ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΑ (2895 λέξεις)

ΝΗΣΟΣ ΤΗΛΟΣ – ΠΑΡΚΟ ΤΗΛΟΥ 

Κείμενο - Διαφάνειες: Άγγελος Σινάνης e – mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

© Φεβρουάριος 2008

Πάρκο Τήλου – πρότυπο ανάπτυξης

Σε μια εποχή που η κερδοσκοπική φιλοσοφία του τουρισμού εμφανίζεται σαν η μόνη αναπτυξιακή προοπτική στο Αιγαίο, η στροφή προς τη βιώσιμη αειφορική ανάπτυξη που έχει κάνει προ πολλών ετών ο Δήμος Τήλου, είναι πραγματική έκπληξη για να μην πούμε αναμενόμενη υγιής αντίδραση.  Αναμενόμενη γιατί μόνο αυτή μπορεί πράγματι να εξασφαλίσει όχι μόνο τη διάσωση του φυσικού περιβάλλοντος και του τοπίου, αλλά και την ανθοφορία του τοπικού λαϊκού πολιτισμού. 

Συζητούσαμε παλιά αν έχει τύχη στη Ελλάδα της αγοραίας τουριστικής φιλοσοφίας του μαζικού τουρισμού, το μοντέλο του οικοαγροτουρισμού,  του πολιτιστικού ή ακόμα του θρησκευτικού αντίστοιχου,  που γνώριζε ραγδαία ανάπτυξη σε άλλα αγροτικά, νησαία ή ορεινά εδάφη της Ε.Ε. ειδικότερα της Ιταλίας, Ισπανίας, Γαλλίας. Το παράδειγμα της Τήλου που προσελκύει περιηγητές με ανήσυχο και διερευνητικό βλέμμα προς τη φύση και το ιστορικό περιβάλλον της νήσου, δείχνει ότι όχι μόνο μπορεί να αντιπαρατεθεί με επιτυχία, αλλά ολοένα να κερδίζει φανατικούς φίλους αυξάνοντας, μακροπρόθεσμα,  το εισόδημα των επαγγελματιών που έχουν συνειδητοποιήσει και στηρίζουν αυτό το ιστορικό χρέος απέναντι στον τόπο τους. 

Η πολιτική να προαχθεί ο αειφορικός εναλλακτικός τουρισμός βρήκε διέξοδο με την σύσταση⁽¹⁾ της ΜΚΟ Πάρκο Τήλου που ήδη έχει αποφέρει θετικά αποτελέσματα στην κοινωνία, τους φορείς, κυρίως όμως στο περιβάλλον. Το τελευταίο, αποτέλεσε έναυσμα για τη δημόσια αφιέρωση των 33^ων ιδρυτικών⁽²⁾ μελών και οργανισμών από όλο τον κόσμο. Σκοπός του μη κερδοσκοπικού σωματείου είναι η προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, του πλούτου της Τήλου, και των πενηντατεσσάρων νησαίων εδαφών που την στεφανώνουν. Αυτό είναι μεταξύ των άλλων το ελπιδοφόρο αποτέλεσμα μιας συλλογικής προσπάθειας, που κατέταξε την Τήλο μεταξύ των λίγων δακτυλοδεικτούμενων για την περιβαλλοντική ευαισθησία νησιών στην Ευρώπη. Ο σεβασμός στις ισορροπίες και τις λειτουργίες που η φύση επιλέγει οδήγησε με σταθερά βήματα στην πρότυπη οικοτουριστική ανάπτυξη, κάτι εντελώς άγνωστο στην υπόλοιπη Ελλάδα.

