ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ (6840 λέξεις)

 ΝΑΥΠΛΙΟ 

Κείμενο - Διαφάνειες: Άγγελος Σινάνης e – mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

© Φεβρουάριος 2005

Ιστορικό Λεύκωμα

Θυμάμαι τις πρώτες δειλές επισκέψεις στην πόλη του Ναυπλίου, σχεδόν είκοσι χρόνια πριν, από την κλασική τότε διαδρομή. Κόρινθος – Δερβενάκια – Άργος – Ναύπλιο, με καμία παράκαμψη για σουβλάκια στους Μύλους - επιστρέφοντας. Ο εξοπλισμός και τα μέσα ήταν διαφορετικά, η διαδρομή ήταν δύσκολη με στροφές, στενό, γλιστερό και επικίνδυνο δρόμο. Όμως οι βαθυπράσινες εκτάσεις με τα απέραντα χωράφια εσπεριδοειδών, ήταν σχεδόν δίπλα μας. Ευωδιές μανταρινιών, πορτοκαλιών, λεμονανθών, βερίκοκων, συνόδευαν πάντα αυτό το ταξίδι.

Ο δρόμος μπορεί να άλλαξε, και οι μυρωδιές να απομακρύνθηκαν, όπως αλλάζουν πάντα οι καιροί και μεταλλάσσονται τα αρώματα. Ωστόσο, η ευλογημένη Αργολική γη και το επίνειό της, το Ναύπλιο, η μεν πρώτη και σήμερα προσφέρει τους ολόγλυκους ζουμερούς καρπούς της σε όλη τη Χώρα, το δε Ναύπλιο συνεχίζει να γοητεύει κρατώντας τα σκήπτρα στην πιο συναρπαστική ιστορική περιήγηση με θέμα την Ελλάδα και τους Έλληνες. 

Η Αττική οδός και οι σήραγγες της Κακιάς σκάλας έφεραν το Ναύπλιο ακόμα πιο κοντά στην Αθήνα, το πολύ μιάμιση ώρα (148χλμ). Πλησιάζοντας, το πρώτο που φαίνεται από μακριά, είναι ο σκληρός βραχώδης όγκος του Παλαμηδίου και του ομώνυμου κάστρου που στέκει προστατευτικά πάνω από την πόλη. Μπαίνοντας στο Ναύπλιο αυτό που δίνει ιδιαίτερο τόνο είναι η ζωηράδα και η κίνηση γύρω από το Λιμάνι⁽¹⁾ και το τεράστιο πάρκινγκ του. Αυτό το ήσυχο θαλασσινό καταφύγιο, γνώρισε μαζί με την πόλη μεγάλες μέρες δόξας και ακμής. Στις αρχές του περασμένου αιώνα, το εμπόριο γινόταν δια μέσου του λιμανιού, που είχε την δυνατότητα να εξυπηρετεί πολυάριθμα αλλά και μεγάλης χωρητικότητας πλοία. 

Λιμάνι απλόχωρο στο μυχό του αργολικού κόλπου παρέχει ασφάλεια και κίνηση σε όλη την περιοχή της Αργολικής χώρας. Ακόμα και σήμερα, που οι οδικές μεταφορές έχουν ελαττώσει την σημασία του, εξακολουθεί να συμβάλει βοηθώντας την ανάπτυξη όλης της Αργολίδας. Το Μπούρτζι σε πρώτο πλάνο, εκεί προς το τέλος του λιμανιού προβάλλει σαν γεννημένο απ’ τη θάλασσα, και η πρώτη στάση στην μικρή πλατεία, απέναντι του, αμέσως γυρνά και ‘’ξεκλειδώνει’’ το βιβλίο της ιστορίας. Η αρμονική παρουσία των χρωμάτων φαντάζει σ’ αυτή τη σύγχρονη πόλη σαν ένας τεράστιος πίνακας ζωγραφικής, λες και έχει βγει από τα παραμύθια.

Το Ναύπλιο, δημιουργήθηκε εκεί που η εύφορη Αργολική πεδιάδα συναντά την θάλασσα, στην ανατολική πλευρά του μυχού του αργολικού κόλπου, με το πιο βαθύ γαλάζιο, αρχοντικό χρώμα. Ο μυθολογικός ήρωας Ναύπλιος, γιος του Ποσειδώνα και της Αμυμώνης, θεωρείται ως ο πρώτος οικιστής της αρχαίας Ναυπλίας και αυτός που την τείχισε με κυκλώπεια τείχη. Στον Λόφο της Ακροναυπλίας έχουν βρεθεί ίχνη της πρώτης ανθρώπινης εγκατάστασης στην περιοχή όπως και λείψανα της πρώτης ακρόπολης, διάφορα αγγεία, χάλκινα όπλα που εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της πόλης. Ως το 676 π.Χ, που καταστράφηκε από τους Αργείους, το Ναύπλιο αποτελούσε αυτόνομο κράτος. Από την εισβολή των Αργείων και μετά, η τύχη του συνδέθηκε με το Άργος και έγινε το επίνειό του. Στην Ελληνιστική περίοδο, η Ακροναυπλία απέκτησε οχύρωση, τμήματα της οποίας σώζονται και σήμερα. Στην βυζαντινή εποχή τα τείχη ενισχύθηκαν. 

Ένα χρόνο μετά τον θάνατο του άρχοντα του Ναυπλίου Λέοντα Σγουρού το 1204 οι Φράγκοι με τον Γοδεφρείδο Βιλλαρδουίνο κατέλαβαν αρχικά την Κόρινθο, μετά το Ναύπλιο (1212), και τελικά, ολόκληρη την Πελοπόννησο, ιδρύοντας το Πριγκιπάτο του Μορέως. Οι οχυρώσεις του Ναυπλίου βελτιώθηκαν αλλά οι δολοπλοκίες, οι φυλακίσεις, οι πλεκτάνες αναγκάζουν τους Φράγκους το 1389 να παραδώσουν την  πόλη στους Βενετούς όπου παρέμεινε έως το 1540. Αυτά τα χρόνια μεγάλωσε η πόλη, επεκτάθηκε στην θάλασσα με τεχνητές προσχώσεις, ισχυροποιήθηκαν οι οχυρώσεις αποτελώντας έναν απόρθητο θεωρητικά, σταθμό ανεφοδιασμού, ενώ οι Βενετοί μοίρασαν πολλά προνόμια στους Έλληνες, με αποτέλεσμα η πόλη να γίνει μια από τις πιο όμορφες και πλούσιες της Ανατολής. 

Το 1540 μετά τον τρίτο πόλεμο με τους Τούρκους και μετά από επίπονη τρίχρονη πολιορκία παραδίδουν την πόλη, μεταφέροντας τους κατοίκους σε άλλες βενετικές κτήσεις. Το 1686 όμως, κατά την διάρκεια του έκτου βενετοτουρκικού πολέμου (1684 – 1689), με αρχηγό τον παλαίμαχο αρχιστράτηγο Φραντσέσκο Μοροζίνι, επιστρέφουν πανηγυρικά στο Ναύπλιο αρχίζοντας η περίοδος της δεύτερης Βενετοκρατίας (1686 – 1715). Οι Έλληνες τότε διατήρησαν όλα τους τα προνόμια και το Napoli De Romania (Ναύπλιο) έγινε πρωτεύουσα του Βασιλείου του Μορέως. Την ίδια εποχή κτίζεται και το φρούριο στο Παλαμήδι.

Όσες φορές και αν αγναντεύεις την θέα της πόλης και την θάλασσα από το τρομερό Παλαμήδι πάντα υπάρχει κάτι καινούργιο βρεις. Υπάρχουν δύο τρόποι να φτάσει ο επισκέπτης στο κάστρο. Ο ένας, είναι ο παλιός σχολικός – από τα 857 σκαλιά – (999 τα θέλει η παράδοση) που θέλει υπομονή, αριθμομνήμονα σύντροφο, αντικαπνιστική παιδεία αλλά πολλά είναι. Αν είστε αθλητικός τύπος ή θέλετε να κάνετε προπόνηση ανεβείτε τα, αλλά και πάλι πολλά είναι.          Ο δεύτερος τρόπος, είναι να οδηγήσετε από την 25^ης Μαρτίου στον δρόμο για Καραθώνα, (4χλμ) που ανεβαίνει στον λόφο και σύντομα, (2 χλμ) θα σας φέρει εμπρός από την βαριά είσοδο του Παλαμηδίου. Ο Παλαμήδης, ένας από τους τρεις γιους του οικιστή Ναύπλιου, ήταν γιατρός, αστρονόμος και εφευρέτης της εποχής, (συγγενική σχέση με τους Παλαμάονες, του γένους του Ηφαίστου – Παλάμη σημαίνει επιδεξιότητα χεριού, πρακτική γνώση, τέχνασμα). Μεταξύ των ανακαλύψεών του, ήταν τα φωτεινά σήματα (φάροι), ορισμένα γράμματα του αλφάβητου, τα αγαπημένα στους αρχαίους – και τους νέους – Έλληνες, παιχνίδια των πεσσών (ζάρια), της ντάμας και των αστραγάλων. 

Από αυτόν πήρε το όνομα το Βουνό, που πάνω του, οι Βενετοί έκτισαν το αγέρωχο Παλαμήδι, στεφανωμένο με τα τείχη της Ακροναυπλίας, που κατηφορίζουν διακόσια δεκάξι μέτρα ως τη θάλασσα. Θεωρείται το πιο μεγάλο και εντυπωσιακό κάστρο στην Ελλάδα, το τελευταίο αριστούργημα της Βενετσιάνικης Αρχιτεκτονικής. Από εκεί, αγναντεύει κανείς όλον τον κόλπο, την πεδιάδα της Αργολίδας, τα βουνά της Αρκαδίας σε μια μεγαλειώδη θέα. Περνώντας την Πύλη του, ο επισκέπτης αισθάνεται πραγματικό δέος. Οι θεόρατοι προμαχώνες και το ακόμα μεγαλύτερο εξωτερικό τείχος, τα οκτώ ανεξάρτητα μεταξύ τους φρούρια, οι δίοδοι επικοινωνίας, οι αποθήκες για τα τρόφιμα, οι δεξαμενές νερού, οι πολεμίστρες, οι ζεματίστρες. 

