ΜΟΝΕΣ ΑΓΡΑΦΩΝ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Κείμενο: Άγγελος Σινάνης e – mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

© Φεβρουάριος 2009

 Περί μονών, μοναχισμού, διαβίωσης και διδασκαλίας

Από τους παλαιοχριστιανικούς χρόνους ο μοναχισμός ως έκφραση συλλογικής και προσωπικής πνευματικότητας αποτελεί οργανικό στοιχείο του εκκλησιαστικού βίου. Πνευματική κοιτίδα του θεωρείται η μεγάλη έρημος της Αιγύπτου. Σε αυτόν τον τόπο της απόλυτης απομόνωσης και της σκληρής άσκησης γεννήθηκαν και μορφοποιήθηκαν παράλληλα ο αναχωρητισμός και το κοινόβιο.

Κοινό γνώρισμα και των δύο, η απόλυτη προτεραιότητα στην ατομική άσκηση και την αυτόνομη πνευματικότητα. Πρόσθετο στοιχείο που εισάγει ο Μέγας Βασίλειος, η συμμετοχή των μοναχών σε διακονήματα κοινωνικής ευποιίας. Από την Αίγυπτο που ιδρύθηκαν οι πρώτες γνωστές μονές ο μοναχικός βίος επεκτάθηκε στην Παλαιστίνη, τη Συρία, τη Μικρά Ασία, το Βυζάντιο, οι αυτοκράτορες του οποίου τον ενίσχυσαν και ακολούθως τον διέδωσαν στην Ελλάδα.   

Η εκκλησιαστική ιστορία των τριών πρώτων αιώνων του Χριστιανισμού μέχρι την υποστήριξή του από τον Μέγα Κωνσταντίνο, πέρασε δεκάδες διωγμούς και στιγμές αβεβαιότητας. Η χριστιανική θρησκεία δοκιμάστηκε σκληρά τόσο στους αγίους τόπους της Ανατολής, όπου δίδαξαν οι περισσότεροι απόστολοι, όσο και στην Ελληνική χερσόνησο. Το αποτέλεσμα των περιορισμένων πηγών ή της έλλειψης αδιαμφισβήτητων τεκμηρίων για αρκετούς αιώνες δικαιολογεί την έλλειψη σαφούς ιστορικής διαδρομής για την σχετικά απόμερη περιοχή που παρουσιάζουμε.

Με βεβαιότητα όμως γνωρίζουμε ότι η επιρρεπής προς τα θεία ψυχή των κατοίκων της Θεσσαλίας και της Ευρυτανίας πολύ νωρίς δέχθηκε με θέρμη και αγάπη τη διδασκαλία και τη θεία αποκάλυψη. Μοναχισμός και βυζαντινά μοναστήρια εμφανίζονται εδώ τουλάχιστον το 10^ο αι. με ακμή μεταξύ 12^ου και 14^ου αιώνα κυρίως στην Ανατολική Θεσσαλία. Κατά τη μακρά περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας, η οποία σε αυτά τα μέρη ξεκίνησε το 1393 – 1395, εξήντα χρόνια πριν από την άλωση της Κωνσταντινούπολης, παρά τα πρωτοφανή δεινά που αντιμετώπιζε ο Ελληνισμός, υπήρχαν αρκετές πνευματικές εστίες που συντηρούσαν άσβεστη την θρησκευτική συνείδηση.  Διαφύλαξαν, καλλιέργησαν, διέδωσαν και πρόσφεραν όχι μόνο πίστη προς το Θεό αλλά γράμματα και γνώσεις.  

Ο 15^ος - 16^ος αιώνας αν και φειδωλός σε πληροφορίες είναι πολύ σημαντικός για την περιοχή των Αγράφων. Τότε αρχίζει μια σημαντική οικονομική και πληθυσμιακή άνοδος. Υπολογίζεται ότι, μόνο τα εκατό πρώτα χρόνια της Τουρκοκρατίας, τριπλασιάστηκαν οι οικισμοί στα Άγραφα επακόλουθο των ομαδικών μετακινήσεων από τα αστικά κέντρα και τις πεδινές περιοχές προς τα ορεινά και δυσπρόσιτα βουνά Θεσσαλίας, Ευρυτανίας και αλλού.  

Η σταθεροποίηση του πληθυσμού με τη σειρά της οδήγησε σε μια εντυπωσιακή σε μέγεθος και ποιότητα ναοδομική δραστηριότητα (16^ος αι.). Ανεγέρσεις ναών, πολλές ανακαινίσεις παλιών καθώς και ίδρυση νέων μονών. Αυτό ήταν αποτέλεσμα της σταθερότητας και της ηρεμίας που είχε επικρατήσει για αρκετό διάστημα στην οθωμανική αυτοκρατορία. Και όχι μόνο. Έδειχνε συγχρόνως την οικονομική δυνατότητα και κάποια ελευθερία κινήσεων οι οποίες ελευθέρωσαν το εμπόριο στην αχανή αυτοκρατορία παγιώνοντας και ενδυναμώνοντας ένα είδος αυτοδιοίκησης με παραχωρήσεις και προνόμια για τον πληθυσμό (συνθήκη Ταμασίου) σε σχέση με την οθωμανική διοίκηση.  

Η επίδραση που άσκησαν οι μονές των Μετεώρων, η επανίδρυση μεταξύ άλλων της Μονής Δουσίκου το 1530 κοντά στο ομώνυμο χωριό των Τρικάλων (Αγ. Βησσαρίων σήμερα) στην ανατολική πλευρά του Κόζιακα, από τον μητροπολίτη Λαρίσης Βησσαρίωνα τον Β’, μετέπειτα Άγιο, διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο προτύπου για άλλες μονές που ιδρύθηκαν στην περιοχή των Αγράφων.  

Σε ένα τμήμα αυτών των Μονών – Μνημείων θα περιηγηθούμε.

Ευρυτανικά Άγραφα ή Θεσσαλικά: Η αυθαίρετη διάκριση σε ‘’Θεσσαλικά’’ και ‘’Ευρυτανικά’’ επικράτησε μετά την απελευθέρωση, όταν δημιουργήθηκαν τα σύνορα της Ελλάδος και προς προσδιορισμό του υπόδουλου από το ελεύθερο τμήμα. Τότε τα ‘’Ευρυτανικά’’ συμπεριλήφθηκαν στο ελληνικό έδαφος, ενώ τα ‘’Θεσσαλικά’’ παρέμειναν στην τότε τουρκοκρατούμενη περιοχή. Όμως, ο δήμος Αγράφων Ευρυτανίας είναι τα πραγματικά Άγραφα της Ελλάδας. Η καταχρηστική χρήση του ονόματος από την ορεινή – πεδινή Καρδίτσα για επαγγελματικούς λόγους δημιουργεί σύγχυση και παραποίηση της ιστορίας.