναιτία που βαθμιαία και σταθερά την εξέλιξαν σε ένα από τα σημαντικότερα κέντρα του κυκλαδικού πολιτισμού.

Στην Πάρο έχουν αφήσει τα ίχνη τους Ίωνες, Δωριείς, Πέρσες, Ρωμαίοι, Αρκάδες, Αθηναίοι, Σλάβοι, Γότθοι και Βυζαντινοί. Οι Ίωνες κυριάρχησαν, στην στρατηγική του Μίνωα, και στους χρόνους που οι Δωριείς θριαμβεύουν στην Πελοπόννησο, άποικοι Αρκάδες με επικεφαλής τον Πάρο συνεχίζουν την πορεία του νησιού στην ιστορία με το όνομά του πλέον. Η εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου και οι καλλιέργειες της γης, δίνουν εξαιρετική δύναμη συμβάλλοντας στην ανάπτυξη αποικιοκρατικού πνεύματος που υλοποιείται στην Θράκη, ιδρύοντας κατά σειρά αποικίες στην Θάσο, την Γαλυψό στο Παγγαίο, την Αισύμη, το Δάτον και την Στρύμη, στην Μαρώνεια, το Πάριον στον Ελλήσποντο, και άλλες στις Δαλματικές ακτές. 

Η καταστροφή έρχεται από τους Γότθους το 267 μ.Χ. και τους Σλάβους το 675 μ.Χ.  Αργότερα, οι Βυζαντινοί χτίζουν με αρχαία μέλη το ναό της Εκατονταπυλιανής και οι πάροικοι, αναβιώνουν την Παροικιά. Οι Φράγκοι είναι οι κατοπινοί αφέντες, μέχρι το 1537, που η Πάρος περνά στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.  Οι βενετοτουρκικοί πόλεμοι επιφέρουν μεγάλες καταστροφές, ενώ κατά την περίοδο των ρωσοτουρκικών πολέμων (1768 – 1774) και (1787 – 1792), η Πάρος γίνεται ναύσταθμος των ρώσων με έδρα την Νάουσα γνωρίζοντας μεγάλη ανάπτυξη. 

Την τιμή των Κυκλάδων, στη σκοτεινή για αυτές περίοδο του Εθνικοαπελευθερωτικού 1821, υπεραμύνθηκε επάξια η Μαντώ Μαυρογένους (1796; – 1848), γεννημένη στην Τεργέστη, που πρόσφερε όλη της την περιουσία στον Αγώνα. Ήταν η μοναδική γυναίκα που της απονεμήθηκε το αξίωμα του επίτιμου αντιστράτηγου, κατά τη διάρκεια του αγώνα, πράξη που επικύρωσε επίσημα ο Καποδίστριας το 1828 στο Ναύπλιο. Μετά την Ανεξαρτησία, έζησε με την πενιχρή σύνταξη που της χορήγησε η πολιτεία, ανάμεσα σε συγγενείς της στην Μύκονο, (απ’ όπου έλκει την καταγωγή της), στη Σύρο, τη Τήνο και την Πάρο όπου τον Ιούλιο του 1840 άφησε την τελευταία της πνοή. Σήμερα ο τάφος της δεν υπάρχει, το πέρασμά της από την Πάρο θυμίζει μόνο το λιτό μνημείο δίπλα από το παλιό κτήριο της κοινότητας, αντίστοιχο της προτομής της στην Μύκονο, και η ονομασία του δρόμου δίπλα από την πλατεία Εκατονταπυλιανής. 

Ο πάταγος από τις άγκυρες σταματάει απότομα τις σκέψεις για το παρελθόν. Στην ‘’Παρκιά’’ των ντόπιων γίνεται ο συνηθισμένος συνωστισμός, όπως τους περισσότερους μήνες του χρόνου. Πλήθος ανθρώπων, άλλοι για να υποδεχθούν, άλλοι για να ταξιδέψουν. Ο ανεμόμυλος σταθερά εκεί, διαχρονικό σύμβολο καλωσορίσματος ή αποχωρισμού. Το πρώτο που αντικρίζει ο επισκέπτης όταν βγαίνει από το καράβι, το τελευταίο που βλέπει από το κατάστρωμα, σκεπτόμενος πότε θα ξανάρθει πίσω, πως πέρασε, ποιους, και τι γνώρισε σ’ αυτό το ταξίδι.

Η Πάρος, δεμένη άρρηκτα με τρεις έννοιες που γέννησε και έθρεψε, το αμίμητα λευκό μάρμαρο, τον ιαμβογράφο Αρχίλοχο και τον παλαιοχριστιανικό ναό της Παναγίας της Εκατονταπυλιανής, υποδέχεται κάθε χρόνο χιλιάδες επισκέπτες από όλο τον κόσμο, που ευχαριστημένοι έρχονται και ξανάρχονται. Περπατήστε προς την Παναγία μέσα από τα στενά δρομάκια της πόλης, πάνω στα παλιά πλακόστρωτα. Δεκάδες καταστήματα δίνουν το στίγμα και το μέγεθος της ανάπτυξης που έχει επιτελεσθεί την τελευταία δεκαπενταετία. Στην Πάρο όμως, η ανάπτυξη συμβαδίζει με την πίστη. Στο νησί υπάρχουν περισσότερες από τριακόσιες εκκλησίες, πολλές από αυτές ιδιωτικές, όλες όμως με μια λιτότητα που χαρακτηρίζει γενικά τις εκκλησίες στο Αιγαίο. 

Μοναδική σε μέγεθος, ιστορία... και τύχη, αφού στο πέρασμα του χρόνου το κτήριο σώθηκε σχεδόν ακέραιο, είναι η Παναγία η Εκατονταπυλιανή ή Καταπολιανή. Ένα από τα πρώτα μνημεία που επισκέπτονται όλοι όσοι έρχονται  εδώ. Πλησιάστε την φρουριακής κατασκευής περιτείχιση – περίβολο και μπείτε από την βαριά σιδερένια πόρτα στους κήπους και το αίθριο. Εδώ η παράδοση και η ιστορία σφιχταγκαλιάζονται σε ένα πανορθόδοξο σύμβολο, από τα μεγαλύτερα της Ελλάδας. Η μεγαλόπρεπη Παναγία η Εκατονταπυλιανή θεωρείται το τρίτο κατά σειρά σπουδαιότητας παλαιοχριστιανικό μνημείο της χώρας μετά την Αχειροποίητο και τον Άγιο Δημήτριο Θεσσαλονίκης. 

Περιτριγυρίζεται από δεκάδες θρύλους και παραδόσεις⁽¹⁾ για την ίδρυσή της, όμως η επικρατέστερη αναφέρει ότι οικοδομήθηκε τον 4^ο αι., μεταξύ των ετών 328 και 337. Στην εποχή του αυτοκράτορα Ιουστινιανού, (527 - 565) πέρα από την κατά μεγάλο μέρος ανακατασκευή της μεγάλης εκκλησίας πάνω στο αρχικό σχέδιο, υπέστησαν και τα τρία παλαιοχριστιανικά κτίσματα μια ουσιώδη μετατροπή. Η ξυλόστεγη σκεπή τους αντικαταστάθηκε από τρούλλους και θόλους, και έτσι, από σταυρικές ξυλόστεγες βασιλικές μετεβλήθησαν σε τρουλλαίες βασιλικές. 

Πολύ σημαντικό, γεγονός στην ιστορία της υπήρξε η στερέωση και αναπαλαίωση των ετών 1959 – 1964. Το σπουδαίο αυτό έργο πραγματοποιήθηκε από τον καθηγητή και γενικό γραμματέα της Αρχαιολογικής Εταιρείας αείμνηστο, Αναστάσιο Ορλάνδο, χάρις στην αποφασιστικής σημασίας χρηματοδότηση και το προσωπικό ενδιαφέρον του τότε πρωθυπουργού αειμνήστου Κωνσταντίνου Καραμανλή, και την ιδιαίτερη αγάπη, του εκ Πάρου, αειμνήστου Δημητρίου Αλιπράντη, υφυπουργού τότε Οικονομικών, προς την γενέτειρά του. 

Κόσμημά για όλους η Εκατονταπυλιανή, με το ολόλευκο μαρμάρινο τέμπλο της και την θαυματουργή εικόνα της Παναγίας με την ήρεμη μορφή που ακολουθεί το βλέμμα σας σε όποιο σημείο της εκκλησίας και αν σταθείτε. Το συγκρότημα περιλαμβάνει στην πραγματικότητα μια σύνθεση τεσσάρων βασιλικών, που ενώνονται σχηματίζοντας σταυρό. Ο επισκέπτης απ’ έξω δεν το αντιλαμβάνεται, όμως εισχωρώντας στον κυρίως ναό της Παναγίας, με τους εντυπωσιακούς θόλους, τον τεράστιο τρούλο, βλέπει εκτός από το σύνθρονο και το βαπτιστήριο, τα άλλα τρία μεγάλα παρεκκλήσια, των Αγίων Φιλίππου, Νικολάου, Αναργύρων, και το μικρότερο της Οσίας Θεοκτίστης. (12^ος αι).

Στον εξωτερικό περίβολο, υπάρχουν τα παρεκκλήσια της Αγίας Θεοδοσίας και του Αγίου Δημητρίου. Επίσης τα ανακαινισμένα κελιά που πλέον στεγάζουν το Επισκοπείο, γραφεία, πωλητήριο βιβλίων, και το Εκκλησιαστικό Μουσείο με συλλογές από παλιά άμφια, εκκλησιαστικά σκεύη, βυζαντινές και μεταβυζαντινές εικόνες. Πρόκειται ίσως για τη σημαντικότερη συλλογή του είδους της στις Κυκλάδες, επισκέψιμη από το Πάσχα έως τον Οκτώβριο. 

Φεύγοντας από τον κατανυκτικό χώρο της Παναγίας, ο χαρακτηρισμένος παραδοσιακός οικισμός της Παροικιάς (παλιά Παροικία σε 10 μ. υψ.) έχει αρχίσει να βρίσκει τους γνώριμους απογευματινούς ρυθμούς του. Είναι η καλύτερη ώρα για να ανεβείτε στο κάστρο της Παροικιάς, περπατώντας δίπλα από πολυάριθμα καταστήματα, περνώντας κάτω από σκιερές καμάρες φορτωμένες με μπουκαμβίλιες και γεράνια. Ένας λαβύρινθος είναι η πρωτεύουσα, που φιδοσέρνεται και παρασύρει. Ακολουθήστε την οδό Μαντώς Μαυρογένους σε μια αρχιτεκτονική περιπλάνηση και γνωρίστε ορισμένα από τα αρχοντόσπιτα της Παροικιάς.

Τα ίχνη της ζωής μέσα στον χρόνο οδηγούν στην ολόλευκη, από τα ασβεστωμένα σπίτια συνοικία, ‘’του Κάστρου’’, που βρίσκεται σε αυτή τη θέση ήδη από την αρχαιότητα. Μια ιδιαίτερη φρουριακή παρουσία καθώς ανάμεσα στις στιβαρές πέτρες ξεχωρίζουν ολόλευκα, αρχαία μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη. Το 1207 ο Ενετός Μάρκος Σανούδος κατακτά τις Κυκλάδες και με έδρα την Νάξο ιδρύει το Δουκάτο του Αιγαίου. Το Κάστρο κτίσθηκε απο τους βενετούς κατακτητές στα 1260, (σώζεται μέρος του τείχους και ένας αναστηλωμένος πύργος), ‘’πάνω’’ στα ερείπια της  αρχαίας ακρόπολης της Πάρου. Στην ακρόπολη υπήρχε το ιερό και τρεις τουλάχιστον μαρμάρινοι ναοί. 