Η άξια προσοχής, ομαδική πρωτοβουλία των κατοίκων εξελίχθηκε, στηρίχθηκε εθελοντικά και ευδοκίμησε, χάρη στην ισχυρή παρουσία και το προσωπικό στοίχημα δύο ανθρώπων που αγάπησαν τον τόπο σαν δικό τους. Του Κωνσταντίνου Μεντζελόπουλου, μέχρι πρότινος διευθυντή του πάρκου, και της συζύγου του, Δ^ρος Νομικής Kandis Alexander, οι οποίοι μελέτησαν κι’ αποθησαύρισαν την ειδική περιβαλλοντική μελέτη⁽³⁾ για την Τήλο που είχε γίνει με μέριμνα του επί σειρά ετών Δήμαρχου, κ. Τάσου Αλιφέρη. Αυτή, αναφερόταν στον περιορισμό και εν τέλει στην καθολική απαγόρευση του κυνηγιού και προέβλεπε τη δημιουργία Πάρκου με σκοπό να διασφαλιστεί η χλωρίδα και η πανίδα. Κάτι που όσες φορές έγινε απόπειρα να συζητηθεί δημόσια⁽⁴⁾, προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις ανώνυμων αλλά και επώνυμων κυνηγών, σωματείων, ομοσπονδιών, προέδρων κ.λπ.

Στην Τήλο, ευτυχώς, κατάλαβαν ότι τα μικρά φτερωτά θαύματα, το οικοσύστημα που τα προσελκύει, είναι και δική τους περιουσία. Το δικαίωμα κάποιων να καταστρέφουν έγινε δικό τους δικαίωμα να προστατεύουν. Έτσι αδιαφόρησαν για το δήθεν πολιτικό κόστος, τις νομικές τρικλοποδιές της διοίκησης που δεν το ήθελε, και απαγόρευσαν αρχικά, κατήργησαν στη συνέχεια το κυνήγι, δημιούργησαν το φυσικό Πάρκο, κι έπιασαν τα κιάλια. Η συνέχεια ήρθε σχεδόν μόνη της από τους πολυπληθείς επισκέπτες που εκτίμησαν και επιβράβευσαν αυτή τη στάση. Αυτό αρκεί για το ζητούμενο που δεν είναι άλλο από μια καλύτερη εξέλιξη στην ποιότητα της ζωής των κατοίκων. 

Σήμερα η Τήλος προστατεύει την σπάνια μεσογειακή φώκια «monachus monachus», 165 είδη ενδημικών και αποδημητικών άγριων πουλιών εκ των οποίων τα πιο σημαντικά και σε καθεστώς προστασίας είναι 37. Μεταξύ τους πετούν το σπάνιο Όρνιο (Gupsfulvus)⁽⁵⁾, 6 ζεύγη σπιζαετοί, 8 ζεύγη αετογερακίνας, 650 ζεύγη μαυροπετρίτες, 2 ή 3 ζεύγη πετρίτες, και 78 άτομα θαλασσοκόρακες. Αυτή η ανεκτίμητη πανίδα ζει και αναπαράγεται εδώ κάτι που επέδρασε καθοριστικά ώστε όλο το νησί να έχει ανακηρυχτεί «Ζώνη Ειδικής Προστασίας για τα Πουλιά», ενώ έχει αναγνωριστεί και ως βιότοπος Corine ιδιαίτερης σημασίας. Επιπλέον η Τήλος είναι μια σημαντική ενδιάμεση στάση για ξεκούραση και ανεφοδιασμό σε ‘’καύσιμα’’ πολλών από τα 200 είδη πουλιών που μεταναστεύουν μεταξύ της Αφρικής και της Ευρώπης. 

Η μετανάστευση των πουλιών είναι ένα συναρπαστικό και σύνθετο σύστημα μετακινήσεων που εξαρτάται από παράγοντες, όπως η διαθεσιμότητα τροφής και νερού, συμφόρηση άγριας φύσης, μετακινήσεις ρευμάτων, μετακίνηση για την αποφυγή της ενδογαμίας, απρόβλεπτη εμφάνιση των κατάλληλων όρων αναπαραγωγής, παραλλαγές κλίματος και ασυνήθιστα για την εποχή καιρικά στοιχεία καθώς και την αλλαγή φτερώματος (όπως συμβαίνει με την καναδική χήνα). Η δακτυλίωση λύνει το ερώτημα πόσο μακριά ταξιδεύουν τα πουλιά και έχει συμβάλει σημαντικά στην κατανόηση της μετανάστευσης που κατηγοριοποιείται σε «μερική, υψομετρική, σχηματισμένη σε αψίδα, καθυστερημένη, διασπορά των νεοσσών μετά την ενηλικίωσή τους, νομαδική», και φυσικά οι «εισβολές»⁽⁶⁾. 

