ΜΟΝΕΣ ΑΓΡΑΦΩΝ 

ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΠΑΝΑΓΙΑΣ και ΑΓΙΟΥ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥΣ ΠΕΤΡΙΛΟΥ 

Κείμενο: Άγγελος Σινάνης e – mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.  

© Μάρτιος 2009

• Ιστορία – Ίδρυση 

Σε ένα θαυμάσιο, ευρύχωρο πλάτωμα, πραγματικό μπαλκόνι των Αργυρέϊκων στα 1270μ. υψ. με θέα τους συνοικισμούς της κοινότητας Πετρίλου, βρίσκεται το μοναστήρι, αφιερωμένο στη μνήμη της Γεννήσεως της Θεοτόκου και στον Άγιο Χαράλαμπο. 

Για την χρονολογία ανεγέρσεως της μονής ή το όνομα του κτήτορα – ιδρυτή του, δεν διασώθηκε καμία γραπτή μαρτυρία. Ο σημερινός νάρθηκας, όπου και η νότια είσοδος, χρονολογείται με επιγραφή στο θύρωμα ΖΤΛΗ’ (=1830/29). Το κυρίως καθολικό είναι πιθανά προγενέστερο του 1830 και με βάση τα μορφολογικά του στοιχεία μπορεί να χρονολογηθεί στις αρχές του 19^ου ή το τέλος του 18^ου αιώνα. Η παράδοση στο χωριό θέλει την μονή παλαιότερη και πράγματι η μελέτη των στοιχείων δείχνει ότι είχε συνεχή ζωή τουλάχιστον από το 1700 έτος που αναγράφεται στην εικόνα του Προδρόμου (ΑΨ’) στο τέμπλο.  

Σήμερα η εικόνα λείπει, όμως με ξεχωριστή βαρύτητα μαρτυρείται το ίδιο από αλληλογραφία του Διδάσκαλου του Γένους Αναστάσιου Γόρδιου (1654 – 1729) που υπογράφει χρονολογημένες επιστολές από την μονή το 1713. Ο πολυμαθής αυτός δάσκαλος σπούδασε κοντά στον Ευγένιο Γιαννούλη (1597 – 1682) και επισκέφθηκε πολλές φορές το Πετρίλο σαν φορέας διαφωτισμού και μόρφωσης στα δύσκολα προεπαναστατικά χρόνια. Φιλοξενήθηκε περιστασιακά στο μοναστήρι, ίσως, διδάσκοντας ταυτόχρονα στο σχολείο κοινών γραμμάτων το οποίο είχε ιδρυθεί και διατηρείτο χάριν της οικονομικής βοήθειας της μονής. Αργότερα στην ίδια θέση χτίστηκε το παλιό σχολείο, σημερινό Δημαρχείο Αν. Αργιθέας.  

Γενικά για τα σχολεία που λειτούργησαν σε αυτές τις περιοχές αλλά και στην υπό οθωμανική κυριαρχία Ελλάδα πρωτεύοντα ρόλο είχαν οι οικονομικές, κοινωνικές και παραγωγικές σχέσεις. Αλληλοεξαρτώμενες συνολικά, δυνάμωσαν τους κοινοτικούς θεσμούς και μέσω αυτών αναπτύχθηκε η παιδεία και γενικά η καλλιέργεια των γραμμάτων. Τότε και στα πλαίσια της κοινοτικής οργάνωσης ήρθε η εκκλησία με τον παιδευτικό της ρόλο και βοήθησε πνευματικά και υλικά. Ευνόητο μάλλον όταν αυτή η κοινοτική οργάνωση έχει να κάνει με το Πετρίλο. Από την ανάγνωση των επιστολών του δάσκαλου βγαίνει το συμπέρασμα πως το μοναστήρι λειτουργεί ως οργανωμένο κοινόβιο και μάλιστα ότι ο τόπος είναι πυκνοκατοικημένος. Πράγματι, εκείνη την εποχή και λίγο πριν την επανάσταση του 1821 στο Πετρίλο διαβιούσαν 5000 κάτοικοι, σίγουρα ο μεγαλύτερος πληθυσμός από όλους τους οικισμούς της Αγραφιώτικης περιοχής και όχι μόνο, αφού την ίδια εποχή η Λαμία και το Μεσολόγγι έχουν αντίστοιχα από 5000 κατοίκους.  