Τα πάντα έχουν προβλεφθεί σε έναν ιδιοφυή σχεδιασμό του Δαλματού Giaxich και του Φράγκου μηχανικού La Salle, κατόπιν διοικητή και μετέπειτα προδότη, (αποκάλυψε στους Τούρκους τα σχέδια αφήνοντας το, στα χέρια τους, μαζί με τους υπερασπιστές). Η οχύρωση ολοκληρώθηκε από τον Βενετό Αρχιστράτηγο και γενικό προβλεπτή του στόλου Αυγουστίνο Σαγρέδο (Sagredo), και όλα αυτά σε μόλις τρία χρόνια (1711 – 1714). Από το γκισέ της εισόδου, είναι χρήσιμο να προμηθευτείτε τον οδηγό του σημαντικού αρχαιολογικού χώρου, είναι βέβαιο ότι θα σας βοηθήσει. Ο πρώτος προμαχώνας που βλέπει ο επισκέπτης (δεξιά) είναι αυτός του Μιλτιάδη, ο μεγαλύτερος και ανεξάρτητος από τους υπόλοιπους επτά. Σας προτείνουμε να μην πάτε ευθεία όπως δείχνουν οι πινακίδες ‘’προς φυλακή Κολοκοτρώνη’’ αλλά αριστερά στο στενότερο καλντερίμι. 

Με αυτή την κατεύθυνση θα μπείτε απ’ το πλάι στον προμαχώνα του Αγίου Ανδρέα, θα ανεβοκατεβείτε τις πέτρινες σκάλες, τις διόδους επικοινωνίας και θα φτάσετε στο εσωτερικό του, με τις τεράστιες αποθήκες και το εκκλησάκι του Αγίου Ανδρέα. Να δείτε την κανονική είσοδο, (από την μεριά που είναι τα σκαλιά) με το εντοιχισμένο οικόσημοτης Βενετίας, το φτερωτό λιοντάρι του προστάτη της Αγίου Μάρκου, και μετά ακολουθήστε τις πινακίδες προς το προμαχώνα του Μιλτιάδη και τα υγρά κελιά του, που φυλακίστηκε το 1834 και για 11 μήνες, (πέντε μήνες πριν την δίκη του και έξι μήνες μετά), στα χρόνια των δολοπλοκιών της Αντιβασιλείας, ο Κολοκοτρώνης. 

Κάστρα, προμαχώνες, πυργίσκοι, πολεμίστρες, λιθόστρωτα καλντερίμια, σύμβολα εξουσίας - δύναμης αλλά και καταπίεσης – αντίστασης. Πότε όμως άρχισε το Ανάπλι, (Αναμπουλού το έλεγαν οι Τούρκοι), και οι κάτοικοί του να ζουν χωρίς τον φόβο της σφαγής και της καταπίεσης από τους λογής – λογής άρχοντες. Κατά την διάρκεια του τελευταίου (7^ου) βενετοτουρκικού πολέμου ολόκληρος ο Μοριάς, (το Ναύπλιο ‘’έπεσε’’ με προδοσία το 1715) περνά για ακόμη μια φορά στην τουρκική κατοχή και πλέον η Τριπολιτσά, (Τρίπολη) γίνεται η πρωτεύουσα του Μοριά. Η δεύτερη τουρκοκρατία έληξε οριστικά το 1822, όταν ύστερα από σκληρή και μακρά πολιορκία απελευθερώνεται η πόλη, καταλαμβάνονται τα κάστρα του Ναυπλίου και του Παλαμηδίου, με πρώτο τον Δ. Μοσχονησιώτη που ‘’πήρε’’ τον προμαχώνα του Αχιλλέα, και στην συνέχεια, τον Στάικο Σταϊκόπουλο που‘’πήρε’’ τον αντίστοιχο του Αγίου Ανδρέα. Η κατάληψη συνέπεσε με την εορτή του Αγίου Ανδρέα 29 – 30 Νοεμβρίου και από τότε, κάθε χρόνο την ημέρα αυτή, εορτάζεται η επέτειος της απελευθερώσεωςμε επίσημη δοξολογία.

Έξι χρόνια αργότερα, στις 7/20 Ιανουαρίου 1828, αποβιβάζεται από το αγγλικό Δίκροτο ‘’Ουάρσπιτ’’ στο Ναύπλιο, ο άνθρωπος του πνεύματος, ο πατριώτης και ιδεολόγος κόμης Ιωάννης Καποδίστριας (1776 Κέρκυρα – 1831 Ναύπλιο). Γόνος παλιάς κερκυραϊκής οικογένειας (Capo d’ Istria με καταγωγή από την Δαλματία – εγκαταστάθηκαν στην Κέρκυρα τον 14^ο αι.), με σπουδές ιατρικής στην Ιταλία (Πάντοβα 1794), αναδείχθηκε στα ύπατα αξιώματα του τσαρικού υπουργείου των εξωτερικών (1814 – 1822) και πλέον, είναι ο πρώτος κυβερνήτης, ο πρώτος πολιτικός του νέου Ελληνικού κράτους, εκλεγμένος με το ψήφισμα ΣΤ’ της Γ’ εθνικής συνέλευσης της Τροιζήνας στις 2 Απριλίου 1827 με πρόεδρο τον Γεώργιο Σισίνη. 

Το 1827 – 8, το πολύπαθο Ναύπλιο ήταν ένα βρώμικο χωριό με στενά σοκάκια, ερειπωμένες παράγκες, πλινθόκτιστα σπίτια και δυσώδεις βάλτους. Όταν ήρθε ο Καποδίστριας ήταν τόση η φτώχεια, που δεν επέτρεψε να κατεβάσουν από το καράβι τα έπιπλά του. Έδωσε εντολή να τα πάνε στην Αίγινα⁽²⁾, για να μην προκαλέσει με την πολυτέλεια, δεν υπήρχε άλλωστε ούτε το κατάλληλο κτήριο για να στεγαστούν. Εκεί, είχε προγραμματιστεί συνάντηση με τη Βουλή των αντιπροσώπων του έθνους. Στις 11/24 Ιανουαρίου 1828 ο Καποδίστριας έφτασε στην Αίγινα με το ‘’Ουάρσπιτ’’ συνοδευόμενος από το γαλλικό ‘’Ήρα’’ και το ρωσικό ‘’Ελένη’’, όπου έγινε δεκτός με ενθουσιασμό στην παραλία της ‘’Περιβόλας’’. Στις 26 του μηνός ορκίστηκε στον μητροπολιτικό ναό της, ως πρώτος κυβερνήτης της Ελλάδας και η Αίγινα έγινε η πρώτη πρωτεύουσα⁽³⁾, του νεοσύστατου κράτους. 

Με εξαίρεση τα έργα στην Αίγινα, το πρώτο μέλημα του κυβερνήτη για το Ναύπλιο (1828) θεωρείται το πολεοδομικό σχέδιο της πόλης, που ανετέθη στον Κερκυραίο Σταμάτη Βούλγαρη, μηχανικό του γαλλικού στρατού, που υλοποίησαν οι αρχιτέκτονες, Θεόδωρος Βαλιάνος και Δημήτριος Σταυρίδης. Η πόλη αρχίζει να μεταμορφώνεται και στις 3 Οκτωβρίου του 1829 ανακηρύσσεται πρωτεύουσα της Ελλάδος παραμένοντας ως το 1834. Η έντονη διπλωματική δραστηριότητα που ανέπτυξε ο Καποδίστριας, έφερε γρήγορα καρπούς με το Πρωτόκολλο του Λονδίνου (22 Ιανουαρίου / 3 Φεβρουαρίου 1830 ‘’περί ανεξαρτησίας της Ελλάδος’’ Αγγλία – Γαλλία – Ρωσία οι πληρεξούσιοι), και την επίσημη αναγνώριση του Ελληνικού Κράτους, που περιλαμβάνει πλέον εκτός της Πελοποννήσου, την Στερεά, τις Κυκλάδες και την Εύβοια. 

Τα σύνορα προβλέπονται στη γραμμή Αχελώου – Σπερχειού αφήνοντας έξω από τον εθνικό κορμό μεγάλο τμήμα της Στερεάς Ελλάδας, ιδιαίτερα της δυτικής, Ακαρνανία – Αιτωλία – Άγραφα, (για μεταβολές βλ. το άρθρο Ευρυτανία 2). Θέτει σε κυκλοφορία τα πρώτα νομίσματα⁽⁴⁾, τους περίφημους φοίνικες, το πρώτο επίσημο ελληνικό ‘’χρήμα’’. Στο τελείωμα του 1830 στην Ελλάδα των 600.000 κατοίκων λειτουργούν 84 σχολεία με 7327 μαθητές και το καποδιστριακό ορφανοτροφείο Αίγινας με 1500 παιδιά. Στην διάρκεια των τρεισήμισι χρόνων που κυβέρνησε λειτούργησαν συνολικά 121 σχολεία και γεωργικές σχολές, όμως ο πρώτος μεγάλος σταθμός στην ιστορία των σχολικών κτηρίων και της εκπαίδευσης γενικότερα, αποτέλεσε η σύνταξη ‘’Οδηγού’’, που από τα μέσα του 1830 είναι υποχρεωτικός τόσο για το που θα εγκατασταθούν σχολεία, πως θα χτιστούν και τι κτήρια θα περιλαμβάνουν, όσο και για την ίδια τη διδασκαλία, (αλληλοδιδακτική μέθοδος τότε).

