ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ (5088 λέξεις)  

ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ - ΑΡΝΑΙΑ (αρχ. Αρναί) – ΣΤΑΓΕΙΡΑ – ΙΕΡΙΣΣΟΣ 

Κείμενο - Διαφάνειες: Άγγελος Σινάνης e – mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

© Μάρτιος 2008 

Μαγευτική Χαλκιδική 

Τοπίο πολυσχιδές, ειρηνικό και γαλήνιο, άμεσα αναγνωρίσιμο από τις τρείς, σχεδόν παράλληλες μεταξύ τους χερσονήσους που παρομοιάζονται με τρίαινα που βυθίζεται στο καταγάλανο Αιγαίο. Η σχεδόν άγνωστη πλευρά της στεφανώνεται από πυκνά δάση φυλλοβόλων, σ έναν πραγματικό φυσικό παράδεισο του Μακεδονικού χώρου διάσπαρτο από πολιτισμικά στοιχεία, ιστορικά μνημεία και αρχαιολογικούς χώρους. Στα παλιά γραφικά χωριά της ενδοχώρας με την έντονα προσεγμένη αρχιτεκτονική  φυσιογνωμία ζει ακόμα ο αυθεντικός λαϊκός πολιτισμός και η θερμή φιλοξενία των κατοίκων, σε χώρους, που η αναπτυγμένη παραθεριστικά παραλιακή ζώνη της Χαλκιδικής, έχει αποπέμψει απ τα σχέδιά της.  

Η Χαλκιδική διαθέτει γενναιόδωρα προικισμένη φύση με όλα τα χωριά του ορεινού τμήματος της ιστορικής χερσονήσου να διαθέτουν πλούσια δασοσκεπή οικοσυστήματα, τονίζοντας αυτό το χαρακτήρα και κερδίζοντας δίκαια ολοένα περισσότερους επισκέπτες που έλκονται απ’ αυτή την κρυφή γοητεία. Η σοφή επιλογή των κατοίκων στην ήπια τουριστική ανάπτυξη, δίχως υπερφίαλες κατασκευές, έχουν καταστήσει τον Χολομώντα και τις ήπιες εξάρσεις του, κέντρο ελκυστικών χειμωνιάτικων εξορμήσεων. Σχεδόν στο κέντρο του, στο ΒΔ τμήμα της μέσα σ ένα καταπράσινο τοπίο γεμάτο από οξιές, βελανιδιές, καρυδιές και καστανιές προβάλλει η Αρναία (προ του 1928 Λιαρίγκοβη και Λιαρίγκοβα)έδρα του ομώνυμου δήμου με περισσότερους από 2500 κατοίκους, μόλις 70 χλμ. από τη Θεσσαλονίκη. Μια ιδιαίτερα ξεχωριστή κωμόπολη χτισμένη στα 630 μ. υψ. με μακρά ιστορική παρουσία στα δρώμενα της περιοχής, που περιλαμβάνει στα όρια της το Παλιοχώρι, το Νεοχώρι, τη Βαρβάρα και το Στανό.  

Οι πρώτες εντυπώσεις του επισκέπτη είναι η έκπληξη από την κίνηση στην κεντρική πλατεία της, με τα δεκάδες καταστήματα, καφέ, και εμπορικά, ενώ το πολύβουο μελίσσι των ανθρώπων της αποτελεί ευχάριστο γεγονός που κρατά ολοζώντανη και ενεργή την αρχοντική κωμόπολη. Το ξάφνιασμα διαδέχεται την πληθωρική παρουσία διατηρητέων κτηρίων σπάνιας, και γι’ αυτό σημαντικής και αξιομνημόνευτης, αρχιτεκτονικής αξίας που την αναδεικνύει σαν έναν από τους παραδοσιακούς οικισμούς της χώρας κηρυγμένη από το ΥΠ.ΠΟ. «ιστορικός τόπος».  

Σε πείσμα των καιρών και των γρήγορων κατασκευών διατήρησε τις κόκκινες κεραμοσκεπές, τους γεροδεμένους πετρόχτιστους τοίχους με τα παραδοσιακά χρώματα (ώχρα, λουλακί) τις παλιές ξυλοδεσιές και τα σαχνισιά, τους τσατμάδες και τα χαγιάτια, σε ένα αρχοντικό σύνολο. Περπατώντας στα στενά περάσματα του πυκνοδομημένου οικισμού αντιλαμβάνεστε καλύτερα την έντονη φόρμα και τη μεγαλοπρέπεια της Μακεδονικής αρχιτεκτονικής. Το καλό είναι ότι όλο περισσότεροι ιδιοκτήτες προτιμούν, ή ακόμα πείθονται, εκ του αποτελέσματος, να φτιάξουν και τα δικά τους σπίτια, όπως ορίζει η τοπική κουλτούρα.  

Ολόκληρη η Χαλκιδική υπήρξε τόπος ελληνικός, με πλούσια και πολυτάραχη ιστορική διαδρομή, με αγροτική, αλιευτική παράδοση και συνάμα τόπος ιερός που φιλοξενεί για μια χιλιετία και πλέον το λίκνο της ορθοδοξίας και του μοναχισμού, τις ιερές κοινότητες του Αγίου Όρους. Τα βουνά της, οι ράχες της Μακεδονίας υπήρξαν το καταφύγιο των Ελλήνων κατά το μεσαίωνα ειδικά τις περιόδους των βουλγαρικών επιδρομών. Την εποχή της επέκτασης του πασαλικιού του Αλή Πασά, τέλη 18^ου - αρχές 19^ου αι. τα πιο γνωστά χωριά της Χαλκιδικής ήταν η Κασσάνδρα, ο Άγιος Μάμας, τα Βασιλικά, η Γαλάτιστα, και η Αρναία που είχαν δημιουργήσει διάφορες ομοσπονδίες, όπως τα Χασικοχώρια⁽¹⁾ και τα Μαντεμοχώρια, με πρωτεύουσα την Αρναία, εμπορικό κέντρο και των άλλων κοινοτήτων της περιοχής, που εκμεταλλευόντουσαν τα αργυρωρυχεία του Χολομώντα, τροφοδοτώντας το αυτοκρατορικό νομισματοκοπείο με το πολύτιμο μέταλλο.  

Οι περισσότεροι κάτοικοί της, εκτός της αναγκαστικής απασχόλησης στα μεταλλεία, κατασκεύαζαν χαλιά με ντόπιο μαλλί, που τα διοχέτευαν στην ευρωπαϊκή Τουρκία (Ρωμυλία), κυρίως στα μοναστήρια, ενώ ο κύριος τόπος εξαγωγής του αργύρου ήταν το χωριό Σιδερόκαψα (τα βυζαντινά Σιδηροκαύσια). Επίσης, μια καθαρά γυναικεία τέχνη υπήρξε η υφαντική, το εργόχειρο και η κεντητική που δημιούργησαν ανθούσες οικοτεχνίες με τη δική τους απαράμιλλης γοητείας ιστορία, με εμπόρους, που έφταναν στη Κωνσταντινούπολη και τη Μολδοβλαχία για να τα εμπορευθούν. Πολλά από αυτά τα αξιοθαύμαστα έργα, στολίζουν διακριτικά ακόμη και σήμερα τα παράθυρα, τα έπιπλα, στις κατοικίες και τους καλόγουστους ξενώνες.  

