ΕΥΡΥΤΑΝΙΑ (5602 λέξεις)

ΚΕΡΑΣΟΧΩΡΙ – ΚΡΕΝΤΗΣ – ΜΟΝΑΣΤΗΡΑΚΙ

(Άγραφα 3^η εργασία από 6)

Κείμενο - Διαφάνειες: Άγγελος Σινάνης e – mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

© Μάρτιος 2004

Μια Ανάσα μακριά από το Θεό

Τα Άγραφα, ο αγριωπός ορεινός χώρος της πατρίδας μας, εξακολουθεί ακόμα και στις μέρες μας, να είναι απροσπέλαστος πολλές φορές το χρόνο, και για αυτό, ανόθευτος κι’ αληθινός. Μαζί και οι άνθρωποι, αυτοί οι σοφοί, που έμαθαν να φιλοσοφούν τη ζωή, τις αντιξοότητες και την απομόνωση. Αυτός, ο πλούσιος πολιτισμικά τόπος, με τους κατοίκους του, έχει τη δυνατότητα ‘’να ανοίγει τα μάτια’’, σ’ αυτούς που μπορούν ακόμη να βλέπουν, και δίνει στην περιήγηση, διαφορετική οπτική. Ο τόπος και οι άνθρωποι, συγχρωτίζονται με τα ‘’επιτεύγματα’’ της εποχής, αλλά, περιέργως πώς, δεν κρατάνε τίποτε άλλο, παρά μόνο τα χρήσιμα.

Τα κριτήριά τους απλοϊκά κι’ αλάνθαστα, συμβαδίζουν με αυτά που έλειπαν όλα αυτά τα χρόνια. Χρήσιμα και απαραίτητα πια, θεωρούν την επικοινωνία, την ήπια ανάπτυξη, με βάση τους δικούς τους κώδικες, και την ύπαρξη υποδομών για τους ίδιους και για τους επισκέπτες. 

Πράγματα, που για τα περισσότερα μέρη της πατρίδας μας θεωρούνται αυτονόητα, εδώ, σ’ αυτή τη δυσπρόσιτη περιοχή έλειπαν. Σε αυτό συνέβαλε ο τόπος, που με την κυριαρχία των βουνών δυσκόλευε, την παραμονή, αφήνοντας χωρίς φροντίδα  τα δισεπίλυτα προβλήματα επικοινωνίας, υγείας, και μετακίνησης. Άλλαξαν τα χρόνια, άλλαξαν οι άνθρωποι, ήρθαν οι δρόμοι, (1982), και αντί μαζί τους να έρθει η ανάπτυξη, ήρθε η φυγή, ερημώνοντας τα χωριά. Στα βόρεια, οι κορυφές Βουτσικάκι (Καραμανώλη) 2.154 μ), Καράβα (2.184 μ) και Καραβούλα (1.862 μ), πίσω τους τα ξεχασμένα χωριά της Αργιθέας, ανατολικά το Μπορλέρο (Μπορλέρου) (2.032 μ), και εμπρός του η λαμπερή Τεχνητή λίμνη Νικολάου Πλαστήρα ή Ταυρωπού, η Κόψη (1.941 μ), η Σβόνι ή Μαραθιά, (2.042 μ). Δυτικά, το Ντεληδήμι ή Τσουρνάτα (2.163μ) η Φτέρη (2.128 μ), και πίσω τους τα ιστορικά χωριά του Βάλτου, με τους Απεράντιους και τα χρόνια άλυτα προβλήματά τους. 

Όλη αυτή η ορεινή περιοχή των βορείων, (θεσσαλικών) και νοτίων, (Ευρυτανικών) Αγράφων εντάσσεται στη νότια Πίνδο. Με μήκος, Ανατολή - Δύση 75 χλμ, Βορά - Νότου 60 χλμ και με έκταση 2.608.000 στρ, από τα οποία, τα 1.120.000 στρ σκεπάζονται από πανέμορφα δάση Ελάτης - Οξιάς και Βελανιδιάς. Σε αυτόν τον ενιαίο γεωγραφικά, ιστορικά και πολιτισμικά χώρο αναφερόμαστε όταν ονομάζουμε τα Άγραφα. Δυστυχώς, αυτοί οι ασφαλισμένοι από τα βράχια τόποι, ενώ η φυσικοί νόμοι τους θέλουν μαζί, οι ανθρώπινοι τους χωρίζουν σε τέσσερις νομούς, (Αιτωλοακαρνανίας, Ευρυτανίας, Καρδίτσας, Φθιώτιδας), με ότι αυτή η διοικητική διαίρεση, επιφέρει στους οικισμούς, και στην ανάπτυξη τους. Ο νομός Ευρυτανίας, που ανήκει το μεγαλύτερο και αγριότερο τμήμα του Αγραφιώτικου τοπίου, ‘’χωρίζεται’’ από την Ε.Ο. Λαμίας – Αγρινίου στο νότιο, (Καλιακούδα – Χελιδόνα – Παναιτωλικό) και τον βόρειο κλάδο των Αγράφων. 

Ανάλογα από που θα γίνει η είσοδός σας στον ορεινό όγκο, (δύσκολα από Λίμνη Πλαστήρα ή το Βλάσι - ευκολότερα από Αγρίνιο ή  Καρπενήσι), αρχίζει και το ταξίδι.  Θα ήταν άδικο να μην αναφερθεί, ότι ο καλύτερος τρόπος προσέγγισης των θαυμάσιων, φαινομενικά απροσπέλαστων ορεινών όγκων, είναι η πεζοπορία. Όλες οι κορυφές που αναφέρονται, όλες οι διαδρομές που θα αναφερθούν¹, γίνονται κυρίως με τα πόδια από πολλούς φυσιολάτρες. Υπάρχει καλή σήμανση, ειδικά του μονοπατιού Ε-4 που διασχίζει απ’ άκρον εις άκρου τη χώρα. Ειδικότερα για τις πεζοπορικές διαδρομές ή τις αναρριχήσεις στις κορυφές, όλοι οι ορειβατικοί σύλλογοι της χώρας, σχεδόν κάθε μήνα διοργανώνουν κάποια εξόρμηση. Μην αποπειραθείτε μόνοι σας ή με παρέα την ‘’κατάκτηση’’ οποιασδήποτε διαδρομής ή κορυφής. Υπάρχουν δυσκολίες ή προκύπτουν πολύ γρήγορα, που και οι ‘’μυημένοι’’ καμιά φορά τα χάνουν.

Τη γνωριμία με τον χώρο από τη γέφυρα της Επισκοπής προς Κρέντη – Άγραφα την περιγράψαμε, (βλ. ‘’Λίμνη Κρεμαστών – Άγραφα’’ τομ Α’ 0-300 1999), από εκεί που ανοίγονται, οι ‘’καλύτερες’’ νότιες διαδρομές² , προς Προυσό - Μεγάλο - Μικρό Χωριό, (βλ. ‘’Καρπενήσι – Προυσός – Μεγάλο χωριό – Στουρνάρα – Πανταβρέχει – Ροσκά’’ τομ Γ’ 0-300 2001). Η είσοδος από την σήραγγα Τυμφρηστού, προς Κερασοχώρι - Κρέντη – Μοναστηράκι – Άγραφα, είναι εξ’ ίσου εντυπωσιακή, με πολλές ευκαιρίες παράκαμψης, σε χωματόδρομους και διαδρομές, έξω από το ασφάλτινο οδικό δίκτυο. Μεταξύ τους, περνάτε από ξεχασμένους οικισμούς, απότομες ανηφοριές, ορεινά περάσματα, δάση με πλατάνια, ποτάμια, παλιά ξύλινα και πέτρινα παραδοσιακά γεφύρια, με κατεύθυνση τα Χωριά της Αργιθέας ή στα Ανατολικά - τη λίμνη Ν. Πλαστήρα. 