Τα περιουσιακά του στοιχεία ήταν πολλά. Διατηρούσε κτήματα και βοσκήσιμες εκτάσεις σε όλους τους συνοικισμούς των Πετριλιών μέχρι και τον Θεσσαλικό κάμπο. Η προφορική παράδοση αναφέρει πως ο ναός της Γέννησης του Χριστού στο Ρώσση χτίστηκε σε κτήμα της μονής. Επίσης διατηρούσε πολλά κοπάδια αιγοπρόβατα, ζευγάρια βοοειδών για όργωμα και σπορά, ζώα για τις μεταφορές και μελίσσια που υπήρχαν και μετά την κατοχή.  Στην νεώτερη ελληνική ιστορία είχε πολύπλευρη και πολύτιμη παρουσία. Εκτός από χώρος προσευχής υπήρξε και πηγή φιλοξενίας «όσοι έπαιρναν το ανηφορικό μονοπάτι, εύρισκαν την πόρτα και το κελάρι πάντοτε ανοιχτά». Στην εξέγερση του 1821 και στα επόμενα επαναστατικά κινήματα (1854, 1862) πρόσφερε ανεκτίμητες υπηρεσίες ενώ πολλές φορές οι επαναστάτες έδωσαν μάχες στους χώρους του. Πολύτιμος αρωγός στάθηκε στη διοικούσα επαναστατική επιτροπή Ηπείρου – Θεσσαλίας  όταν το χειμώνα του 1866/7 είχε την έδρα της στο Πετρίλο προετοιμάζοντας και διανέμοντας την επαναστατική προκήρυξη για την ένωση με την Ελλάδα.  

Μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλίας (1881) η πορεία του συνεχίστηκε. Στην απογραφή του 1889 φαίνεται να έχει 4 μοναχούς. Η προαναφερθείσα ακίνητη περιουσία παραχωρήθηκε σε ακτήμονες γεωργούς. Όσα κτήματα διέθετε στους συνοικισμούς περιήλθαν στις τρείς εκκλησιαστικές ενορίες του Πετρίλου και άλλες, ξέμακρες εκτάσεις, χάθηκαν καταπατημένες. Παρά τη θέληση των κατοίκων και των μοναχών για συνέχεια της προσφοράς του ήρθε η πολιτεία με το διάταγμα του 1907 και συνένωσε όλες τις μονές του ενιαίου τότε Δήμου Αργιθέας. Αυτή η υποχρεωτική συνδιοίκηση στάθηκε καθοριστική για το μέλλον και η μονή βρέθηκε σε μη αναστρέψιμη πορεία που κράτησε έως το 1950. Η αναδημιουργία και το ενδιαφέρον του τοπικού πληθυσμού άρχισε στα μέσα της δεκαετίας του ’90. Από τότε μέχρι σήμερα έγινε γενική ανακαίνιση των χώρων ενώ πρόσφατα (2008) η ανασύστασή της και η εγκατάσταση νέας αδελφότητας με 6 μοναχούς δίνει ελπίδες ότι μια νέα ελπιδοφόρα ποιμαντική περίοδος άρχισε.  

• Το κτηριακό συγκρότημα 

Από το μοναστήρι σώζονται οι λατρευτικοί χώροι και κτίσματα κελιών, οι δύο πτέρυγες στα νότια και τα δυτικά του.  Η ανατολική δεν υπάρχει πλέον, όπως και το παλιό δίκτυο ύδρευσης, το ξακουστό «αγίασμα», στο οποίο ερχόταν νερό με πήλινα κιούγκια από την «μάννα του νερού» στο βουνό. Η κατασκευή το 1906, πριν 103 χρόνια, με την συμπαράσταση των κατοίκων του, μεγαλοπρεπούς διώροφου κτηρίου κελιών, με τα μέσα της εποχής ήταν πράγματι μεγάλος άθλος και αποδεικνύει πως το μοναστήρι είχε ακόμη ανθηρούς οικονομικούς πόρους. 

Το καθολικό αποτελείται από τον κυρίως μικρό θολωτό ναό σταυρεπίστεγου τύπου και τον νάρθηκα. Στον περίβολο υπάρχει η νότια διώροφη πτέρυγα των κελιών (1906) η οποία ανεγέρθη στη θέση παλιότερων, το νέο ισόγειο κτίσμα με το αρχονταρίκι και τα καινούργια κελλιά.  Στον νάρθηκα, πάνω από την είσοδο διασώζεται προειδοποιητικό επίγραμμα με ευνόητο νόημα που αναφέρει: «ει μεν φίλος πέφυκας είσελθε χαίρων / ει δε εχθρός και βάσκανος και γέμων δόλου πό / ρρω πόρρω πέφευγε της πύλης ταύτης ίνα μη λάβεις / αράν αντί ευλογίας ως ο Ιούδας ο του χριστού προδότ / ης. 