Το 1806, μας παραδίδει ο Leake⁽²⁾, τα μεταλλεία βρίσκονται μισή ώρα από τον Ίσβορο (Στρατονίκη) σε μια βαθιά χαράδρα με ρυάκι που το χρησιμοποιούν για να πλένουν το μετάλλευμα, σε ένα πρωτόγονο κι ακατάστατο συγκρότημα. Αξιοσημείωτο και σπάνιο είναι ότι οι μεταλλωρύχοι⁽³⁾, συσπειρώθηκαν και κηρύχτηκαν αλληλέγγυοι – πολύ σημαντική απόφαση, πρωτοποριακή για την εποχή –  αναλαμβάνοντας την εκμετάλλευση των μεταλλείων, στέλνοντας οι ίδιοι το μίσθωμα εκμετάλλευσης και το δημόσιο έσοδο στο αυτοκρατορικό νομισματοκοπείο στην Πύλη. Ο συνεταιρισμός οργανώθηκε κι έτσι δημιουργήθηκε μια ιδιότυπη στα χρονικά των ελληνικών κοινοτήτων ομοσπονδία δώδεκα χωριών (Γαλάτιστα, Βάβδος, Ραβνά, Στανός, Βαρβάρα, Λιαρίγκοβη (Αρναία), Νοβοσέλο (Νεοχώρι), Μαχαλάς (Στάγειρα), Ίσβορος, Χωρούδα, Ρεβενίκια (Μεγάλη Παναγιά) και Ιερισσός⁽⁴⁾, που αποτελούνταν από μεταλλωρύχους και άλλους εργάτες επικυρωμένος μάλιστα με φιρμάνι που καθόριζε την δικαιοδοσία απαλλάσσοντας τους κατοίκους από κάθε άλλη εργασία, αντί καταβολής ορισμένου ποσού⁽⁵⁾.  

Εντυπωσιακός παραμένει ο τρόπος που επικύρωναν τις αποφάσεις αφού αυτή έπρεπε να σφραγιστεί με την σφραγίδα της επιτροπής. Αυτή η σφραγίδα αποτελούνταν από 12 κομμάτια και κάθε κεφαλοχώρι κρατούσε ένα από αυτά. Όταν λοιπόν ομοφωνούσαν, παρέδιδαν τα κομμάτια, σχημάτιζαν την σφραγίδα και τη χρησιμοποιούσαν⁽⁶⁾. Έτσι άρχισε πλέον, χωρίς εξωτερικές επεμβάσεις, μια αξιόλογη ανεξάρτητη κοινοτική διοίκηση σε κάθε χωριό ξεχωριστά, υπό τη σκέπη του συνεταιρισμού. Η πρωτεύουσα της ομοσπονδίας Αρναία, είχε τότε περίπου 400 σπίτια και λόγω πληθυσμού έδινε τους περισσότερους εργάτες κάθε χρόνο. 

Το συγκλονιστικό σε αυτό το εγχείρημα δεν ήταν το οικονομικό κέρδος ή το όποιο άλλο όφελος, αφού τα ποσά που έδιναν στην Πύλη για την εκμετάλλευση έφταναν τα 25.315 συν 55.000 γρόσια προκαταβολικό μίσθωμα⁽⁷⁾ αλλά το ανεκτίμητης αξίας εκείνα τα χρόνια προνόμιο, της παραχώρησης αυτοδιοίκησης, που τους έδινε μέσω της ανεμπόδιστης χρήσης της γης και των καλλιεργειών μεγαλύτερους θησαυρούς, απ’ ό,τι τα μεταλλεία. Στην επανάσταση του 1821⁽⁸⁾ αυτό το καθεστώς αναστατώθηκε, η Αρναία μαζί με 61 ακόμα χωριά⁽⁹⁾, κάηκε, οι κάτοικοι σκορπίστηκαν στη νότια Ελλάδα για να βοηθήσουν την επανάσταση, ενώ όσοι αργότερα επέστρεψαν δεν μπόρεσαν να επαναφέρουν το προηγούμενο καθεστώς και τα χωριά υπήχθησαν στη δικαιοδοσία του πασά και του καδή της Θεσσαλονίκης.  Τα Μαντεμοχώρια αποτελούν μια ενότητα με μεγάλη ιστορία που φτάνει μέχρι την απελευθέρωση του τόπου απ’ τον Ελληνικό στρατό το 1912. Στην αποτίμηση των κοινοτήτων και των  πόλεων της Χαλκιδικής, ο επισκέπτης θα πρέπει να έχει υπόψη του ότι οι τραγικές συνέπειες της επανάστασης του 1821 προσφέρουν μια εικόνα που αρχίζει μόλις το 1830. 

Τα βήματά σας θα σας φέρουν σύντομα στην καταπράσινη πλατεία Πατριάρχου Βαρθολομαίου του Α’, το παλιό «χοροστάσι», ονομασία που παραπέμπει στους χορούς που γίνονταν στις μέρες των μεγάλων γιορτών. Εδώ εξακολουθούν να βρίσκονται δύο από τα σημαντικά κτήρια της πόλης. Το παλιό σχολείο η περίφημη αστική σχολή Λιαριγκόβης που περιλάμβανε νηπιαγωγείο και παρθεναγωγείο. Ανεγέρθη το «1871 Ιουνίου 10» όπως μαρτυρά η λίθινη εντοιχισμένη επιγραφή της πρόσοψης, και σήμερα μετά την ανακαίνιση του 1985 στεγάζει το δημαρχείο και τις υπηρεσίες του, και ο μεταβυζαντινός ναός του Αγίου Στέφανου, η μητρόπολη της Αρναίας μια τρίκλιτη βασιλική του 1812, ένα σημαντικό μνημείο της Μακεδονίας που μεγάλο μέρος του καταστράφηκε από φωτιά τον Σεπτέμβριο του 2005.

Λυπηρό το γεγονός, όμως φανταστείτε την έκπληξη και την χαρά της υπεύθυνης της αποκατάστασης κ^ας Ελένης Στούμπου της 10^ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, όταν, ανασκάπτοντας το παλιό δάπεδο, βρέθηκε εμπρός σε τρία διαφορετικά στρώματα θεμελιώσεων. Το πρώτο και πιο σημαντικό, είναι η ύπαρξη στην ίδια θέση παλαιοχριστιανικού 5^ου αι., κατόπιν βυζαντινού 10^ου αι. (με τοιχογραφίες του 13^ου αιώνα), και μεταβυζαντινού ναού 17^ου αιώνα, τάφους, νομίσματα και άλλα αντικείμενα⁽¹⁰⁾. Η ύπαρξη τόσο παλιού τόπου λατρείας σε συνδυασμό με το νόμισμα του 4^ου αι. π.Χ. που βρέθηκε στην περιοχή, και η μνεία της ακρόπολης της αρχαίας Άρνης που αναφέρει ο Θουκυδίδης⁽¹¹⁾,  στο γειτονικό (3,0 χλμ.) λόφο του Προφήτη Ηλία αναδεικνύουν τη μακρά κατοίκηση και την ελληνικότητα του χώρου. Να προσθέσουμε εδώ, ότι στην προαναφερθείσα έκταση όπου το όμορφο ξωκλήσι του Προφήτη Ηλία, το 2003 ξεκίνησε η πρώτη φάση έρευνας και ανασκαφής υπό την επίβλεψη του αρχαιολόγου Ιωακείμ Παπάγγελου, της 10^ης εφορείας βυζαντινών αρχαιοτήτων, αποκαλύπτοντας μεγάλο τμήμα του τείχους βυζαντινού κάστρου του 13^ου αιώνα, ενώ οι τομές στο εσωτερικό του μαρτυρούν την ύπαρξη οικισμού με ορατές τις θεμελιώσεις κτισμάτων. Η συνέχεια, όταν εγκριθούν τα ανάλογα κονδύλια, πιθανολογείται εξ ίσου συναρπαστική. 