Εικοσιεπτά περίπου χλμ, όλο στροφές, από Καρπενήσι μέχρι την ομώνυμη του ποταμού, γέφυρα Μέγδοβα (310 μ. υψ), κάνουν σχεδόν αναγκαστική τη στάση. Εδώ υπάρχει καφενείο, (πρώην χάνι Μέγδοβα), και η ‘’βάση’’ της εταιρείας trekking Hellas, που κάνει κοινό κτήμα, τη χαρά του κανόε – καγιάκ, στους απανταχού εραστές του υδάτινου στοιχείου. Η κατάβαση του ποταμού διαρκεί περίπου δύο ώρες, ενώ στα μισά της διαδρομής γίνεται η καθιερωμένη στάση, στον μικρό καταρράκτη. Εκεί, όποιος επιθυμεί, παίρνει μαθήματα αναρρίχησης στους λείους υγρούς βράχους. Πριν τη γέφυρα, αλλά και μετά, έχει σκιερά πλατώματα για σκηνές, και ειδικά το καλοκαίρι το σημείο προσφέρεται για κολύμπι στα δροσερά νερά του ποταμού. Κάποια ερείπια πετρόχτιστων κτισμάτων, δίπλα, (το πιθανότερο θάλαμοι στρατιωτών & πολυβολείο), σας πάνε χρόνια πίσω, και θυμίζουν τη στρατιωτική παρουσία. Μια από τις κυριότερες διαβάσεις ήταν εδώ, προς Καρπενήσι και Βίνιανη, και ‘’έπρεπε’’ να ελέγχετε όλο το εικοσιτετράωρο. 

Μετά τη γέφυρα, φεύγει αριστερά σας, ανηφορικός στρωτός χωματόδρομος που παραλίμνια, βγάζει στην γέφυρα της Επισκοπής, σε μια εκπληκτικής ομορφιάς διαδρομή, όλο χρώματα, από τη λίμνη και το γύρω κατάφυτο τοπίο. Αυτή η διαδρομή, παρακάμπτει όλο το ορεινό ασφαλτοστρωμένο δίκτυο, συντομεύοντας κατά πολύ την άφιξη στο Αγρίνιο. Στον κεντρικό δρόμο τώρα, προς Κερασοχώρι, περνάτε από το καφενεδάκι του οικισμού Παρκιό (350 μ. υψ). Μικρότερο το κόστος των μεζέδων, από το προηγούμενο, και σαφώς πιο ντόμπρο το τσίπουρο. Η ‘’Ε.Ο.’’ συνεχίζει προς Φραγκίστες, αλλά ο δρόμος προς Κερασοχώρι σας φέρνει, από μια γενναία ανηφόρα, στη Νέα Βίνιανη.

Ανεβαίνοντας τον κεντρικό δρόμο υπάρχει παράκαμψη, με σήμανση που οδηγεί στο Πέτρινο γεφύρι της Βίνιανης, (2 χλμ 300μ), σε ένα φανταστικό τοπίο, με το ποτάμι να προκαλεί για βουτιές. Ο χωματόδρομος που κατεβήκατε έως εδώ, και το μονοπάτι, απέναντι από το γεφύρι, είναι τμήμα του Ε – 4, που συνεχίζει μέχρι τον οικισμό Στένωμα, περνά τον Άγιο Αθανάσιο και φτάνει στο Καρπενήσι. 

Στην Νέα Βίνιανη (560 μ. υψ), υπάρχει καφενείο – ταβέρνα πάνω στο δρόμο, ενώ απέναντι, στο ύψωμα, είναι η Κοίμηση της Θεοτόκου, με μεγάλο προαύλιο χώρο, για σκηνές. Η Νέα Βίνιανη, στη θέση ‘’λιβάδια’’, κτιζόταν από το 1968, έως το 1973, χρονιά που παραδόθηκαν στους δικαιούχους τα καινούργια σπίτια. Στις 5 Φεβρουαρίου του 1966 ήταν που έγινε ο μεγάλος σεισμός στη περιοχή, και κατέστησε την Ιστορική Παλιά Βίνιανη (620 μ. υψ), ακατοίκητη. Το παλιό χωριό, είναι ευρύτερα γνωστό από την απόφαση της ίδρυσης της Π.Ε.Ε.Α., (Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης), που ελήφθη στο σπίτι του αγωνιστή, μέλους της κεντρικής επιτροπής του Ε.Α.Μ., αείμνηστου Σταύρου Κανελλόπουλου. 

Από τις 10 Μαρτίου 1944, και μετά, η Π.Ε.Ε.Α. στελεχώθηκε από χιλιάδες εθελοντές, που μετείχαν στα όργανα που καθιέρωσε η ‘’Κυβέρνηση του Βουνού’’, και η Βουλή των Κορυσχάδων. Στους νέους θεσμούς, όπως τα Λαϊκά δικαστήρια, η Λαϊκή δικαιοσύνη, και η Λαϊκή Τοπική Αυτοδιοίκηση, κ.α. συμμετείχαν όλοι. Επόμενο βήμα υπήρξε, ‘’η Βουλή του Βουνού’’ με την ίδρυση του Εθνικού Συμβουλίου των Κορυσχάδων, στις 14 Μαΐου του 1944. 

Το παλιό πετρόχτιστο χωριό με τα διώροφα αρχοντικά, τα πετρόχτιστα καλντερίμια, έχει μείνει να θυμίζει τη παλιά του αίγλη. Να την επισκεφθείτε, βλέποντας μεταξύ άλλων, το παλιό σχολείο, που αναστηλωμένο πια, στεγάζει το μουσείο Εθνικής αντίστασης. Πιο κάτω, μια εκπληκτικής ομορφιάς διαδρομή, οδηγεί στην παράμερη Χρύσω, τον απρόσιτο Αγ. Δημήτριο, και από εκεί, στον απροσπέλαστο ‘’δρόμο’’ που περνά σύρριζα, από την κορυφή ‘’Ουρανός’’ (1619 μ υψ.), καταλήγοντας ή (αριστερά) Κλοπουκίτσα – Κερασοχώρι ή (δεξιά) στο Μάραθο. Η συνέχεια του δρόμου, αν αγνοήσετε την δστ προς Χρύσω, σας φέρνει στη Μαυρομάτα, και στον ορεινό χώρο των Ανατολικών Αγράφων. 

Σαράντα ένα χλμ από Καρπενήσι, και φτάνετε στο Κερασοχώρι (παλιά Κεράσοβο στα 1000 μ. υψ), έδρα του Δήμου Βίνιανης που περιλαμβάνει τα χωριά Δάφνη, Χρύσω, Μαυρομάτα, Αγ. Δημήτριος, Βίνιανη, με συνολικό πληθυσμό 1436 κατοίκων. Ένα μεγάλο, παλιό κεφαλοχώρι, που συγκεντρώνει την κίνηση όλων των γύρω χωριών. Στο καφενείο, της πλατείας ο κυρ – Κώστας θα σας περιποιηθεί, αναλόγως την ώρα που θα φτάσετε, με μεζέδες ή δροσερό καφέ. Ότι πρέπει για ανασύνταξη, αφού από εδώ ή από τον Κρέντη, αρχίζει η ουσιαστική επαφή με τα Δυτικά Άγραφα. Αξιοθέατα του, εκτός από τα πολύ ωραία πετρόχτιστα αρχοντικά, που επιβάλλονται με τη παρουσία τους, είναι τα ερείπια του αρχαίου τείχους και η εκκλησία της Αγίας Παρασκευής (1780), με πολύ ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες. 