Στις μέρες του λειτούργησαν νοσοκομεία, η πρώτη ταχυδρομική υπηρεσία, η σχολή Ευελπίδων Ναυπλίου, και το περίφημο οπλοστάσιο, τα μηχανήματα του οποίου είχαν έρθει από τη Γαλλία. Σε αυτό επισκευάζονταν και συναρμολογούντο τα όπλα του στρατού. Εδώ κατατάχθηκαν τα δύο παιδιά της ξεχασμένης ηρωίδας της επανάστασης Σταυριάνας Σάββαινας από το Παρόρι Σπάρτης, που πέρασε τα τελευταία της χρόνια σε ένα φτωχικό δωματιάκι στο Ναύπλιο⁽⁵⁾. Η μάστιγα της πειρατείας, που τότε είχε κορυφωθεί, τον βρίσκει σφοδρό πολέμιο. Την καταπολεμά σε συνεργασία με  επιφανείς ναυτικούς, επικεφαλής των οποίων ορίζει τον Ανδρέα Μιαούλη (με ενέργειες του οποίου θα αποστατήσουν αργότερα η Ύδρα και η Σύρος), όμως οι δυσκολίες παραμένουν πολλές, τα συμφέροντα των μεγαλοεφοπλιστών στα νησιά τεράστια. Η λυσσαλέα αντιπολίτευση κατά του Καποδίστρια που θα αναπτυχθεί τα επόμενα χρόνια, με την εμπλοκή Υδραίων και Μανιατών, έχει σαν αποτέλεσμα την ακύρωση πολλών από τα επιτεύγματα του μεθοδικού Κυβερνήτη. 

Χωρίς να παραγνωρίζεται η σπουδαιότητα και η δυσκολία του έργου του, που αποτελεί την πρώτη σοβαρή απόπειρα οργάνωσης του κράτους, δεν είναι δυνατόν, ομοίως, να αγνοηθούν και τα δικτατορικά μέτρα με τα οποία θέλησε ή αναγκάστηκε να επιβάλει το πρόγραμμά του. Το αστυνομικό κράτος, τα μέτρα κατά της ελευθεροτυπίας, σχολιάζονται με δυσμένεια από την εφημερίδα ‘’Απόλλων’’, όργανο των Συνταγματικών της Ύδρας, και σφοδρών πολεμίων του. Οι αναφορές των Ερμουπολιτών, των κατοίκων της Μυκόνου, Πάρου, Άνδρου, Νάξου, Σέριφου, Τζιάς, Σπετσών, Πόρου ακόμα και της Κρήτης εναντίον του πολλαπλασιάζονται, ενώ οι μεγαλέμποροι της Σύρου διαθέτουν μεγάλα ποσά για την αντικαποδιστριακή προπαγάνδα. Ο ‘’Ρώσος ανθύπατος’’, όπως τον χαρακτήριζαν, μπαίνει στο στόχαστρο. 

Μετά από λίγους μήνες, στις 27 Σεπτεμβρίου 1831, ο θεμελιωτής της ανεξαρτησίας της Ελλάδος Ιωάννης Καποδίστριας κατηφορίζει με τον μονόχειρα, πιστό σωματοφύλακά του Κοζώνη προς την εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα, αφιερωμένη στον συμπατριώτη του Κερκυραίο Άγιο, για την πρωινή λειτουργία. Στο σκαλί της εισόδου τον περίμεναν οι φονιάδες.  Οι επίορκοι αστυνομικοί, εντεταλμένοι για την παρακολούθηση ύποπτων αντικαποδιστριακών, Γ. Καραγιάννης και Α. Γιώργης, και οι Κωνσταντίνος και Γεώργιος Μαυρομιχάλης της γνωστής Μανιάτικης οικογενείας. Η σφαίρα του Κ. Μαυρομιχάλη τον σκοτώνει ενώ η σφαίρα του Γιάννη Καραγιάννη που αστόχησε φαίνεται και σήμερα, (το ίχνος της) στην είσοδο της εκκλησίας προστατευμένη με μια μπρούτζινη κορνίζα και κρύσταλλο.

Μετά τον φόνο δημιουργείται χάος, διακόπτονται δεκάδες ζητήματα που όδευαν προς λύση, η ανοδική πορεία του κράτους ανακόπτεται και αντικαθιστάται απο μια περίοδο αποσταθεροποίησης. Στις 25 Ιανουαρίου του 1833 οι Έλληνες, πάλι με ενθουσιασμό, υποδέχονται τον ανήλικο Όθωνα (Ότο Βίττελσμπαχ), δευτερότοκο γιο του Λουδοβίκου της Βαυαρίας, ως κληρονομικό βασιλιά της Χώρας, σε ηλικία 17 ετών. Τιμώμενος, αποβιβάζεται από την Αγγλική Φρεγάτα ‘’Μαγαδασκάρη’’ μαζί με τρεισήμισι χιλιάδες Βαυαρούς στρατιώτες Οι αλλαγές αρχίζουν. Από τα πρώτα βασιλικά διατάγματα που υπέγραψε, ήταν αυτό της 8^ης Φεβρουαρίου 1833 που το ελληνικό κράτος έκανε επίσημο νόμισμα την δραχμή, (η οποία έμελλε να το συνοδεύει 169 χρόνια), καταργώντας τους φοίνικες του Καποδίστρια. Ακολούθησαν και άλλα, τα οποία δεν ήταν ανώδυνα για τους Έλληνες.

Μια μεγάλη βόλτα, περπατώντας, θα σας ξεδιπλώσει την αναλλοίωτη γοητεία της πόλης των δεκαεπτά χιλιάδων κατοίκων σε κάθε σας βήμα. Εκτός από τους ‘’αυστηρούς’’ μουσειακούς χώρους, που αναμφίβολα θα επισκεφθείτε, υπάρχει και ένας πανέξυπνα φτιαγμένος, μ’ αυτό το ιδιαίτερο, δημιουργικό μεράκι, που απευθύνεται στα απανταχού ‘’παιδιά’’. Αν έρθετε με πιτσιρίκια μην το χάσετε. Στο ολάνθιστο περιβάλλον του παλιού σιδηροδρομικού σταθμού έχει δημιουργηθεί ένα πρωτότυπο ‘’Μουσείο Παιδικής Ηλικίας’’(ξεχωρίζουν απ’ έξω τα χρωματιστά ‘’βαγόνια’’), από το Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ίδρυμα ‘’Β. Παπαντωνίου’’. Από αυτόν τον χώρο έχουν περάσει χιλιάδες παιδιά παίρνοντας μέρος στα εκπαιδευτικά προγράμματα, (διοργανώνονται κάθε χρόνο), που εφαρμόζει η μουσειοπαιδαγωγός Πόπη - Ζάχου Καλκούνου. 

Ο Ο.Σ.Ε. παραχώρησε πρόσφατα δύο βαγόνια που σχεδιάζεται να μετατραπούν σε εκθεσιακό χώρο φιλοξενώντας την Ιστορία του Σιδηροδρόμου. Ο χώρος είναι ανοιχτός καθημερινά το πρωί, (10:00 – 13:00) και (17:00 – 20:00) το απόγευμα. Απέναντι από τον σιδηροδρομικό σταθμό, είναι το σπίτι του ποιητή, Νίκου Καρούζου (1926 Ναύπλιο – 1990 Αθήνα), και η προτομή του. Δυστυχώς, από αμέλεια ξέσπασε πυρκαγιά η οποία εκτός από τις ζημιές στο κτήριο, προξένησε και την απώλεια αντικειμένων του μεγάλου μας, πολυβραβευμένου ποιητή, (ανάλυση και βιβλιογραφία δες: http://book.culture.gr/logotexnes/result.html).

Ο κεντρικός δρόμος, η Βασιλέως Κωνσταντίνου ο ‘’Μεγάλος δρόμος’’ των ντόπιων, έργο του Καποδίστρια, καταλήγει στην πλατεία Συντάγματος. Αν την βαδίσετε από την αρχή, θα δείτε ένα πολύ ενδιαφέρον κομμάτι του σιδηροδρομικού σταθμού και το τραίνο. Τα εγκαίνια της γραμμής έγιναν στις 25 Μαρτίου 1886 και το τραίνο παρέμεινε σε λειτουργία μέχρι το 1963. Σήμερα μπορείτε να το δείτε σαν περιποιημένο, καλογυαλισμένο έκθεμα. Υπάρχει, πάντα, χώρος για παρκάρισμα ενώ δίπλα, βρίσκεται το θαυμάσια ανακαινισμένο νεοκλασικό κτήριο του σταθμού, που διαμορφωμένο σε αναψυκτήριο, μέσα σε ένα καταπράσινο και λουλουδιασμένο περιβάλλον, αποτελεί την ωραιότερη πρωινή εναλλακτική λύση από τα καφενεία της παραλίας. 

Ο ανδριάντας του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη έφιππου να κοιτά το Παλαμήδι – έργο του γλύπτη Λάζαρου Σώχου δίπλα, και λίγα λεπτά πιο κάτω ο ανδριάντας του Ιωάννη Καποδίστρια έργο του γλύπτη Μιχάλη Τόμπρου. Πρόσφατα, (8 Μαΐου 2004) ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας κ. Κωνσταντίνος Στεφανόπουλος εγκαινίασε ένα κόσμημα για το Ναύπλιο, το παράρτημα της Εθνικής Πινακοθήκης, μια ευεργεσία του κοινωφελούς ιδρύματος ‘’Αλέξανδρος Ωνάσης’’. Το ολοκαίνουργιο μουσείο στεγάζεται σε ανακαινισμένο νεοκλασικό αρχοντικό στην οδό Σιδηράς Μεραρχίας 23, κοντά στο πάρκο του Θεοδώρου Κολοκοτρώνη. Εκθέτει μόνιμα, έργα Ελλήνων και Ξένων ζωγράφων, από τον αγώνα της Ελληνικής Ανεξαρτησίας, με τις υπογραφές των Βρυζάκη, Γύζη, Βολανάκη, Λύτρα, Αλταμούρα, που στο σύνολό τους συνθέτουν ένα ειρηνικό προσκλητήριο μνήμης για το μεγαλείο του αγώνα του 1821. 