Στις μέρες μας, οι εργασίες αποκατάστασης στην μητρόπολη της Αρναίας έχουν σχεδόν ολοκληρωθεί, ενώ, στις 27 Δεκεμβρίου του 2007 ημέρα της γιορτής του Άγιου Στέφανου έγινε η πανηγυρική θεία λειτουργία. Εξωτερικά του ναού υπάρχει η προτομή του μητροπολίτη Ιερισσού – Αγίου Όρους και Αρδαμερίου Σωκράτη, γεννηθείς εν Συλιβρία το 1866 [που] Αρχιεράτευσεν εν Αρναία από 1911 μέχρι 17.3.1944. Ενσωματωμένο στο σημερινό Δημαρχείο είναι το θαυμάσιας τέχνης πετρόχτιστο εξάπλευρο κωδωνοστάσιο τριών ορόφων με την τετράγωνη βάση. Στο χτίσιμό του το 1882⁽¹²⁾ συμμετείχαν οι Πυρσογιαννίτες Απόστολος Κιόχος (1838 – 1905) με τα παιδιά του Γιάννη (1875 – 1935) και Πέτρο (1865 – 1954) που ταξίδεψαν στο Άγιο Όρος⁽¹³⁾. Η κατασκευή του διήρκεσε 2 χρόνια κάτι που εξάγεται από επιστολή⁽¹⁴⁾ με ημερομηνία 13 Δεκεμβρίου 1884 των εφόρων του ναού, προς τη σκήτη του Προφήτη Ηλία Αγίου Όρους, με την οποία τους ζητούν μια καμπάνα για το «άρτι κτισθέν κωδωνοστάσιον».  

Διαγωνίως απέναντί του, είναι παλιά κατοικία των αρχιτεκτόνων Βασίλη και Δημήτρη Αλεξάνδρου ένα από τα ιστορικά παραδοσιακά και διατηρητέα κτίσματα της Αρναίας, του 1812, με λιθόχτιστο ισόγειο, σαχνισιά και τετράριχτη στέγη που χρησιμοποιήθηκε για αρκετά χρόνια ως Χάνι για τους εμπόρους και τους ταξιδιώτες – περιηγητές στη διαδρομή προς το Άγιο Όρος. Στο αρχοντικό έγινε η τελευταία μάχη με τους Τούρκους πριν την απελευθέρωση το 1912⁽¹⁵⁾. Πρόσφατα, προστέθηκε στην ιδιοκτησία τους και το διπλανό αρχοντόσπιτο του 1924, που, όπως και το πρώτο, δέχθηκε τις επίπονες και χρονοβόρες εργασίες αποκατάστασης με ζηλευτό αποτέλεσμα. Τα δύο υπέροχα αρχοντικά  λειτουργούν όλο το χρόνο ως παραδοσιακοί ξενώνες «Οικίες Αλεξάνδρου», αποτελώντας, μαζί με το «Αρχοντικό Μήτσιου», τρία από τα ωραιότερα κοσμήματα του τόπου.  

Λίγο πιο κάτω, στον κεντρικό δρόμο βρίσκεται το επιβλητικό νέο κτήριο του δημοτικού σχολείου χτισμένο το 1928 – 30 μετά τον εκλογικό θρίαμβο του Ελευθερίου Βενιζέλου (πρώτη εφαρμογή του πλειοψηφικού εκλογικού συστήματος) και υπουργό παιδείας τον αείμνηστο Γεώργιο Παπανδρέου. Εκείνη την εποχή δόθηκε ιδιαίτερη μέριμνα και φροντίδα τόσο στη κατασκευή σχολικών κτηρίων, όσο και στην εκπαιδευτική μεταρρύθμιση στα πλαίσια της οποίας εντάσσεται και η κατάργηση του παλιού τριετούς Ελληνικού Σχολείου, με την καθιέρωση πλέον δύο εξαετών κύκλων Δημοτικής και Μέσης εκπαίδευσης. Καινούργιο ακόμη, παθαίνει σοβαρές ζημιές από τον ισχυρό σεισμό της 28^ης Σεπτεμβρίου 1932 που κατέστρεψε 250 σπίτια της Αρναίας και τον πρώτο όροφο του σχολείου, που ξαναχτίστηκε αμέσως. Το σημερινό αποτέλεσμα, είναι η λαμπρό δείγμα της επιμελημένης λεπτομερούς μελέτης αποκατάστασης, εγκεκριμένης από την 4^η εφορεία νεωτέρων μνημείων, του Αρναιώτη αρχιτέκτονα Δημήτρη Αλεξάνδρου.  

Πολύ κοντά στο «χοροστάσι» υπάρχει μια ακόμα αποκατεστημένη διώροφη κατοικία με επιγραφή 1914, ενώ δίπλα της, στέκει φθαρμένο από τον αμείλικτο χρόνο ένα αξιόλογο τριώροφο που χρίζει άμεσης συντήρησης. Ο δρόμος βγάζει στην κεντρική διασταύρωση προς το άλσος της Αγίας Παρασκευής, όπου στέκουν οι Άγιοι Ανάργυροι ένας ναός που χτίστηκε σε σχέδια του αείμνηστου αρχιτέκτονα (που εξήλθε <1909> από την σχολή πολιτικών μηχανικών ΕΜΠ τότε), Αναστάσιου Ορλάνδου το 1919, μετέπειτα καθηγητή αρχιτεκτονικής και ακαδημαϊκού. Το 1998 ο ναός με απόφαση του υπουργείου Πολιτισμού κηρύχτηκε διατηρητέο μνημείο, που χρειάζεται κρατική προστασία. Στη θέση του, υπήρχε η Σχολική Στέγη, το Κοινό σχολείο των χρόνων της τουρκοκρατίας που λειτουργούσε το 1860 με άγνωστο χρόνο ίδρυσης⁽¹⁶⁾. Αργότερα στεγάστηκε η τουρκική αστυνομία⁽¹⁷⁾.  

Κάθε δρομάκι, κάθε στενορύμι, κάθε ανηφόρα επιφυλάσσει και μιαν έκπληξη αποκαλύπτοντας τις κρυφές χάρες της ιστορικής κωμόπολης. Μια από αυτές τις εκπλήξεις κρύβεται λίγα μέτρα από την κεντρική πλατεία, όπου αντικρίζετε το παλιό αρχοντικό ‘’Ιατρού’’, αργότερα οικογένειας Κατσάγγελου που αποκτήθηκε από το δήμο για να στεγάσει το Ιστορικό και Λαογραφικό μουσείο Αρναίας. Ένα εξαίρετα, πρόσφατα αποκατεστημένο πετρόχτιστο διώροφο του 1860, με μεγάλο χαγιάτι και πύργο με προεξέχουσες καταχύστρες. Καρπός μακρόχρονης προσπάθειας, αποτελεί σήμερα το καμάρι των Αρναιωτών και της αναπτυξιακής εταιρείας Χαλκιδικής που στα πλαίσια της κοινοτικής πρωτοβουλίας Leader με την οικονομική συμμετοχή του Δήμου ολοκλήρωσαν το έργο. Στην είσοδό του θα σας υποδεχθεί ο κ. Γεώργιος Τσόχας αντιπρόεδρος και μέλος του Δ.Σ. του οργανισμού Λαογραφικού μουσείου για να σας ξεναγήσει στους χώρους.  