Το εσωτερικό του ναού είναι  κατάγραφο από τις 140 περίπου έντονες χρωματικά τοιχογραφίες του περιοδεύοντος δυτικομακεδονικού συνεργείου των Σαμαριναίων αδελφών Παπαϊωάννου (1851), Ματθαίου και Μιχαήλ. Παρόμοια συνεργεία θα δημιουργήσουν μέχρι τα τέλη του 19^ου αιώνα δεκάδες διακοσμήσεις σε ναούς της Καρδίτσας και των Τρικάλων δίνοντας νέα ώθηση στη ζωγραφική με πολλούς νεωτερισμούς οι οποίοι αναδεικνύουν περισσότερο τις κλασικές μορφές και την καλαισθησία των Χιονιαδιτών συναδέλφων τους. Επίσης ωραίο αν και απλό, με διαμπερή διακόσμηση ξυλόγλυπτο τέμπλο (1880) του Πέτρου εκ Μετσόβου όπως αναφέρετε στη θύρα του Διακονικού. Η επιγραφή της ιστόρησης αποκαλύπτει ενδιαφέροντα στοιχεία. Η αποσιώπηση π.χ. της κτίσεως του ναού μάλλον σημαίνει ότι αυτή έγινε αρκετά χρόνια πριν την τοιχογράφηση. Από την ίδια επιγραφή και τις αναφορές της σε πρόσωπα μαθαίνουμε ότι ήταν πατριαρχικό σταυροπήγιο μια σχέση η οποία παρείχε πολλά προνόμια απέναντι στην οθωμανική διοίκηση. 

• Ιερά κειμήλια 

Σχεδόν όλα τα κειμήλια, πολύτιμοι μάρτυρες για την ιστορία της μονής, τους μοναχούς, τους ανθρώπους που πέρασαν τις πύλες του στα 300 χρόνια ζωής, δεν υπάρχουν, έχουν χαθεί από τις λεηλασίες και τη λήθη του χρόνου. Από τις διηγήσεις και τις μελέτες συνάγεται ότι υπήρχαν χειρόγραφα, εκκλησιαστικά και γενικής παιδείας βιβλία, φορητές εικόνες, ιερά σκεύη, σταυροί κ.ά. Το μόνο που υπάρχει σήμερα είναι η λειψανοθήκη με τα ιερά λείψανα των Αγ. Χαραλάμπους, Αγ. Ιωάννου Χρυσοστόμου αρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως, Αγ. Τρύφωνος, Αγ. Παντελεήμονος.  

• Η Θέση της μονής

Εντελώς διαφορετική αίσθηση από όλα τα μοναστήρια της περιοχής. Μεγάλη του διαφορά η εκπληκτική θέα σε όλους τους συνοικισμούς του Πετρίλου. Επιπροσθέτως η θέση του, κοντά στον συνοικισμό Αργυρέϊκα (1,5 χλμ.), σε τόπο κατάφυτο από πλατάνια, καρυδιές και κάθε είδους δέντρο μέσα στην ψυχή του δάσους, δίνει μια αληθινή προσέγγιση στο θείο χωρίς να απομακρύνεσαι από τα εγκόσμια. Η καλύτερη πρόταση προσέγγισης, είναι η πεζοπορία.  

• Πρόσβαση  

Βρίσκεται ψηλότερα από τον συνοικισμό Αργυρέικα Πετρίλου. Η διαδρομή από το Μουζάκι έως το Πετρίλο είναι 30 χλμ. καλού ασφαλτοστρωμένου δρόμου. Όμως υπάρχει πρόσβαση και από καλό χωματόδρομο αρκεί στον αυχένα του Αγίου Νικολάου να μην συνεχίσετε προς Βλάσι αλλά να στρίψετε αριστερά στην εκκλησία. Σε δύο χλμ. θα πάτε δεξιά (αριστερά βγαίνει στο πυροφυλάκιο της Καζάρμας) και σε 7,5 χλμ. (σύνολο 9,5) θα βρεθείτε εμπρός από την είσοδο της μονής.  