Πραγματικά, καμία άλλη πόλη δεν θα μπορούσε να προσφέρει ιδανικότερο πλαίσιο για την ίδρυση ενός μουσείου για τον Αγώνα του 1821. Το καινούργιο απόκτημα του Ναυπλίου οργανώνει, εκτός της μόνιμης και περιοδικές εκθέσεις. Απέναντι από τον ανδριάντα του Καποδίστρια είναι μεγάλη η πλατεία Τριών Ναυάρχων (πρώην Ηρώων) εκεί που ήταν το πρώτο φαρμακείο τ’ Αναπλιού, του Βονιφατίου Βοναφίν. Ο πρώτος φαρμακοποιός της Ελλάδας γεννήθηκε στην Τεργέστη και ήρθε στην Ύδρα 26 χρονών. Παντρεύτηκε εκεί και άνοιξε το πρώτο του φαρμακείο, που αποτελούσε το πρώτο της Ελλάδας. Δύο χρόνια αργότερα, γνωρίζεται με τον κυβερνήτη Καποδίστρια ο οποίος εντυπωσιάζεται από τις γνώσεις του. Η συνέχεια έρχεται με την μόνιμη εγκατάστασή του στο Ναύπλιο όπου το καλοκαίρι του 1928, το φαρμακείο ‘’ο Σωτήρ’’ αρχίζει να προσφέρει τις υπηρεσίες του στον υγειονομικό τομέα. 

Το πιο δύσκολο έργο στην καριέρα του ήταν η ταρίχευση του Καποδίστρια μέσα σε λίγες ώρες, την αποφράδα 27^η Σεπτεμβρίου 1831. Τα σπλάχνα του πρώτου Κυβερνήτη της Ελλάδας τοποθετήθηκαν ευλαβικά, στο ιερό του Αγίου Σπυρίδωνα, για πολλά χρόνια. Το όμορφο τριώροφο κτήριο, δίπλα ακριβώς, είναι το πρώτο ελληνικό Γυμνάσιο που ίδρυσε ο Όθωνας, (το σημερινό Δημαρχείο) το 1834. Εκεί, κοντά στην οδό Αμαλίας, βρίσκεται η πρώτη σχολή Ευελπίδων, έργο κι’ αυτό, του Ιωάννη Καποδίστρια.

Στην Σοφρώνη και Βασιλέως Αλεξάνδρου στεγάζεται το Μουσείο του Λαογραφικού ιδρύματος Βασ. Παπαντωνίου που λειτουργεί από το 1974. Θεωρείται από τα πιο σημαντικά στην Ελλάδα με εννέα χιλιάδες εκθέματα, μεγάλη συλλογή παραδοσιακών φορεσιών, χρηστικά αντικείμενα απ’ όλη την Πελοπόννησο. Ο Μεγάλος Δρόμος θα σας ‘’βγάλει’’ στην πλατεία Συντάγματος, (πλατεία Πλατάνου κατά τον αγώνα του ’21 από τον πελώριο πλάτανο που υπήρχε εκεί), κέντρο της σύγχρονης πόλης, γεμάτο παιδιά με ποδήλατα κατά το απογευματάκι. Στην πλατεία δύο κτήρια θυμίζουν την τουρκική κατοχή και τα πρώτα χρόνια της Ελεύθερης Ελλάδας. 

Το πρώτο, είναι το Μεγάλο Τζαμί που στέγασε την Πρώτη Βουλή της Ελεύθερης Ελλάδας, μετά έγινε χώρος δημοσίων θεαμάτων και αργότερα φυλακή. Μέσα στο ‘’βουλευτικό’’ καταδικάστηκε ο Κολοκοτρώνης, για να μεταφερθεί στη συνέχεια αλυσοδεμένος στην Ακροναυπλία και το Παλαμήδι όπου φυλακίστηκε στον προμαχώνα του Μιλτιάδη. Στις μέρες μας φιλοξενεί το ωδείο και διάφορες εκθέσεις. Το δεύτερο, είναι το Μικρό Τζαμί που παλιότερα λειτουργούσε το Δημοτικό Σχολείο Αρρένων και στις μέρες μας φιλοξενεί κινηματογράφο και πολιτιστικές εκδηλώσεις.

Απέναντι, στο τέλος της πλατείας είναι το μνημειώδες τριώροφο κτήριο του Βενετσιάνικου Στόλου που χρησίμευε σαν αποθήκη οπλισμού. Το βαρύ πέτρινο κτήριο με τις καμάρες είναι το ιταλικό κομμάτι της πλατείας κτισμένο το 1713 από τον Αυγουστίνο Σαγρέδο την ίδια περίοδο που ολοκληρωνόταν η οχύρωση του Παλαμηδίου. Από το 1930 στεγάζει το Αρχαιολογικό Μουσείο που εκθέτει θησαυρούς από το Ναύπλιο και τα προϊστορικά κέντρα της περιοχής την αρχαία Τίρυνθα και τις Μυκήνες. Σε μια πλατεία συνυπάρχουν αιώνες ιστορίας, ρυθμών, και τελικά ένα μεγαλειώδες αίσθημα αρμονίας. Άξιο μνείας είναι ότι παρά τα τόσα μνημεία, (εκκλησίες, Ακροναυπλία, Μπούρτζι, Παλαμήδι, παλιά πόλη κ.α) γεγονός παραμένει ότι το Ναύπλιο στερείται, (παρά τις υπομνήσεις) Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων στην αρμοδιότητα και τον έλεγχο της οποίας ανήκουν όλα αυτά. Για την παραμικρή εργασία, ακόμα και επισκευή οικίας, απαιτείται η έγκριση της 5^ης Ε.Β.Α. που όμως έχει έδρα …τη Σπάρτη! 

Στη συνέχεια είναι η οδός Σταϊκοπούλου, ανακαινισμένη με ωραία πλακόστρωση από πλακάκια πέτρας, σαν ψηφιδωτό. Εδώ βρίσκεται και ευτυχώς αναστηλώθηκε, το σπίτι της φλογερής πατριώτισσας Μαντώς Μαυρογένους, που μετά την εκστρατεία και πολιορκία της Καρύστου (1823), της απονεμήθηκε, μοναδικό προς γυναίκα κατά τη διάρκεια της επανάστασης, το αξίωμα του επιτίμου αντιστράτηγου και της παραχωρήθηκε αυτό το κεντρικό σπίτι για να εγκατασταθεί. Σήμερα λειτουργεί εδώ η δημόσια βιβλιοθήκη ‘’Παλαμήδης’’ και το ιστορικό, λογοτεχνικό και φωτογραφικό αρχείο.  Όταν έγινε στο Ναύπλιο ο μεγάλος έρανος⁽⁶⁾, (μετά την ηρωική έξοδο του Μεσολογγίου – 10 Απριλίου 1826), η Μαντώ Μαυρογένους ήταν από τους πρώτους που κατέθεσε στην επιτροπή εράνου χρήματα και τα πολύτιμα κοσμήματά της, με αποτέλεσμα στην μετέπειτα ζωή της, να μην ήθελαν να την δουν ούτε η μητέρα της, ούτε η αδελφή της. Από εδώ, στις 12 Αυγούστου 1824, έστειλε τις περίφημες επιστολές προς τις Παρισινές και Αγγλίδες κυρίες παρακινούμενη από το πνεύμα φιλελληνισμού που εκδηλώθηκε στην Ευρώπη και την Αμερική. Στο Ναύπλιο αναπτύχθηκε ζωηρό αίσθημα με τον Δημήτριο Υψηλάντη, που κατέληξε σε βίαια αρπαγή, υποχρεωτική μετάβαση στη Μύκονο, και εν’ τέλει απογοήτευση.

Η οδός Σταϊκοπούλου στο τελείωμά της, περνάει την Πύλη της Θάλασσας (Porta Marina) και σταματάει στην πλατεία ‘’Πέντε Αδέλφια’’ όπου το κανονιοστάσιο, η ντάπια, με τα πέντε βενετσιάνικα κανόνια στραμμένα προς την θάλασσα. Η ύπαρξη πάρκινγκ διευκολύνει τον περιηγητή που μπορεί και από εδώ να ξεκινήσει την γνωριμία με την Ακροναυπλία. Δίπλα σας περίπου, βρίσκεται η ‘’Αμυμώνη’’, η βενετσιάνικη έπαυλη του φαρμακοποιού και πολυβραβευμένου για το συγγραφικό του έργο, Θοδωρή Κωστούρου με τον φοίνικα, που λένε ότι, ενάμιση αιώνα πριν τον φύτεψε εκεί ο ίδιος ο Καποδίστριας. Μάλιστα, τα παλιά χρόνια υπήρχε και μια αφήγηση, πιθανά ‘’ποιητική αδεία’’ του Θ. Κωστούρου που έλεγε τον εξής θρύλο για τον φοίνικα. Μετά την δολοφονία του Κυβερνήτη από τον Γεώργιο Μαυρομιχάλη ο κόσμος κυνήγησε τον δολοφόνο φωνάζοντας ‘’θάνατος στον δολοφόνο του κυβερνήτη – θάνατος’’, ……αυτός, τρομαγμένος έτρεχε στα στενά σοκάκια της πόλης, ….. το δέντρο τότε, ταράχτηκε σύγκορμο …… ‘’ώστε τούτος ο αγγελόμορφος δαίμονας είχε σκοτώσει τον πατέρα μιας φυλής’’ εκείνος όμως, με το μάτι σκοτεινό τρέχοντας πάντα αναμαλλιασμένος έφτασε κοντά στον φοίνικα και κοντοστάθηκε να πάρει ανάσα….το χέρι του….το ματωμένο του χέρι,  άγγιξε το κορμί του δέντρου και κείνο ρίγησε σύγκορμο από την φρίκη και τον τρόμο. Μια στιγμή κράτησε τούτο….όμως το αίμα του κυβερνήτη από την παλάμη του φονιά αλείφτηκε πάνω στο κορμί του φοίνικα. Χρόνια ολόκληρα από τότε … λένε, φαινόταν πάνω στο κορμί του δέντρου η ανόσια παλάμη του δολοφόνου.