Στόχος του μουσείου είναι η παρουσίαση των νεώτερων υλικών καταλοίπων του οικισμού, η σύνδεση των αντικειμένων με τη ζωή και τις κάθε είδους εργασιακές δραστηριότητες των κατοίκων που τα χρησιμοποίησαν. Έτσι ο επισκέπτης έχει τη δυνατότητα να δει, μέσα από τους δώδεκα επιστημονικά επιμελημένους⁽¹⁸⁾, διαχωρισμένους κλάδους, τις επαγγελματικές ασχολίες που αφορούν τη μελισσοκομία, την αρτοποιία, τα αγροτικά και οικοδομικά εργαλεία, σκεύη καθημερινής ζωής και φυσικά την υφαντουργία και την κεντητική που, όπως αναφέραμε, ήταν μια από τις σημαντικότερες ασχολίες του οικισμού.  

Στα μέσα που επιστρατεύτηκαν για την όσο το δυνατόν περισσότερη επαφή του επισκέπτη με τα αντικείμενα, είναι ο σοφός φωτισμός, ο γραπτός λόγος, η φωτογραφία, η μουσική της περιοχής (που ακούγεται σε όλο το χώρο του μουσείου), το βίντεο, τα οποία χρησιμοποιούνται για να δώσουν όσο γίνεται πληρέστερη εικόνα. Πραγματικά ένα μουσείο που θα ζήλευε κάθε πόλη κι εσείς δεν πρέπει να χάσετε την ευκαιρία να το επισκεφθείτε, όπως την έκθεση υφαντών και παραδοσιακών στολών της κ. Ελένης Δημητρακούδη, κόρης της αείμνηστης Χαρίκλειας Δημητρακούδη, που διατήρησε στο ισόγειο του σπιτιού της ό,τι έφτιαξε η μητέρα της. Μια αληθινά πολύτιμη συλλογή από τα φημισμένα Αρναιώτικα υφαντά. 

Περίπου ένα χλμ. από το κέντρο βρίσκεται το περίφημο άλσος της Αγίας Παρασκευής, ένα πυκνό δρυόδασος πανέμορφο πεδίο για πεζοπόρους ή οικογένειες με παιδιά. Μέσα σ αυτόν το υπέροχο πυκνόφυτο χώρο βρίσκεται ο λιθόχτιστος ναός της Αγίας, χτισμένος στις αρχές του 20^ου αι. καμάρι των κατοίκων. Το πανηγύρι της, κάθε χρόνο στις 26 Ιουνίου, αποτελεί έναυσμα για την ετήσια συνάντηση των απανταχού Αρναιωτών. Στην εκδήλωση που είναι ανοιχτή για τους επισκέπτες, μοιράζεται πλούσιο κουρμπάνι, ενώ ακολουθεί γλέντι με σπάνια τοπικά παραδοσιακά δημοτικά τραγούδια⁽¹⁹⁾. Μέσα στον ναό υπάρχει το όμορφο ξύλινο τέμπλο, ενώ πάνω από το υπέρθυρο της εισόδου βρίσκονται ημικυκλικά γραμμένα, εν είδη αφιέρωσης τα ονόματα των πεσόντων στους πολέμους. Στον ευρύτερο καταπράσινο και ρομαντικό χώρο του άλσους υπάρχουν δύο ταβέρνες – μεζεδοπωλεία, «ο Παράδεισος» και το δημοτικό εστιατόριο «Μπακατσιάνος» που σερβίρουν καθημερινά τοπικά εδέσματα και μυρωδάτο ρακί, ένα εξαιρετικό τοπικό προϊόν που πρέπει να δοκιμάσετε.  

Αρναία όμως δεν είναι μόνο η κωμόπολη, υπάρχουν πολλές δυνατότητες για βόλτες γύρω της, με πιο ενδιαφέρουσα, αυτή που καταλήγει στις γαλάζιες ακρογιαλιές της τουριστικά ανεπτυγμένης Ιερισσού. Η διαδρομή διασχίζει καταπράσινα τοπία γεμάτα από σκιερά μονοπάτια και άφθονα νερά που μπορεί να μην έχουν τη μεγαλοπρέπεια και τις απότομες κλίσεις των βουνών της Πίνδου ή του Πηλίου, όμως το θέαμα με τα δάση να απλώνονται απ’ άκρου εις άκρον σε όλο τον τόπο, ως εκεί που φτάνει η ματιά σας, σαν ένα παχύ πολύχρωμο χαλί σίγουρα ικανοποιεί όλες τις αισθήσεις. Περνάτε το Παλιοχώρι και το Νεοχώρι φτάνοντας στα Στάγειρα⁽²⁰⁾,ένα όμορφο χωριό του Δήμου Σταγείρων – Ακάνθου σε υψόμετρο 500 μ. στους πρόποδες του Στρατονικού Όρους. Χαμηλό βουνό (913 μ.) γεμάτο οξιά, δρυς και καστανιές προέκταση του Χολομώντα προς ανατολάς. Στην είσοδο του χωριού βρίσκεται το φημισμένο «Άλσος του Αριστοτέλη» ένας πανέμορφος καταπράσινος χώρος που τον φροντίζει η δημοτική επιχείρηση ό,τι πρέπει για πιτσιρίκια που τους αρέσουν τα ‘’πειράματα’’, αλλά και για μεγάλους που έχουν ξεχάσει τα μαθητικά τους χρόνια. 

Μέσα στα αρκετά στρέμματα του πανέμορφου αυτού τόπου, σε απόσταση μεταξύ τους, υπάρχουν διαδραστικά όργανα και επεξηγηματικές πινακίδες γι’ αυτά, ενώ, όταν τους δώσετε κίνηση, αναπαριστούν μερικά από τα φυσικά φαινόμενα, για τα οποία γίνεται λόγος στο σύγγραμμα του μεγάλου δασκάλου, «τα φυσικά». Αυτό, αποτελεί μικρό τμήμα από το τεράστιο συγγραφικό του έργο που αφορά σχεδόν όλους τους κλάδους της επιστήμης. Θα δείτε το πρίσμα, το εκκρεμές, τον φακό, τους οπτικούς δίσκους, το πεντάφωνο κ.ά. Το χώρο στολίζει ο μεγάλος ολόλευκος ανδριάντας του φιλόσοφου, ένα έργο του 1956, του γλύπτη Νικόλα, που «ανηγέρθη δαπάναις κατοίκων κυρίως της Χαλκιδικής και τη συνδρομή λοιπής Μακεδονίας». Ανάμεσα απ’ τους κισσούς, τις πρασινάδες και τα δέντρα, διατηρούνται ερείπια κτισμάτων, το πυργόσπιτο του Μαδέμ αγά, δύο δημόσιων λουτρών, και δύο πύργων, ό,τι απέμεινε από την εποχή που τα Σιδηροκαύσια (15^ος - 16^ος αι.), ήταν έδρα των σπουδαίων μεταλλείων αργύρου.  

Κατηφορίζοντας προς το κέντρο να επισκεφθείτε την εκκλησία της Παναγίας «Γενέσιον της Θεοτόκου» μεγάλης αρχαιολογικής αξίας, χτισμένη το 1814 με τη βοήθεια της Ι.Μ. Χιλανδαρίου του Αγίου Όρους. Η διαδρομή συνεχίζει όλο στροφές, περνά τη Στρατονίκη με πληθωρική παρουσία ορυχείων, καταλήγοντας στην κεντρική οδό Ολυμπιάδας – Σταυρού (αριστ.) – Ιερισσού – Ουρανούπολης (δεξιά) στην αγκάλη του κόλπου της Ιερισσού (αρχ. Ακάνθιος). Τόσο η Στρατονίκη όσο και το γειτονικό Στρατώνι μέχρι τα Στάγειρα, είναι μια από τις σημαντικότερες μεταλλευτικές περιοχές της Ελλάδας που κατά καιρούς έρχονται στο φως της δημοσιότητας από την αγανάκτηση των κατοίκων για την καταστροφή του περιβάλλοντος ή τις αντιδράσεις των αρχαιολόγων για την εγκατάσταση βιομηχανικών μονάδων.  