Κεντρική θέση στην κορυφή του λόφου είχε ιωνικός ναός αφιερωμένος στη θεά Αθηνά, (530 – 520 π.Χ.) προστάτιδα της πόλης. Εκεί, βρίσκονται σήμερα μέρος από τα απομεινάρια (θεμέλια), του ναού, μέχρι πρότινος κάτω από ένα σπιτάκι!!, που μετά από χρονοβόρες δικαστικές περιπέτειες γκρεμίστηκε, και έτσι οι αρχαιολόγοι είναι πλέον ελεύθεροι να κάνουν τις εργασίες που απαιτούνται, για την πλήρη αποκατάσταση και ανάδειξη του μνημείου. Η θέα από εδώ, αγκαλιάζει όλο το λιμάνι μέχρι πέρα στον Άγιο Φωκά, τον αρχαίο προστάτη των Ναυτικών, και τα ιερά του Απόλλωνα Δηλίου και της Άρτεμης. Αξίζει πράγματι να έρθετε εδώ, αργά το απόγευμα, την ώρα που βασιλεύει ο ήλιος, και αυτό το πορφυρό χρώμα πλημμυρίζει τα πάντα. Δίπλα σχεδόν από τα πρώτα θεμέλια που βλέπει ο επισκέπτης είναι ο ναός των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης κτισμένος στη μεταβυζαντινή περίοδο, με λεπτοδουλεμένο, επιχρυσωμένο ξυλόγλυπτο τέμπλο, επίσης κτισμένος πάνω στα θεμέλια του αρχαίου ναού της Αθηνάς. Από τα σκαλιά δίπλα του, κατεβαίνετε δεξιά στην παραλία, περνώντας από τη δροσερή βεράντα ενός παλιού, και καλού Jazz Bar ή αριστερά προς το κέντρο της πόλης, από έναν όχι τόσο πολυσύχναστο δρόμο. Τα καφέ και τα μπαράκια, όλα ανοιχτά, γεμάτα με νεαρόκοσμο προϊδεάζουν για το νυχτερινό γλέντι που….συνήθως σταματάει το πρωί. 

Ξημερώνει άλλη μια ηλιόλουστη, φωτεινή ημέρα, και η Πάρος ξεμουδιάζει διώχνοντας τον ύπνο από πάνω της. Η ευεξία της φύσης είναι μεταδοτική και στους ανθρώπους. Το πρωινό καφεδάκι τελειώνει γρήγορα ενώ η μοτοσυκλέτα περιμένει. Από την Παροικία μια ωραία, ασφάλτινη, πλέον, διαδρομή – περιήγηση, από την αρχή του περιφερειακού θα σας φέρει πάνω, ψηλά στο βουνό, στους Αγίους Αποστόλους που φαίνονται από παντού. Το ολόλευκο μοναστήρι, κτισμένο σε πλεονεκτική θέση, στέκει πραγματικός βιγλάτορας ατενίζοντας την πόλη. 

Στο λόφο, ακριβώς απέναντι από το λιμάνι είναι ο αρχαιολογικός χώρος που λατρευόταν ο θεός Απόλλωνας, και η θεά Άρτεμις. Από το ιερό στο Δήλιο σώζονται τα θεμέλια. Για να πάτε εκεί κατευθυνθείτε από το λιμάνι προς τον Κριό και το Καλάμι λίγο πριν τον μικρό οικισμό, θα πάτε αριστερά στον ανηφορικό ασφαλτόδρομο – σύνολο τρεισήμισι χλμ για τον αρχαιολογικό χώρο, που είναι επισκέψιμος με πολύ ωραία θέα της Παροικιάς και του λιμανιού, που ακόμη περιμένει την επέκτασή του. Πιο κάτω από το Καλάμι, προς Νάουσα, είναι οι Καμάρες (10 μ Υ) και εδώ φιλοξενεί, σε έκταση τριών στρ, τα ζώα και τα πουλιά η ‘’Αλκυόνη’’⁽²⁾.Ο χώρος είναι επισκέψιμος καθημερινά 10:00 με 13:00. 

Θυμούνται όσοι έχουν ξανάρθει, τους τεράστιους γερανούς εκσκαφείς που είχαν αρχίσει το έργο της επέκτασης του λιμανιού. Όλη η Πάρος είναι γεμάτη αρχαία. αλλά αυτό που συνέβη κατά τη διάρκεια των εργασιών δεν το περίμενε κανείς, αφού μάλιστα είχε προηγηθεί σωστική ανασκαφή, κατά την διάρκεια της οποίας δεν προέκυψαν αρχαιολογικά ευρήματα. Μόλις λοιπόν άρχισαν οι εργασίες, ανασύρθηκαν από το βυθό τα πρώτα, σπάνια μάλιστα, ευρήματα. Δύο κιονόκρανα οκτώ τόνων το καθένα, 330 μαρμάρινες τεφροδόχοι, αγάλματα, γλυπτά, το πόδι μαρμάρινου λιονταριού, διάφορα αρχιτεκτονικά μέλη, μεγάλος αριθμός κεραμικής, δύο επίχρυσα ρωμαϊκά νομίσματα, επιτύμβιες στήλες και άλλα. Όπως ήταν φυσικό προκλήθηκε σάλος, οι εργασίες διαπλάτυνσης σταμάτησαν, και η αποσυμφόρηση της κυκλοφορίας έμεινε στα χαρτιά. 

Ο περιφερειακός δρόμος οδηγεί παντού, όμως η ιστορία του νησιού καταγράφεται με μοναδικό τρόπο στο αρχαιολογικό μουσείο ανάμεσα από την Εκατονταπυλιανή και το Λύκειο. Πρέπει να σημειωθεί ότι το μουσείο της Πάρου, είναι από τα λίγα μουσεία αρχαίας ελληνικής τέχνης που περιλαμβάνει στις συλλογές του πρωτότυπα έργα της λεγόμενης μεγάλης πλαστικής, της αρχαϊκής και της κλασικής εποχής. Έξω από το μουσείο, υπάρχουν αρκετές Μαρμάρινες σαρκοφάγοι, και στην αυλή εκτίθενται κυρίως ταφικά - αναθηματικά μνημεία, και ψηφιδωτό δάπεδο με παραστάσεις από τους άθλους του Ηρακλή. Η επίσκεψη στις αίθουσες αρχίζει χρονολογικά από τα προϊστορικά ευρήματα, συνεχίζεται στα νεότερα, υστεροελληνιστικά - ρωμαϊκά καταλήγοντας πάλι σε έργα του 6^ου – 5^ου αι.  

Στην αίθουσα Β,  εκτίθενται τα ευρήματα από τις ανασκαφές στις νησίδες Σάλιαγκος και Δεσποτικό Αντιπάρου και στην αίθουσα Γ, το περίφημο Πάριο Χρονικό,ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της ελληνικής αρχαιότητας. Πρόκειται ένα από τα τρία τμήματα, μαρμάρινης ενεπίγραφης πλάκας με τριάντα δύο στίχους, που βρέθηκε το 1897 στην περιοχή Θόλος της Παροικιάς. Οι πρώτες δύο πλάκες με τους υπόλοιπους στίχους, μετά από περιπέτειες, που ξεκίνησαν το 1627, κατέληξαν μετά από δωρεά (1667) στο Ασμολιανό μουσείο της Οξφόρδης. Η σπουδαιότητα της επιγραφής, έγκειται στο ότι περιλαμβάνει 134 στίχους, στο σύνολό της, καταγράφοντας με λεπτομέρειες ιστορικά και μυθικά γεγονότα από το 1582 π.Χ. έως το 264 – 3 π.Χ. που συνέβησαν στην Ελλάδα και τις αποικίες.

Εκτός όμως από την ιστορία αιώνων του τόπου, υπάρχει και ένα εξ’ ίσου ενδιαφέρον σήμερα, που ενθουσιάζει τους επισκέπτες. Μέσα στην Παροικιά, θα δείτε την μεγάλη πλατεία πινακίδες με διάφορες κατευθύνσεις και χωριά. Ακολουθήστε αυτές που λένε Λεύκες – Νάουσα. Ο ασφαλτόδρομος φτάνοντας στο βενζινάδικο χωρίζεται, ο ένας με ανατολική - δεξιά - κατεύθυνση ανηφορίζει προς Λεύκες και ο άλλος - αριστερά - προς Νάουσα.

Ακολουθήστε την διαδρομή προς Νάουσα και σύντομα (3,0 χλμ) θα δείτε τις πινακίδες Μονή Λογγοβάρδας. Κατευθυνθείτε προς το επιβλητικό φρουριακό συγκρότημα της μονής που είναι αφιερωμένη στην Ζωοδόχο Πηγή (160 μ Υ). Η ίδρυσή της ανάγεται το 1638 από τον Χριστόφορο Παλαιολόγο από τη Νάουσα, πιθανώς στην θέση παλιότερης, ενώ το 1652, επί Οικουμενικού Πατριάρχη Παϊσίου, έγινε πατριαρχικό σταυροπήγιο, φάρος της Ορθοδοξίας στο Αιγαίο. Είναι ανδρική μονή, (ισχύει το Άβατο για τις γυναίκες) με μεγάλη φιλανθρωπική δράση, φημισμένη στα νεώτερα χρόνια από την παρουσία του γέροντα Φιλόθεου Ζερβάκου⁽³⁾.

Το αξιόλογο μοναστήρι έχει θαυμάσιο ξυλόγλυπτο τέμπλο με εικόνες εξαιρετικής τέχνης, πλούσια βιβλιοθήκη και εργαστήρια αγιογραφίας και βιβλιοδεσίας. Από τις δράσεις που ξεχωρίζουν στις μέρες μας, και έμμεσα μας αφορούν, είναι η παραχώρηση δωδεκάμισι στρεμμάτων, στην θέση ‘’Καμάρες’’, στον σύλλογο Περίθαλψης και προστασίας Αγρίων Ζώων  ‘’η Αλκυόνη’’, που εδρεύει στην Παροικιά. Ένας σύλλογος που ιδρύθηκε το 1995 και λειτουργεί σε εθελοντική βάση σκοπό την περισυλλογή, θεραπεία και επανένταξη στη φύση των αγρίων ζώων και πουλιών της ελληνικής πανίδας που για κάποιο λόγο, (και είναι πολλοί), βρέθηκαν σε θέση να χρειάζονται περίθαλψη. 

Στον κεντρικό δρόμο και πάλι, για την συναρπαστική συνέχεια. Μετά από τρεις ασφάλτινες διασταυρώσεις στρίψτε αριστερά προς Κολυμπήθρες, (υπάρχουν πινακίδες) και τον μεγάλο κόλπο της δεύτερης σε ανάπτυξη Νάουσας. Άξια προσοχής και στάσης, τα τεράστια στρογγυλεμένα βράχια, που μοιάζουν γλυπτά βγαλμένα από την έμπνευση πρωτοποριακού καλλιτέχνη. Ο μεγάλος όρμος φιλοξενεί τις παράξενες, διάσημες σε όλο τον κόσμο από παλιά, Κολυμπήθρες (10 μ Υ), με την λευκή σχεδόν, ψιλή άμμο. Μια βραχώδης, ανοιχτού γκρίζου χρώματος, γεωλογική ιδιοτροπία, ένα θαλασσινό στολίδι για όλο το νησί, εισχωρεί στην θάλασσα δημιουργώντας αλλεπάλληλους ορμίσκους. Στον χώρο υπάρχει υπαίθριο πάρκινγκ, ταβέρνα και το καλό, παλιό, κάμπινγκ ‘’Νάουσα’’. Όλη η περιοχή είναι όνειρο, αλλά, με πολυκοσμία σχεδόν όλο το καλοκαίρι. Να έρθετε όμως έτσι και αλλιώς να δείτε από κοντά αυτό το καπρίτσιο της φύσης. Τώρα, αν αυτή η επίσκεψη γίνει αρχές άνοιξης ή Σεπτέμβρη ακόμα καλύτερα.   

Η διαδρομή συνεχίζει με πρώτο στο πλάνο το νησάκι της Αγίας Καλής με το ξωκλήσι της Ανάληψης, ένα από τα τρία νησάκια που φιλοξενεί ο όρμος. Τα άλλα δύο είναι του Οικονόμου και ο Άγιος Αρτέμιος. Απέναντι απλώνεται η Νάουσα και το λιμάνι της. Μόνο δυόμισι χλμ από τις κολυμπήθρες είναι η αμμώδης παραλία του Αγ. Ιωάννου του Δέτη. Θαυμάσια θέα προς την Νάουσα, νόστιμοι μεζέδες στην ταβέρνα ενώ, ο χωματόδρομος πλέον, συνεχίζει λίγο ακόμα φτάνοντας στην βόρεια εσχατιά του νησιού, στο ακρωτήριο Κόρακας, με θέα το πέλαγος και τον φάρο στον οποίο πηγαίνετε από το πετρώδες μονοπάτι σε δέκα λεπτά. 