Πολλά, για μιας τέτοιας έκτασης νησί είναι τα είδη πουλιών που έχουν καταγραφεί, 24 εκ των οποίων είναι είδη προς εξαφάνιση και 10 βρίσκονται στο Κόκκινο βιβλίο της Ε.Ε., στον κατάλογο των αυστηρώς προστατευόμενων ειδών⁽⁷⁾. Αυτά είναι: Θαλασσοκόρακας (Phalacrocorax aristotelis, No14), Αετογερακίνα (Buteo rufinus, No85), Σπιζαετός (Hieraaetus fasciatus, No93), Μαυροπετρίτης (Falcoeleonorae, No100), Πετρίτης (Falco peregrines, No103), Αιγαιόγλαρος (Larus audouinii, No189), Χαλκοκουρούνα (Coracias garrulous, No235), Λιοστριτσίδα (Hippolais olivetorum, No316), Κοκκινοκαλιακούδα (Pyrrhocorax pyrrhocorax, No368), Σκουρόβλαχος (Emberiza caesia, No401)⁽⁸⁾. 

Ο πλούτος της δεν εξαντλείται σε αυτά που βλέπουμε, και είναι πράγματι εντυπωσιακά όσον αφορά τα πουλιά. Υπάρχουν θησαυροί που δεν φαίνονται με την πρώτη ματιά. Τα φυτά και τα βότανα. Η έως τώρα επιστημονικά καταγραμμένη χλωρίδα, δημοσιευμένη σε ελληνικά και διεθνή περιοδικά, ανέρχεται σε 378 είδη, ενώ οι άνθρωποι της ΜΚΟ Πάρκο Τήλου που γνωρίζουν τον τόπο, τα υπολογίζουν σε πάνω από χίλια⁽⁹⁾. Αυτή η μεγάλη ποικιλία ειδών έρχεται σε άμεση αντίθεση με την πρόχειρη αστική αντίληψη ότι τα νησιά μας δεν έχουν φυτολογικό ενδιαφέρον … ’’αφού είναι ξερονήσια’’. Το αντίθετο συμβαίνει, αφού διαθέτουν την υψηλότερη βιοποικιλότητα στην Ευρώπη και την ανατολική Μεσόγειο, με αφθονία ειδών που θα ζήλευαν πολλές χώρες που, αντίθετα με ό,τι συνηθίζεται εδώ, δίνουν μεγάλη σημασία στην χλωρίδα τους. Όχι μόνο προστατεύοντάς την, αλλά και εκδίδοντας ανάλογα βιβλία για να καταδείξουν στους ενδιαφερόμενους ή τους αμύητους την αξία της και το πολύτιμο του περιβάλλοντος που τη φιλοξενεί και την αναπαράγει αδιαλείπτως κάθε χρόνο.

Πολλοί, αγνοώντας την πραγματικότητα, είναι βέβαιοι ότι άνθρωποι και ‘’τουριστική ανάπτυξη’’, δεν συμβαδίζουν. Έχουν κάνει και εδώ, λάθος εκτίμηση, εξακολουθώντας να καταστρέφουν το περιβάλλον και τα είδη για τις δικές τους ακατανόητες επιθυμίες. Στο δυναμικό του νησιού που αφορά τόσο τα πουλιά όσο και τα φυτά έχει προστεθεί και η τεχνητή εξωποτάμια δεξαμενή που βρίσκεται σε παράκαμψη του κεντρικού δρόμου για το Μεγάλο Χωριό. Ένας εν δυνάμει υγρότοπος που υπάγεται σε «καθεστώς προστασίας»⁽¹⁰⁾ SPA (GR4210024) και IBA (GR168), αφού βοηθά στην ανάπτυξη καλαμιώνων προσελκύοντας εκτός από τους τοπικούς πληθυσμούς πουλιών και τα διψασμένα μεταναστευτικά.