Η Χαλκιδική έχει την ύψιστη τιμή να είναι πατρίδα μιας από τις μεγαλύτερες πνευματικές μορφές, του Αριστοτέλη του Σταγειρίτη (384 π.Χ.). Προτείνουμε να οδηγήσετε ως την γενέτειρά του, τα αρχαία Στάγειρα, στη χερσόνησο «Λιοτόπι» λίγο πριν την Ολυμπιάδα και την τεράστια παραλία της, και να δείτε από κοντά τις σημαντικές ανακαλύψεις που έφερε στο φως η ανασκαφική έρευνα της ΙΣΤ Εφορείας Κλασικών Αρχαιοτήτων με επικεφαλής τον αρχαιολόγο Κώστα Σισμανίδη. Ο χώρος είναι επισκέψιμος και η μικρή πορτούλα για τους επισκέπτες είναι ανοιχτή, τουλάχιστον μέχρι αργά το απόγευμα. Περπατήστε μέχρι ψηλότερα στο λόφο, όπου θα δείτε το κλασικό τείχος με τον αναστηλωμένο κυκλικό πύργο. Δρασκελίζοντας την είσοδο, φτάνετε εύκολα στο χώρο της αρχαίας πόλης. Λόγω έλλειψης; ξεναγών ή υπευθύνων για το χώρο συμβουλευτείτε το μεγάλο πάνελ με το κατατοπιστικό σχεδιάγραμμα. Είστε στον πρώτο από τους δύο λόφους της χερσονήσου των Σταγείρων όπου αποκαλύφθηκαν σημαντικά κτίσματα της πατρίδας τους Αριστοτέλη. Η ανασκαφική έρευνα που ξεκίνησε το 1990, έφερε στο φώς εκατοντάδες κινητά και ακίνητα ευρήματα που συνθέτουν την ιστορία της αρχαίας πόλης.  

Οι πρώτοι άποικοι από την Άνδρο εγκαταστάθηκαν στα μέσα του 7^ου αιώνα π.Χ., ενώ η ισχυρή οχύρωση που την περιβάλλει χτίστηκε το 500 π.Χ. Το 349 π.Χ. ως μέλος του Κοινού των Χαλκιδέων, ήταν η πρώτη πόλη της Χαλκιδικής που πολιορκήθηκε και υπέκυψε στον Φίλιππο Β’ ο οποίος την κατέστρεψε για να την επανιδρύσει αργότερα μετά από παρέμβαση του Αριστοτέλη, που είχε προσληφθεί ως δάσκαλος του νεαρού Αλέξανδρου. Η κατοίκησή της συνεχίστηκε έως τα μεσοβυζαντινά χρόνια. Στο κέντρο της, στον αυχένα ανάμεσα στους δύο λόφους, βρέθηκε μια μεγάλη δημόσια στοά, καταστήματα και αποθήκες καθώς και ένας λινός (πατητήρι σταφυλιών) της αρχαϊκής περιόδου. Στα βαθύτερα στρώματα του βυζαντινού κάστρου στην κορφή, αποκαλύφθηκε ναός δωρικού ρυθμού του 6^ου αι. π.Χ. αφιερωμένου στον Δία. Σε μικρή απόσταση από το ναό, κοντά στην αγορά της αρχαίας πόλης σώθηκαν καλοδιατηρημένα τα κτίσματα δύο διαφορετικών εποχών. Τα νεώτερα που ανήκουν στην βυζαντινή εποχή (11^ος αι.) με τμήμα του τείχους και ένα μεγάλο τετράγωνο πύργο, και τα αρχαιότερα ένα μεγάλο επιμελημένο ημικυκλικό οικοδόμημα που σώζεται σε ύψος 2,5 μέτρων. Οι πρόσφατες συστηματικές ανασκαφές αποκάλυψαν κτίσματα των αρχαϊκών και κλασικών χρόνων τμήματα οχυρώσεων, και την ακρόπολή της⁽²¹⁾. 

Από τον λόφο των αρχαίων Σταγείρων βλέπετε την τεράστια παραλία της γειτονικής Ολυμπιάδας, που μπορείτε εύκολα να την επισκεφθείτε. Το ταξίδι μας όμως, συνεχίζει από τον κεντρικό δρόμο, περνάει τον πύργο της Κρούνας και σύντομα σας φέρνει στην Ιερισσό,ένα σημαντικό λιμάνι για τη βόρεια Ελλάδαμια ανεπτυγμένη κωμόπολη που υπήρχε ήδη (σε άλλη θέση βλ. παρακάτω) όταν ιδρύθηκε το 963 η Μεγίστη Λαύρα, η πρώτη αγιορείτικη μονή. Είναι η μεγαλύτερη της περιοχής, μετά την Αρναία, με πάνω από 3000 κατοίκους, χτισμένη δίπλα στη θάλασσα στον ομώνυμο κόλπο. Τα τελευταία χρόνια παρουσιάζει σημαντική ανάπτυξη τουριστικών υπηρεσιών που σχετίζεται με το Άγιο Όρος, αλλά η παραδοσιακή ασχολία των κατοίκων παραμένει η αλιεία. Ανθηρή επαγγελματική απασχόληση που επιβεβαιώνει ο πολυπληθής, σύγχρονος αλιευτικός στόλος στο λιμάνι της και το καρνάγιο που συνεχίζει να ναυπηγεί ψαράδικα καΐκια ή σκάφη αναψυχής.  

Στους πρόποδες του λόφου που βρίσκεται δίπλα από την πόλη είναι ο αρχαιολογικός χώρος της αρχαίας Ακάνθου (μέσα 7^ου αι.) που μαζί με τα προαναφερθέντα Στάγειρα και τη Σάνη της Ακτής αποτελούσαν τις τρείς παράλιες πόλεις Ιώνων αποίκων από την Άνδρο⁽²²⁾. Η τειχισμένη Άκανθος με τον φημισμένο «ακάνθιο οίνο», ήταν η μεγαλύτερη και μακροβιότερη αποικία της Άνδρου. Οι έρευνες στην πόλη και στα νεκροταφεία της στην παραλία της Ιερισσού έδωσαν πλήθος ευρημάτων, που χρονολογούνται από τα αρχαϊκά και τα ρωμαϊκά χρόνια⁽²³⁾. Ο χώρος που εκτείνεται σε τρείς λοφίσκους είναι εν μέρει επισκέψιμος, αφού οι ανασκαφές συνεχίζονται, όμως, αν πλησιάσετε την περίφραξη, φαίνονται τα αποκαλυφθέντα λείψανα, κυρίως ίχνη από την οχύρωσή της. Ευρήματα από τις ανασκαφές και των τριών πόλεων εκτίθενται στο Μουσείο Πολυγύρου. Επίσης, στο χαμηλό λόφο Αροβίγλι που δεσπόζει στην περιοχή, σχεδόν δίπλα από τη θέση της Αρχαίας Ακάνθου, σώζονται τα λιγοστά ερείπια (κάστρο, τρείς ερειπωμένοι ναοί, και πύργος) της παλιάς Ιερισσού που καταστράφηκε ολοσχερώς από το φοβερό σεισμό της δραματικής νύχτας της 28^ης Σεπτεμβρίου 1932 αφήνοντας πίσω του 83 νεκρούς, εκατοντάδες τραυματίες και 650 γκρεμισμένα σπίτια.  