Η Νάουσα,(10 μ. υψ. – 97 ν.μ. από Πειραιά) είναι φημισμένο λιμάνι από παλιά με άνοιγμα εισόδου περίπου ένα ν. μ ενώ στο εσωτερικό έχει πλάτος 2 – 2,5 ν.μ. και σήμερα συγκροτεί τον δεύτερο σε μέγεθος πυρήνα ανάπτυξης του νησιού. Το τοπίο, αλλά και η πόλη, είναι πιο γραφική από την πρωτεύουσα, έχοντας κρατήσει περισσότερα παραδοσιακά στοιχεία (έχει κηρυχθεί παραδοσιακός οικισμός) που την κάνουν ξεχωριστή και πιο ‘’φιλική’’ στους περιηγητές. Τα κάτασπρα σπίτια, οι ασπρισμένες εκκλησίες, τα παλιά σοκάκια, τα σκεπαστά περάσματα και το ειδυλλιακό λιμάνι με τις λιλιπούτειες παραλίες, ‘’Μικρό’’ και ‘’Μεγάλο Πιπέρι’’ δίνουν έμφαση στην παλιά μορφή του χωριού. Η οικοδομική δραστηριότητα μεγάλη, όμως ο τόπος έχει  διαφορετική ποιότητα, αποπνέοντας ηρεμία και γαλήνη. Μπροστά από το λιμάνι της Νάουσας, είναι το μισογκρεμισμένο κάστρο κτίσμα των Βενετών αρχόντων Σομμαρίπα (1389 – 1521), γνωστής ηγεμονικής οικογενείας στο Αιγαίο. 

Κατά τον Ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1768 – 1774, που συνοδεύτηκε από τα Ορλωφικά (δες τις Παραπομπές των Σπετσών στον ίδιο τόμο) και την αποτυχημένη εξέγερση στην Πελοπόννησο, οι Ρώσοι κατέλαβαν για ένα διάστημα τις Κυκλάδες. Έστησαν το στρατηγείο τους στο νησάκι της Αγίας Καλής, απέναντι από το λιμάνι της Νάουσας, και από εδώ εξορμούσαν, στις θάλασσες του Αιγαίου επί μια τετραετία. Σύμμαχοι τους, οχτακόσιοι περίπου Ηπειρώτες – Σουλιώτες, υπό τον Λευκαδίτη Λουίτζη Σωτήρη – απεσταλμένο του Αλεξίου Ορλώφ - που ενίσχυσαν τις ναυτικές επιχειρήσεις. Ο στόλος των Ορλώφ, συμπαρέσυρε σε αυτή την κυριαρχία και τη Νάουσα, που εκείνη την εποχή γνώρισε μεγάλες δόξες. 

Στην πόλη, λειτουργεί Λαογραφικό Μουσείο και στη Μονή Αγίου Αθανασίου Εκκλησιαστικό,από το 1963 παρακαλώ, με βυζαντινές και μεταβυζαντινές εικόνες Κρητικών και άλλων αγιογράφων, που αποτελεί τμήμα μια ευρύτερης συλλογής, (χαλκογραφίες, ξυλόγλυπτα), που οργανώθηκε με ιδιωτική πρωτοβουλία. Παλιότερα, φιλοξενείτο στο ναό του Αγίου Νικολάου, στο κάστρο της Νάουσας. Στον ίδιο χώρο υπάρχουν οι θαυμάσιες τοιχογραφίες από βυζαντινό Ναό στα Πρωτόρια Νάουσας, η αποτοίχιση και συντήρηση των οποίων έγινε, από την Αρχαιολογική υπηρεσία το 1969 – ’70. Επίσης, η εκκλησία του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου που ξεχωρίζει για τις λαϊκότροπες τοιχογραφίες. Τους καλοκαιρινούς μήνες με βάρκα ή καΐκι (υπάρχει και δρόμος από το εκκλησάκι της Ζωοδόχου Πηγής) περάστε απέναντι στον όρμο ‘’Λάγγερη’’ και την ομώνυμη απόμερη σχετικά παραλία. 

Προς βορρά είναι η άγνωστη ‘’Πλατειά Άμμος’’. Αν δεν φυσάει, είναι καλή μοναχική επιλογή. Από το λιμανάκι της Νάουσας, το ‘’Μαντράκι’’⁽⁴⁾ ξεκινά η διαδρομή που περνά από την παραλία ‘’Άγιοι Ανάργυροι’’ (με ταβερνάκι), τον αμμουδερό όρμο Ξιφαρά, που διασταυρώνεται καταλήγοντας μετά απο επτά χλμ στην γνωστή Σάντα Μαρία ή στην Αλυκή (1,6 χλμ). Σάντα Μαρία, μια υπέροχη γαλαζοπράσινη παραλία με ψιλή χρυσή άμμο, καλαμένιες ομπρέλες, ξαπλώστρες, μπαράκι με σωστά ποτά, καλή μουσική και τουριστικό ταβερνάκι παραδίπλα. Στην μεγάλη ακτή ο κόσμος σκορπίζεται και δεν γίνεται ‘’χαμός’’. 

Αν σας απογοήτευσε η πολυκοσμία στα χωριά, εδώ έχετε τουλάχιστον άλλες δύο προσιτές επιλογές, την ‘’Αλυκή’’ στα δεξιά σας, με την βραχώδη άκρη που εισχωρεί στην θάλασσα φτάνοντας σχεδόν μέχρι το νησάκι Φιλίτζι, και την μοναχική του ‘’Ζευλογιάννη’’ πίσω από το εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου, και τον ομώνυμο οικισμό, αριστερά από την Σάντα Μαρία. Ακόμα πιο ερημικά τοπία, με εξαιρετική θέα, είναι οι συνεχόμενες δαντελένιες ακτές του ‘’Άργιακα’’, ‘’Γλυφάδες’’, ‘’Τσουκαλά’’, ‘’Μώλος’’, ‘’Βίγλα’’ (Καλόγερας). Τις συναντάτε στον χωμάτινο βατό ακροθαλάσσιο δρόμο από το κάμπινγκ της Αλυκής, προς το ωραίο χωριό του Αμπελά, (10 μ. υψ.) έως και τη Μάρπησσα. Τους καλοκαιρινούς μήνες από το μικρό λιμανάκι του Αμπελά, υπάρχει τακτική συγκοινωνία και ημερήσιες εκδρομές προς Νάξο, Ίο, Σαντορίνη, Μύκονο, Δήλο, Αντίπαρο και Κουφονήσια.

Η Πάρος, με τις πέντε γαλάζιες σημαίες του 2003, για την ποιότητα την καθαρότητα των ακτών και της θάλασσας της, έχει αρχίσει να αποκαλύπτεται, όσο πλησιάζετε στο όρμο του Κέφαλου, από τον παράκτιο χωματόδρομο. Τα Κυκλαδονήσια χαρακτηρίζονται για τη λιγοστή τους βλάστηση, όμως αυτό, δημιουργεί μια μοναδική αντίθεση με την χρυσαφιά καλοκαιρινή ξεραΐλα των χωραφιών, που χύνονται να ανταμώσουν το αστραφτερό γαλάζιο της θάλασσας, και του ουρανού. Το αναστηλωμένο, παλαιοχριστιανικό εκκλησάκι, του Σταυρού, δεξιά σας, και ο Άγιος Νικόλαος ‘’ο πλούσιος’’ πιο κάτω αριστερά, σας υποδέχονται σε αυτή την ιδανική, γαλήνια γωνιά, για κολύμπι. Δίπλα είναι η παραλία του Μώλου και η μεγαλύτερη του Κέφαλου. Ιδανικός χώρος για να χαλαρώσετε με την ησυχία σας και να δροσιστείτε στα πεντακάθαρα νερά. Στην απέναντι μεριά, κάτω από την σκιά του λόφου Αντικέφαλος (Δικέφαλος των ντόπιων) είναι ο Άγιος Νικόλαος ‘’ο φτωχός’’, ο μόλος, οι ψαρόβαρκες, και τα καΐκια που στριμώχνονται να χωρέσουν, ενώ η προκυμαία είναι γεμάτη τραπέζια από τη διπλανή ταβέρνα. 

Ανεβαίνοντας προς τους χαρακτηρισμένους παραδοσιακούς, οικισμούς Μάρμαρα (20 μ. υψ.) και Πρόδρομος (Παλιά Δραγουλάς – Τραγουλάς 30 μ. υψ.) θα περάσετε έξω από την πόρτα της μικρής εκκλησίας του Αγίου Σάββα (16^ος αι.) δίπλα στο γυμνάσιο Αρχίλοχου. Δείτε το παμπάλαιο περίτεχνο καμπαναριό και περπατήστε στο μικρό αγροτικό οικισμό με τα παλιά αρχοντόσπιτα και τους βασιλικούς, μέσα από στους χρωματιστούς ντενεκέδες. Από τον Πρόδρομο, αρχίζει το βυζαντινό πλακόστρωτο καλντερίμι που κατευθύνεται στις Λεύκες και είναι για τον επισκέπτη, μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα εξόρμηση. Ξεκινά από τον κεντρικό δρόμο, δίπλα από το κοιμητήριο, περνά από την οικία Ιωάννη Βραχωρίτη και ανεβαίνει στις Λεύκες. Υπάρχουν πινακίδες της Αρχαιολογικής, (οι κλασικές, με το καφέ χρώμα και τα κίτρινα γράμματα) που βοηθούν. Η διαδρομή δεν είναι πάνω από μια ώρα. Περισσότερες πληροφορίες στα Δ.Δ. Πρόδρομου και Λευκών. 

Το κεφαλοχώρι της Μάρπησσας (παλιά Τσιπίδος στα 40 μ Υ) αστράφτει στον Ήλιο γύρω από την παλιά εκκλησία της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα. Στο χωριό, εκτός από την Βυζαντινή Πινακοθήκη που στεγάζετε δίπλα από την νέα εκκλησία της Μεταμόρφωσης, με εκθέματα κυρίως παλιές ενδιαφέρουσες βυζαντινές εικόνες, διαθέτει και ένα φροντισμένο Λαογραφικό Μουσείο από τα πιο ωραία του νησιού.Το δυσεύρετο πλεονέκτημα του, είναι ότι στεγάζεται σε ένα παραδοσιακό σπίτι εξοπλισμένο με όλο το νοικοκυριό της εποχής, ξαναζωντανεύοντας με ακρίβεια το παρελθόν. Πραγματικά οι επισκέπτες βλέποντας αυτή την πλούσια, πρωτόγνωρη παρουσίαση, μεταφέρονται σε άλλη χρονική περίοδο. Αυτό όμως που δεν πρέπει να ‘’χάσετε’’, είναι το περίφημο Μουσείο Νίκου Περαντινού που έχει φιλοτεχνήσει τα περισσότερα έργα που βλέπουμε σε διάφορα σημεία του νησιού, της Ελλάδος, και του εξωτερικού. Στον Νίκο Περαντινό απενεμήθη από την Ακαδημία Αθηνών, τον Μάρτιο του 1991, το σημαντικό ‘’Αριστείο καλών Τεχνών στον Τομέα της Γλυπτικής’’. 