Όλη η Επαρχία Αγράφων³, ανάμεσα από το όρος Τυμφρηστός και τον ποταμό Αχελώο, αποτελούσε στους προεπαναστατικούς χρόνους, αλλά και κατά τη διάρκεια του Εθνικοαπελευθερωτικού Αγώνα του 1821, βασικό δρόμο επικοινωνίας της Αιτωλοακαρνανίας με τη Θεσσαλία. Οι διεσπαρμένοι, (από τότε), κάτοικοι των Αγράφων, που δεν αποτελούσε ενιαίο οικιστικά χώρο, αλλά ενιαίο ιστορικά και πολιτισμικά, σήκωσαν τη σημαία της επανάστασης, εδώ, στο Κερασοχώρι, στις 10 Μαΐου 1821, αφού το Καρπενήσι είχε απαλλαχθεί από την Τούρκικη παρουσία. Όσοι Τούρκοι ήταν τότε στα χωριά της επαρχίας, διώχτηκαν χωρίς αιματοχυσία. Η επανάσταση όμως, δεν είχε τα αναμενόμενα αποτελέσματα, παρά τον ηρωισμό που έδειξαν οι αρχηγοί, Σταμούλης Γάτσος (που αργότερα άλλαξε  ιδέες), Λογοθέτης Ζώτος, Κωνσταντίνος Βελής⁴ (προσθήκη 27/3/07 δες Γκιόλια Ιστορία νεότερων χρόνων σελ 96) (από το Κερασοχώρι, μέλος της Φιλικής εταιρίας), Κωσταντίνος Βουλπιώτης, Χρήστος Σουλιώτης, Στουρνάρας, Γουδέλης, οι Γιολδασαίοι κ.α. 

Αποτέλεσμα ήταν, ο πασάς της Λάρισας Μαχμούτ (Δράμαλης), να απωθήσει τους επαναστάτες και να ‘’ανακαταλάβει’’ τα Άγραφα, τοποθετώντας μετά την υποταγή τους, ισχυρές δυνάμεις στην Ρεντίνα, (18 χλμ από Φουρνά), που έως τότε είχε μικρή φρουρά. Το ‘’αυτοδιοίκητο’’⁵ των Αγράφων, αναδεικνύεται στην απάντηση του Καποδίστρια σε επιστολή που έστειλε ο πρίγκιπας του Σαξ – Κοβούργ, Λεοπόλδος τον Φεβρουάριο του 1830, στον τότε κυβερνήτη της Ελλάδος, και καθόριζε, μεταξύ άλλων, τα σύνορα της Ελλάδος - Τουρκίας εκ νέου, στην ‘’γραμμή Ασπροποτάμου’’. 

Απαντώντας ο Καποδίστριας είπε ‘’ποτέ δεν θα παύσω να λέγω ότι οι οκτώ επαρχίαι που θα μείνουν πάλιστον οθωμανικό ζυγό η Ακαρνανία, η Βόνιτσα, ο Βάλτος, ο Βλοχός, τα Άγραφα, το Κράββαρι, το Καρπενήσι, και το Πατρατζίκι, κατοικούνται από 80.000 - 100.000 χριστιανούς και είναι γνωστό ότι αυτές οι επαρχίες ουδέποτε υπετάχθηκαν ολοτελώς εις την Πόρτα’’. Αυτό το ‘’ολοτελώς’’, συνδέεται με την συμφωνία που είχε κάνει ο Καραϊσκάκης, (ώστε να διατηρήσει το αρματολίκι του στα Άγραφα), με τον  Ρεσήτ πασά της Θεσσαλίας, που έλεγε ‘’να μην πατήσει Τούρκος ή Έλληνας ένοπλος στα Άγραφα’’, (βλ. και Αρσενίου ‘’το έπος των Θεσσαλών σελ 70 – 71).

Από το Κερασοχώρι ξεκινάει ο παμπάλαιος δρόμος που καταλήγει στα Άγραφα από μια άγρια, μεγαλοπρεπή διαδρομή, σαράντα πέντε χλμ, περνώντας από τον μικρό ποιμενικό συνοικισμό της Κλοπουκίτσας, τον Ιστορικό Μάραθο και την Παραμερίτα. Να την χρησιμοποιήσετε αυτή τη διαδρομή, γυρνώντας από το χωριό Άγραφα, ειδικά το καλοκαίρι που είναι σίγουρα ανοιχτή. Λίγο πριν τον συνοικισμό του Κερασοχωρίου, Κρέντη, υπάρχει το μοναδικό βενζινάδικο στην περιοχή, και καλό θα ήταν να γεμίσετε, εκτός το ντεπόζιτο, και κάποιο εύκαιρο τετράλιτρο, τουλάχιστον. Ο Κρέντης (740 μ. υψ), αποτελεί το ιδανικό ορμητήριο για τα χωριά των Δυτικών Αγράφων. Οδηγός σας ή πληροφοριοδότης αν προτιμάτε, για πεζοπορίες και διαδρομές στην περιοχή, είναι ο Αργύρης Μάκκας, ο οποίος, μαζί με τον αδελφό του Γιώργο, έχουν το φιλόξενο αγροτουριστικό ξενώνα του χωριού. 

Από εδώ η πρόσβαση στο μοναστήρι της Τατάρνας ή το πέτρινο, μισοβυθισμένο, γεφύρι του Μανώλη,είναι εύκολη κι’ αν υπάρχει χρόνος, απαραίτητη. (δες συνοπτική παρουσίαση ‘’Λίμνη Κρεμαστών – Άγραφα’’ τομ Α’ 0-300 1999). Από τον Κρέντη, περνά το διεθνές μονοπάτι Ε-4, που όπως και σε άλλα μέρη, σε αυτό το σημείο, (έως Κερασοχώρι), είναι ασφαλτοστρωμένο. Λίγο μετά το χωριό, συναντάτε ‘’του πουλιού τη Βρύση’’, με το ολόδροσο νερό. Εδώ έγινε μεγάλη μάχη τον Ιούλιο του 1806 μεταξύ του Κατσαντώνη και του δερβέναγα Χασάν Μπελούση. Η ασφάλτινη διαδρομή συνεχίζει, κατηφορίζοντας αριστερά. Αγνοείστε την δστ, αριστερά σας, (εκτός αν κατευθυνθείτε στα προαναφερθέντα μνημεία), και συνεχίστε ευθεία, στον κακοτράχαλο χωματόδρομο. 

Ταξιδεύοντας, όλο και περισσότερο θαυμάζετε, τα μεγαλειώδη τοπία, γεμάτα έλατα, πλατάνια, και πεύκα χαμηλότερα, τον φιδίσιο Αγραφιώτη, που τις περισσότερες ώρες περπατάτε ή οδηγείτε αντίθετα από την κατεύθυνσή του. Τα Άγραφα θεωρούνται από τις δύο – τρεις περιοχές της Ευρώπης, και της Ελλάδας με το καθαρότερο περιβάλλον, με το μεγαλύτερο μέσο όρο ετήσιας βροχόπτωσης (+ / - 1800 χιλιοστά). Ο πλούσιος σε νερό Αγραφιώτης τροφοδοτείται, ειδικά τον χειμώνα, από δεκάδες ρυάκια και παραπόταμους.

Διασχίζοντας τα Άγραφα, χωρίζοντάς τα σε Ανατολικά και Δυτικά, εκβάλει, μετά από μια διαδρομή τριάντα τέσσερα χλμ, μαζί με τον Αχελώο και τον Μέγδοβα, (Αρχ Καμπύλος) σχηματίζοντας την τεράστια, πανέμορφη, όσο και άγνωστη, λίμνη Κρεμαστών. Πριν την δημιουργία της λίμνης, η διαδρομή του ήταν εξήντα χλμ, και ενώνονταν με τον Αχελώο και τον Μέγδοβα. Συνταρακτικά τοπία, πολύμορφες σάρες, εκπληκτικό οικοσύστημα, απότομες χαράδρες, μονοπάτια, και παντελής έλλειψη ανθρώπων και κίνησης γενικότερα. Μοναδικός αμόλυντος τόπος, που η παρουσία σας ξενίζει τα πουλιά και τα ζώα που σίγουρα σας βλέπουν, απ’ τα δέντρα και τους θάμνους.

Από εδώ φαίνεται, αρχίζουν τα δύσκολα. Μια στροφή, αποκαλύπτει ξαφνικά την εκπληκτική θέα του Αγραφιώτη και την μικρή πετρώδη κοιλάδα του. Έχετε μπει στον Δήμο Αγράφων, (Φ.Ε.Κ. 244 Τεύχος Α’/4/12/1997) που περιλαμβάνει τα χωριά Μοναστηράκι, Άγραφα, Επινιανά, Μάραθο, Τρίδεντρο, Τροβάτο, Βραγγιανά και 52 συνοικισμούς (πληροφορία του Δημάρχου Χρήστου Μπούρα σε τηλεφωνική επικοινωνία 22/9/08 ω13:48). Αποτέλεσε την μεγάλη έκπληξη στην απογραφή του 2001 παρουσιάζοντας αύξηση, ούτε λίγο ούτε πολύ 266,3%!. Από 2278 κατοίκους την περασμένη δεκαετία, (ενδέκατος – τελευταίος, στην λίστα των δήμων) βρέθηκε με 3707 κατοίκους, δεύτερος πολυπληθέστερος δήμος στην Ευρυτανία, με πρώτο τον δήμο Καρπενησίου.