Υπάρχουν δύο τρόποι για ανέβει κανείς στους προμαχώνες της Ακροναυπλίας. Ο πρώτος, ο εύκολος, είναι οδηγώντας και ακολουθώντας τις πινακίδες ‘’Ακροναυπλία’’ που υπάρχουν δίπλα από την νεοαναστηλωμένη ‘’Πύλη της Ξηράς’’ στο πάρκο – πλατεία Σταϊκοπούλου, (δίπλα από το δικαστικό μέγαρο). Ο δεύτερος και καλύτερος είναι να παρκάρετε στην προαναφερόμενη πλατεία των ‘’Πέντε Αδελφών’’ να δείτε την έπαυλη Κωστούρου, τον φοίνικα και στην συνέχεια να περπατήσετε δίπλα από τους ευκαλύπτους έως την ‘’Πλατεία Ψαρομαχαλά’’ λίγο πιο πάνω. Υπάρχει και εκεί παρκινγκ. Από εκεί χαθείτε για λίγο στα ανηφορικά στενορύμια της συνοικίας, τυλιχθείτε με τα χρώματα της ώχρας και τις μυρωδιές από βασιλικούς, γεράνια και αρμπαρόριζα. Τα καλντερίμια οδηγούν σε πανέμορφες λουλουδιασμένες αυλές ψαράδων, σε παλιά σπίτια με λουλακί παραθυρόφυλλα και λαδομπογιές. Άλλος κόσμος. 

Επιστρέφοντας στην πλατεία, δοκιμάστε έναν διαφορετικό τρόπο για να ανέβετε ψηλά στον βράχο της Ακροναυπλίας. Μπείτε στην μεγάλη σήραγγα που ξεκινά από εκεί, χώνεται στα σωθικά του βράχου για καμία εκατονπενηνταριά μέτρα, και συναντά……το ασανσέρ που τάχιστα θα σας βγάλει σχεδόν μέσα στο Nafplia Palace που είναι κτισμένο σε μεγάλο πλάτωμα του φρουρίου. Από εκεί, σε μια ματιά χωράει όλος ο Αργολικός κόλπος. Από το πάρκινγκ του σύγχρονου ξενοδοχείου η καλύτερη εκδοχή είναι η πεζοπορία προς την περιοχή του παλιού ‘’Ρωμέικου Κάστρου’’ που φτάνετε σύντομα (5’) στον κεντρικό δρόμο και το διάσημο Ρολόι του Ναυπλίου. Ακριβώς μπροστά στα πόδια σας τώρα, στριμώχνονται στους στενούς δρόμους και τις δρομόσκαλες το ένα δίπλα στο άλλο, τα σπίτια της μικρής παλιάς πόλης, με σκεπές από κεραμίδια, τα περισσότερα χωρίς αυλές, άλλα με μικρές και λουλουδιασμένες, όλα όμως σαν μια υπέροχη φωτογραφία.

Πραγματικά αυτό το σημείο είναι το ωραιότερο μπαλκόνι στο Ναύπλιο με την ομορφότερη θέα της πόλης και όλου του Αργολικού κόλπου. Δεν είναι τυχαίο που αναφέρετε σαν περιοχή ιδιαίτερου φυσικού κάλλους της χώρας μας στην έρευνα του πολυτεχνείου (Ε.Μ.Π. 1999). Περπατώντας πιο κάτω φτάνετε στο ‘’Φράγκικο Κάστρο’’ που χωρίζεται από το Ελληνικό (Ρωμέικο) με ένα ενδιάμεσο τείχος και έναν πύργο που βρισκόταν εδώ για να ελέγχει την νότια πόλη και την προσπέλαση στο Ρωμέικο Κάστρο. Πανέμορφα στην όψη τα κάστρα της Ακροναυπλίας, μελετημένα και προσεγμένα στην κάθε τους λεπτομέρεια γι’ αυτό γίνεται εύκολα πιστευτό ότι τα παλιά χρόνια η Ακροναυπλία συγκοινωνούσε με το απέναντι υψωμένο φρούριο του Παλαμηδίου με μυστικό πέρασμα. Δεν μπορεί, με τέτοια εξελιγμένη οχυρωματική τέχνη αυτό φαντάζει και σήμερα πιθανό.

Η διαδρομή πια αρχίζει να κατηφορίζει και στα αριστερά σας (δεξιά αν ανεβείτε με όχημα) βρίσκεται το Kάστρο των Τόρων (Castello di Toro) ενώ από κάτω είναι η γνωστή παραλία ‘’της Αρβανιτιάς’’ που με την εύκολη πρόσβαση τις ζεστές μέρες του καλοκαιριού γεμίζει γρήγορα κόσμο που ζητάει λίγη δροσιά. Απέναντι διακρίνεται από το πιο όμορφο σημείο ο προμαχώνας Ρομπέρ και τα απόκρημνα βράχια του Παλαμηδίου. Εκεί σε αυτά τα βράχια και κατόπιν στην θάλασσα έριξαν τους Αρβανίτες οι Τούρκοι (από εκεί και η ονομασία). Η εκκαθάριση  των Αρβανιτών του Ναυπλίου από τον Χασάν Πασά έγινε με τουρκική μέθοδο. Αφού τους ανέβασαν με ξύλινη γέφυρα στον προμαχώνα του Θεμιστοκλή τους έριξαν όλους μαζί από ψηλά, στα βράχια και τη θάλασσα. Ο λόγος ήταν ότι οι ντόπιοι περνούσαν τα πάνδεινα από τους καινούργιους επισκέπτες αφού εν’ το μεταξύ είχαν γίνει μεγάλες πληθυσμιακές μετακινήσεις - ήταν λίγα χρόνια μετά την κατάληψη του κάστρου - και οι ληστείες, οι φόνοι, και οι κάθε είδους αγριότητες τους εξώθησαν να ζητήσουν την συνδρομή του Σουλτάνου. Άλλη άποψη αναφέρει ότι έτσι τους ‘’πλήρωσαν’’ οι ομόθρησκοί τους Τούρκοι για την βοήθεια που τους πρόσφεραν εναντίων των Ελλήνων που είχαν ξεσηκωθεί στα Ορλωφικά.

Σταθμός απαραίτητος στην Ακροναυπλία, είναι το εκκλησάκι της Παναγίτσας Κατακρυμμένης πίσω από το Nafplia Palace, εκεί, που η χερσόνησος πλησιάζει την Θάλασσα. ‘’Εκεί κάτω από τις φυλακές, υπάρχει μια μικρή εκκλησία με κάτασπρους τοίχους ‘’που με συγκίνησε όσο λίγα πράγματα στην ζωή μου’’ δήλωνε το 1955 ο Ζεράρ Φιλίπ, όταν επισκέφθηκε το εκκλησάκι. Πράγματι, εδώ που περπατάμε και θαυμάζουμε την θέα υπήρχαν οι σκληρές φυλακές της Ακροναυπλίας που στα χρόνια πριν και μετά τον Β’ Π.Π. φυλακίζονταν οι πατριώτες⁽⁷⁾ αγωνιστές του ΕΑΜ και άλλοι. Πάνω στον δρόμο, υπάρχει αναμνηστική στήλη, όμως η μνήμη όλων ψάχνοντας ….δεν μπορεί, θα βρει στο τέλος,  κάποιο παλιό δημοτικό τραγούδι που αναφέρετε στου Παλαμηδιού τις φυλακές, ή το γνωστό σε όλους ζεϊμπέκικο του Μάρκου Βαμβακάρη, ‘’αντιλαλούν οι φυλακές’’, τ’ Ανάπλι και Γεντικουλές. Δεν μπορεί…τα σκληρά κάστρα θέλησαν να μιλήσουν, και το τραγούδι του Μάρκου έρχεται αυθόρμητα στα χείλη έτσι…..σαν μνημόσυνο…για τους φυλακισμένους που έφτασαν μέχρις εδώ.  Δίπλα από το εκκλησάκι της Παναγίας (αριστερά) έχουν ανοιχτεί δεκαπέντε αναρριχητικές εκπαιδευτικές διαδρομές για τους απανταχού λάτρεις της αναρρίχησης. Στη βάση των πεδίων υπάρχει γραμμένο το όνομά τους και ο βαθμός δυσκολίας.