Ο δεξιοτέχνης γλύπτης δούλεψε και με τον Παριανό Λυχνίτη και δημιούργησε, μεταξύ των άλλων, την ‘’Κόρη της Πάρου’’. Τα περισσότερα έργα του - κυρίως προτομές - είναι από Πεντελικό μάρμαρο, γιατί, την εποχή που τα φιλοτέχνησε ήταν όχι μόνο δύσκολη, αλλά και εξαιρετικά ασύμφορη η εξόρυξη από το βάθος των λατομείων. Έργα του πολυβραβευμένου καλλιτέχνη εκτίθενται σε κτίριο που έχει παραχωρηθεί από το δημοτικό διαμέρισμα Μάρπησσας. Παράλληλα, έχει δωρίσει το εργαστήριό του στην Παροικιά – στην Αγία Άννα – όπου κάθε καλοκαίρι πραγματοποιούνται σεμινάρια, σε δύο κύκλους, Μαρμαρολατίπα (ψηφιδωτό) και – Μαρμαρογλυπτική. Τα σεμινάρια είναι ανοιχτά σε όλους όσους θα ήθελαν να μάθουν αυτές τις τεχνικές. Ενόψει δε, του 2004, θα εκτεθούν Εικοσιεννέα έργα μικρογλυπτικής στο εργαστήριό του στην Παροικιά.  

Τρεις πολύ όμορφες διαδρομές ξεκινούν από την Μάρπησσα, μέσα από το χωριό. Η πρώτη σκαρφαλώνει ανατολικά στον διπλανό λόφο του Κέφαλου, που έτσι κι’ αλλιώς, δεν περνά απαρατήρητος λόγω ύψους. Από αυτό το σημείο έχετε πολύ ωραία θέα προς τον κάμπο τον όρμο του Κέφαλου και την Νάξο. Εδώ υπάρχουν ακόμα τα ερείπια της βενετικής οχύρωσης του 1260, (την ίδια περίοδο έγιναν τα κάστρα στην Παροικιά στην Νάουσα και στον Κέφαλο), ενισχυμένα από τον Βενιέρη (1521), και τον τελευταίο των ηγεμόνων Βερνάρδο Σαγρέδο (1536) ο οποίος, διατήρησε την διοίκηση εδώ, όπως είχε εγκατασταθεί από την εποχή του Νικολάου Σομμαρίπα, (1462 – 1505). Τα τείχη όμως, όσο ψηλά και αν ήταν δεν τον προφύλαξαν και παρά την ηρωική άμυνα, το κάστρο και μαζί του η Πάρος, (1537) έπεσε στα χέρια του διαβόητου Έλληνα εξωμότη, πειρατή από τη Μυτιλήνη, Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα, ερημώθηκε και με το πέρασμα του χρόνου μετεβλήθη, (όπως πολλά νησιά του Δουκάτου του Αιγαίου) σε πειρατικό κρησφύγετο. 

Σε όλη την διάρκεια του 17^ου αι. ο μοναχισμός γνώρισε ιδιαίτερη ακμή στην Πάρο. Ήδη, από τον 16^ο αι. είχαν δημιουργηθεί αξιόλογα μοναστικά κέντρα, ένα από αυτά, η Μονή Αγίου Αντωνίου στην κορφή σχεδόν του λόφου. Μαζί με τον Άγιο Χαράλαμπο ανήκει στις μονές που σημείωσαν αξιόλογη ανάπτυξη και πρόσφεραν πολλά στο νησί. Τόσο ο Άγιος Αντώνιος όσο και ο Άγιος Χαράλαμπος ανήκαν στην ιδιοκτησία του βοεβόδα της Μολδοβλαχίας Νικολάου Π. Μαυρογένη (1735 – 1790), που καταγόταν από την Πάρο (θείος της εξέχουσας μορφής του αγώνα της Ανεξαρτησίας Μαντώς Μαυρογένους), στην οποία έκανε πολλά έργα και δωρεές. 

Η δεύτερη κατευθύνεται προς το σχεδόν έρημο τον χειμώνα παραθεριστικό οικισμό Πίσω Λιβάδι, (10 μ Υ) που εκτός από την ωραία παραλία και το λιμανάκι σώζεται ακόμη ο Άγιος Γεώργιος ο Θαλασσίτης μια από τις πιο αξιόλογες εκκλησίες του νησιού. Η αρχαιολογική του αξία είναι αντιστρόφως ανάλογη του μεγέθους του. Δέσποζε στην κορυφή ενός λόφου και έβλεπε το Αιγαίο και το μικρό γραφικό κάποτε λιμανάκι. Κατά τον βυζαντινολόγο καθηγητή Αναστάσιο Ορλάνδο, (Οι μεταβυζαντινοί ναοί της Πάρου) το ξωκλήσι αυτό είναι του 13^ου αι. και οι τοιχογραφίες του από τα μέσα του 14^ου αι. δηλαδή είναι οι αρχαιότερες της Πάρου. Δυστυχώς θα πρέπει ψάξετε να το βρείτε πίσω από το ξενοδοχείο! και τις εξοχικές κατοικίες. Πάλι καλά που δεν τον γκρέμισαν για να κάνουν πάρκινγκ. Αλλά επειδή τίποτα δεν αποκλείεται, να το δείτε τώρα, και να το φωτογραφίσετε. 

Η τρίτη και καλύτερη διαδρομή, ξεκινά με νοτιοανατολική κατεύθυνση, περνά έξω από τον ερειπωμένο και πολυφωτογραφημένο  Τούρλο, με τις μακριές ξερολιθιές, και ανεβαίνει στην πλαγιά της οροσειράς της Μάρπησσας περίπου στα 400 μ. Υ, όπου βρίσκεται το αντρικό μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου. Ο δρόμος, με τις πολλές διασταυρώσεις θα προσπαθήσει να σας μπερδέψει, όμως εσείς δείτε το μοναστήρι που κρέμεται γαντζωμένο στον βράχο, όπως επίσης διακρίνεται και ο δρόμος που φτάνει ως εκεί, ‘’χαράξτε’’ την διαδρομή και πηγαίνετε, είναι εκπληκτικά, και δεν θα κάνετε πάνω από είκοσι λεπτά. 

Η ίδρυση της Μονής ανάγεται στο πρώτο μισό του 17^ου αι. Ανακαινίστηκε το 1682 και το 1691, επί Οικουμενικού Πατριάρχη Καλλίνικου και έγινε πατριαρχικό σταυροπήγιο. Έχει καλοδουλεμένο ξυλόγλυπτο τέμπλο, που αργότερα επιχρυσώθηκε, ενώ οι εικόνες του ναού φιλοτεχνήθηκαν το 1699 από τον Νικόδημο Γεράρδη. Από εκεί, όπως και από τον Άγιο Αντώνιο, κατοπτεύετε ολόκληρο το ανατολικό μέρος της Πάρου από τον Άργιακα μέχρι τον Δρυό και το Δρυονήσι.

Ο έφορος κάμπος των χωριών Μάρπησσα, Πρόδρομος, Μάρμαρα που απλώνεται εμπρός σας υπήρξε από παλιά ο κυριότερος τροφοδότης αγροτικών προϊόντων του νησιού. Λένε ότι ο μαζικός τουρισμός έσωσε του Κυκλαδίτες και αυτό είναι, εν μέρει, σωστό αλλά δεν ισχύει για όλα τα νησιά. Ισχύει για όσα δεν είχαν πολλές καλλιέργειες και δεν παρήγαγαν κάτι αξιόλογο. Αυτά τα νησιά, έδωσαν το βάρος τους στον μαζικό τουρισμό καταστρέφοντας το φυσικό τοπίο, ‘’ξεχνώντας’’ τις οικογενειακές εκμεταλλεύσεις της γης, και τις συνέπειες της αλόγιστης τουριστικής ‘’ανάπτυξης’’. Και η Πάρος παρασύρθηκε από αυτόν τον οικονομικό – οικοδομικό οργασμό, εν μέρει όμως από τις επενδύσεις των ξένων προς τον τόπο, και όχι των Παριανών. Δεν άφησαν οι γεωργοί την γη τους ακαλλιέργητη. Υπάρχουν, όπως παντού, και τέτοιες περιπτώσεις όμως, είναι οι εξαιρέσεις εδώ. Εξήντα χιλιάδες στρέμματα που αποτελούν το 28% της έκτασης των νησιών Πάρου και  Αντιπάρου καλλιεργούν οι γεωργοί των νησιών αυτών, από τα οποία τα 25 – 30.000 στρ είναι σιτηρά. Το σύνολο των βοσκοτόπων που εκμεταλλεύονται για την κτηνοτροφία εκτιμάται ότι είναι 88.000 στρ. 

Εύκολα από αυτά τα στοιχεία, συνάγεται ότι η Πάρος δεν είναι μόνο τουρισμός. Αξίζει να σημειωθεί ότι το νησί θεωρείται παραγωγικό, όχι μόνο γιατί είναι ζώνη που εξάγει ντόπια κρασιά ονομασίας προέλευσης ανωτέρας ποιότητος, (6,5 – 7.000 στρ αμπέλια), που υπάρχουν πλέον σε όλη την Ελλάδα, αλλά και γιατί έχει δικά του γαλακτοκομικά, λάδι (8 – 10.000  ελαιόδεντρα), άφθονα λαχανικά, κηπευτικά (6.000 στρ), και φρούτα, τόσο από μικρές καλλιέργειες όσο και από οργανωμένες με ελαιουργείο, οινοποιείο, και τυροκομείο. Βέβαια, το καλοκαίρι που το νησί κατακλύζεται από κόσμο, που να φτουρήσουν μόνο τα τοπικά προϊόντα. Επισκεφθείτε στην Παροικιά, την Ένωση Αγροτικών Συνεταιρισμών Πάρου για να ψωνίσετε πραγματικά τοπικά προϊόντα.

Το βοριαδάκι εδώ πάνω φαίνεται να δυναμώνει, τα λευκά σύννεφα ‘’τρέχουν’’ γρηγορότερα στον γαλάζιο ουρανό, ομορφαίνοντας τον, προσθέτοντας γοητεία σε όλη την Νότια πλευρά της Πάρου. Παρά την τουριστική ανάπτυξη της παραλίας, αυτή η πλευρά είναι πιο κοντά στον επισκέπτη κρατώντας, σε πολλά θέματα, την παράδοση και την απλότητα που λείπει από τα τουριστικά ανεπτυγμένα βορειοδυτικά παράλια. 

Ακολουθώντας τον κεντρικό δρόμο προς τον Δρυό,(20 μ. υψ) περνάτε τον σχεδόν εγκαταλειμμένο, τον χειμώνα, οικισμό του Λογαρά με την ομώνυμη παραλία, (με πολύ κόσμο τα καλοκαίρια) τη ‘’Μεσάδα’’, και τα ‘’Τσερδάκια’’ μπαίνοντας σιγά – σιγά στον μαγικό κόσμο του surfing. ‘’Αγκάλη Χρυσής Ακτής’’, ‘’Χρυσή Ακτή’’, μία κρυφή, ‘’Δρυός’’, ‘’Πυργάκια’’, ‘’Λωλαντώνη’’ (διάσημη από παλιά – αλλά τελευταία δεν έχει κόσμο), ‘’Πούτ’’, ‘’Ιταλός’’ (με τα πόδια), ‘’Γλύφα’’, ‘’Πετρή’’ (Τρυπητή). Όλο αυτό το κομμάτι της Πάρου είναι από τα πιο αξιόλογα. Οι περισσότερες παραλίες έχουν εύκολη πρόσβαση, ενώ ορισμένες επικοινωνούν με στενά τσιμεντοστρωμένα δρομάκια. Η τεράστια αμμουδερή παραλία της Χρυσής ακτής (Golden Beach) αλλά και τα νησάκια Δρυονήσι, Μακρονήσι, Πρασονήσι, προσθέτουν στο φυσικό περιβάλλον και συγκεντρώνουν πολλούς surfers και μη, από όλον τον κόσμο. 

Εδώ ξεκίνησε να πραγματοποιείται γύρω στον Δεκαπενταύγουστο, σε πανελλήνιο επίπεδο αρχικά, παγκόσμιο λίγα χρόνια αργότερα, το μεγαλύτερο ετήσιο πρωτάθλημα windsurf στην χώρα. Αυτό, στάθηκε έναυσμα οικοδομικής δραστηριότητας για όλη την παραλιακή ζώνη. Υπάρχουν πολλά καταστήματα που θα καλύψουν κάθε ανάγκη όπως υπάρχουν και ωραίες ορεινές διαδρομές για όσους δεν τους ενθουσιάζουν αυτά. 