 Σε όλη αυτή την πλούσια χλωρίδα, πανίδα, περιλαμβάνονται κι άλλα πιο συνηθισμένα είδη, όπως είναι οι νησιώτικες πέρδικες με ομολογουμένως πυκνό πληθυσμό, τα κατσίκια και τα πρόβατα στα παλιά μαντροκάθια (οι στάνες στην ντοπιολαλιά), που επισημαίνουν την παρουσία ανεπτυγμένης κτηνοτροφίας. Σήμερα είναι λιγότερα από άλλοτε αλλά σε σχέση με τον πληθυσμό είναι αρκετά. Το στοίχημα που έχει βάλει η δημοτική αρχή και προσωπικά ο γιατρός - δήμαρχος του νησιού Τάσος Αλιφέρης, είναι να δεθεί η ήπια τουριστική ανάπτυξη με την πρωτογενή παραγωγή του νησιού και ιδιαίτερα με την κτηνοτροφία, τη μελισσοκομία (αρκετά ανεπτυγμένη) και την αλιεία. Θετικό σε αυτές τις σκέψεις είναι το γεγονός ότι όλες οι προσπάθειες και όλες οι δράσεις που έγιναν έως τώρα, είχαν μια κοινή συνιστώσα. Την διεπιστημονική άποψη πάνω σε θέματα ήπιας ανάπτυξης. Και εδώ ο δήμος Τήλου δεν έκανε πίσω. Χρησιμοποίησε και συντόνισε, μαζί με το ταμείο ανάπτυξης Νότιου Αιγαίου, το πρόγραμμα «Πρακτικές βιώσιμης ανάπτυξης στα νησιά του Νοτίου Αιγαίου Ίος και Τήλος»⁽¹¹⁾ που υλοποιήθηκε το 2003 – 2004, έχοντας στόχο την διερεύνηση – προώθηση των δυνατοτήτων που παρέχει το φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον των νησιών, για ισόρροπη οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη με σεβασμό προς το περιβάλλον. 

Από αυτό το πρόγραμμα προέκυψαν ενημερωτικές, περιβαλλοντικές παρεμβάσεις στα σχολεία των δύο νησιών, εκθέσεις φωτογραφίας, αφίσας, ημερίδες ενημέρωσης για το πλατύ κοινό, έκδοση βιβλίων κ.λπ. που υλοποιήθηκαν μέσω διαδικτύου, φέρνοντας πιο κοντά στα σύγχρονα μέσα τα παιδιά. Σήμερα ο δήμος Τήλου συμμετέχει στο πρόγραμμα «Προσομοίωση της Ευρώπης του Μέλλοντος» με έμφαση στις εναλλακτικές μορφές ενέργειας (ηλιακή, αιολική). Για όλες αυτές τις «καθαρές» προσπάθειες και για τη συμβολή του στην προώθηση των στόχων⁽¹²⁾  του «Ελληνικού Δικτύου Μικρών Νησιών» (πρόεδρός του ο κ. Λευτέρης Κεχαγιόγλου), ο Τάσος Αλιφέρης είναι ο μοναδικός δήμαρχος που βραβεύτηκε σε εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στις 15 Απριλίου 2008 στο κτήριο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. 

Τελικά αυτό που άρχισε πριν χρόνια στο νησί έμελε να παίξει τον δικό του καθοριστικό ρόλο ακόμα και στις ενέργειες της τοπικής αυτοδιοίκησης που στηρίζει, αν δεν προκαλεί, αυτές τις εξελίξεις. Η απλούστατη προσέγγιση των κατοίκων με τη σκέψη ότι η ζωντάνια της φύσης, είναι και δική τους ζωντάνια, η ζημιά στη φύση, είναι υποβάθμιση της ζωής τους, έβαλε τα πράγματα στις πραγματικές τους διαστάσεις προσελκύοντας και αυτούς που, επιτέλους, βρήκαν έναν προορισμό, να υπάρχει σεβασμός για τη φύση και το περιβάλλον. Επίσης, ας μην διαφεύγει ότι ο μαζικός τουρισμός ουδέποτε ήταν φιλικός προς τους απλούς επισκέπτες ή τους συνειδητοποιημένους περιηγητές. Για πολλές δεκαετίες η έννοια της ανάπτυξης αποτέλεσε τη δίοδο από όπου πέρναγαν ατελή νομοσχέδια και ‘’φιλικές’’ υπουργικές αποφάσεις ώστε να διευκολυνθούν προσωπικές και άλλες φιλοδοξίες ισχυρών. Για αυτό το λόγο μετετράπη αποκλειστικά σε οικονομικό αυτοσκοπό μη δίνοντας καμία σημασία στο πολιτιστικό, βιολογικό ακόμα και το ανθρώπινο δυναμικό.  