• Πληροφορίες για τους προσκυνητές 

Ανδρώα μονή, μετόχι της ιεράς μονής Σπηλιάς με αδελφότητα 6 μοναχών και ηγούμενο τον αρχιμανδρίτη Χριστόδουλο. Τους διακρίνει η ευγένεια και είναι βέβαιο ότι παρά τις πολλές οικοδομικές εργασίες που εκτελούνται αυτό τον καιρό στον περιβάλλοντα χώρο θα σας εξυπηρετήσουν άψογα αναφέροντάς λεπτομέρειες της ιστορίας του μοναστηριού. Είναι άλλωστε το αγαπημένο τους διακόνημα. Εορτάζει στην Γέννηση της Θεοτόκου, 8 Σεπτεμβρίου και του Αγ. Χαραλάμπους 10 Φεβρουαρίου.

Επισκέψιμη καθημερινά, Δευτέρα έως Σάββατο 11:00 – 13:00 και 17:00 έως 19:30 Κυριακή 06:30 – 19:30. Τηλ: 6970863719, 6978668221. 

ΕΠΙΛΟΓΟΣ 

Είναι γεγονός αδιαμφισβήτητο ότι στις πιο όμορφες τοποθεσίες είτε αυτές είναι στο Αιγαίο, είτε στην ηπειρωτική χώρα υπάρχουν χριστιανικές αδελφότητες στεγασμένες σε κοινόβια μνήμης και αγάπης. Στα μοναστήρια.

Σήμερα, προσκυνητές και μοναχοί θαυμάζουν τα επιβλητικά οικοδομήματα διαβαίνοντας τους κατανυκτικούς χώρους. Εντυπωσιάζονται από τις τοιχογραφίες, τα πανέμορφα ξυλόγλυπτα τέμπλα τις λαμπρές φορητές εικόνες και τα σπάνια κειμήλια. Όλα αυτά σε χώρους καθαγιασμένους από θείες λειτουργίες αιώνων, ποτισμένων από άρωμα λιβανιού, λατρείας και προσευχής εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων, εξαγνισμένων με λάδι, αγιασμό και μύρο. Το περιβάλλον τους, μια ατμόσφαιρα πλημυρισμένη βυζαντινή μεγαλοπρέπεια, όσα χρόνια και αν πέρασαν από την ίδρυσή τους συνεχίζει να σκορπίζει μηνύματα πίστης, χριστιανικής αγάπης, ελπίδας και υπομονής (Απ. Παύλου Α’ Κορ. 13, 1 – 11) σε μια εξωκόσμια γαλήνια έκσταση.  

«Κατά τη διαμονή μου σ’ ένα μοναστήρι, συνήθιζα να πηγαίνω και να κάθουμαι στο μικρό ναό του κοιμητηρίου, μέσα στους μπαχτσέδες. Από τη μικρή πόρτα του περιβόλου, απ’ όπου βγάνουν ραμμένους στο ράσο τους μοναχούς για να τους θάψουν, είδα κάποτε να ‘ρχεται ένας μισότυφλος ηλικιωμένος καλόγερος.

Προχώρησε ίσαμε την άκρη του κήπου όπου ήταν μια τριανταφυλλιά ξηρή σχεδόν, δίχως άνθη. Φτάνοντας εκεί άφηκε ανάμεσα στ’ άνανθα κλαδιά και φύλλα ένα άνθος που κράταγε και είπε: «πάρε να ‘χεις και συ, να μη σε καταφρονέσουν».  

Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης, Προσεγγίσεις στο Άγιον Όρος, 1952.

ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 

• Βελανιδιώτης Ιεζεκιήλ (Μητροπολίτης Θεσσαλιώτιδος και Φαναριοφερσάλων), «Αι Μοναί της Πίνδου», Θεολογία τ.6 (1928) 133 – 144, Θεολογία τ.7 (1929) 24 – 48.
• Βογιατζής Σωτήρης, Συμβολή στην ιστορία της εκκλησιαστικής Αρχιτεκτονικής της Κεντρικής Ελλάδος κατά τον 16^ο αιώνα. Οι μονές Αγίου Βησσαρίωνος (Δούσικο) και του Οσίου Νικάνορος (Ζάβορδα), επιμ. Μαρία Καζάκου, Χ.Α.Ε. [Χριστιανική Αρχαιολογική Εταιρεία] Αθήνα (2000) 25 κ.ε., 33.
• Βλάχος Ν. Τιμολέων, Τα μοναστήρια του Νομού Καρδίτσας, Ι. Μ. Θεσσαλιώτιδος και Φαναριοφερσάλων, Θεσσαλονίκη 2007
• Δεριζιώτης Λεωνίδας, «Ο τοιχογραφικός διάκοσμος του καθολικού της Ιεράς Μονής Κορώνας»,  Καρδιτσιώτικα Χρονικά 3 Καρδίτσα (1997) 47 – 57.
• Δεριζιώτης Λεωνίδας, «Παράθεση στοιχείων της τοπικής ιστοριογραφίας των Αγράφων», Πρακτικά Α’ Συνεδρίου «Η Αργιθέα στην τουρκοκρατία ως τον 19^ο αιώνα», Λεοντίτο (2007) 39 – 44.
• Καρατζόγλου Α. Γιάννης, «Η Μονή Αγίας Τριάδος Δρακότρυπας (Σκλάταινας)» Εκκλησίες στην Ελλάδα μετά την Άλωση 2, Ε.Μ.Π. Αθήνα (1982) 139 – 150.
• Καρατζόγλου Α. Γιάννης, «Ναοί με σταυρεπίστεγη ή παραπλήσια κάλυψη στα Θεσσαλικά Άγραφα» Εκκλησίες στην Ελλάδα μετά την Άλωση 5, Ε.Μ.Π. Αθήνα (1998) 93 – 108.
• Καρατζόγλου Α. Γιάννης, «Παρεκκλήσια προσαρτημένα στα καθολικά των Θεσσαλικών Αγράφων» Εκκλησίες στην Ελλάδα μετά την Άλωση 6, Ε.Μ.Π. Αθήνα (2002) 67 – 82.
• Κλήμος Αθ. Γιώργος, Το χρονικό της Ιεράς Μονής Πέτρας  Καταφυγίου, Καρδίτσα 2001.
• Κλήμος Αθ. Γιώργος, «Οι κτήτορες της Μονής Πέτρας – Καταφυγίου»  Καρδιτσιώτικα Χρονικά 3 Καρδίτσα (1997) 101 – 118.
• Κουρκουτίδου Νικολαΐδου Ευτυχία, ΑΔ 22 Χρονικά Β2 (1967) 313 – 315 & Α.Δ. 23 Χρονικά Β2 (1968) 271 – 272.
• Μαντζανά Κρυσταλία, «Μεταβυζαντινά τέμπλα της περιοχής των Αγράφων», Καρδιτσιώτικα Χρονικά 3 Καρδίτσα (1997) 87 – 92.
• Μυλωνάς Μ. Παύλος, «Η Μονή Πέτρας στην Νότια Πίνδο», Εκκλησίες στην Ελλάδα μετά την Άλωση 2, Ε.Μ.Π. Αθήνα (1982)121 – 137.
• Νημάς Α. Θεόδωρος, Η εκπαίδευση στη δυτική Θεσσαλία κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας, Διδ. διατριβή, Αφοι Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 1995.  
• Ορλάνδος Κ. Αναστάσιος, Μοναστηριακή Αρχιτεκτονική, Βιβλιοθήκη της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας αρ. 64, ²Αθήνα 1999.
• Ορλάνδος Κ. Αναστάσιος, Η εν Ελλάδι Εκκλησιαστική Αρχιτεκτονική επί Τουρκοκρατίας, Βιβλιοθήκη της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας αρ. 200, Αθήνα 2000.
• Ορλάνδος Κ. Αναστάσιος, «Σταχυολογήματα εκ μονών της Πίνδου», Α.Β.Μ.Ε. 5 (1939 – 40) 167 – 197.
• Παΐσης Κώστας, Το μοναστήρι της «Παναγίας της Πελεκητής» στην Καρύτσα Δολόπων, Εκκλησιαστικό Συμβούλιο Καρύτσας, Αθήνα 1988
• Παΐσης Κώστας, «Η Μονή της Παναγίας Πελεκητής στην Καρύτσα της Καρδίτσας και η σχέση της με τους δασκάλους του Γένους Ευγένιο Γιαννούλη και Αναστάσιο Γόρδιο», Θεσσαλικό Ημερολόγιο τ.49 Λάρισα (2006) 181 – 192.
• Πεντζίκης Νικ. Γαβριήλ, Άγιον Όρος, τ. Α’, Explorer, Αθήνα 2003.
• Σαμαρόπουλος Γ. Απόστολος, Οδηγός του Νομού Καρδίτσης, Καρδίτσα ¹1901, Περιφερειακές εκδόσεις Ελλα  Λάρισα ²1992.
• Σδρόλια Σταυρούλα, «Η Ζωγραφική της Μονής Πέτρας» Πρακτικά συνεδρίου τα 400 χρόνια (1593 – 1993) της Μονής Πέτρας (επιμ. Θωμά Ε. Ζαρκαδά) Καταφύγιο Καρδίτσας 1994.