Αμέσως μετά τον Δρυό θα δείτε την πινακίδα που λέει  Άσπρο Χωριό (160 μ Υ). Μηδενίστε και οδηγήστε προς τα εκεί. Μόλις φτάσετε στο χωριό το κοντέρ θα γράφει περίπου 3, 2 χλμ. μηδενίστε πάλι και διαλέξτε διαδρομή ή προς Αγίους Θεοδώρους (3,0 χλμ), ή προς Λαγκάδα (4,3 χλμ) το ψηλότερο χωριό της Πάρου (400 μ. υψ.) με τρεις κατοίκους (‘01) από δεκαπέντε (‘91) που είχε. Και οι δύο, καταλήγουν στον ‘’κεντρικό’’ προς Λεύκες ή Άγιους Πάντες (κορυφή). Στην πρώτη επιλογή θα ανεβείτε τον χωματόδρομο προς την μεριά του βουνού της Μάρπησσας φθάνοντας στην μοναδική δστ, όπου δεξιά, σε λιγότερο από ένα χλμ, είναι το πανέμορφο Μοναστήρι των Αγίων Θεοδώρων. Συνολικά 6,2 χλμ από τον Δρυό, και έχετε βρεθεί πάνω στο βουνό σε ένα περιβάλλον που κάθε άλλο παρά νησί θυμίζει. Από εδώ έχετε δύο εξ’ ίσου ωραίες επιλογές.

Η πρώτη είναι να συνεχίσετε δεξιά προς τον ανηφορικό χωματόδρομο διασχίζοντας τοπία απέριττα, ξωκλήσια ξεχασμένα, βαθιές χαράδρες, να αγνοήσετε την πρώτη δστ αριστερά, και να βγείτε στον ‘’κεντρικό’’ δρόμο που δεξιά πάει στην Μονή Αγίου Ιωάννου Καπαρού, καταλήγοντας στις Λεύκες για καφέ στον Λουκά, και αριστερά σε δυόμισι χλμ, πηγαίνει στο πιο ψηλό σημείο της Πάρου – 771 μ. υψ. - τους Αγίους Πάντες, με το εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία, πνιγμένο στις αντιαισθητικές κεραίες. Από εδώ, η θέα είναι απεριόριστη. Ειδικά αν ανεβείτε πρωί με διαύγεια, το πανόραμα από τα νησιά που θα αντικρίσετε είναι έξω από κάθε περιγραφή. Ολόκληρη η Πάρος, η Νάξος, η Αντίπαρος με όλα τα μικρονήσια τριγύρω, Σίφνος, Ίος κ.α.

Η άλλη επιλογή είναι να κατηφορίσετε τον τσιμεντόδρομο από τους Αγίους Θεοδώρους να περάσετε μέσα από το όμορφο ορεινό Καμάρι,(350 μ. υψ.),στην παραδοσιακή Αγκαιριά (40 μ. υψ.) για ζυμωτό ψωμί, καταλήγοντας στην παραλία της ανεπτυγμένης Αλυκής, (10 μ. υψ.), με την απαράμιλλη θέα στα απέναντι νησάκια - που είναι ψαρότοποι - Τηγάνι, Παντερονήσι, Γλαρόμπι. Στο χωριό, υπάρχουν από τα ομορφότερα εστιατόρια - ψαροταβέρνες του νησιού, και η ατμόσφαιρα, ειδικά το βράδυ, είναι πολύ ζεστή και βέβαια πολύ ρομαντική. Στην Αλυκή επίσης είναι και ο όμορφος ξενώνα ‘’Βίλα Κονιτόπουλου’’ στο εσωτερικό της οποίας μπορείτε να θαυμάσετε το πορτρέτο του αξέχαστου βάρδου της νησιώτικης μουσικής μας παράδοσης, Γιώργου Κονιτόπουλου, καθώς και τους χρυσούς και πλατινένιους δίσκους επιβράβευση της δισκογραφικής του δουλειάς.

Λίγο έξω από την Αλυκή, στην τοποθεσία ‘’Σκορπιός’’, δίπλα από το αεροδρόμιο αξίζει με το παραπάνω να επισκεφθείτε το λαογραφικό μουσείο (Κυκλαδίτικη Λαογραφία το ονομάζει ο ίδιος) του Μπενέτου Σκιαδά. Γιος ψαρά ο Μπενέτος, εργάτης της Θάλασσας και πλοιομοντελίστας όπως αποδείχθηκε, ξεφόρτωσε τις εμπειρίες του σε αυτόν τον φιλόξενο χώρο. Και τι εμπειρίες!! αντίγραφα ακριβείας από Γριγρί, ανεμότρατες, ατμόπλοια, τρεχαντήρια, σφουγγαράδικα, σε μορφή μινιατούρας. Στον περίβολο του μουσείου συμπληρώνουν τις γνώσεις των νεοτέρων ο θαυμάσιος ανεμόμυλος και νερόμυλος σε τομή (για να φαίνονται πως δουλεύουν), περιστερώνες, το μοναστήρι της Χοζοβιώτισσας Αμοργού, και άλλα που έχουν μετατρέψει αυτόν τον  πολυχώρο, σε οικομουσείο και ναυπηγείο ταυτόχρονα. Μεγάλη η προσφορά του Μπενέτου Σκιαδά στην λαϊκή παράδοση της Πάρου, και έχει βραβευθεί για αυτό, από τον πρόεδρο του Δημοτικού Διαμερίσματος Αγκαιριάς. 

Ο κύκλος του νησιού μοιάζει να τελειώνει αλλά η Πάρος έχει αμέτρητες ομορφιές. Μετά την Αλυκή ο δρόμος συνεχίζει και εύκολα ο επισκέπτης φτάνει στην Παροικιά, (12,9 χλμ) ή την Πούντα, (8, 9 χλμ), (5 μ. υψ.)  γνωστή στους surfers, με όμορφη παραλία, αν αυτός είναι ο προορισμός.  Όμως, μετά το αεροδρόμιο ξεκινά δεξιά σας, μια ασφαλτοστρωμένη άγνωστη διαδρομή που οδηγεί σε ένα μαγευτικό ξεχασμένο μικρό οικισμό. Περάστε το λατομείο που πληγώνει τον χώρο, και ανεβείτε μέχρι εκεί που ο δρόμος στενεύει, κοντά στην εκκλησία του Άγιου Χαράλαμπου. Μην συνεχίσετε ευθεία γιατί είναι αδιέξοδο, αλλά δεξιά. Θα περάσετε τον Άγιο Κωνσταντίνο φτάνοντας στην μοναχική Ανερατζά με τις σπάνιες Παριανές αγροικίες ενώ λίγο πιο πάνω, εκεί που σταματά ο δρόμος, είναι οι Δάφνες. Ωραίος τόπος, ορεινός και δύσβατος με τα παραδοσιακά αυτόνομα αγροτόσπιτα - κατοικίες ‘’κατοικιές’’ των ντόπιων, τις αναβαθμίδες που εξοικονομούν χώρο και που παλιότερα χρησίμευαν για πληθώρα καλλιεργειών. 

Μέσα στα πολλά δείγματα μιας άφθαστης πλαστικότητας, που χαρακτηρίζει όλα τα παλιότερα αλλά και τα καινούργια κτήρια – κατοικίες, θα συναντήσετε αρχιτεκτονικά στοιχεία υψηλής αισθητικής, που αποτελούν χαρακτηριστικά της λαϊκής αρχιτεκτονικής του νησιού. Αυτό υποστηρίχθηκε, από την ανάγκη κατασκευής σπιτιών όχι χάριν εντυπωσιασμού, αλλά σύμφωνα με τις πραγματικές, επιβεβλημένες ανάγκες, και τα υπάρχοντα υλικά. Ξεχωρίζουν δύο κύριες κατηγορίες οικισμών. Αυτές που κτίσθηκαν συγκροτημένα, όπως οι Λεύκες, και εκείνες που έχουν δημιουργηθεί από μεμονωμένες αυτόνομες αγροτικές κατοικίες, τις περίφημες ‘’κατοικιές’’.

Στην παραθαλάσσια επιστροφή σας προς Παροικιά υπάρχει μια πολύ ενδιαφέρουσα διαδρομή που παρακάμπτει όλη την παράκτια ζώνη και μπαίνει κατ’ ευθείαν στον περιφερειακό της. Εξυπακούεται, ότι μπορείτε να την χρησιμοποιήσετε εξ’ ίσου καλά για να βγείτε από την πρωτεύουσα του νησιού. Λίγο μετά την δστ για Πούντα και κοντά στην ωραία παραλία της Αγίας Ειρήνης με το ομώνυμο εκκλησάκι, τη σκιά από τα θαλασσινά πεύκα (αρμυρίκια), και τους τεράστιους φοίνικες, φεύγει δεξιά σας – ανατολικά – ο δρόμος που οδηγεί στο μοναστήρι της Μεταμορφώσεως του Χριστού ή του Αγίου Αρσενίου (2,3 χλμ). 

Ο Άγιος Αρσένιος υπήρξε Πνευματικός του γυναικείου μοναστηριού και απεβίωσε εδώ στις 31 Ιανουαρίου 1877. Οι ντόπιοι το λένε μονή Χριστού στο Δάσος ή του Αγίου Αρσενίου, αφού εδώ βρίσκεται το μνήμα του, πάνω στο οποίο ανεγέρθη ο Ναός. Πλήθος πιστών από την Πάρο και από τα γύρω νησιά συρρέει εδώ και γιορτάζει εκτός από την Μεταμόρφωση, και στις 31 Ιανουαρίου ημερομηνία που κοιμήθηκε ο Άγιος, και στις 18 Αυγούστου. Ο Άγιος Αρσένιος ο νέος (1800 – 1877) ανακηρύχθηκε Άγιος από την Ιερά Σύνοδο του Οικουμενικού Πατριαρχείου το 1969. Ακριβώς στην γωνία του μοναστηριού, ο δρόμος κατηφορίζει ή προς τις Πεταλούδες (1,0 χλμ), έναν εξαιρετικό κατάφυτο τόπο που πάνω στα δέντρα του και τις φυλλωσιές, φιλοξενούνται μεγάλοι πληθυσμοί νυχτοπεταλούδων ή πάλι κατηφορικός προς Άγιο Νικόλαο (900 μ) - Κακάπετρα (2,4) – Παροικιά (3,4). Και σε αυτή την ωραία παράκαμψη περνάτε μέσα από μια πράσινη κοιλάδα, οικισμούς, καλλιεργημένες εκτάσεις, εκκλησάκια, ‘’παίρνοντας’’ εικόνες από μιαν άγνωστη Πάρο, ένα νησί που ξέρει να γοητεύει όσους ζητούν και ψάχνουν κάτι παραπάνω από αυτό που διαφημίζεται. 

Το τέλος της παραθαλάσσιας διαδρομής, σας βρίσκει πάλι στην αδιαμφισβήτητη βασίλισσα του νησιού την Παροικιά. Αυτή τη φορά φύγετε στην διασταύρωση του βενζινάδικου ανατολικά – δεξιά – προς Λεύκες και το καθαρό ορεινό τμήμα της Πάρου. Θα περάσετε τον Έλητα, και στο πέμπτο χλμ στο Μαράθι (180 μ Υ) θα στρίψετε δεξιά προς τα αρχαία λατομεία μαρμάρου. Το πρώτο εκκλησάκι που βλέπετε δεξιά σας είναι η Αγία Παρασκευή και μετά από ένα χλμ πάνω στον λόφο ο Άγιος Μηνάς. Λίγο μετά, αριστερά σας, είναι οι τρεις είσοδοι, (η τρίτη είσοδος – η μεσαία – δεν είχε αναφερθεί, μέχρι που χαρτογραφήθηκε από μέλη της Σπηλαιολογικής εταιρείας), του αρχαίου λατομείου που φέρει το όνομα των Νυμφών από το λιθανάγλυφο με την παράσταση Πάνα και Νυμφών που είναι στην δεξιά του είσοδο.