Τελευταία, αποδεικνύεται ότι οι κατά καιρούς απόψεις για τις προοπτικές του μαζικού τουρισμού, αυτού που έχει επιφέρει τα σοβαρότερα πλήγματα στη χώρα, και της δήθεν ανάπτυξης που θα φέρει, είναι μύθος⁽¹³⁾. Ούτε ανάπτυξη θα φέρει, και όπου τυχαία, χωρίς πρόγραμμα αυτή γίνει, θα είναι έωλη, στρεβλή, χωρίς προοπτική, ενώ ταυτόχρονα θα αφήσει δυσθεώρητα χρέη, κατασπαταλώντας προηγουμένως όσα κοινοτικά κονδύλια μπορεί, διευκολύνοντας τον πλουτισμό των πολιτικά ευνοούμενων. 

Ολοένα και περισσότεροι συνειδητοποιούν ότι αυτά τα μοντέλα φέρνουν μόνο πρόσκαιρα, γρήγορα κέρδη, που στερούνται μακροπρόθεσμου οφέλους.  Αντίθετα, πρέπει να αναφερθεί ότι στο ξεκίνημα της προσπάθειας για την καθολική αποδέσμευση από το κυνήγι (1997), και την δημιουργίατου Φυσικού πάρκου (2003), υπήρχαν στο νησί 100 κλίνες και ένας μήνας τουριστικής σαιζόν. Σήμερα, μετά από έντεκα χρόνια έλλειψης κυνηγών και πέντε χρόνια του θεσμοθετημένου Πάρκου, οι κλίνες έφτασαν στις 1300 (με έντονη τάση ανόδου) και η σαιζόν επιμηκύνθηκε στους πέντε μήνες⁽¹⁴⁾. Επιπλέον οι επισκέπτες δεν έρχονται μόνο από την Ελλάδα αλλά απ’ όλα τα μέρη της Ε.Ε., επιβραβεύοντας, στην πράξη, αυτή τη διαφορά με την υπόλοιπη χώρα. 

Το Πάρκο Τήλου είναι από τα ελάχιστα στη χώρα που ιδρύθηκε με προεδρικό διάταγμα⁽¹⁵⁾ τη σύμφωνη γνώμη του τοπικού πληθυσμού και του Δήμου «γι’ αυτό πέτυχε»⁽¹⁶⁾. Το ποσοτικό και ποιοτικό αποτέλεσμα είναι ελκυστικό και για άλλα μέρη της πατρίδας μας (στις Κυκλάδες και στην εγκαταλειμμένη Πίνδο κυρίως) ώστε να μιμηθούν αυτή την σώφρονα επιλογή ζωής, τα αναρίθμητα πλεονεκτήματά της, διαμορφώνοντας πραγματικά νέες απαιτήσεις προς την τοπική αυτοδιοίκηση ή ακόμα το απαθές περί το περιβάλλον πολιτικό προσωπικό.

Έτσι θα οδηγήσουν τον τόπο τους στην εποχή της μόνης αληθινής αειφορικής και βιώσιμης ανάπτυξης⁽¹⁷⁾, που στηρίζεται κυρίως στη φύση και σ’ αυτά που εκείνη προσφέρει. Η Τήλος τα κατάφερε και δείχνει το δρόμο!.

Σημειώσεις:

⁽¹⁾ Στις 4 Οκτωβρίου 2003 συναντήθηκαν οι ιδρυτικοί φορείς του πάρκου και στις 5 Ιουλίου 2004 το Πρωτοδικείο Ρόδου νομιμοποίησε το Σωματείο, επικυρώνοντας το καταστατικό του. Ενημερωτικό δελτίο Πάρκο Τήλου Νο1, Ιούλιος (2004) 1.  