Στην πόλη αξίζει να επισκεφθείτε το κέντρο πολιτισμού Σταγείρων – Ακάνθου που στόχο έχει να προβάλει με καινοτόμους τρόπους την πολιτιστική παράδοση της περιοχής και του Αγίου Όρους με τις δυνατότητες που δίνει η ψηφιακή τεχνολογία. Πιθανά δεν θα έχετε δει κάτι παρόμοιο και πράγματι το αποτέλεσμα για τον περιηγητή είναι κάτι παραπάνω από εντυπωσιακό. Το κτήριο της δημοτικής επιχείρησης διαθέτει αμφιθέατρο 75 θέσεων που προβάλλει τρισδιάστατα φιλμ υψηλής ευκρίνειας (HD) από τέσσερα διαφορετικά προβολικά συστήματα που εστιάζουν σε οθόνη 50 τ.μ., δημιουργώντας ένα εξαιρετικό τρισδιάστατο αποτέλεσμα, που νομίζετε …ότι συμμετέχετε κι εσείς. Στο  φουαγιέ του πολιτιστικού κέντρου υπάρχουν γυάλινες κλειστές προθήκες με παραδοσιακές στολές της περιοχής, συμπληρώνοντας την πολιτιστική πληροφόρηση για τον δήμο Σταγείρων – Ακάνθου.  

Από το λιμάνι της Ιερισσού σαλπάρει καθημερινά ταχύπλοο των Αγιορείτικων Γραμμών μεταφέρον προσκυνητές και μοναχούς, προς τις Μονές του Αγίου Όρους. Το δρομολόγιο διατρέχει τα ανατολικά παράλια της μοναστικής πολιτείας (για τα δυτικά σαλπάρουν από Ουρανούπολη), φτάνοντας ως τη Μεγίστη Λαύρα και δεν επιτρέπονται γυναίκες. Υπάρχουν λύσεις για μικτά γκρούπ και ομάδες ταξιδιωτών. Προτείνεται η βόλτα, μια που δίνεται η ευκαιρία και στις γυναίκες να έχουν μια εικόνα για τη μοναδικότητα των οικοσυστημάτων της χερσονήσου του Αγίου Όρους, κυρίως όμως, να δουν έστω από μακριά, το λαμπρό θέαμα των ιερών μονών.  

Οι μεγάλες δημοτικές οργανωμένες παραλίες της Ιερισσού δεν χρειάζονται ιδιαίτερες συστάσεις, άλλωστε είναι εμφανείς και ανηρτημένες οι Γαλάζιες Σημαίες, ένα βραβείο που δίνεται κάθε χρόνο για την καθαριότητα (θαλάσσης και παραλίας) και τις υπηρεσίες που απολαμβάνουν οι επισκέπτες. Οι υποδομές τα ταβερνάκια ή τα καφέ, δε λείπουν, μάλιστα, κάποια ξεχωρίζουν για τους ωραίους χώρους και την εξυπηρέτηση που φτάνει μέχρι τις ψάθινες ομπρέλες της παραλίας (Kozi Beach bar). Να δείτε ένα από τα τελευταία καρνάγια της Ιερισσού στην άκρη της παραλίας, ένας χώρος, που γίνεται φανερό ότι η ιστορία της πόλης είναι συνυφασμένη με τη θάλασσα.  Ο Παναγιώτης Ιωάννης, αυτοδίδακτος καραβομαραγκός, συνεχίζει στην οικογενειακή επιχείρηση την παμπάλαια τέχνη που και στην Ιερισσό περνά από πατέρα σε γιό. Στα χέρια του η ξυλεία, κυρίως πεύκο από τα δάση της Χαλκιδικής, μεταμορφώνεται σε καλοτάξιδα παραδοσιακά σκαριά που ταξιδεύουν στις θάλασσες της Μεσογείου, όπως έκαναν όλα τα περασμένα χρόνια με την απαράμιλλη τέχνη των Ιερισσιωτών, που τα καρνάγια τους φημίζονται σαν τα παλιότερα της Ελλάδας. 

Η θαυμάσια κυκλική διαδρομή μπορεί εύκολα να ξεστρατίσει για χάρη των ελκυστικών παραλιών της Χαλκιδικής, όμως το καλύτερο είναι να την ολοκληρώσετε με την επιστροφή στα ορεινά της Αρναίας, είτε από Γομάτι⁽²⁴⁾.  – Μεγάλη Παναγιά⁽²⁵⁾ – Παλιοχώρι, είτε, ακόμα καλύτερα, από Πρόδρομο – Πυργαδίκια, Βράσταμα – Ταξιάρχη.  

Στον Ταξιάρχη, με το ζωηρό και υγιέστατο πανεπιστημιακό του δάσος υπάρχουν εκπληκτικές δασικές διαδρομές, εδώ άλλωστε γίνεται το φημισμένο Μοτοράλι Χαλκιδικής που οργανώνει εδώ και 22 χρόνια ο Μ.Ο.Θ. Επίσης, στην μάλλον άχρωμη πλατεία του, υπάρχουν ταβέρνες – ψησταριές (η «Φάρμα» και η «Άννα»). Από εκεί, συνεχίστε μέχρι την Αρναία σε μια περιήγηση που θα σας μείνει αξέχαστη.  

Σημειώσεις:  

⁽¹⁾ Ομοσπονδία δεκαπέντε χωριών. Περιλάμβαναν τις καλλιεργήσιμες εκτάσεις από τον Τορωναίο έως και τον Θερμαϊκό κόλπο τη γνωστή από τα βυζαντινά χρόνια περιοχή της Καλαμαριάς, μια από τις πιο παραγωγικές περιοχές της Μακεδονίας. Εκεί παρήγαγαν σιτάρι, βαμβάκι, μέλι, κερί κ.λπ. Απόστολος Βακαλόπουλος, Ιστορία της Μακεδονίας, εκδόσεις Βάνιας Θεσσαλονίκη (1988) 513. Βλ. επίσης Ιωάννη Τουράτσογλου, Μακεδονία, εκδοτική Αθηνών (1995) 275.

⁽²⁾ Leake William Martin, Travel in Northern Greece, τ.3 London (1835) 164. 

⁽³⁾ Είχαν προηγηθεί διαμαρτυρίες για την οικονομική τους εκμετάλλευση σε σημείο εξαθλίωσης. Βακαλόπουλος ο.π. 507. 

⁽⁴⁾ Ο Παπαρρηγόπουλος αναφέρει ως πρωτεύουσα της κοινότητας τον Μαχαλά. Ο Cousinery, Γάλλος Πρόξενος στη Θεσσαλονίκη στις ταξιδιωτικές του εντυπώσεις και ο Hund μνημονεύουν την Λιαρίγκοβη. Βακαλόπουλος ο.π. 512. Πρβ. Ηλέκτρα Παπαθανασίου, Αρναία η παλιά Λιαρίγκοβα, αυτοέκδοση Θεσσαλονίκη (1999) 30. 

⁽⁵⁾ Βακαλόπουλος ο.π. 508. 

⁽⁶⁾ D. Urquhart, The spirit of the East, τ.2 London (1818) 113 – 116, και Απ. Βακαλόπουλου ο.π. 509.