Ο παραλιακός δρόμος θα σας φέρει σίγουρα στο τεράστιο πάρκινγκ, (Μιαούλη 2) και την καφετέρια Napoli di Romania για καφέ, όση ώρα θα περιμένετε τα μικρά καϊκάκια που κάνουν εκδρομές, να σας περάσουν απέναντι στο Μπούρτζι. Το επιθαλάσσιο οκταγωνικό κάστρο – πύργος με περίβολο εκατόν πενήντα μέτρων, χτίστηκε απο τους βενετούς αρχιτέκτονες Γκαμπέλο - Μπρανκαλεόνε γύρω στα 1471 και αναπαύεται στη μέση του λιμανιού πάνω στο αλλοτινό μικρό ξερονήσι. Αρχικά η ιστορική νησίδα ονομαζόταν ‘’των Αγίων Θεοδώρων’’ λόγω της ύπαρξης μικρής εκκλησίας, μετά την οχύρωσή της μετονομάστηκε σε Scoglio di S. Theodoro και Castellum de Scoglio, αργότερα ‘’passage’’, και σήμερα λέγεται ‘’Μπούρτζι’’ από την τούρκικη παραφθορά της λέξης ‘’πύργος’’. Το φρούριο, προστάτευε από βορειοδυτικά την πόλη, με τις βαριές ποντισμένες αλυσίδες που ‘’έπιαναν’’ κάθε νύχτα, μέχρι την απέναντι ακτή, ασφαλίζοντας την είσοδο στο λιμάνι, λειτουργώντας σαν ασπίδα προστασίας από τις λεηλασίες των κουρσάρων. Τότε λεγόταν, Porto Catena – το λιμάνι της Αλυσίδας. Το Μπούρτζι, ένα ξερονήσι, που οι Βενετσιάνοι το μετέτρεψαν σε θαλάσσιο κάστρο, και που πολύ αργότερα κατέληξε να γίνει τόπος διαμονής των δημίων για τους θανατοποινίτες του Παλαμηδίου. Λειτούργησε για ένα μικρό διάστημα σαν ξενοδοχείο και σήμερα είναι ιδανικό για βραδινό περίπατο ή πολύ πρωινή βόλτα. 

Η ζωντάνια του Ναυπλίου θα σας σαγηνέψει, οι βαριές μνήμες θα σας ταξιδέψουν…..παρατηρήστε την εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα (1702), εκεί που ‘’έφυγε’’ ο Ι. Καποδίστριας. Δίπλα της σχεδόν, η πλατεία Άγγελου Τερζάκη με την κατοικία και την προτομή του σπουδαίου Ναυπλιέως λογοτέχνη και ακαδημαϊκού, Άγγελου Τερζάκη (1907 Ναύπλιο – 1979 Αθήνα), αξεπέραστου μυθιστοριογράφου, διηγηματογράφου, δοκιμιογράφου και θεατρικού συγγραφέα, (ανάλυση και βιβλιογραφία δείτε στο Αρχείο Ελλήνων Λογοτεχνών: http://book.culture.gr/1935/detail.asp?ID=394). Ο Άγγελος Τερζάκης, πολέμησε στο Αλβανικό μέτωπο και έγραψε γι’ αυτό, στο αλησμόνητο βιβλίο του, ‘’Ελληνική Εποποιία - 1940 - 1941’’ που πρωτοκυκλοφόρησε το 1964, κάνοντας από τότε έως σήμερα αλλεπάλληλες εκδόσεις με τελευταία το 2002. Να το βρείτε στο βιβλιοπωλείο της Εστίας.

Δείτε την ιστορική εκκλησία του Ναυπλίου, σημερινή μητρόπολη, τον Άγιο Γεώργιο (16^ου αι.), που οι  Βενετοί χάρισαν στην πόλη, στολίζοντάς την με τοιχογραφίες και εικόνες πιστά αντίγραφα μεγάλων Ιταλών Ζωγράφων. Στον ναό αυτόν, έγινε η επίσημη υποδοχή του Μοροζίνι και ο τελευταίος αποχαιρετισμός του προαναφερθέντος και των Ιωάννη Καποδίστρια (1831), Δημητρίου Υψηλάντη (1832), Παλαιών Πατρών Γερμανού (1824). Επίσης εδώ μπορείτε να θαυμάσετε αντίγραφο του μυστικού δείπνου του Λεονάρντο ντα Βίντσι, και μια έκπληξη! τον πορφυρό θρόνο του βασιλιά Όθωνα. 

Στο δικαστικό μέγαρο υπάρχουν οι προτομές των δύο δικαστών Γ. Τερτσέτη – Γ. Πολυζωίδη, οι μόνοι που έμειναν αθάνατοι από τη σύνθεση εκείνου του δικαστηρίου, αυτοί που αρνήθηκαν να υπογράψουν την απόφαση – ντροπή για την καταδίκη του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη. Φεύγοντας, κοντά το κοιμητήριο της πόλης, στην συνοικία Πρόνοια  υπάρχει ο βράχος με το εκκλησάκι των Αγίων Πάντων, πάνω στον οποίο είναι λαξεμένος από το 1836 ο θλιμμένος ‘’Λέων των Βαυαρών’’, έργο του γερμανού γλύπτη Ζίγκελ, κατά παραγγελία του βασιλιά Λουδοβίκου των Βαυαρών και πατέρα του Όθωνα. Είναι αφιερωμένος στην μνήμη των Βαυαρών αξιωματικών και στρατιωτών, που έπεσαν θύματα ασθενειών το 1833 - 1834. Ήταν οι ίδιοι στρατιώτες που συνόδευαν στην άφιξή του τον Όθωνα, και είχαν επιφορτιστεί την τήρηση της τάξης και την εκπαίδευση του στρατού. Όσοι δεν πέθαναν από την επιδημία του τύφου ακολούθησαν τον βασιλιά στην Αθήνα ενώ άλλοι γύρισαν στη Βαυαρία.

Το παλιό Ναύπλιο ήταν και παραμένει από τα σημαντικότερα ‘’ζωντανά’’ μνημεία της σύγχρονης ιστορίας. Ήδη από το 1962 είχε χαρακτηρισθεί ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο και από το 1989 έχουν οριστεί αυστηροί όροι δόμησης και χρήσης γης. Βέβαια καταστροφές και αλόγιστες επεμβάσεις δεν έλειψαν παρά τις κριτικές για την ‘’αξιοποίηση’’ που υπήρχαν από παλιά. Αναφέρουμε εδώ μια, από το ενδιαφέρον βιβλίο του Θοδωρή Γκόνη ‘’ Ναύπλιο – μια πόλη στη λογοτεχνία’’ – εκδόσεις Μεταίχμιο, .….σημειώνει ο Άγγελος Τερζάκης ότι το Ναύπλιο αλλάζει χαρακτήρα⁽⁸⁾ απ’ αυτούς που υποτίθεται ότι το αγαπούν, σκεπτόμενοι…..πρακτικά. «…Αχ αυτό το πρακτικό πνεύμα, που δεν ξέρει ότι υπονομεύει το πρακτικό ακριβώς πνεύμα! Τι θ’ αξιοποιείται τουριστικά στο Ναύπλιον αύριο όταν το Ναύπλιον θα έχει πάψει να υπάρχει;». 

Αυτό μας θύμισε, όταν ρωτήσαμε για το σπίτι (του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη), που γεννήθηκε στις 11 Ιουλίου 1832 ένας από τους κορυφαίους των Ελλήνων Πολιτικών, ο Χαρίλαος Τρικούπης, ο ‘’πατέρας’’ του κοινοβουλευτισμού και της πρώτης σημαντικής φάσης της εκβιομηχάνισης της Ελλάδας. Ακόμα, στις μέρες μας, κουβεντιάζουμε για τους πρώτους σιδηρόδρομους, τη διώρυγα της Κορίνθου, την αποξήρανση της Κωπαΐδας⁽⁹⁾ ή ακόμα για το όραμά της ζεύξης Ρίου – Αντίρριου ⁽¹⁰⁾. Το σπίτι γκρεμίστηκε και δεν υπάρχει κάτι να θυμίζει τον επιφανή πολιτικό. Ευτυχώς όμως, μέσα στις απώλειες δεν περιλαμβάνονται οι αναμνήσεις, τα ιστορικά γεγονότα, οι προσωπικότητες και οι αγωνιστές που πέρασαν από αυτό τον ιστορικό χώρο, που πραγματικά, συνθέτουν την νεότερη ιστορία της χώρας. Σαν τέτοια θα πρέπει να αντιμετωπίσετε την περιήγησή σας.  

Η θάλασσα του Ναυπλίου προσφέρεται για κολύμπι διαθέτοντας αρκετές οργανωμένες παραλίες. Την γνωστή Αρβανιτιά (2 χλμ), την κοσμική Καραθώνα (4 χλμ) με άμμο, τεράστιους ευκάλυπτους, μπαράκια και ψαροταβέρνες ή μακρύτερα στο θρυλικό Βιβάρι. Το ‘’Νεράκι’’ είναι μια όμορφη παραλία, στη μέση περίπου της απόστασης μεταξύ της παραλίας Καραθώνα και Αρβανιτιάς. Εκεί έχουν ανοιχτεί οι δεύτερες στην περιοχή αναρριχητικές διαδρομές (27 προς το παρόν), που μαζί με της Παναγίας Κατακρυμμένης (15 διαδρομές) έχουν δημιουργήσει δύο από τα ομορφότερα πεδία στη Χώρα (δες αναλυτική περιγραφή και βαθμούς δυσκολίας στις Κορφές τ.126 σελ 8, τ.156 σελ 26 και τ.177 σελ 30, επίσης την καινούργια ‘’Άρτεμις’’ στο τ.190 σελ 26.). Δράστες τόσο της εξαιρετικής εργασίας, όσο και του εξοπλισμού των διαδρομών οι Άρης Θεοδωρόπουλος, Θωμάς Μιχαηλίδης με την πολύτιμη συνδρομή του Χ.Ο.Σ Άργους και ιδιαίτερα του Θάνου Σωτηρόπουλου. Στην βάση όλων των διαδρομών υπάρχει γραμμένο το όνομά τους και η δυσκολία. 