⁽²⁾ Μεταξύ των ιδρυτικών μελών, ο Δήμος Τήλου, το Ζωολογικό Μουσείο του Πανεπιστημίου Αθηνών, η διεθνής εταιρεία Μεσογειακής Κηπευτικής (Mediterranean Garden Sosiety), η Παγκόσμια Επιτροπή Προστατευόμενων Περιοχών (World Commission on Protected Areas) μια από τις ισχυρότερες περιβαλλοντικές οργανώσεις του κόσμου, ο Γιώργος Σφήκας (που σχεδίασε, εκτός των άλλων, και το λογότυπο του πάρκου), ο Δρ. Νίκος Συμεωνίδης που ανακάλυψε τα απολιθώματα των Νάνων ελεφάντων, ο Dr. Χειρουργικής του Πανεπιστημίου της Πίζας Ενρίκο Καβίνα (ο άνθρωπος που ‘’έστησε’’ το πρωτοποριακό σύστημα τηλεϊατρικής), ο Μάικλ Ντέιβις πρόεδρος του F.O.T.A. (Friends of Tilos Association),  και άλλοι Έλληνες, Ευρωπαίοι επιστήμονες και οργανώσεις. Βλ. Ευγενία Λουπάκη, «Στην Τήλο το κυνήγι απαγορεύεται», στο: περ. ΟΙΚΟ, τ.12, Αθήνα (2003) 26, και «Πάρκο Τήλου» Ενημερωτικό δελτίο Νο1, Ιούλιος (2004) 1.  Επίσης Βλ. Φανή Δημητρακούδη, «Πάρκο Τήλου» εφημερίδα Αθηνών Αυγή 7/11/04 στο: ένθετο περιοδικό δαίμων της οικολογίας τ.43, Νοέμβριος (2004) 16.

⁽³⁾ Η μελέτη είχε γίνει από τον Δήμο Μεγάλο Χωριού τότε, με απόφαση του δημοτικού συμβουλίου (91/1996) από 11/11/96. Αυτή, παραδόθηκε από τους μελετητές το 1998 και βρέθηκε στα χέρια τους την Άνοιξη του 2002, χρονική περίοδο που είχαν αποφασίσει να εγκατασταθούν μόνιμα στο νησί, ορμώμενοι από το σημαντικό γεγονός της βιοποικιλότητας και προσθέτως της απαγόρευσης του κυνηγιού.

⁽⁴⁾ Βλ. επιχειρήματα, διάλογο και κατάληξη στα περιοδικά ή εφημερίδες που ασχολήθηκαν με το θέμα: Περιοδικό Νέα Οικολογία, τ.168 – 169 έτος 1998, στο ίδιο τ.179 έτος 1999. Περιοδικό Experiment – Γαιόραμα τ.44, έτος 8^ο 2001, στο ίδιο τ.45 έτος 8^ο 2001, στο ίδιο τ.66, έτος 12^ο 2005, Περιοδικό ΟΙΚΟ τ.12 έτος 2003, τ.13 έτος 2003, τ.14 έτος 2003, τ.24 έτος 2004. Εφημερίδα Αθηνών Καθημερινή «Παύσατε πυρ, κύριοι κυνηγοί» Σάββατο 20 Σεπτεμβρίου (2003) 5. Σε όλες τις περιπτώσεις η έλλειψη επιχειρημάτων οδήγησε σε αυστηρές καθοδηγημένες αντιδράσεις που ακολούθησαν χωρίς εξαιρέσεις όλα τα δημοσιεύματα. Η συνέχεια είναι γνωστή, μάλιστα, στα νησιά του Ιονίου (Ζάκυνθος, Παξοί, Αντίπαξοι), γίνεται το έγκλημα να κυνηγούν εκτός κυνηγητικής περιόδου δεκάδες είδη κατά την μετανάστευσή τους. Σύμφωνα με εκτιμήσεις μέσα σε μια μέρα μπορεί να σκοτωθούν έως και 15.000 πουλιά. Βλ. ρεπορτάζ της Λίνας Γιάνναρου, εφημερίδα Αθηνών Καθημερινή «Σφαγή τρυγονιών από λαθροκυνηγούς» (ε.89^ο, φ. 26.854) Παρασκευή 18 Απριλίου (2008) 7. 

⁽⁵⁾ Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, Σημαντικές Περιοχές για τα Πουλιά της Ελλάδας, Μια γνωριμία με τους Σημαντικούς Βιότοπους της Ελλάδας. Ειδική έκδοση, Αθήνα (1994) 201.