Η αίσθηση που αποκομίζετε είναι πρωτόγνωρη, κυρίως για τον περιβάλλοντα χώρο, με τα τεράστια πλατάνια και τον κρυστάλλινο Αγραφιώτη να κυριαρχεί στο τοπίο. Η κατάσταση του δρόμου, ίδια, δεν άλλαξε τίποτα, λακκούβες, νεροφαγώματα, πέτρες, ωραία. Λένε, ότι σύντομα θα ασφαλτοστρωθεί. Το συζητάνε εδώ και χρόνια, μάλλον πλησιάζει η ώρα, και το πιθανότερο είναι να απομυθοποιηθεί πλέον η πρόσβαση εδώ. Αν έχετε χρόνο εφέτος, κάντε μια βόλτα, γιατί μάλλον δεν θα είναι ποτέ το ίδιο. 

Χωρίς να το καταλάβετε, φτάνετε στην Βαρβαριάδα έναν μικρό οικισμό, περνώντας το ‘’κλεφτολήμερο’’. Μια στάση, στο παλιό καφενεδάκι και την βρύση με το δροσερό νερό, του κυρ Λάμπρου Κοντογούνη, επιβάλλεται. Εδώ, ήταν επί εβδομήντα (1937) και παραπάνω χρόνια, το παλιό χάνι Βαρβαριάδας, του αείμνηστου Γεωργίου Κ. Κοντογούνη, που εξυπηρετούσε και εξυπηρετεί ακόμα όλους τους κατοίκους του Δήμου Αγράφων. Αμέσως μετά, η διαδρομή μπαίνει για τα καλά στο Αγραφιώτικο τοπίο, περνά μια νέα τσιμεντογέφυρα, τον ‘’οικισμό’’ (3 σπίτια) της Κωνσταντίνας, και φτάνει στην δστ για Μοναστηράκι. Εκεί, στο συνοικισμό Κοτσίστα ή Κωστίτσα, είναι το δεύτερο καφενεδάκι – ταβέρνα – σπίτι, του κυρ Σπύρου Γαντζούδη, που ανάλογα την ώρα, θα σας φτιάξει κάτι νόστιμο, για να πορευθείτε μέχρι το χωριό. 

Πλησιάζοντας από τον απότομο, ανηφορικό χωματόδρομο, (ανοίχθηκε το 1983 και με προσωπική εργασία) σε ένα από τα πιο απομονωμένα χωριά του τέως, και νυν Δήμου Αγράφων, το Μοναστηράκι, πραγματικά σας πιάνει δέος. Από αριστερά σας χάσκει άγριος και απύθμενος θαρρείς, ο γκρεμός, και βαθιά κάτω, ακούγεται το ρέμα του ποταμού Μοναστηρακιώτη που τρέχει παφλάζοντας να ενωθεί με τον Αγραφιώτη. Λίγο πριν μπείτε στο χωριό, δεξιά σας, μια ‘’δύσκολη’’ αλλά εκπληκτική διαδρομή, στις ράχες της ‘’Λιάκουρας’’ (2040 μ. υψ), ανηφορίζει περίπου στα 1600 μ υψ, φτάνοντας στους κτηνοτροφικούς ‘’συνοικισμούς’’ (2 – 3 σπίτια), Λαγκάδα, Κοτρώνι, δστ για Πλατανιά (1000 μ υψ), και  Βλαχοπούλα, με την εκπληκτική θέα, πλησιάζοντας στο Προσήλι και τις πηγές των ρεμάτων της Φτέρης, και του Τριβαλορέματος. 

Με το ελαφρύ εντουράκι σας θα φτάσετε κοντά στο τελευταίο και μετά με τα πόδια προς το ρέμα. Σε αυτούς τους μικρούς συνοικισμούς, (όπως και στους άλλους, κάτω στον Αγραφιώτη), αναδείχθηκε όσο πουθενά αλλού, η αυτόνομη αγροτοκτηνοτροφική οικονομία. Κάθε σόι, είχε δικούς του πόρους, προερχόμενους από μικρούς κλήρους, όπου έσπερναν τα απαραίτητα για την οικογένεια. Λίγα οικόσιτα ζώα, (πρόβατα – γουρούνια), συμπλήρωναν το πενιχρό έτσι κι’ αλλιώς εισόδημα. Οι κακουχίες, η αδιαφορία, έφεραν αυτή την ερήμωση. Μόνο η Βλαχοπούλα, (1200 μ υψ), ‘’κατοικείται’’ στις μέρες μας, και αυτό, μόνο τους καλοκαιρινούς μήνες (λεπτομέρειες και χάρτη βλ. περιοδικό Κορφές τ.127 σελ. 71). 

Κατηφορική πεζοπορία από τον Πλατανιά, σε μονοπάτι που αλλού φαίνεται και αλλού έχει ‘’σαρίσει’’, σας φέρνει στο θεϊκό ρέμα της Φτέρης. Η διαδρομή κρατά +/- 3ω και βγάζει στο συνοικισμό της Φτέρης Επινιανών, με τους ξακουστούς μεγαλοκτηνοτρόφους, (Κουτρουμανέοι, Αρωνιαδαίοι, Αποστολέοι κ.α.), και στο πέτρινο γεφύρι της Ανηφόρας, πάνω στη συμβολή του Ρέματος της Φτέρης με τον Αγραφιώτη, απ’ όπου ή ανεβαίνετε στα Επινιανά (βόρεια), ή συνεχίζετε τον Αγραφιώτη μέχρι τον Καρβασαρά, (νότια), στο καφενεδάκι του κυρ – Σπύρου Γαντζούδη.

Όλη η ορεινή περιοχή της Ευρυτανίας, (αυτό δεν είναι ευρύτερα γνωστό) χτυπήθηκε από καταστρεπτικούς σεισμούς στις 5 και 6 Φεβρουαρίου 1966, και οι πολλοί τότε κάτοικοι, αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις πατρογονικές εστίες τους. Η διοίκηση, αδιαφορώντας για τις πληγές που άνοιξαν οι σεισμοί, άφησε τα χωριά να ερημώσουν, και τους κατοίκους να μετακινηθούν και να εγκατασταθούν μονίμως πλέον σε άλλους τόπους, ενώ πολλοί ακολούθησαν τον δύσκολο δρόμο της μετανάστευσης. Για να αντιληφθείτε την κατάρρευση λόγω της σεισμικής δραστηριότητας, αρκεί να αναφέρουμε ότι από τις διακόσιες δεκαεπτά οικογένειες του χωριού Μοναστηράκι, (περίπου 900 κάτοικοι) μετά τους σεισμούς, έμειναν μόλις εικοσιτρείς!

Μπαίνοντας στο Μοναστηράκι (700 μ. υψ), δεξιά σας, είναι η εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου, η Παναγιά, με μεγάλο πλακοστρωμένο προαύλιο. Αν έρθετε βράδυ, μπορείτε να στήσετε σκηνή, δίπλα, υπάρχει βοηθητικός χώρος, βρύση με νερό, κ.λπ. Πιο πέρα από την εκκλησία, (900μ.) είναι άλλη μικρότερη και ερειπωμένη, του Αγίου Αθανασίου. Εκεί, υπάρχουν και άλλα κτίσματα που οι ντόπιοι λένε ότι ήταν τα κελιά των καλόγερων από το μεγάλο μοναστήρι του Αγίου Αθανασίου, που λειτουργούσε και σαν ‘’κρυφό σχολειό’’. Ήταν η αγαπημένη όλων των οπλαρχηγών, και του ήρωα Κατσαντώνη.