Εμποτισμένη από τη νοσταλγία, η πόλη του Ναυπλίου, φιλόξενη και μοναδική είναι μια γοητευτική σύνδεση, ένας δεσμός, με μοναδικά κάστρα, κομψά νεοκλασικά κτήρια, μαρμάρινα πεζοδρόμια, βενετσιάνικα μπαλκόνια, τούρκικες κρήνες, σιδερένια κανόνια και άγκυρες. Σαν ανοιχτό ιστορικό λεύκωμα από τον Ναύπλιο των αρχαίων χρόνων, το βυζάντιο, τους κατακτητές Φράγκους, Βενετούς, Οθωμανούς μέχρι τον Καποδίστρια, τον Πρώτο Κυβερνήτη της Χώρας και τον Όθωνα, τον ‘’Ελέω Θεού’’ βασιλιά των Ελλήνων. 

Μπορεί να ‘’έχασε’’ την πρωτοκαθεδρία από την Αθήνα, αυτό το ‘’το άθλιο χωριό των εκατόν εξήντα σπιτιών’’ που μέχρι τα χρόνια μας δεν αξιώθηκε να αγαπηθεί από κανέναν, αλλά κέρδισε με περγαμηνές στην αιωνιότητα, αυτό που πραγματικά οφείλει να διαφυλάξει ως κόρη οφθαλμού. Την αυθεντική γραφική της ατμόσφαιρα και τους δεσμούς της με το παρελθόν, που τελικά, απελευθερώνουν όλον τον ρομαντισμό του περιηγητή – επισκέπτη. 

Σημειώσεις:

⁽¹⁾Κατά την κάθοδο των Γερμανών στην Πελοπόννησο (24 – 25 Απρ 1941) επιβιβάστηκαν στα πλοία του στόλου και διέφυγαν από το λιμάνι του Ναυπλίου 6685 Άγγλοι στρατιώτες. Το επόμενο διήμερο (26 – 27 Απρ) έφυγαν από το Ναύπλιο και το Τολό 4527 Άγγλοι στρατιώτες. Δεν στάθηκαν τόσο τυχεροί οι 2200 της οπισθοφυλακής οι οποίοι στις 28 Απριλίου 1941 συνελήφθησαν αιχμάλωτοι στα ίδια λιμάνια.

⁽²⁾ Την εποχή αυτή χτίστηκαν περίλαμπρα κτήρια στο νησί. Μεταξύ αυτών, το Κυβερνείο, ένα απλό διώροφο σπίτι που στο ισόγειο είχε το νομισματοκοπείο, στο πρώτο όροφο είχε το γραφείο του ο Καποδίστριας και στα άλλα υπήρχαν τα γραφεία του Σ. Τρικούπη και των υπαλλήλων της Κυβέρνησης. Μέχρι τις μέρες μας άλλαξε πολλές χρήσεις, σήμερα στεγάζει το Ιστορικό Αρχείο Αίγινας.

⁽³⁾Το Σεπτέμβριο του 1826 εγκαταστάθηκε στην Αίγινα η έδρα της Ελληνικής Διοίκησης και τον Ιανουάριο του 1828 η πρώτη υπό τον Καποδίστρια Ελληνική Κυβέρνηση. Έτσι η Αίγινα είχε την ιστορική τύχη να είναι η Πρώτη Πρωτεύουσα του νεώτερου Ελληνικού κράτους για δύο σχεδόν χρόνια (1828 – 1829). Δείτε στην φωτογραφία ‘’Γενική Εφημερίς’’ μια από τις πρώτες εφημερίδες του νεοσύστατου κράτους που τυπωνόταν στην Αίγινα.

⁽⁴⁾  Οι ασημένιοι πρώτοι Φοίνικες και οι  χάλκινες υποδιαιρέσεις του ενός, πέντε και δέκα λεπτών κόπηκαν στην Αίγινα τον Ιούλιο του 1829 στο ισόγειο του Κυβερνείου. Με απόφαση της κυβέρνησης ορίστηκε η ισοτιμία του νέου νομίσματος: ένας φοίνικας ίσος με 1/6 του Ισπανικού δίστηλου (κολονάτο) και ένα λεπτό ίσο με έναν Τουρκικό παρά. (Ιστορία του Ελληνικού χαρτονομίσματος σ. 8). Τον Ιούνιο του 1831, μετά την αποτυχία της Εθνικής Χρηματιστικής Τράπεζας, ο Ιωάννης Καποδίστριας αποφασίζει την έκδοση χαρτονομίσματος. Με το ψήφισμα ΚΖ’ της 17^ης Ιουνίου 1831 αποφασίζεται η έκδοση χαρτονομισμάτων των 5, 10, 50, και 100 φοινίκων, συνολικού ύψους 3.000.000 φοινίκων με ημερομηνία 1^η Ιουλίου 1831. Τα χαρτονομίσματα, είχαν ακανόνιστα κομμένη την αριστερή τους πλευρά για τον έλεγχο της γνησιότητας. (Ελένη Μπίστικα, από την παρουσίαση του βιβλίου ‘’ Το Ελληνικό χαρτονόμισμα – μια διαδρομή, 1822 - 2002‘’: Εφημερίδα Αθηνών Καθημερινή  Σαββατοκύριακο 31/12/05 – 1/1/06, (έτος 87^ο, φύλλο 26169), σ. 2.

⁽⁵⁾  Κούλα Ξηραδάκη «Γυναίκες του ‘21», εκδόσεις Δωδώνη, Αθήνα – Γιάννινα (1995)198.

⁽⁶⁾  Το 1824 ήρθε από το Βουκουρέστι στην Ελλάδα, ο Αναστάσιος Γεννάδιος (1786 - 1854). Αλησμόνητη παρέμεινε η δράση του στο Ναύπλιο το 1826. Ήταν αυτός, που με την εμπνευσμένη ομιλία του στον μεγάλο έρανο και το παράδειγμά του, συνετέλεσε ώστε να συγκεντρωθούν χρήματα και να συσταθεί στρατιωτική δύναμη. Ήταν τόσο συγκλονιστική η ομιλία ώστε μέχρι και η ζητιάνα ψωροκώσταινα, (που χρησιμοποιούμε σαν έκφραση ακόμα σήμερα) έδωσε χρήματα.

⁽⁷⁾Στην έναρξη της εισβολής των Ιταλών (Οκτ 1940) υπήρχαν σε 22 φυλακές, στρατόπεδα και νησιά 2000 στελέχη και μέλη του ΚΚΕ, με τους ηγέτες του. Ο γραμματέας του κόμματος, Ν. Ζαχαριάδης τάχθηκε αποφασιστικά υπέρ της αντίστασης στην ιταλική επίθεση. Επιστολή του, με παροτρύνσεις στους Έλληνες κομουνιστές, δημοσιεύτηκε στις 31 Οκτωβρίου 1940 στις εφημερίδες. Την ίδια ημέρα, οι κρατούμενοι στις φυλακές Ακροναυπλίας, χωρίς προηγούμενη συνεννόηση με τον Ζαχαριάδη, έστειλαν ανάλογο υπόμνημα στον πρωθυπουργό Ι. Μεταξά, (Σόλων Γρηγοριάδης – Εποποιία και Κατάρρευση / εκδ. Φυτράκης – Αθήνα 1976, σελ 140). Το καθεστώς της 4^ης Αυγούστου δεν έκανε δεκτό το αίτημα, με αποτέλεσμα χίλιοι εξόριστοι στα νησιά και την Ακροναυπλία, εκατοντάδες πολιτικοί κρατούμενοι (Κέρκυρα, Αίγινα, Αβέρωφ κ.τλ) να εκτελεστούν ομαδικά από τους Γερμανούς, (Θάλεια Ζαΐμη – Ο Ιπποκράτης Ζαΐμης και η εποχή του / εκδ. Απόπλους – Σάμος 2004, σελ 119, 159, 176).

⁽⁸⁾Οι ανησυχίες του Άγγελου Τερζάκη καταγράφονται επίσης, από τον κοινωνιολόγο Κανέλλο Κανελλόπουλο, δείτε στο ένθετο επτά ημέρες της εφημερίδας Αθηνών Καθημερινή 12/11/95: ‘’Το ιστορικό Ναύπλιο’’ το άρθρο Πνευματικοί Άνθρωποι, σσ. 24 - 25.

⁽⁹⁾ Εξαιρετική η συνέντευξη του Ηλία Μαριολάκου στο Νίκο Καρρά στο περιοδικό Κορφές τ.127 σελ. 34, με θέμα την αειφόρο ανάπτυξη και παράδειγμα την Κωπαΐδα.

⁽¹⁰⁾Φως στην προϊστορία του έργου της ζεύξης και τις ομιλίες του Τρικούπη στη βουλή, δείτε στην εφημερίδα Ημερησία 4 – 5 Σεπτεμβρίου (2004) 46.

ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Ιδέα & υλοποίηση μορφής: Άγγελος Σινάνης

Αυτόματος Αριθμός Κλήσης: 27520

ΔΙΑΜΟΝΗ: Nafplia Palace 28981 www.nafplionhotels.gr  Αμαλία 24401 www.amalia.gr  Καποδίστριας 29366 www.greek-tourism.gr/nafplio/kapodistrias Ίλιον 24497 www.ilionhotel.gr Αγαμέμνων 28021, Λόρδος Βύρων 22351, Ξενώνες ‘’Όμορφη Πόλη’’21565, Ακροναυπλία 24418, Ιππολύτη 96088, Ναυσιμέδων 25060, Αμυμώνη 99477.

ΚΑΜΠΙΝΓΚ: Στην Ασίνη το πολύ καλό ‘’Καστράκι’’ 59386, Στο Δρέπανο το επίσης καλό ‘’Lefka beach 92394, Στην Πλάκα Δρεπάνου 92376, 92121, στην Κάντια 91353, 94366, στην Ίρια το ‘’Ποσειδών’’ 91341, 94253.