⁽⁶⁾ Tilos Park Journal, τ.5, Α’ τρίμηνο (2006) 5.

⁽⁷⁾ Συλλογικό, Ελληνική Ζωολογική Εταιρεία – Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, Το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Σπονδυλόζωων της Ελλάδας, Υπευθ. Προγράμματος Μ. Καρανδεινός, Λ. Παράσχη, Hewlett Packard – WWF Ελλάς, Αθήνα 1992.

⁽⁸⁾  Αφιέρωμα για τα θαλασσοπούλια του Αιγαίου δείτε στην ομώνυμη εργασία των Κώστα Παπακωνσταντίνου, Δανάης Πορτόλου στο: περ. Οιωνός τ.20, της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας, Αθήνα (2004) 17 – 41.

⁽⁹⁾ Πληροφορίες του πρώην διευθυντή της ΜΚΟ Πάρκο Τήλου Κωνσταντίνου Μεντζελόπουλου σε τηλεφωνική επικοινωνία 25/2/08 ω18:00.

⁽¹⁰⁾ Κατσαδωράκης Γ. και Κ. Παραγκαμιάν, Απογραφή των υγροτόπων των νησιών του Αιγαίου, Ταυτότητα, οικολογική κατάσταση και απειλές, Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση – WWF Ελλάς, Αθήνα (2007) 328, 329.

⁽¹¹⁾ Απόστολου Χατζηπαρασκευαΐδη, «Η τοπική ατζέντα 21 στα νησιά», περιοδικό Οικοτοπία τ.40, Αθήνα (2007) 62 – 67 με βιβλιογραφία. 

⁽¹²⁾ Στόχοι του, είναι η διασφάλιση της συνοχής – συνέχειας ανάμεσα στη χερσαία Ευρώπη και στα εκατοντάδες μικρά νησιά της Ελλάδας, κάτι, που ευνοεί και προωθεί με σθένος η Ευρωπαϊκή Ένωση με τα προγράμματά της. Αυτά, στοχεύουν στην ανάπτυξη των τοπικών οικονομιών με την εφαρμογή εναλλακτικών μορφών τουρισμού και την παράλληλη προστασία του περιβάλλοντος, λαμβάνοντας υπόψη τις κλιματολογικές αλλαγές που συντελούνται διεθνώς. Νίκος Μπαρδούνιας, «την αρωγή της Ε.Ε. ζητούν τα μικρά νησιά», εφημερίδα Αθηνών Καθημερινή (έτος 89^ο., φ.26.858) Μ. Τετάρτη 23 Απριλίου (2008) 9.

⁽¹³⁾ Ένα φανταστικό αποκύημα, που, παρά περί του αντιθέτου λεγόμενα για τις δήθεν πολιτικές προώθησης ενός διαφορετικού πλαισίου ανάπτυξης, έχει βρει από τη διοίκηση ένθερμη υποστήριξη, απλά επειδή εκταμιεύονται κονδύλια. Αυτός είναι ο λόγος προώθησης ολοένα βλαβερότερων πολιτικών για το περιβάλλον, που, περιέργως τον τελευταίο καιρό, τις θυμήθηκε μεγάλο τμήμα του μίζερου και γενικόλογου πολιτικού προσωπικού. Να είστε βέβαιοι λοιπόν, ότι σε λίγα χρόνια, θα έχουν ισοπεδωθεί στο όνομα της ανάπτυξης, της τουριστικής μας έκπτωσης και του all-inclusive, δεκάδες ορεινά συγκροτήματα που ακολουθούν την καταστροφική τύχη και την αλλοίωση της αρχιτεκτονικής τους ταυτότητας, όπως έχει ήδη συμβεί στα νησιά του Αρχιπελάγους. Βλ. σε όλες τις εφημερίδες τα αφιερώματα στο καινούργιο, δήθεν καινοτόμο, Γενικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού, που οδηγεί μαθηματικά στην κακοποίηση του περιβάλλοντος και στον τουρισμό χωρίς μέλλον. Ενδεικτικό, το αναλυτικό αφιέρωμα της εφημερίδας Αυγή (Κυριακή 6/4/08, ε.56^ο, φ.10.192) στο ένθετο περιοδικό Δαίμων της Οικολογίας τ.81 Απρίλιος (2008) 8 – 18.  Επίσης, η συνέντευξη στο Γιώργο Λιάλιο, της κ. Ράνια Κλουτσινιώτη, αρχιτέκτονα πολεοδόμο, στο: περιοδικό ΟΙΚΟ τ.67 Απρίλιος (2008)14 – 15, ένθετο στην εφημερίδα Αθηνών Καθημερινή (Σάββατο 12/4/08, ε.89^ο, φ.26.849). του ιδίου: «εξηγήσεις ζητεί η Κομισιόν για το χωροταξικό σχέδιο», εφημερίδα Αθηνών Καθημερινή (έτος 89^ο., φ.26.857) Μ. Τρίτη 22 Απριλίου (2008) 5, το ιδίου «ούτε όραμα ούτε τόλμη στο χωροταξικό» (περιλαμβάνει και άρθρο του Κ. Μητσοτάκη), εφημερίδα Αθηνών Καθημερινή (έτος 89^ο., φ.26.865) Κυριακή 4 Μαΐου (2008) 4.  Δες και τα αποτελέσματα της ημερίδας της εφημερίδας Καθημερινή και του «ΣΚΑΪ» για το θέμα «Χωροταξικό με πολύ τσιμέντο», εφημερίδα Αθηνών Καθημερινή (έτος 89^ο., φ.26.867) Τετάρτη 7 Μαΐου (2008) 7.