Το χωριό, ειδικά τους χειμωνιάτικους μήνες, σας δίνει με την πρώτη ματιά, την αίσθηση της εγκατάλειψης. Αρκετά σπίτια είναι ερειπωμένα, όμως άλλα τόσα ξανακτίζονται, πράγμα που σημαίνει ότι οι κάτοικοι νοιάζονται. Μοναδικά σημάδια για να καταλάβει κάποιος αν είναι μόνος του ή όχι, είναι οι .... καμινάδες από τα τζάκια ή τα μπουριά από τις σόμπες, που καπνίζουν, και κάποια απλωμένη για να στεγνώσει κουρελού ή βελέντζα. Μετά την εκκλησία, αριστερά στο μεγάλο πλάτωμα, είναι ένα καινούργιο καφενείο (άνοιξε το 2003), με όμορφη θέα προς το χωριό. Πιο κάτω, προς το κέντρο, βρίσκεται το κλασικό παμπάλαιο λιθόχτιστο καφενείο, του Χρήστου Μπακογιάννη, ακόμα όρθιο. Τσιπουρομεζέδες και φαγητό πάντα υπάρχουν, να μην πείτε όχι. Το χειμώνα εν αντιθέσει, με το καλοκαίρι μένουν ελάχιστα άτομα εδώ. Το σχολείο, στην άκρη του χωριού, στον λόφο, φαίνεται από παντού, και μέχρι πριν λίγα χρόνια είχε αρκετά πιτσιρίκια. Μεγάλωσαν, έφυγαν, και αυτό ήταν. Σ’ ένα χωριό που το ρεύμα ήρθε το 1990, (10 Νοεμβρίου), τι περιμένει κανείς. 

Στο μέσο του οικισμού, είναι κτισμένη από Τζουμερκιώτες μαστόρους, με τη βοήθεια και την προσωπική εργασία των κατοίκων, η λαμπρή εκκλησία του Αγίου Δημητρίου (1908), πολιούχου του χωριού. Το καρυδένιο τέμπλο της, είναι σκαλισμένο από τον ξυλογλύπτη Ψυχογιό με καταγωγή τη γειτονική Δυτική Φραγκίστα. Από την κεντρική πλατεία, τον ‘’πλάτανο’’ των ντόπιων, ένα στρωτό καλντερίμι ανηφορίζει μέχρι το σχολείο, στη θέση ‘’Κάστρο’’. Εδώ, σύμφωνα με τα λεγόμενα των κατοίκων αλλά και τους μεγάλους λιθογκόλιθους που υπάρχουν στην πλαγιά του λόφου, υπήρχε αρχαίο κάστρο – παρατηρητήριο. Πολύ αργότερα κτίστηκε η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου και στα ερείπια της θέσης της, το 1955, έγινε το λιθόκτιστο σχολείο. Σήμερα, με δαπάνες του Γεωργίου Κ. Χρυσικού ανοικοδομήθηκε στο ψηλότερο σημείο του λόφου η νέα εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, στολίδι του χωριού με την καλύτερη θέα. 

Στην πλατεία δεξιά, ο χωματόδρομος κατηφορίζει, μέχρι το ρέμα του Μοναστηριώτη. Εκεί υπάρχουν ακόμα, τα ερείπια του παλιού νερόμυλου (του Τόλη βλ. Ευρυτανικά χρονικά τ.29 σελ 36), το πέτρινο γεφύρι, και το σπιτάκι του ανάδοχου, για το υδροηλεκτρικό έργο (Μ.Υ.Κ. = Μικρά Υδροηλεκτρικά Έργα), από αυτά που σε λίγα χρόνια θα διαχειρίζονται την ‘’οικολογική’’ ενέργεια που παράγετε από το νερό. Από εκεί  η πεζοπορική διαδρομή, σας φέρνει σε +/- 6ω μέσω ‘’Παπαδιάς’’ (1750 μ. υψ), στην ψηλότερη κορυφή της περιοχής, ‘’Λιάκουρα’’ (2043 μ. υψ). 

Η διαδρομή που ενδιαφέρει, φεύγει από τον παλιό νερόμυλο και συνεχίζει κανονικά στον απαίσιο, στενό χωματόδρομο μέχρι που περνάει, το δεύτερο πέτρινο παραδοσιακό γεφύρι του χωριού, το ‘’ψηλό γεφύρι’’ των ντόπιων, όπου χειροτερεύει, (ο δρόμος). Ανεβαίνετε μια δύσκολη ανηφορική, όλο φουρκέτες διαδρομή, που σκαρφαλώνει με υπομονή στις πλαγιές της τοποθεσίας ‘’Πουρναράκι’’ και Παλιόρογκα. Πιο ψηλά το βουνό ‘’Νερούτσικο’’ και το ‘’Διάσελο’’. Στη ράχη, πάνω και αριστερά από το χωριό, στο βουνό Πύργος, με θέα στον Αγραφιώτη, υπάρχει η φημισμένη ‘’σπηλιά του Κατσαντώνη’’ όπου άρρωστος και ανήμπορος από ευλογιά, ο ‘’αετός των Αγράφων’’, κατέφυγε για να μην τον βρουν οι διώκτες του. Ανήμπορος πια, αυτός που δοξάστηκε, αποθεώθηκε και τραγουδήθηκε όσο κανένας άλλος. Χαρακτηριστικό το απόσπασμα: ‘’Ο Κατζαντώνης, και ο Λεπενιώτης αδελφός του κατετρόμαξαν τα εκλεκτότερα στρατεύματα, και τους ανδρειοτέρους αρχηγούς του Αλή Πασά, ώστε αν δεν συνελάμβανε δια προδοσίας τον πρώτον ασθενή όντα, και δεν εδολοφόνει τον δεύτερον, δυσκόλως ήθελε τους καταβάλει δια των όπλων, (Χ. Περραιβός – Ιστορία Σουλίου και Πάργας, σελ 24). Τελικά, βαριά άρρωστος, χωρίς να μπορεί να μετακινηθεί, μετά από παρακολούθηση; του μοναχού που του πήγαινε συχνά - πυκνά φαγητό, ο αγωνιστής – πολέμαρχος, (τιμητικός τίτλος που εδόθη από τον Καποδίστρια και τον Βαρνακιώτη) συνελήφθη, μαζί με τον αδελφό του Γιώργο Χασιώτη από το απόσπασμα του Άγου Μουχουρντάρη. 

Η σκληρή μάχη για τη σύλληψή τους, κράτησε επτά ώρες και σε αυτή χάθηκαν και οι πέντε σύντροφοι του αγωνιστή. Οι πολλαπλάσιοι διώκτες, τους μετέφεραν στα Γιάννινα όπου μαρτυρικά θανατώθηκαν το 1807 ή το 1808 (Σταμέλος,  186, 187, 188). Η δεύτερη εκδοχή αναφέρει ότι το απόσπασμα του Μουχουρντάρη μπήκε στο σπίτι του Γιάννη Γκούρλια για πλιάτσικο, και πήγε να πάρει και ένα μεγάλο καρπούζι, που ήταν για τον ‘’καπετάνιο’’. Ο μικρός γιος του Γκούρλια φώναξε ‘’μην το πειράζετε…. είναι για τον καπετάνιο’’. Αυτό ήταν. Οι Τούρκοι το ανέφεραν στον Μουχουρντάρη, και αυτός βασανίζοντας και απειλώντας την οικογένεια, απέσπασε την τοποθεσία του κρησφύγετου.

Εκεί που σήμερα τοποθετείται η ‘’σπηλιά’’, δεν υπάρχει παρά μια εσοχή ένα μικρό πλάτωμα, στο βράχο. Το να την εντοπίσετε είναι τουλάχιστον ευφάνταστο, το ίδιο ισχύει και για τη βρύση ‘’του Κατσαντώνη’’, μόνη λύση ο ντόπιος οδηγός. Εντυπωσιάζει πάντως η αδιαφορία. Τόσα χρόνια, όλοι οι επισκέπτες ψάχνουν, ρωτούν, και ενδιαφέρονται για το πώς θα πάνε στη σπηλιά, και ο ‘’μακάριος’’ Δήμος Αγράφων, ακόμα δεν έχει τοποθετήσει σήμανση. Ας ελπίσουμε, ότι η νέα Δημοτική αρχή, θα δει διαφορετικά το θέμα ‘’σήμανση’’. 