⁽⁷⁾ Βακαλόπουλος ο.π. 507. 

⁽⁸⁾ Για την επανάσταση της Χαλκιδικής βλ. Ι.Κ. Βασδραβέλλη, Οι Μακεδόνες εις τους υπέρ της ανεξαρτησίας Αγώνας 1796 – 1832, Ε.Μ.Σ. εκδ. 1^η Θεσσαλονίκη 1940, εκδ. 2^η Θεσσαλονίκη (1950) 63 – 108. 

⁽⁹⁾ Βασδραβέλη ο.π. 103.   

⁽¹⁰⁾ Δημητρίου Θεοχ. Κύρου, Ο Ιερός Μητροπολιτικός Ναός του Αγίου Στεφάνου Αρναίας, έκδοση της Ι. Μητροπόλεως Ιερισσού, Αγίου Όρους και Αρδαμερίου, Αρναία (2008) 232. 

⁽¹¹⁾ Αναφέρεται στην αρχαία πόλη Άρνη, από την οποία πέρασε στη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου ο Λακεδαιμόνιος στρατηγός Βρασίδας. Θουκ IV 103. Αυτή η πόλη που καταστράφηκε άγνωστο πότε και γιατί πιθανολογείται ότι βρισκόταν στον λόφο του Προφήτη Ηλία, στο οποίο έχουν εντοπιστεί αρχαιολογικά λείψανα. 

⁽¹²⁾ Δημήτριος Θ. Κύρου, «το κωδωνοστάσιο του Μητροπολιτικού ναού του Αγίου Στεφάνου», περιοδικό Αρναία, τ.64 Ιούλιος – Σεπτέμβριος (2004) 3.  

⁽¹³⁾ Βασίλης Γ. Παπαγεωργίου – Αργύρης Π.Π. Πετρονώτης, «Ο απογραφικός κατάλογος 1885 του Αγίου Όρους και οι τεχνίτες του, κυρίως οικοδόμοι», περιοδικό εκ Χιονιάδων, τ. 8 καλοκαίρι (2005) 20.

⁽¹⁴⁾ Δημοσίευση της επιστολής με τη μεταγραφή της στο Παπαθανασίου ο.π. 46 – 47.

⁽¹⁵⁾ Δημήτριος Θεοχ. Κύρου, Η απελευθέρωση της Αρναίας και της Βόρειας Χαλκιδικής από τον τουρκικό ζυγό (1912) και οι πρώτες μέρες ελεύθερης ζωής, έκδοση Δήμου Αρναίας (2007) 13 – 14.  

⁽¹⁶⁾ Παπαθανασίου ο.π. 66.

⁽¹⁷⁾ Αρχμ. Χρυσόστομου Μαιδώνη (επιμ.), Ιερός Ναός Αγίων Αναργύρων Αρναίας, έκδοση Ιερού Ναού Αγίων Αναργύρων Αρναίας, Αρναία (2002) 29. 

⁽¹⁸⁾ Ο σχεδιασμός η οργάνωση και η επιμέλεια του μουσείου έγινε από τον Γιώργο Κατσάγγελο Επ. Καθηγητή Σχολής Καλών Τεχνών Α.Π.Θ. την Αναστασία Βαλαβανίδου και τον Διονύση Τάτση Αρχιτέκτονες Μηχανικούς. 

 ⁽¹⁹⁾ Σπουδαία συλλογή παραδοσιακών τραγουδιών του δήμου Αρναίας με την μικτή χορωδία του Αριστοτέλειου πνευματικού κέντρου του Δήμου τυπώθηκε σε δίσκο ακτίνας επί δημαρχίας Γιώργου Κατσιαμούρη και τίτλο «Μεσ’ στα στενά σοκάκια». Πολλές πιθανότητες να το βρείτε ακόμα.   

⁽²⁰⁾Το σημερινό χωριό Στάγειρα (πριν το 1928 Δογαντζή ή Καζαντζή Μαχαλά), όπου και ο ανδριάντας του Αριστοτέλη, λαθεμένα μετονομάστηκε, αφού δεν έχει καμιά σχέση με την αρχαία πόλη.

⁽²¹⁾ Κώστα Σισμανίδη, «Πανάρχαια κοιτίδα», στο: Ελευθερία Τράϊου (επιμ.) Επτά ημέρες (2003) 14. Βλ. και Γιώτα Μυρτσιώτη, «Νέα ευρήματα στα Αρχαία Στάγειρα» εφημερίδα Αθηνών Καθημερινή Κυριακή 18 Αυγούστου (1996) 19.  

⁽²²⁾ Σισμανίδης ο.π. 12. 

⁽²³⁾ Σισμανίδης ο.π. 14. 

⁽²⁴⁾ Τρία χλμ. έξω από το χωριό, υπάρχει δίτοξο πέτρινο παραδοσιακό γεφύρι.

⁽²⁵⁾ Ένα από τα μεγαλύτερα μεσογειακά χωριά της χερσονήσου που υπήρχε ήδη το 10^ο αιώνα με ενδιαφέρουσα αρχιτεκτονική του 19^ου αι. και το προσκύνημα της Παναγίας (1860), το σημαντικότερο της Χαλκιδικής. Επίσης με πέτρινα παραδοσιακά γεφύρια μέσα στον οικισμό. 

ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ 

Ιδέα & υλοποίηση μορφής: Άγγελος Σινάνης 

Αυτόματος Αριθμός Κλήσης: Αρναία 23720, Ιερισσός 23770.  

ΔΙΑΜΟΝΗ: Αρναία Ξενοδοχείο «Κονάκι» 22991, Ξενώνες «Οικίες Αλεξάνδρου» 23210 – 11, 6944641656  www.oikia-alexandrou.gr Δημοτικός Ξενώνας «Αρχοντικό Μήτσιου» 22877, 22744, Παραδοσιακά καταλύματα «Κωνσταντάδικα» 23060, «Στροφή Νίνας» 22337, Ενοικιαζόμενα δωμάτια Σιώπη Μαργαρίτα 22777, Κίζυλη Στυλιανή 22900, 22486, Πράσινο Χωριό 22090 www.prasinohorio.gr. Στην Ιερισσό, είναι περίεργο, δεν υπάρχει μεγάλη ποικιλία, δείτε www.ierissos.gr Λιθάρι 22272.

ΚΑΜΠΙΝΓΚ: Στην Ιερισσό το «Δελφίνι» 22208, και το δημοτικό 21125, 21130.  

ΦΑΓΗΤΟ: Η «νόστιμη γωνιά» του Μανώλη 22404, «Ο Πλάτανος» 23183 και στο Άλσος της Αγίας Παρασκευής ψησταριά – ταβέρνα – αναψυκτήριο «ο Παράδεισος» Άννα Παπαγιάννη Γεωργάκα 23100, 23153, 6944412305 ανοιχτά κάθε Π.Σ.Κ, και το δημοτικό εστιατόριο ‘’Μπακατσιάνος’’ 2372022750 www.bakatsianos.gr 

ΑΧΡΕΙΑΣΤΑ: Δήμος Αρναίας 2372350100 με έδρα την Αρναία έχει τέσσερα δημοτικά Διαμερίσματα: Παλαιοχωρίου 41209, Νεοχωρίου 41239, Βαρβάρας 51233, Στάνου 61375, Αστυνομία 22205, Α’ Βοήθειες Αρναίας 22222, Κέντρο Υγείας Παλαιοχωρίου 41472, Δασαρχείο Αρναίας 22262, 22057. Δήμος Σταγείρων – Ακάνθου (έδρα Ιερισσός) 22494, 22752, 21001 22216, Δημοτική επιχείρηση για τουριστικές πληροφορίες 2377021130 – 31, Πολυδύναμο ιατρικό κέντρο 21111, Αστυνομία 22206. Συνεργείο – πωλήσεις – αξεσουάρ στη Μεγάλη Παναγιά:Βακάλης Αθανάσιος 2372071509, 6944722626. Να έχετε μαζί σας δύο Fast και ένα συρματόσχοινο αμπραγιάζ.