⁽¹⁴⁾ Από συνέντευξη του Δήμαρχου κ. Τάσου Αλιφέρη στον Μάκη Σταύρου, «Ελπιδοφόρο Πείραμα Αειφορικού Τουρισμού στην Τήλο» στο: περ. Αζιμούθιο, τ.50,  έκδοση: Ομίλου Βουνού και Θάλασσας, Αθήνα (2007) 61 – 63.

 ⁽¹⁵⁾ Παρά τις αρχικές και έντονες παρεμβάσεις της διοίκησης για την ακύρωση της προσπάθειας ή τουλάχιστον, για τη μη υπογραφή προεδρικού διατάγματος, το οποίο δεν ακυρώνεται από μελλοντικές ‘’ανάγκες’’, και δημιουργεί κακό προηγούμενο, αφού προωθείται στο Σ.Τ.Ε. για έγκριση – κύρωση. Επί τη ευκαιρία, καλό είναι να γνωρίζετε ότι όσα πάρκα και εκτάσεις ‘’προστατεύονται’’ με υπουργικές αποφάσεις δεν είναι σύμφωνα με τις οδηγίες 79 / 409 / Ε.Ε.C. και 92 / 43 / E.E.C, που έχουν ισχύ νόμου. Αυτό, γιατί η ‘’προστασία’’ μπορεί με κάποιο τρόπο (π.χ. νέα υπουργική απόφαση) να ανατραπεί, κάτι που σαφώς προσδιορίζουν οδηγίες της Ε.Ε. αναφέροντας ότι δεν μπορούν να εφαρμόζονται οι οδηγίες με προσωρινές διοικητικές αποφάσεις, (υπουργικές ή διϋπουργικές) όπως επίτηδες (για να αλλάζουν), και κατά συνήθεια, εκδίδονται στην Ελλάδα.

⁽¹⁶⁾ Λίνα Γιάνναρου, «Η Τήλος κέρδισε άγρια πανίδα και …τουρισμό», εφημερίδα Αθηνών Καθημερινή (έτος 88^ο φύλλο 26491) Σάββατο 27 Ιανουαρίου (2007) 1, 7.

⁽¹⁷⁾ Πολύτιμη σπουδή στο θέμα ‘’Περιβάλλον και Ανάπτυξη’’ δείτε στο: Μπακαούκας Μελέτιος, «Μικρά νησιά, μια εύθραυστη ισορροπία. Ένα στρατηγικό πλαίσιο για την τουριστική ανάπτυξη των Μικρών Κυκλάδων», Μεταπτυχιακή διπλωματική εργασία, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Αθήνα, Απρίλιος 2008.

ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Οι πρακτικές πληροφορίες όπως και η ενδεικτική βιβλιογραφία είναι στην εργασία Τήλος στον ίδιο τόμο.