ΦΑΓΗΤΟ: Στην παραλία και στην οδό Σταϊκοπούλου τα περισσότερα εστιατόρια ταβέρνες και ψησταριές. Ενδεικτικά αναφέρουμε: Παραδοσιακό εστιατόριο Ελλάς (το πρώτο του Νεοελληνικού κράτους - εδώ γυρίζονται οι διαφημίσεις του Λουμίδη) Πλατεία Συντάγματος 27278. Παλιά ταβέρνα (από το 1810), και για φρέσκα θαλασσινά στο Μαγεμένο Κάστρο.  Δοκιμάστε τοπικό ούζο με απροσδιόριστους και παραπάνω βαθμούς.

ΑΧΡΕΙΑΣΤΑ: Δήμος Ναυπλίου 23332, τουριστικές πληροφορίες 24444, e – mail: Α’ Βοήθειες 27309, Αστυνομία 22100, Τουριστική αστυνομία 21051, Λιμεναρχείο 27022. Συνεργεία – Βουλκανιζατέρ – Ενοικιάσεις: Καλκανάκος Παναγιώτης Πολυζωίδου  8, 21407, Καλκανάκος Παναγιώτης, Τσιλικανίδου 3, 27183, Νταής Χρήστος, 5^ο χλμ Λ. Ναυπλίου - Άργους, Μπολάτι, 2751069697, 2752022022, Τσιρίκος Παναγιώτης Λ. Ναυπλίου - Τολού, Λευκάκια, 2752061546, Γιώργος Μαλιαρός ‘’artofracing’’.

ΧΡΗΣΙΜΑ: www.argolida.gr  www.nafplio.gr www.nafplionet.gr www.rodosport.gr/enlefko/nafplio.htm Ιδανική εποχή όλοι οι χειμωνιάτικοι μήνες, το Πάσχα, η Άνοιξη. Όλες οι τράπεζες διαθέτουν Α.Τ.Μ. Μουσεία: Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ίδρυμα ‘’Β. Παπαντωνίου’’ Βασιλέως Αλεξάνδρου 1 Παλιά Πόλη 28379, γραφεία 28947, Παιδικό μουσείο 23792. Αρχαιολογικό, στην πλατεία Συντάγματος 27502, Πολεμικό, στην παλιά σχολή Ευελπίδων 25591, Κομπολογιού, Σταϊκοπούλου 25, 23329, 21618. Παράρτημα Εθνικής Πινακοθήκης, Σιδηράς Μεραρχίας 23 - Τρίτη κλειστά 21915, 21935. Κάστρο Παλαμηδίου – Αρχαιολογικός Χώρος 28036,είσοδος 4 EUR, Ανοιχτά από Απρίλιο έως Οκτώβριο 08:00 – 18:45, από Νοέμβριο έως Μάρτιο 08:30 – 15:00, κλειστά 25/26 Δεκεμβρίου, 1^η κάθε έτους, 25^η Μαρτίου, 1^η Μαΐου, Πάσχα. Καϊκάκια για Μπούρτζι (κόστος 5 EUR) ‘’το Αναπλάκι’’ 6945576468 εκτός από την βόλτα στο νησάκι, αναλαμβάνει και νυχτερινό θαλάσσιο περίπατο μέχρι τις 01:00 το βράδυ με τιμή κατόπιν συμφωνίας. Το ίδιο ισχύει και για τον αδελφό του Γεράσιμο Καλαθά και το σκάφος ‘’Ρεμπέκα – Ιωάννα’’ 6942423646, 2752024908 e – mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

ΒΕΝΖΙΝΑΔΙΚΑ: Στο Ναύπλιο όλες οι εταιρείες, στον δρόμο για την Ασίνη και το Τολό τέσσερα.

ΧΑΡΤΕΣ: Παλιός, Καλός, πιθανόν εξαντλημένος ο χάρτης ‘’Αργολίδα – Κορινθία’’ σε κλίμακα 1:200.000 των εκδόσεων Μποζινάκη.Πλαστικοποιημένοι χάρτες ανά νομό που χωρούν στο tang Bag. Αγοράστε τον χάρτη Νο 2 ‘’Νομός Αργολίδας’’, εκδόσεις  ‘’Ελλάδα’’ Κολοκοτρώνη 11 Αθήνα 2103222573, 3225241, Βενιζέλου 3 Θεσσαλονίκη 2310223063.

ΒΙΒΛΙΑ: Τάσου Βουρνά Η δολοφονία του Καποδίστρια, Έλσης Σπαθάρη Ναύπλιο – Παλαμήδι, Πελοπόννησος από τις εκδόσεις Explorer και Πελοπόννησος των Καρποδίνη – Δημητριάδη από την εκδοτική Αθηνών. Στην έκδοση περιλαμβάνετε χάρτης της Πελοποννήσου, και όλα τα μουσεία και οι Αρχαιολογικοί χώροι με πανέμορφη φωτογράφηση.

ΛΕΣΧΕΣ ΜΟΤΟΣΥΚΛΕΤΑΣ: ΦΙΛ.Μ.Α. (Φίλοι Μοτοσυκλέτας Αργολίδας) Θερμογιάννη 19, Ναύπλιο 26830, Γ. Γραμματέας Σοφοκλής Παπαγεωργόπουλος 6977649796, e – mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε. Ανοιχτά κάθε Τετάρτη τον χειμώνα από τις 20:00 και το καλοκαίρι από τις 21:00. Πληροφορίες για το ταξίδι σας, όλο το χρόνο, βρίσκετε στους ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΕΡΙΗΓΗΤΕΣ - Σύλλογος Μοτοσικλετιστών - Ελάτη Τρικάλων τηλ Fax: 2434071826.

Περισσότερες πληροφορίες για το ΝΑΥΠΛΙΟ αντλήστε από την ενδεικτική Βιβλιογραφία – Αρθρογραφία: 

Α’         Αυτοτελή Βιβλία

• Κωνσταντίνου Κούρκουλα / Λεύκωμα διδασκάλων του Γένους / Ο.Ε.Δ.Β. / Αθήνα 1971

• Τάσος Βουρνάς / Η Δολοφονία του Καποδίστρια / εκδόσεις Φυτράκη / Αθήνα 1976

• Γιάννη Π. Γκίκα / Κάστρα – Ταξίδια / τομ Γ’ εκδόσεις Αστήρ / Αθήνα 1985
• Κούλα Ξηραδάκη / Γυναίκες του ’21 / εκδόσεις Δωδώνη / Γιάννινα 1995
• Θανάση Χρήστου / Τα σύνορα του Ελληνικού Κράτους και οι διεθνείς συνθήκες (1830 – 1947) τομ Α’ / εκδόσεις Δημιουργία / Αθήνα 1999
• Έλσης Σπαθάρη / Ναύπλιο – Παλαμήδι / εκδόσεις Έσπερος / Αθήνα 2000
• Η ιστορία του ελληνικού χαρτονομίσματος / εκδόσεις Finatec Α.Ε. / Αθήνα 2001
• Όθων Τσουνάκος / Δραχμούλα μου καλό σου ταξίδι / εκδόσεις Ηλιοτρόπιο / Αθήνα 2001
• Πελοπόννησος / εκδόσεις EXPLORER / Αθήνα 2002
• Θοδωρής Γκόνης / Ναύπλιο, μια πόλη στη Λογοτεχνία / εκδόσεις Μεταίχμιο / Αθήνα 2004

Β’         Αφιερώματα περιοδικών

• Ελένη Οικονομοπούλου / Ναύπλιο / περιοδικό Κόσμος τ.10 / Μάρτιος 1995
• Το ιστορικό Ναύπλιο – συλλογικό / Αφιέρωμα 7 ημερών Εφημ. Καθημερινή 12/11/95
• Άγγελος Μακρής / Πρωτεύουσα σχέση / περιοδικό RIDER τ.14 / Μάιος 1996
• Δημήτρης Παπατριανταφύλλου / Ναύπλιο / περιοδικό Κόσμος τ.18 / Αύγουστος 1996
• Αντώνης Αναγνώστου / Αργολίδα / εκδόσεις AD & ED / Αθήνα 1997
• Κατερίνα Πλασσαρά / Ναύπλιο ένα ταξίδι μέσα στον χρόνο / περιοδικό Ελληνικό Πανόραμα τ.18 / Φθινόπωρο 2000
• Θοδωρής Αθανασιάδης – Ζερμαίν Αλεξάκη / Αποκριά στο Ναύπλιο / περιοδικό VITA τ.46 / Φεβρουάριος 2001
• Μάρθα Κορινθίου / WeekendZone / περιοδικό Voyager / Ιούνιος – Ιούλιος 2001
• Κύρος Κόκκας / Ναύπλιο το Αρχοντικό της Αργολικής Γης / περιοδικό Γαιόραμα τ.57 / Σεπτ – Οκτ 2003
• Άρης Θεοδωρόπουλος / αναρρίχηση Ναύπλιο / περιοδικό Κορφές τ.169 Σεπτ – Οκτ 2004
• Γιώργος Σταματίου / Άγγελος Τερζάκης και Ναύπλιο / περιοδικό Ελληνικό Πανόραμα τ.42 Νοεμ – Δεκ 2004
• Ναύπλιο / Συλλογική εργασία / Περιηγήσεις τ.19 - ένθετο στην Εφημερίδα Ημερησία 21 Αυγούστου 2004

Γ’         Άρθρα σε εφημερίδες

• Νίκου Μαστροπαύλου / Το Μπούρτζι του Ναυπλίου / ένθετο Ταξίδια Νο 24 εφημ. Βήμα 5 Οκτωβρίου 1997