ΧΡΗΣΙΜΑ: www.arnea.gr www.ierissos.gr ιστοσελίδες για νέες πληροφορίες και διαμονή. Από την Ιερισσό αναχωρεί καθημερινά πλοιάριο των «Αγιορείτικων Γραμμών» που μεταφέρει επισκέπτες και μοναχούς στα μοναστήρια φτάνοντας ως τη Μεγίστη Λαύρα. Δεν επιτρέπονται οι γυναίκες. Γίνονται και εκδρομές για συλλόγους ή ομάδες που επιτρέπονται οι γυναίκες, 21041, 71149. Αναχώρηση καθημερινά 08:35 φτάνει Μεγίστη Λαύρα 10:30, αναχωρεί 10:40 και επιστρέφει 12:45. Μηχάνημα αυτόματης ανάληψης (ΑΤΜ) στην Εθνική, Αγροτική και Eurobank της Αρναίας. Μεγάλο πανηγύρι της Αγίας Παρασκευής στο ομώνυμο άλσος. Στο μελισσοκομικό συνεταιρισμό αγοράστε ντόπιο ποιοτικό μέλι αλλά και «μουντοβίνα» ένα υπέροχο απόσταγμα ρακής με μέλι. Το Ιστορικό και Λαογραφικό μουσείο είναι ανοιχτό καθημερινά 10:00 – 14:00 εκτός Σαββατοκύριακου και το χειμώνα, 22323, 22513, 22652. Internet Café στην Ιερισσό «Θάνος» 23437. Μουσείο Πολυγύρου Χαλκιδικής 2371022148 ανοιχτό καθημερινά εκτός Δευτέρας 8:30 – 15:00. Το κέντρο πολιτισμού Σταγείρων – Ακάνθου στο κέντρο της Ιερισσού για το 2008 προβάλει τρείς διαφορετικές ταινίες «Οδοιπορικό στο Άγιο Όρος», «Υποβρύχια Φαντασία» και «ο Παράδεισος των Ζώων». Η πρόσβαση στο Άγιο Όρος δεν επιτρέπεται στις γυναίκες, όμως με την προβολή του ντοκιμαντέρ τους δίνεται η δυνατότητα να παρακολουθήσουν τη ζωή έξω και μέσα στα μοναστήρια, ενώ τα άλλα δύο, προσφέρουν αλησμόνητες στιγμές στα πιτσιρίκια... και τους γονείς. Πληροφορίες στο 2377021131 www.ierissos.gr/culturecentre 

ΒΕΝΖΙΝΑΔΙΚΑ: ELIN – bp στην Αρναία. Επίσης στον Πολύγυρο και την Ιερισσό. 

ΧΑΡΤΕΣ: Υπάρχουν πολλοί, τουριστικοί, χωρίς κάτι ιδιαίτερο. Ξεχωρίζει η «Χαλκιδική» από τις εκδόσεις Ρέκος σε κλίμακα 1:240.000. 

ΒΙΒΛΙΑ: Ηλέκτρα Παπαθανασίου, Αρναία η Παλιά Λιαρίγκοβα, αυτοέκδοση Θεσσαλονίκη 1999. 

ΛΕΣΧΕΣ ΜΟΤΟΣΥΚΛΕΤΑΣ: Πληροφορίες για το ταξίδι σας, όλο το χρόνο, βρίσκετε στους ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΕΡΙΗΓΗΤΕΣ - Σύλλογος Μοτοσικλετιστών - Ελάτη Τρικάλων τηλ Fax: 2434071826.

Περισσότερες πληροφορίες για την ΑΡΝΑΙΑ και την ΙΕΡΙΣΣΟ αντλήστε από την ενδεικτική Βιβλιογραφία – Αρθρογραφία:  

Α’         Αυτοτελή Βιβλία – Εργασίες  

• Leake William Martin, Travel in Northern Greece, τ.3 London 1835. 
• Ι.Κ. Βασδραβέλλη, Οι Μακεδόνες εις τους υπέρ της ανεξαρτησίας Αγώνας 1796 – 1832, Ε.Μ.Σ. Θεσσαλονίκη 1950.
• Ηλέκτρα Παπαθανασίου, Αρναία η Παλιά Λιαρίγκοβα, αυτοέκδοση Θεσσαλονίκη 1999.
• Αρχιμ. Χρυσόστομου Μαιδώνη (επιμ.), Ιερός Ναός Αγίων Αναργύρων Αρναίας, έκδοση Ιερού Ναού Αγίων Αναργύρων Αρναίας, Αρναία 2002.
• Δημήτριος Θεοχ. Κύρου, Η απελευθέρωση της Αρναίας και της Βόρειας Χαλκιδικής από τον τουρκικό ζυγό (1912) και οι πρώτες μέρες ελεύθερης ζωής, έκδοση Δήμου Αρναίας 2007.
• Δημητρίου Θεοχ. Κύρου, Ο Ιερός Μητροπολιτικός Ναός του Αγίου Στεφάνου Αρναίας, έκδοση της Ι. Μητροπόλεως Ιερισσού, Αγίου Όρους και Αρδαμερίου, Αρναία 2008.
• Απόστολος Βακαλόπουλος, Ιστορία της Μακεδονίας, εκδόσεις Βάνιας Θεσσαλονίκη 1988. 
• Ιωάννης Τουράτσογλου, Μακεδονία, εκδοτική Αθηνών 1995.

Β’         Αφιερώματα περιοδικών

• Θεόφιλος Δ. Μπασγιουράκης, «Αρναία – η Αρχόντισσα της Χαλκιδικής», περ. Ελληνικό Πανόραμα τ.25 Ιανουάριος – Φεβρουάριος 2002.
• Δημήτριος Θ. Κύρου, «το κωδωνοστάσιο του Μητροπολιτικού ναού του Αγίου Στεφάνου», περιοδικό Αρναία, τ.64 Ιούλιος – Σεπτέμβριος 2004.
• Κώστα Σισμανίδη, «Πανάρχαια κοιτίδα», στην εφημερίδα Αθηνών Καθημερινή, (Κυριακή 1 Ιουνίου 2003), στο: Ελευθερία Τράιου (επιμ.) ένθετο εβδομαδιαίο περιοδικό Επτά ημέρες, αφιέρωμα «Φιλοξενούσα Χαλκιδική».
• Βασίλης Γ. Παπαγεωργίου – Αργύρης Π.Π. Πετρονώτης, «Ο απογραφικός κατάλογος 1885 του Αγίου Όρους και οι τεχνίτες του, κυρίως οικοδόμοι», περιοδικό εκ Χιονιάδων, τ. 8 καλοκαίρι 2005.
• Ευδοκία Καρπούζα, «20 αιώνες ιστορία», περ. ΓΕΩ τ.414 Μάρτιος 2008.

Γ’         Άρθρα σε εφημερίδες

• Γιώτα Μυρτσιώτη, «Νέα ευρήματα στα Αρχαία Στάγειρα» εφημερίδα Αθηνών Καθημερινή Κυριακή 18 Αυγούστου 1996.