Από εκεί, η συνέχεια της διαδρομής, σπαρμένη θαρρείς όλο κοτρόνες, βγάζει στο συνοικισμό του χωριού Μοναστηράκι, Κεφαλόβρυσο (παλιό Σίχνικο), με τις δύο παλιές εκκλησίες, τον Άγιο Νικόλαο και τον Άγιο Παντελεήμονα και συνεχίζει προς το εγκαταλειμμένο Παλιό Παλιοκάτουνο, το Νέο, και το μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη. Εκεί, προσεγγίζει τον κεντρικό προς Βούλπη ή προς το Κάστρο της Τσούκας, το γεφύρι του Μανώλη και τη Δ. Φραγκίστα ή τον Κρέντη. Μια μικρή διαδρομή + / - 25 χλμ (Μοναστηράκι – Γέφυρα Κρυονερίου), που ούτε στην φαντασία σας υπάρχει. 

Όλη η κατάφυτη παρθένα περιοχή, διαθέτει μοναδικά, άγρια τοπία που την χαρακτηρίζουν. Δεν είναι τυχαίο ότι κυρίαρχα στις παραδόσεις του τόπου είναι τα ξωτικά, οι νεράιδες και οι κρυμμένοι θησαυροί. Κάθε σημείο, η παραμικρή τοποθεσία, συνοδεύεται και από έναν θρύλο, μια μεταφυσική έκφραση. Από το Μοναστηράκι, αν δεν ακολουθήσετε τη διαδρομή προς τη σπηλιά του Κατσαντώνη, μπορείτε να γυρίσετε πίσω, στη διασταύρωση, ακολουθώντας τον κεντρικό δρόμο προς τον εγκαταλειμμένο πια Καρβασαρά, παλιό κόμβο των καραβανιών που διέσχιζαν την περιοχή. Από εδώ, υπάρχουν δύο βασικές διαδρομές. 

Η πρώτη, πεζοπορική, οδηγεί αριστερά στην κοίτη του Αγραφιώτη, φτάνει στο ασυντήρητο, (τέσσερα πέτρινα γεφύρια χάσαμε φέτος το χειμώνα – ’03 – ’04), πέτρινο παραδοσιακό γεφύρι της Ανηφόρας, το θαυμάσιο φαράγγι της Τρύπας με τους καταρράκτες του, ιδανικό για καλοκαιρινή διάσχισηκαι το ρέμα της Φτέρης, ανηφορικά αυτή τη φορά. Η συνέχεια της πεζοπορίας, (υπάρχει αραιή σήμανση), θα σας φέρει στα Επινιανά. Αυτή η ‘’στράτα’’ όπως την λένε οι ντόπιοι, ήταν ο μόνος δρόμος επικοινωνίας των Αγραφιώτικων χωριών με το Καρπενήσι. 

Η δεύτερη διαδρομή, οδική βγάζει στη Βαρβαριάδα, (που προσπεράσατε πηγαίνοντας στο Μοναστηράκι), και από εκεί στο Μάραθο, γενέτειρα του Κατσαντώνη. Το άγαλμα του, είναι στην πλατεία του χωριού, δίπλα στους Άγιους Ταξιάρχες, μια παμπάλαια εκκλησία (1760) με σπάνιες τοιχογραφίες, και περίφημο σκαλιστό τέμπλο. 

Ένας τέτοιος φυσικός - ιστορικός χώρος για να μην αποτελέσει εισβολή η παρουσία σας, χρειάζεται η επίσκεψή – περιήγησή, να συνοδεύετε με αγάπη για τον τόπο και τον απαραίτητο σεβασμό στους ανθρώπους που θα συναντήσετε, αλλά και στα πανταχού παρόντα μνημεία που - μην το ξεχνάμε ούτε στιγμή - αυτοί με κόπο, αγωνία, συντηρούν έτσι ώστε να τα χαιρόσαστε, έστω επιφανειακά.  Αλήθεια είναι, ότι όσες φορές και να ξεκινήσετε την περιήγηση στον ορεινό όγκο Αγράφων, άλλες τόσες θα ‘’αλλάξετε’’ τόπο ή χωριό προορισμού. Είναι τόσοι οι δρόμοι και τα μονοπάτια, που τις περισσότερες φορές δικαιολογημένα η περιέργεια οδηγεί αλλού. Είναι πολύ καλό, και επιμορφωτικό, να ‘’παρασυρθείτε’’ από μονοπάτια που ‘’ο Θεός ξέρει που βγάζουν’’, συνήθως στα Άγραφα βγάζουν σε μέρη παραμυθένια, πραγματικά από τους τελευταίους – μαζί με το Γράμμο, παράδεισους της χώρας.  

Σε λίγα χρόνια που οι δρόμοι θα είναι καλύτεροι, οι περιηγητές - ταξιδιώτες θα συνεχίσουν να φτάνουν εδώ. Τι θα βρίσκουν; Ίσως ένα ανεπτυγμένο χωριό. Το βέβαιο είναι, ότι αν δεν παρθούν μέτρα για τις τραγικές ελλείψεις, που έχει αυτό το θαυμάσιο, ίσως το ωραιότερο κομμάτι - παράδεισος της Ελληνικής γης, σύντομα, αντί της ανάπτυξης θα έρθει η ερήμωση, στα χνάρια άλλων οικισμών, όταν οι τελευταίοι γέροντες και γερόντισσες πάρουν την τελευταία τους ‘’στράτα’’, στα μονοπάτια των Αγράφων. 

Σημειώσεις:

⁽¹⁾Τα Άγραφα είναι μια μεγάλη περιοχή, με πάρα πολλές ενδιαφέρουσες διαδρομές. Θα αναφερθούμε σε αυτές αναλυτικά, και κομμάτι - κομμάτι. Αν μαζευτούν όλα τα άρθρα θα έχετε έναν μοναδικό πιστεύουμε οδηγό. Τα στοιχεία υπάρχουν, αλλά μόνο με σειρά δημοσιευμάτων χωρούν στον τόμο. Αλλιώς, θα έπρεπε να αφιερώσουμε έναν ολόκληρο, και θα ήταν άδικο για τα άλλα σπάνια μέρη της Ελλάδας.

⁽²⁾ Σε επόμενο άρθρο για να ‘’κλείσουμε’’ τις Νότιες διαδρομές, θα αναφερθούμε στην διαδρομή Λίμνη Κρεμαστών – Αγαλιανός – Αγ. Βλαχέρνα – Σελά – Φιδάκια – Χελιδόνα – Μικρό Χωριό – Καρπενήσι.

⁽³⁾ Η ονομασία Άγραφα προϋπήρχε της Οθωμανικής κατάκτησης Στην περίοδο της εικονομαχίας συγκρούσθηκαν δύο αντιλήψεις, του ανεικονίστου ασιατικού πνεύματος και του εξεικονιστικού ελληνικού πνεύματος. Λέοντας ο Τρίτος ο Ίσαυρος ήταν ο Αυτοκράτορας που ξεκίνησε την εικονομαχία με πρώτο διάταγμα το 726 μ.Χ. Οι διάδοχοί του, επέβαλαν την απαγόρευση των χριστιανικών εικόνων, που διορθώθηκε και τελικά κατοχυρώθηκε η ορθόδοξη διδασκαλία περί εικόνων από την Ζ’ Οικουμενική σύνοδο. Την εποχή της διαμάχης μεταξύ εικονολατρών και εικονομάχων 726 - 843 / 867 μ.Χ. ο τότε Αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Ε΄ (που οι φανατικοί καλόγεροι του κόλλησαν το παρατσούκλι Κοπρώνυμος) ή Πογωνάτος (741 – 775), γιος του Λέοντα, συγκάλεσε εικονομαχική σύνοδο, η οποία υιοθέτησε τις απόψεις των εικονομάχων, σαν επίσημες απόψεις της Εκκλησίας και του Κράτους.