Να έχετε φακό μαζί σας και να μπείτε μέσα στις παλιές στοές, στους αρχαίους και νεότερους διαδρόμους με χαραγμένα ονόματα στους τοίχους που οδηγούν σε βαθιές ανήλιαγε σπηλιές. Τα λατομεία στο Μαράθι ανοίχθηκαν κατά την Αρχαϊκή εποχή (7^ος αι π.Χ.) και μεταξύ των άλλων τύπων μαρμάρου εξήγαγαν και τον μοναδικό ‘’λυχνίτη’’ ή φεγγίτη λίθο. Μια φημισμένη ποικιλία με μοναδικές ιδιότητες, που έγιναν γρήγορα αντιληπτές από τους διάσημους γλύπτες, λευκότητα, λάμψη και εντυπωσιακή διαφάνεια. Το φως διεισδύει και διαχέεται σε βάθος 3,5 χιλιοστών ενώ στο μάρμαρο της Ιταλικής Καράρα (Απουανές Άλπεις) σε 2,5 χλστ, και στο Πεντελικό στα 1,5 χλστ. Αυτές οι ιδιότητες ήταν που το κατέστησαν απαράμιλλο στην λάξευση μνημείων και ιδίως αγαλμάτων. Εκτός της ανάπτυξης σε οικονομικό επίπεδο (η Πάρος έγινε κέντρο εξαγωγής της Πάριας Λίθου), συνέβαλε καθοριστικά στην ανάπτυξη της γλυπτικής τέχνης και στην εξύψωση της αρχιτεκτονικής ιδιαίτερα στους κλασσικούς χρόνους, 5^ος – 4^ος αι. π.Χ., που θεωρούνται η χρυσή εποχή της Πάρου.

Μοναδικά αριστουργήματα της αρχαιότητας και μνημεία, όπως οι αετωματικές συνθέσεις του ναού του Διός στην Ολυμπία, η Αφροδίτη της Μήλου, ο Ερμής του Πραξιτέλη, η Νίκη της Σαμοθράκης ο ναός του Απόλλωνα στην Δήλο, ο ναός του Ποσειδώνα στο Σούνιο, η αρχαία Αγορά της Αθήνας, η Νίκη του Παιωνίου και πολυάριθμα άλλα δημιουργήθηκαν με το μοναδικό αυτό είδος μαρμάρου. Στο νησί διέπρεψαν πολλοί Πάριοι καλλιτέχνες. Από τους γνωστότερους για τα έργα τους, με παριανό μάρμαρο, είναι οι κορυφαίοι γλύπτες (Σκόπας, Θρασυμήδης, Αριστίωνας, Αγοράκριτος), που γλυπτά τους βρέθηκαν διάσπαρτα από τη Μαύρη θάλασσα μέχρι την Αίγυπτο, και από τα ιωνικά παράλια της Μικρά Ασίας μέχρι τις Στήλες του Γιβραλτάρ. Επίσης γνωστοί καλλιτέχνες υπήρξαν οι ζωγράφοι (Νικάνορας, Αρκεσίλαος) ενώ στην λυρική ποίηση ο Αρχίλοχος⁽⁵⁾, τον οποίο οι αρχαίοι θεωρούσαν ισάξιο με τον Όμηρο. Πρόσφατες ανασκαφές και συνέδρια⁽⁶⁾, επιβεβαίωσαν την οικονομική ευρωστία της Πάρου στην αρχαιότητα, καθώς και την παρουσία αριθμού σημαντικών εγχώριων εργαστηρίων γλυπτικής. 

Μπορείτε εύκολα να γυρίσετε πίσω, στον κεντρικό δρόμο, και να πάτε μέσα από τον καταπράσινο πευκώνα στα στενά δρομάκια του Κώστου,(160 μ. υψ) ενός όμορφου παραδοσιακού χωριού, και από εκεί να βγείτε στον δρόμο για τις Λεύκες. Όμως, υπάρχει μια εντουράδικη διαδρομή που ξεκινά από τα λατομεία, περνά κοντά από την Πέρα Παναγιά φτάνει στα Πάνω Βουνιά όπου διακλαδώνεται και ευθεία πάει στην Αγία Κυριακή ενώ αριστερά – ανατολικά – βγαίνει στον κεντρικό δρόμο – πάνω στο πέταλο – λίγο πριν τις Λεύκες. 

Δεύτερη, ωραία, άγνωστη και φυσικά χωμάτινη διαδρομή συνεχίζει από την προαναφερθείσα Αγία Κυριακή, (μονοπάτι βατό με ελαφρύ εντουράκι χωρίς φορτίο) και βγάζει στην γυναικεία Ι. Μ. Παναγίας της Μυρτιδιώτισσας περισσότερο γνωστής ως Μονής Θαψανών, (Θαψανά - τοπωνύμιο της περιοχής) και κατηφορίζει προς τον Έλητα. Ο αείμνηστος ηγούμενος της μονής Λογγοβάρδας Φιλόθεος Ζερβάκος ανακαίνισε το μοναστήρι (1935), που παλιότερα, ήταν μετόχι της Νέας Μονής Χίου και ήταν αφιερωμένη στην Υπαπαντή του Κυρίου (17^ος αι.). Πιο πάνω από τη μονή υπάρχουν επίσης θέσεις αρχαίων λατομείων. Στο μεγαλύτερο από αυτά, ανακαλύφθηκαν κάτω από τεράστιους βράχους τρεις ανθρώπινοι σκελετοί μαζί με σιδερένια σφήνα. Οι ερευνητές αρχαιολόγοι είναι σίγουροι ότι πρόκειται για αρχαίους λατόμους, που σκοτώθηκαν εξαιτίας της πτώσης βράχων. 

Οι αρχοντικές Λεύκες, (200 μ. υψ.) στα ορεινά του βουνού της Μάρπησσας, είναι στην πορεία σας μετά τον Κώστο. Ο οικισμός προστατεύεται από δύο λόφους, απ’ όπου η θέα στην θάλασσα είναι απολαυστική. Το χωριό, πιθανώς ιδρύθηκε το 16^ο αι. από πρόσφυγες που ήρθαν από την Κρήτη και την Πελοπόννησο, αλλά και από Παριανούς που ήθελαν να βρουν καταφύγιο από τους πειρατές που έκαναν επιδρομές στους παραθαλάσσιους οικισμούς. Η λευκή εκκλησία που δεσπόζει στον χώρο είναι η Αγία Τριάδα (1830), με τα περίτεχνα μαρμάρινα καμπαναριά της, αποτελεί  το καμάρι των κατοίκων. Το τέμπλο και το ιερό είναι περίτεχνα σκαλιστά σε μαρμάρινες επιφάνειες από τους εξαιρετικούς Παριανούς τεχνίτες. 

Ξύλινα αντικείμενα, οικιακά σκεύη και εργαλεία έχουν συγκεντρωθεί με την βοήθεια των κατοίκων και την φροντίδα του πολιτιστικού συλλόγου στο Λαογραφικό Μουσείο Λευκών. Στις ήσυχες γωνιές των Λευκών, θα βρείτε υφαντά από ντόπιες υφάντρες με παραδοσιακά τοπικά σχέδια και εργαστήρια κεραμικής. Το καφεδάκι στο υπεραιωνόβιο παραδοσιακό καφενείο του Λουκά θα τελειώσει γρήγορα αναζητώντας τον δρόμο, (λίγο πριν το κέντρο του χωριού δεξιά) προς τον Άγιο Στέφανο και το Μοναστηράκι του Αι – Γιάννη Καπαρού. Αυτή η διαδρομή βγάζει πιο εύκολα στην κορυφή του βουνού, και είναι κατά ένα μεγάλο μέρος της, ίδια με αυτή που ξεκινά από το Άσπρο Χωρίο, την Λαγκάδα ή τους Αγίους Θεοδώρους. Σίγουρα όμως, είναι αυτή που σας ξεναγεί μεγαλόπρεπα την ορεινή Πάρο, βγάζοντάς σας στην πίσω μεριά του νησιού (Αγκαιριά – Αλυκή) από τον συντομότερο δρόμο ικανοποιώντας ταυτόχρονα όλες τις αισθήσεις. 

Ο ήλιος αρχίζει να χαμηλώνει, οι περίπατοι σταματούν σε κάποιο ακρογιάλι, και η γνωριμία με το νησί της Πάρου σταματά για σήμερα. Οι διαδρομές, και οι περιγραφές που προαναφέρθηκαν είναι απόσταγμα δεκαετιών, όμως το νησί, διαθέτει τεράστια αρχαιολογικά και πολιτιστικά αποθέματα. Ανάλογα την παρέα, η Πάρος δείχνει το αντίστοιχο πρόσωπο, πάντα σε αρμονία όμως με την εποχή. Αυτό που θα προσέξετε και εσείς είναι, ότι για να ολοκληρωθεί μια διαδρομή, παίρνουμε υπ’ όψιν μας τα δεκάδες εκκλησάκια που βρίσκονται παντού, και με τον τρόπο τους λειτουργούν σαν ‘’οδοδείκτες’’, στους παλιούς κακοτράχαλους δρόμους, εκεί που ακόμα ταξιδεύει η παράδοση. Είναι αυτό που επισημάνθηκε στην αρχή της γνωριμίας με το νησί. Ότι η ανάπτυξη και η παράδοση είναι πιασμένες χέρι – χέρι με την πίστη. Αυτό είναι το νησί, αρχαιολογικοί χώροι, χρωματιστά πορτοπαράθυρα, ασπρισμένες αυλές, μοναστήρια και καμάρες, ξωκλήσια και μαρμάρινες κρήνες, δαντελωτές παραλίες, κάτασπρες εκκλησιές. Η ενδοχώρα με τα ορεινά της περάσματα, τις καλλιεργημένες κοιλάδες και τα γραφικά χωριά, τα αμπέλια, οι αγριοσυκιές και τα μποστάνια. 

Μέσα από τους ίσκιους που γεννά το πρώτο φως στο ήρεμο τοπίο, γλιστρήστε από άκρη σε άκρη στο νησί γνωρίζοντας μιαν γνήσια αιγαιοπελαγίτικη κόρη, ένα από τα πιο φωτεινά κοσμήματα των Κυκλάδων. Και να θυμάστε ότι πάντα θα υπάρχουν ήσυχες γωνιές, και γιορτές για να γιορτάσετε και να χαρείτε, μαζί με τους Παριανούς, την φιλοξενία. 

Σημειώσεις:

⁽¹⁾  Παραδόσεις για την Εκατονταπυλιανή: Η πρώτη αναφέρει ότι: το πλοίο που ταξίδευε η Αγία Ελένη προς τα Ιεροσόλυμα για την εύρεση του Τιμίου Σταυρού, λόγω θαλασσοταραχής, έπιασε λιμάνι στην Πάρο. Εκεί η Αγία Ελένη προσευχήθηκε στην Παναγία να βρει τον σταυρό, και έταξε την ίδρυση ναού στην περίπτωση που αυτό επιτευχθεί. Επικρατέστερη έτσι, είναι η εκπλήρωση του τάματος της Αγίας Ελένης μετά τον θάνατό της, το 328, από τον γιο της Μέγα Κωνσταντίνο ασφαλώς πριν τον δικό του θάνατο, το 337. Ο αείμνηστος Ακαδημαϊκός, Αρχιτέκτων, και επιφανής καθηγητής Αρχαιολογίας Αναστάσιος Ορλάνδος, αναφέρει σχετικά με την ιστορία του χώρου και το κτίσιμο του ναού : ‘’Συνοψίζοντες δυνάμεθα τον μεν ναό του Αγίου Νικολάου (σ.σ. τότε της Παναγίας που προσευχήθηκε η Αγία Ελένη) να θεωρήσωμεν ως τον πρώτον εκεί ναόν (σ.σ. μετά το 313, γιατί τότε υπεγράφη το διάταγμα των Μεδιολάνων και άρχισαν να κτίζονται αυτοτελείς ναοί, και πριν του 326, χρόνος μεταβάσεως της Αγίας Ελένης στους Άγιου τόπους) και παρά τον ναόν τούτον, ανακαινισθέντα εκτίσθη επί Μ. Κωνσταντίνου, δια βασιλικής χορηγίας, μεγάλη σταυρική ξυλόστεγος βασιλική και παρ’ αυτή το βαπτιστήριον με την ωραίαν σταυρόσχημον κολυμβήθραν’’.