Έτσι έστειλε σε όλη την επικράτεια, του τότε Βυζαντίου, διάταγμα, στο οποίο διάτασσε την καταστροφή των εικόνων. Για την πιστή τήρηση αυτής της εντολής έστειλε απεσταλμένους να διαπιστώσουν εάν η διαταγή, έχει εφαρμοσθεί. Σε όλους τους ελέγχους που έκαναν, διαπίστωναν (και έγραφαν) ποιες περιοχές είχαν εφαρμόσει την  διαταγή του Αυτοκράτορα. Προχωρώντας προς την ορεινή περιοχή, εν αντιθέσει με την Θεσσαλική πεδιάδα, έκπληκτοι διαπίστωναν ότι οι  κάτοικοι αυτών των απομονωμένων επαρχιών, πιστοί στα έθιμα και τις παραδόσεις, δεν είχαν αφαιρέσει τις εικόνες. Όταν οι απεσταλμένοι του Κωνσταντίνου τους σύστησαν να αφαιρέσουν τις εικόνες από τις πολυάριθμες εκκλησίες τους, εκείνοι  θεώρησαν ότι έχουν να κάνουν με ιερόσυλους, με αποτέλεσμα να συλληφθούν, να δικαστούν, και να καταδικαστούν σε θάνατο. Σε έναν χάρισαν τη ζωή για να μεταφέρει τα νέα στην Βασιλεύουσα. 

Ο Αυτοκράτορας εξοργίστηκε πολύ, αφ΄ ενός που δεν εφάρμοσαν την διαταγή, αφ΄ ετέρου, που θανατώθηκαν οι απεσταλμένοι. Έτσι έδωσε την εντολή ολόκληρη η περιοχή, να διαγραφεί από τον χάρτη της βυζαντινής αυτοκρατορίας. Από εκείνη την περίοδο και μετά, ο χάρτης εμφάνιζε αυτές τις ορεινές επαρχίες ως ‘’ Άγραφτες ‘’, πολύ πριν την Οθωμανική κατάκτηση, που στη Θεσσαλία, έγινε 60 χρόνια πριν την Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως.

⁽⁴⁾Ο οπλαρχηγός Κώστας Στεργιόπουλος ή Βελής ήταν αυτός που έστειλε στους άλλους αρχηγούς διακήρυξη, όπου τους καλούσε στον ξεσηκωμό. Συνελήφθη στη θέση ‘’Ταμπούρια’’ τον Αύγουστο του 1821, και εστάλη στην Κωνσταντινούπολη, όπου βασανίστηκε και θανατώθηκε χωρίς να αποκαλύψει άλλα μέλη της Φιλικής εταιρίας.

⁽⁵⁾Άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453. Εξήντα χρόνια νωρίτερα (1393) ο σουλτάνος Βαγιαζίτ Α’ καταλαμβάνει οριστικά τη Θεσσαλία Στα χρόνια του Σουλτάνου Σουλεϊμάν (1520 - 1566), του επονομαζόμενου και μεγαλοπρεπή, τα Άγραφα αντιστέκονται και τελικά δέχονται την επικυριαρχία των Τούρκων κρατώντας σημαντικά προνόμια. Στην πραγματικότητα αναγνωρίστηκαν τα προνόμια που προϋπήρχαν από τη βυζαντινή εποχή. Έτσι, το 1525 στις 10 Μαΐου στην Νεβρόπολι (Τάμασι = Ανάβρα) υπεγράφη η συνθήκη του Ταμασίου μεταξύ του αρχιστράτηγου των Τούρκων Μπεηλέρμπεη της Ρούμελης και των Αγραφιωτών προυχόντων που έλεγε: α) όλα τα χωριά των Αγράφων αποτελούν αυτόνομη περιοχή που διοικείται από συμβούλιο με έδρα το Νεοχώρι (Νεβροπόλεως), β) απαγορεύεται να κατοικήσει Τούρκικη οικογένεια στην περιοχή των Αγράφων πλην του Φαναρίου, γ) οι κάτοικοι των πεδινών και ορεινών περιοχών επικοινωνούν ελεύθερα, δ) Κάθε κοινότητα των Αγράφων υποχρεούται να πληρώνει στην Υψηλή Πύλη (Κωνσταντινούπολη) 50.000 γρόσια τον χρόνο. Αυτά θα μεταφέρονται με έμπιστο πρόσωπο στην Κωνσταντινούπολη.

Βλ. σχετικά: Μάρκου Α. Γκιόλια, Ιστορία της Ευρυτανίας στους Νεότερους Χρόνους (1939 – 1821), εκδόσεις Πορεία, Αθήνα (1999) 118 με πλούσια βιβλιογραφία. Στο ίδιο βλ. αμφισβητήσεις για το ποσό: Γκιόλια (1999) 119. Επίσης Ιωάννη Α. Καρατζόγλου, Ναοί Αθωνίτικου τύπου στα Θεσσαλικά Άγραφα (16^ος – 18^ος αι.), διδ. Διατριβή, Αθήνα (2002) 36 με βιβλιογραφία. Η επανάσταση του μητροπολίτη Λαρίσης Διονυσίου Φιλόσοφου (1600), δεν κλόνισε τη συνθήκη, όμως τα Ορλωφικά (1769 – 1770) και οι πολεμικές αναταραχές που ακολούθησαν την αποσταθεροποίησαν. Διατηρήθηκε έως το 1775, (χρονιά που γεννήθηκε ο Κατσαντώνης βλ. Σταμέλου (1988, 32) τότε που άρχισε να κυριαρχεί ο Αλή Πασάς Τεπενενλής των Ιωαννίνων.

ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Ιδέα & υλοποίηση μορφής: Άγγελος Σινάνης

Αυτόματος Αριθμός Κλήσης 22370

ΔΙΑΜΟΝΗ: Κερασοχώρι Μήτσου Πηνελόπη 31214, Κρέντης Μάκκας Αργύρης & Γιώργος 31350, Μάκκα Θεοδώρα 31313, Επινιανά Γαντζούδης Κώστας 93212, 41349, Άγραφα: Κίτσος Γιώργος ‘’ο Πύργος των Αγράφων’’ 93200, 24082, Κώστας Κομπογιάννης 93209 –23239, Ξενώνας ‘’Τα Άγραφα ‘’ Κώστας Γατής 93220, Δυτ. Φραγκίστα ‘’ Ο Πλάτανος’’, Κώστας Στασινός 95316, 95018, ‘’ Η Δυτική Φραγκίστα’’ 95321. Καταφύγια: Όλα είναι μαζεμένα πάνω από τη λίμνη Πλαστήρα. Ο ‘’Ελατάκος’’ είναι πάντα ανοιχτός, δεν χρειάζεται κλειδί, φεύγοντας όμως, κλείστε την πόρτα, και μην αφήσετε σκουπίδια. Το καινούργιο στη θέση ‘’Κούλια’’, της περιοχής ‘’Καραμανώλη’’, κοιμίζει 30 άτομα, και διαθέτει νερό, ξυλόσομπες κ.λ.π. Ο.Χ.Ο. Καρδίτσας, Διαχειριστής κ. Βασίλης Τασιόπουλος 6932744194. Τηλέφωνο Καταφυγίου (απαντούν μόνο τα Σαββατοκύριακα) 2441094434. Στη διάθεσή σας 200 μ. πιο κάτω είναι και το παλιό καταφύγιο του Ο.Χ.Ο. Καρδίτσας. Πληροφορίες στα ίδια τηλέφωνα.

ΚΑΜΠΙΝΓΚ: Στο Χάνι Μέγδοβα, απέναντι στην όχθη του ποταμού. Έξω από την εκκλησία της Νέας Βίνιανης, ή κάτω στο ποτάμι 1,5 χλμ από την Παλιά Βίνιανη προς Χρύσω δεξιά, και άλλα 2,5 κατηφορικά μέχρι το παλιό παραχωμένο γεφύρι. Στο Κερασοχώρι προς το δάσος και στο Μοναστηράκι, στο προαύλιο της εκκλησίας. Ελεύθερο, όπου σας εμπνέει, όμως φεύγοντας μην αφήσετε σκουπίδια. 