Η Δεύτερη παράδοση συνδέει άμεσα τον ναό της Εκατονταπυλιανής με την Αγία Σοφία της Κωνσταντινούπολης αναφέροντας ότι: κάποιος τεχνίτης Ιγνάτιος, μαθητής του πρωτομάστορα της Αγίας Σοφίας στάλθηκε από τον Ιουστινιανό για να χτίσει την Εκατονταπυλιανή, ναό μεγαλοπρεπή όπως το Εκατόπυλον της Αρχαίας Αιγύπτου. Μόλις τέλείωσε το έργο, ήρθε ο πρωτομάστορας να επιβλέψει, θαμπώθηκε όμως από την τελειότητα του ναού και ζήλεψε αφόρητα, καλώντας τον Ιγνάτιο να του δείξει, δήθεν, κάποια ατέλεια. Μόλις έσκυψε ο μαθητής να δει το λάθος του, ο δάσκαλος τον έσπρωξε στο κενό, αλλά ο μαθητής, πρόλαβε να κρατηθεί από τον δάσκαλο παρασύροντάς τον. Έτσι και οι δύο γκρεμίστηκαν βρίσκοντας τραγικό θάνατο μπροστά στην είσοδο του ναού. Ο θρύλος λέει ότι έχει 100 πύλες, αλλά έχουν βρεθεί μόνο οι 99 και αν βρεθεί η εκατοστή θα παρθεί η Πόλη.

⁽²⁾ Αλκυόνη: Ο σύλλογος περίθαλψης και προστασίας Άγριων Ζώων ιδρύθηκε το 1985, με σκοπό την περισυλλογή, θεραπεία, και επανένταξη στην φύση των αγρίων ζώων της πατρίδας μας. Η περιβαλλοντική εκπαίδευση, καθώς και διάφορες άλλες κοινωνικές δραστηριότητες, προστέθηκαν άμεσα στις ενέργειες του συλλόγου με στόχο, την ενημέρωση και την ευαισθητοποίηση ώστε μέσα από αυτή, να υπάρξει και στην χώρα μας ουσιαστική και πλήρης προστασία της πανίδας. Ο σύλλογος λειτουργεί σε εθελοντική βάση παρουσιάζοντας αξιόλογο έργο, στο πεδίο δράσης του. Ο συνεχώς αυξανόμενος αριθμός ζώων που δεχόταν και φιλοξενούσε η ‘’Αλκυόνη’’ στα πρώτα χρόνια λειτουργίας της, έφερε αναπόφευκτα και την ανάγκη επέκτασης σε νέες μεγαλύτερες εγκαταστάσεις. Την λύση στην ανεύρεση οικοπέδου έδωσε ευγενικά και με αγάπη, η ιερά Μονή Λογγοβάρδας της Πάρου.

⁽³⁾ Φιλόθεος Ζερβάκος (1884 – 1980): Αρχιμανδρίτης της μονής Λογγοβάρδας από το χωριό Πάνια Λακωνίας, που διακρίθηκε για την αγιότητα, και πνευματικότητά του. Στα χρόνια της κατοχής συνδέθηκε με την σωτηρία 125 νέων του νησιού από βέβαιο θάνατο, στον οποίο τους είχαν καταδικάσει οι Γερμανοί. Διατηρούνται ακόμη στο νησί, με αισθήματα ευγνωμοσύνης, οι μνήμες από την εξασφάλιση φαγητού κάθε μέρα επί τρεισήμισι χρόνια σε χίλιους πεντακόσιους νησιώτες. 

⁽⁴⁾ Παραδόσεις για την Νάουσα: Το ‘’Μαντράκι’’ το μικρό λιμανάκι της Νάουσας όπως και τα σοκάκια της καλλωπίζονται κάθε χρόνο στις 2 Φεβρουαρίου, στην γιορτή της Υπαπαντής, για να υποδεχτούν την στολισμένη με λουλούδια εικόνα ‘’η πάντων Χαρά’’.  Την περιφερόμενη εικόνα οι ντόπιοι την θεωρούν θαυματουργή και ως προστάτιδα της Νάουσας, η Παναγία η Πεντάνουσα, τιμάται ιδιαιτέρως. Τη κωμόπολη την επισκέπτονται από κάθε σημείο του νησιού, και είναι τοπική αργία. Η λαογράφος Υπαπαντή Ρούσσου αναφέρει ότι οι γεροντότεροι: είδαν ένα απόγευμα ένα αντικείμενο στην θάλασσα που έπλεε, και δύο φλόγες μικρές να σιγοκαίνε. Παραξενεύτηκαν αλλά όταν πλησίασε την παραλία του Αγίου Δημητρίου είδαν ότι επρόκειτο για μια εικόνα και δύο ανάμενες λαμπάδες. Χτύπησαν τότε τις καμπάνες του χωριού και μαζεύτηκαν όλοι, και μεταξύ αυτών και ιερείς. Ένας ιερέας πρόθυμος, προσπάθησε να πιάσει την εικόνα, αλλά όσο πλησίαζε, τόσο αυτή απομακρυνόταν προς τα βαθιά. Το ίδιο συνέβαινε και με άλλους ιερείς που επιχείρησαν το εγχείρημα. Τελικά, πλησίασε ο γεροντότερος, ο παπά – Λαμπρινός. Ήταν ο μόνος στον οποίο η εικόνα στάθηκε, για να την πάρει στα χέρια του. Όλοι μαζί οι κάτοικοι μετά, πήραν την εικόνα και την άφησαν στην εκκλησία του Αγίου Δημητρίου.

Την άλλη ημέρα, η εικόνα βρέθηκε πάνω σε βούρλα, στο εκκλησάκι του Αγίου Βασιλείου. Έφεραν ξανά την εικόνα στον Άγιο Δημήτρη και την κλείδωσαν με 14 κλειδαριές και κάθε ιερέας πήρε από ένα. Το βράδυ μια ηλικιωμένη είδε στον ύπνο της την παναγία που της είπε ‘’Να πεις στους παπάδες, ότι δεν ήρθα να με φυλάξουν, αλλά να φυλάξω την Νάουσα, κι εκεί που βρίσκομαι κάθε πρωί, να μου φτιάξουν το σπιτάκι μου. Το άλλο πρωί, η εικόνα ξαναβρέθηκε πάνω στα ίδια βούρλα, και τότε, οι Ναουσαίοι έχτισαν ένα μικρό εκκλησάκι δίπλα στον Άγιο Βασίλη και αργότερα ένωσαν τα δύο εκκλησάκια, στην κεντρική πλατεία της κωμόπολης. Ο ακαταπόνητος βυζαντινολόγος Αναστάσιος Ορλάνδος, υποστηρίζει πως η εικόνα προέρχεται από την Κρήτη και χρονολογείται περί τα τέλη του 17^ου ως 18^ου αι.. Φαίνεται ότι σε κάποια από τις Κρητικές επαναστάσεις, οι κάτοικοι, φεύγοντας από το νησί, επιβιβάστηκαν στα πλοία με τα ιερά τους κειμήλια, μεταξύ των οποίων και η εικόνα της Παναγίας.

⁽⁵⁾ Αρχίλοχος: Έναν αιώνα περίπου μετά τον Όμηρο εμφανίζεται, στην περιοχή του Αιγαίου, η λυρική ποίηση. Η άνθηση της ποίησης και της σκέψης στα νησιά ‘’το λίκνο της λογοτεχνίας’’ έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη του πολιτισμού της Αθήνας κατά τον 5^ο αι. Από τους πρώτους λυρικούς είναι ο Πάριος Αρχίλοχος (7^ος αι.). Η οικογένειά του ήταν αριστοκρατική και ο πατέρας του, ο Τελεσικλής, ήταν ο ιδρυτής της πρώτης αποικίας στην Θάσο. Μαζί με άλλους αποίκους ήταν και ο πολυταξιδεμένος Αρχίλοχος ο οποίος σαν ανήσυχο πνεύμα δεν άντεξε και γύρισε πίσω. Μόνο λίγα αποσπάσματα από το έργο του έχουν διασωθεί, επιβεβαιώνουν, όμως, αυτά ότι πράγματι πρόκειται για μεγάλο ποιητή.

Είναι ο πρώτος που μιλά για τον εαυτό του, πράγμα που ποτέ δεν έκανε ο Όμηρος. Ο Αρχίλοχος ήταν δύστροπος χαρακτήρας, παθιασμένος και ενθουσιώδης και το ύφος του ήταν συχνά δηκτικό. Σατίρισε βίαια την φαυλότητα φίλων και εχθρών, την αδικία, και για τον λόγο αυτό ονομάστηκε ‘’Σκορπιός’’. Θεωρείται ο πατέρας της σάτιρας και του ρεαλισμού, πρωτοπόρος της προσωπικής δηκτικής ποίησης. Επίσης η παλιότερη αναφορά του όρου Έλληνες προέρχεται από τον Αρχίλοχο. Οι Αλεξανδρινοί θα τον περιλάβουν στον κανόνα των Ιαμβικών ποιητών, ενώ στην Πάρο, τον 1^ο αι. π.Χ. τον τίμησαν με ενεπίγραφο αξιόλογο μνημείο. Μετά το 480 π.Χ. και τους μηδικούς πολέμους, παύει ο πρωταρχικός ρόλος των νησιών, καθώς η Αθήνα γίνεται το κέντρο της δύναμης στην πολιτική, την λογοτεχνία και των καλών τεχνών. Αρχίζουν πλέον τα χρόνια του ‘’Ελληνικού Θαύματος’’ όμως αυτό δεν θα ήταν δυνατό αν δεν είχε προϋπάρξει η άνθηση της ποίησης της λογοτεχνίας και της σκέψης στην περιοχή του Αιγαίου. 

⁽⁶⁾ Συνέδρια: Στην Πάρο, έγινε το Α’ διεθνές Συνέδριο Αρχαιολογίας Πάρου και Κυκλάδων, με τίτλο ‘’Παρία Λίθος – Λατομεία – Μάρμαρο και εργαστήρια Γλυπτικής της Πάρου’’ τον Οκτώβριο του 1997. Το διεπιστημονικό συνέδριο συγκέντρωσε εβδομήντα εισηγητές (αρχαιολόγους, αρχιτέκτονες, γεωλόγους, ιστορικούς, αρχαιομέτρες και φυσικούς επιστήμονες) από δεκαπέντε χώρες. Ακολούθησε στις 7 – 10 Σεπτεμβρίου 1998, διεθνές συνέδριο  με θέμα την ‘’αρχαϊκή πλαστική στις Κυκλάδες’’ με  οργανωτή την Εφορεία Κυκλάδων, σε συνεργασία με την Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή.

ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Ιδέα & υλοποίηση μορφής: Άγγελος Σινάνης

Έκταση: 194,5 τ.χ., Ακτογραμμή: 118 χλμ, Υψόμετρο: 0 –  771 μ. κορυφή Προφήτης Ηλίας, Πληθυσμός: 12.783 κατ (’01), Πρωτεύουσα: Παροικιά (5812 κατ ‘01), Νομός: Κυκλάδων, Απόσταση από Πειραιά 95 ν.μ. - 4ω 30’, από Θεσσαλονίκη 250 ν.μ – 15ω, από Ραφήνα 82 ν.μ. - 6.30’.