ΦΑΓΗΤΟ: Η περιοχή ξεχωρίζει με ταβέρνες και ψησταριές έξω από τα συνηθισμένα. Τοπικοί μεζέδες, παραδοσιακές χορτόπιτες, και φυσικά, σούβλες και ψητά (Σαββατοκύριακα) συνοδευόμενα πάντα από Αγραφιώτικα γαλακτοκομικά προϊόντα. Τυρί, μέλι, καρύδια, & τσιπουράκι αγοράστε οπωσδήποτε. Καφενεία για τσιπουράκι και μεζέδες: ‘’Χάνι Μέγδοβα’’ 31789, Νέα Βίνιανη ‘’ο βράχος’’ Γαζέτας Γιάννης & Αναστασία 31007, Κερασοχώρι καφενείο Ρίζος Κώστας 31237, Χάνι Βαρβαριάδας Λάμπρος Κοντογούνης 94039, Μοναστηράκι Χρήστος Μπακογιάννης 95221, Σπίτι – Ταβέρνα – Καφενείο στην Κοστίτσα Σπύρος Γανζούδης 95082. Πριν το χωριό Άγραφα, είναι η καινούργια ταβέρνα του Κίτσιου Δημήτρη ‘’0 Νερόμυλος’’ 93249, 6977702979, μπορείτε να παραγγείλετε σούβλα ή πίτα πριν φτάσετε. Στο χωριό Άγραφα, Κώστας Γατής 93220, Κίτσου Αγόρω, Νίκη Κομπογιάννη ‘’ η Κυρά Νίκη’’ 93209.

ΑΧΡΕΙΑΣΤΑ: Δήμος Βίνιανης 31888, Δήμος Αγράφων 93276, Αστυνομία Κερασοχώρι 31216, Α’ Βοήθειες Κερασοχώρι 31219, Δ. Φραγκίστα 95381 - 2 - 3, 95269.

ΧΡΗΣΙΜΑ: www.evrytan.gr www.oreivatein.com/intro/gr.htm Σε περίπτωση που η διαμονή σας γίνει στο ξενοδοχείο ‘’Άνεσις’’ στο Καρπενήσι υπάρχουν προγράμματα που περιλαμβάνουν περιήγηση με τζιπ στα ορεινά, ιππασία κ.ά. Info: 80700, 1. Trekking Hellas 2103310323 – 6. Ο Πρόεδρος του συλλόγου Αγράφων κ. Λάμπρος Γάτης είναι στη διάθεσή σας για πληροφορίες 93240, 6977695120. Βουλκανιζατέρ - συνεργεία: Moto Japan Κουτούμπας Γιάννης, Αγίου Νικολάου 40, Καρπενήσι 80480, 6974603378 καλύπτει όλη την περιοχή Ευρυτανίας, μεταφέροντας με φορτηγάκι τη μοτοσυκλέτα σας, στο συνεργείο του. Επίσης ο Κώστας Στασινός πρατήριο ΕΚΟ, Δυτική Φραγκίστα 95316, και ο Θεοφάνης Γκιόλας, ΕΚΟ & Βουλκανιζατέρ, Γρανίτσα 61284.

ΒΕΝΖΙΝΑΔΙΚΑ: Κρέντης ΕΚΟ,  Γρανίτσα ΕΚΟ, Δ. Φραγκίστα ΕΚΟ, Μουζάκι πολλές εταιρείες.

ΧΑΡΤΕΣ: Μοναδική εργασία ακριβείας, με αποτέλεσμα, τον πλαστικοποιημένο Χάρτη, ‘’Ευρυτανία’’, από την ΑΝΑΒΑΣΗ, σε κλίμακα 1:100.000, θα τον βρείτε στην Στοά Αρσακείου 6 Α’ 105 64 Αθήνα, 2103218104, 3210152.

ΒΙΒΛΙΑ: Ιστορία της Ευρυτανίας στους νεώτερους χρόνους (1393 – 1821) & Ιστορία των Αρχαίων Ευρυτάνων / Π. Γκιόλιας / Πορεία 1999.

ΛΕΣΧΕΣ ΜΟΤΟΣΥΚΛΕΤΑΣ: Σ.ΜΟ.Κ. Σύλλογος Μοτοσυκλετιστών Καρδίτσας Δημ. Τερτίπη 22, Καρδίτσα, 2441027515, 21090, www.karditsa-net.gr/smok.htm Πληροφορίες για το ταξίδι σας, όλο το χρόνο, βρίσκετε στους ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΕΡΙΗΓΗΤΕΣ - Σύλλογος Μοτοσικλετιστών - Ελάτη Τρικάλων  - τ.κ. 42032  Πύλη, Τηλ - Fax: 2434071826.

Περισσότερες πληροφορίες για ΕΥΡΥΤΑΝΙΑ – ΚΕΡΑΣΟΧΩΡΙ – ΚΡΕΝΤΗΣ – ΜΟΝΑΣΤΗΡΑΚΙ αντλήστε από την ενδεικτική Βιβλιογραφία – Αρθρογραφία:

Α’         Αυτοτελή Βιβλία

• Διονύσιος Κόκκινος / Η ελληνική Επανάσταση  του 1821
• Π. Γκιόλιας / Ιστορία των Αρχαίων Ευρυτάνων / εκδόσεις Πορεία 1999
• Π. Γκιόλιας / Ιστορία της Ευρυτανίας στους νεώτερους χρόνους (1393 – 1821) / εκδόσεις Πορεία 1999
• Ένωση Αγραφιώτικων Χωριών / Άγραφα – λεύκωμα / Καρδίτσα 1999
• Γεωργίου Κ. Χρυσικού / Το χωριό μου Μοναστηράκι Αγράφων Ευρυτανίας / Αθήνα 2000
• Δημήτρη Σταμέλου / Κατσαντώνης – Η αποθέωση της παλικαριάς / Βιβλιοπωλείο της Εστίας / Αθήνα 1980

Β’         Αφιερώματα περιοδικών

• Τάκης Ντάσιος / Επινιανά / περιοδικό Κορφές / Τ109 Σεπτ – Οκτ 1994
• Μίλτος Ζέρβας / MountainBike στα Άγραφα / περιοδικό Cliff T4 χειμώνας 1995
• Γιώργος Σαμπάνης – Κόντε Ιωάννα / Βουτσικάκι / περιοδικό Φυσιολατρικοί Ορίζοντες Τ9 Ιούλ – Δεκ 1995
• Γιάννη Ιωακειμίδης / Άγραφα / περιοδικό cosmos Τ14 1995
• Τάκης Ντάσιος / Άγραφα – χώρα των βουνών και των ανθρώπων / περιοδικό Ανεβαίνοντας Τ1 Άνοιξη 1998
• Τοπογραφικοί οδηγοί για Χελιδόνα Τ129 Ιαν – Φεβ 1998
• Θοδωρής Αθανασιάδης / Ευρυτανία / περιοδικό VitaT11 Μαρ 1998
• Φάνης Βορεινάκης / Σπηλιά Κατσαντώνη / περιοδικό Κορφές Τ132 Ιούλ – Αυγ 1998
• Νίκος Μαστροπαύλος / Στα μονοπάτια των Κυρατζήδων / περιοδικό VitaT11 Μαρ 1998
• Μίλτος Ζέρβας / Άγραφα – τα σκληρά βουνά / περιοδικό Ανεβαίνοντας Τ11 Σεπτ – Οκτ – Νοε 2000
• Νίκος Μοσχάκης / Λιάκουρα – Ρέμα Φτέρης / περιοδικό Κορφές Τ154 Μαρ – Απρ 2002
• Κ. Τριανταφυλλίδη – Δ. Στάβαρη / Δυτικά Άγραφα / περιοδικό Κορφές Τ160 Μαρ – Απρ 2003
• Γιώργος Φιλίππου / Το ρέμα της Φτέρης / περιοδικό Κορφές Τ166 Μαρ – Απρ 2004
• Μίλτος Ζέρβας / Μπορλέρο / περιοδικό Ανεβαίνοντας / Τ25 Φεβ – Μαρτ 2004