Αυτόματος Αριθμός Κλήσης: 22840

ΔΙΑΜΟΝΗ: www.aegeanstyle.com/paros/paros-apartments.html Οι τουριστικές υπηρεσίες της Πάρου χαρακτηρίζονται άψογες. Πληθωρική προσφορά με 9.500 + κρεβάτια σε ξενοδοχεία, και 16000 + στα νόμιμα δωμάτια. Προσοχή: Στο λιμάνι θα σας ‘’καμακώσουν’’ αρκετοί για δωμάτια, με τιμές δελεαστικές. Ανοίξτε απαλά το γκάζι και ξεφύγετε. Σύλλογος Ξενοδόχων 28140, Σύλλογος Ενοικιαζομένων Δωματίων 24528, 28428, Σύλλογος Ενοικιαζομένων Δωματίων & Διαμερισμάτων Νάουσας 52158. Κατηγορίες τρεις: Χλιδάτα, Πολυτελείας, Οικονομικά. Parian Village 23187 22524, Ritz Bungalows 21268, Νάουσα: Αστέρας Πάρου 51975, Δημήτρης Studios 51944, Christina Hotel 51755, 51017, ‘’Πέτρες’’ 52467, ‘’Καλλίστη’’ 22218, 9, Μάρπησσα Afentakis Hotel 41141, 41993, Λεύκες Lefkes Village 41827, Ξενία Λευκών 2284041646. ‘’Βίλα Κονιτόπουλος’’ στην Αλυκή 91202, ‘’Έλενα’’ στο Πίσω Λιβάδι 41082. Η Ι. Μ. Λογγοβάρδας έχει παροιμιώδη φιλοξενία, η είσοδος απαγορεύεται σε γυναίκες 22476.  

ΚΑΜΠΙΝΓΚ:. Παροικιά, ‘’Παρασπόρος’’ 21100, ‘’Κούλα’’ 22081 – 2, ‘’Κριός’’ 21705, ‘’Αγ. Ειρήνη’’ 22340, 91496, Νάουσα ‘’Κολυμπήθρες’’ 51595, 51565 Σάντα Μαρία ‘’Surfing Beach’’ 51013, 52490 – 1, Πίσω Λιβάδι ‘’Κάπταιν Καφκής’’ 41392, 41479, Αλυκή 91303.

ΦΑΓΗΤΟ: Ισχύουν τα ίδια με την διαμονή σε τέσσερις κατηγορίες: Χλιδάτα, Πολυτελείας, Οικονομικά, στο πόδι, Στην Νάουσα το ‘’Λιμανάκι’’ του Χρήστου έχει πάνω από 20 χρόνια λειτουργίας, στις Λεύκες στην πλατεία του χωριού το καφενεδάκι του Λουκά Λουκή πάνω από έναν αιώνα λειτουργίας. Από το κοινοτικό τυροκομείο της Μάρπησσας ψωνίστε γαλακτοκομικά. Στον Πρόδρομο να πάτε στην ταβέρνα του ‘’Τσιτσάνη’’ 41375, Το θαλάμι στον Λογαρά ουζερί ψαροταβέρνα με θέα την παραλία του Λογαρά 43050,41296.

ΑΧΡΕΙΑΣΤΑ: Δήμος Πάρου 21200, 22079, 21333, Δ.Δ. Πρόδρομου 41173, Δ.Δ. Λευκών 41990. Α’ Βοήθειες Παροικιάς 22500, 5, Μάρπησσας 41205, Νάουσας 51220, Αγκαιριάς 91277, Ιατρικό Πάρου 24410 – 2, Τουριστική αστυνομία 21673, Αστυνομία Παροικιάς 23333, Νάουσας 51202,Μάρπησσας 41202, Συνεργεία: Παροικιά, Λούκης Κώστας 22488, Ρούσος Στράτος 22746, Ιωαννίδης Νικόλαος 25135, Λούπης Δημήτρης (Yamaha) 24852 Auto: Πατέλης Μανώλης 21729, Σιδίκα Α.Ε. 28459, Αλιφιέρης Νίκος 24093 Βουλκανιζατέρ: Παροικιά, Παντελαίος Πέτρος, 22636, Καλακώνας Χρήστος 23250, Νάουσα: Μπαρμπαρήγος Δημήτρης 51934, Μάρπησσα: Άγουρος Ιωάννης 43214, Auto: Γιαννάκης Δημήτρης 41079, Τζιώτης Ιωάννης 41142.

ΧΡΗΣΙΜΑ: www.aegeanstyle.com/paros/paros-info-gr.html‘’Αλκυόνη’’ 22931, www.alkioni.gr e – mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.   2107488501, 6944741616. Υπεύθυνος: Μάριος Φούρναρης. Αρχαιολογικό Μουσείο – Παροικιά 21231, www.culture.gr Κυκλαδίτικη Λαογραφία Μπενέτου Σκιαδά - Αλυκή από το Πάσχα μέχρι τέλος Σεπτέμβρη 91129, Εκκλησιαστικό Μουσείο Νάουσας 51455 κος Χατζόπουλος, 2^η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων 2103218075, Λαογραφικό μουσείο Νάουσας 53453, Μουσείο Νίκου Περαντινού στην Μάρπησσα 41217,  εργαστήριο στην Παροικιά 23851. Παναγία Εκατονταπυλιανή 21243 e- mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.    Τράπεζες με Α.Τ.Μ. Εθνική, Εμπορική, Αγροτική, Alpha στην Παροικιά. Βόλτες με άλογα στην Τσουκαλιά Koukou Riding Center – Ιβάν Λεφέβρ 51818. Ατομικά πλυντήρια ρούχων White Laundry Περιφερειακός Παροικιάς 22409. Ενοικιάσεις Παροικιά 21057, Parai 21771, 23681, Παναγιώτης Κονδύλης 22514, Νάουσα Moto Center 52068. Ένωση Αγροτικών Συνεταιρισμών Πάρου - Παροικιά 22235, 22179.

ΠΡΟΣΒΑΣΗ: Δρομολόγια πλοίων info ΟΤΕ 1440, www.yen.gr/main.htm Λιμεναρχείο Πειραιά 2104226001 - 4 διάρκεια ταξιδιού 4ω 30’ - 95 ν.μ., Λιμεναρχείο Θεσσαλονίκης 2310531504 – 5, διάρκεια ταξιδιού 15ω –250 ν.μ, Λιμεναρχείο Ραφήνας 2294028888 διάρκεια ταξιδιού 6ω 30’- 82 ν.μ, Λιμεναρχείου Πάρου 21240. Η συντομότερη επιλογή είναι από Πειραιά με τα high speed I, II, III, IIII, 2ω30’, ή με τα Blue Star του Στρίντζη www.bluestarferries.com. 2108919800. Εισιτήρια: Κόστος (Φεβ 04) 21,50 EUR το άτομο, 13,00 EUR η μοτοσυκλέτα έως 250 cc & 19,50 EUR πάνω από 250 cc. Τους καλοκαιρινούς μήνες από τον Αμπελά υπάρχει τακτική συγκοινωνία με Νάξο, Ίο, Σαντορίνη, Μύκονο, Δήλο, Αντίπαρο, Κουφονήσια.

ΒΕΝΖΙΝΑΔΙΚΑ: Υπάρχουν 12 σχεδόν παντού. Ενδεικτικά αναφέρω στην Παροικιά (Περιφερειακός), στην Νάουσα στην είσοδο και στην έξοδο (Αι – Γιώργης), κατηφορίζοντας από Λεύκες προς Πρόδρομο με βουλκανιζατέρ Auto – Moto (Άγιος Ελευθέριος), Μέσα στον Πρόδρομο, Στα Μάρμαρα με βουλκανιζατέρ Auto – Moto, στον Άγιο Γεώργιο  λίγο πριν τον Δρυό, στο Αεροδρόμιο (όρια Αλυκής).

ΧΑΡΤΕΣ: Εργασία, με μοναδική ακρίβεια στον Χάρτη ‘’Πάρος - Αντίπαρος’’ της εταιρείας ΑΝΑΒΑΣΗ σε κλίμακα 1:40.000, Στοά Αρσακείου 6 Α’ 105 64 Αθήνα. 2103218104, 3210152. Όλος ο Νομός Κυκλάδων σε έναν μοναδικό πλαστικοποιημένο χάρτη που χωράει στο tang Bag. Εκδόσεις ‘’Ελλάδα’’ χάρτης Νο 29 ‘’Κυκλάδες’’, Κολοκοτρώνη 11 Αθήνα 2103222573, 3235241, Βενιζέλου 3 Θεσσαλονίκη 2310223063.

ΒΙΒΛΙΑ: Πάρος – Αντίπαρος εκδόσεις Τουμπής 2106645548, Κυκλάδες, εκδόσεις EXPLORER 2103811815, Τα Νησιά μας, εκδόσεις Γιαλλελή 2103641249.

ΛΕΣΧΕΣ ΜΟΤΟΣΥΚΛΕΤΑΣ: Πληροφορίες για το ταξίδι σας, όλο το χρόνο, βρίσκετε στους ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΕΡΙΗΓΗΤΕΣ - Σύλλογος Μοτοσικλετιστών - Ελάτη Τρικάλων τηλ Fax: 2434071826.

Περισσότερες πληροφορίες για την ΠΑΡΟ αντλήστε από την ενδεικτική Βιβλιογραφία – Αρθρογραφία: 

Α’         Αυτοτελή Βιβλία 

• Ελλάδα – Τα νησιά / εκδόσεις Γιαλλελή / Αθήνα 1992.
• Το Αιγαίο επίκεντρο Ελληνικού Πολιτισμού / εκδόσεις Μέλισσα / Αθήνα 1995
• Β. Σφυρόερα – Α. Αβραμέα – Σ. Ασδραχά / Χάρτες και χαρτογράφοι του Αιγαίου / εκδόσεις Ολκός / Αθήνα 1985.
• Κούλα Ξηραδάκη / Γυναίκες του ’21 / Εκδόσεις Δωδώνη / Γιάννινα 1995
• Φωτεινή Ζαφειροπούλου / Πάρος / εκδόσεις Τ.Α.Π.Α. / Αθήνα 1998
• Τα Ελληνικά νησιά / εκδόσεις Dorling Kindersley ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ / Αθήνα 1998.
• Πάρος – Αντίπαρος / εκδόσεις Μ. Τουμπή / Αθήνα 1998
• Αρχαιολογικός Άτλας του Αιγαίου / Υπουργείο Αιγαίου – Πανεπιστήμιο Αθηνών 1999
• Βυζαντινά Μουσεία και Συλλογές στην Ελλάδα / εκδόσεις Τ.Α.Π.Α. / Αθήνα 1999
• Θεολόγος Αλιπράντης / Η Εκατονταπυλιανή της Πάρου / Πάρος 2001
• Γιώργος Τόλιας / Τα νησολόγια, η μοναξιά και η συντροφιά των νησιών / εκδόσεις Ολκός / Αθήνα 2002
• Παναγιώτη Πατέλη / Ξενάγηση στην Εκατονταπυλιανή / Πάρος 2002
• Κυκλάδες / εκδόσεις EXPLORER / Αθήνα 2002
• Joseph Pitton de Tournefort / Ταξίδι στην Κρήτη και τις νήσους του Αρχιπελάγους / Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης / Ηράκλειο Κρήτης 2003
• Ελληνική Γεωγραφική Εγκυκλοπαίδεια / Μιχαήλ Σταματελάτος – Φωτεινή Βάμβα Σταματελάτου / Εκδόσεις Τεγόπουλος – Μανιατέας Αθήνα 1997.
• Κυριακή Ραγκούση Κοντογιώργου / Πάρος – Αντίπαρος / Με τα μάτια των Χαρτογράφων και περιηγητών 15^ος – 19^ος αι. / Εκδόσεις Ανθέμιον / Πάρος 2000

Β’         Αφιερώματα περιοδικών

• Πάρος / Αφιέρωμα 7 ημερών Εφημ Καθημερινή 8/9/96
• Μαρία Τσιάντου – Νίκος Σωτηρόπουλος / Πάρος / περιοδικό Κόσμος Τ4 Αύγουστος – Σεπτέμβριος 1994
• Κάλια Χυτήρογλου – Αντώνης Πουλίδης / Πάρος / περιοδικό Οξυγόνο Τ12 Ιούλιος 1999
• Ιωάννης Ιωάννου / Παριανό Μάρμαρο / περιοδικό ΓΕΩ Τ18 Αύγουστος 2000
• Θοδωρής Αθανασιάδης – Ζερμαίν Αλεξάκη / Πάρος Μαρμαρογέννητη / περιοδικό ΓΕΩ Τ75 Σεπτέμβριος 2001
• Θάλεια Αργείτη – Μιχάλης Κωσταράς / Λεύκες κατάλευκες /  περιοδικό ΓΕΩ Τ139 Δεκέμβριος 2002