ΔΗΜΟΣ ΑΓΡΑΦΩΝ

Κείμενο - Διαφάνειες: Άγγελος Σινάνης e – mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

© Σεπτέμβριος 2008

Μη Χάσετε

Το υδρονομείο των Αγράφων

Στο χωριό Άγραφα, το φημισμένο υδρονομείο, οι ‘’κόφτρες’’ ή ‘’ποτιστάδες’’ των ντόπιων. Τα περασμένα χρόνια μόνο η παράδοση ήταν ο θεματοφύλακας στη μοιρασιά των νερών. Μοίρασμα όμως που καθόριζε μέχρι και τη σειρά στο πότισμα χωρίς γραφτούς νόμους. Πώς όμως θα γινόταν το μοίρασμα από τόσα ρυάκια, σε τόσους συνοικισμούς και μάλιστα, σε ίσα μέρη ώστε να μείνουν όλοι ευχαριστημένοι; Αυτόν τον μυστηριώδη γρίφο και τη λύση του θα αντικρίσετε ανηφορίζοντας ή οδηγώντας πάνω στο παλιό ανηφορικό μονοπάτι βόρεια του χωριού.

Μια ολοπέτρινη κατασκευή σαν λιλιπούτειο σπιτάκι, που στη βάση του, παράλληλα με τη ροή του ρυακιού, έχουν τοποθετηθεί τρεις μεγάλες πέτρες. Πέφτοντας με δύναμη το νερό πάνω τους χωρίζεται και ταυτόχρονα διανέμεται, σε τρία ξεχωριστά αυλάκια, υποδιαιρούμενο σε 3,5 – 2, και 1,5 τμήμα αντίστοιχα, για τον πάνω, το μέσο, και τον κάτω μαχαλά έτσι ώστε όλοι να έχουν το νερό που χρειάζονται για τα χωράφια τους.

Εκπληκτική κατασκευή τόσο στη σύλληψη της ιδέας όσο και στην απλότητα της. Σύμφωνα με μαρτυρία του Λάμπρου Γατή άφωνοι έμειναν Άγγλοι μηχανικοί όταν το είδαν πρώτη φορά, αναφέροντας ότι παρόμοιο έργο δεν έχουν αντικρίσει στην Ευρώπη.

Το Βαλάρι

Το ενδιαφέρον που παρουσιάζει αυτή η περιοχή, εκτός της εξερεύνησης των πολύ ωραίων λιθόχτιστων κατοικιών και της πληθωρικής χλωρίδας, είναι οι εξαιρετικές πεζοπορικές διαδρομές και τα μονοπάτια που είναι χαραγμένα στη βόρεια πλευρά του «Κουκουρούντζου». Στον μικρό συνοικισμό σας υποδέχεται η εκκλησία της Παναγίας – Κοίμησης της Θεοτόκου, και οι φιλόξενοι κάτοικοι που αμέσως κάτι θα σας προσφέρουν, κάπου θα σας προσκαλέσουν. Στον πλακοστρωμένο προαύλιο χώρο ορθώνεται το κωδωνοστάσιο, ενώ ο όμορφος κήπος και τα εκατοντάδες λουλούδια, πλημμυρίζουν την ατμόσφαιρα με χρώματα και ευωδιές, προκαλώντας σε στάση.

Υπάρχουν τραπεζάκια και καρέκλες για ξεκούραση ενώ η υπέροχη θέα στην κορφή «Καταραχιά» και στα παράσπιτα κοντά στο ποτάμι, σε συνδυασμό με τον μυρωδάτο καφέ, θα σας ξυπνήσουν μνήμες πραγματικού χωριού, απ’ αυτά που ανεπιτήδευτα παρουσιάζονται πολύ αραιά πια, σε κοινή θέα. Στο Βαλάρι απογράφηκαν 103 κάτοικοι, ενώ τον μεγαλύτερο πληθυσμό είχε το 1961(197 κατ.). Στα δεκάδες παιδιά μάθαιναν γράμματα (πληροφορία του Λευτέρη Τσιώλη 19/3/06) οι δάσκαλοι Θεοφάνου, Δημητρούλας, Ζαρλαχάς, Κολιτσίδας, Χατζημιχάλης, Κωσταράς, Γιανουλάκος, και Ζέρβας ο τελευταίος, κάτω από συνθήκες που σήμερα φαντάζουν εξωπραγματικές. Λίγο πιο πάνω από την όμορφη ανακαινισμένη εκκλησία το καφενεδάκι που διαχειρίζεται ο Λευτέρης Τσιώλης, σπουδαίος μάστορας μεζέδων, και τσίπουρου χωρίς γλυκάνισο.  

Τον Άγιο Δημήτριο 

Στα Βραγγιανά βρίσκεται ο Άγιος Δημήτριος ο παλιότερος ναός της περιοχής. Στο εσωτερικό του διασώζει ένα σπάνιο τέμπλο χρονολογημένο στα 1588,το μοναδικό στη Θεσσαλία και ίσως στην Ευρυτανία. Διαθέτει αξιόλογες τοιχογραφίες που αποτελούν κάποια από τα πρωιμότερα έργα που υπάρχουν στους ναούς των Αγράφων. Οι περισσότερες είναι φθαρμένες και άλλες, όπως στο ιερό, καλοδιατηρημένες. Αυτές, πιθανά σχετίζονται με τους τρεις ζωγράφους τα ονόματα των οποίων αναφέρονται στις δύο επιγραφές της προθέσεως, ο ιερέας Αλέξανδρος Δροσινός, και δύο με το όνομα Ιωάννης. Άλλοι επιστήμονες αναφέρουν ότι έγιναν το 1561 από ανώνυμο τοπικό ζωγράφο.  

Το Ασπρόρεμα  

Στις μέρες μας ακούγεται απίστευτο, ότι αυτός ο συνοικισμός έφτασε να έχει διακόσια πενήντα άτομα (1940).  Τα σαράντα παιδιά (+/- 1955 – ‘60), πήγαιναν στο καλοκαιρινό μονοθέσιο σχολείο με άξιο δάσκαλο το Γιώργο Καλαρομήτρο απ’ το Τροβάτο, ενώ αργότερα, από το 1978 και μετά, όλα πήγαιναν στο Τρίδεντρο ή τα Επινιανά. Η σιωπή έρχεται αβίαστα όταν η κυρία Μαρία Ζαρκαδούλα με καταγωγή την Πρασιά που ήρθε εδώ νύφη το 1973, με την Γιάννα και τον Κώστα, τα δύο από τα έξι της παιδιά, εξιστορούν τα του χωριού.

Οι περισσότεροι κάτοικοι έφυγαν τη δεκαετία του 1960 που σημάδεψε ανεπανόρθωτα όλα τ’ Άγραφα. Μαρτυρία γι’ αυτό αποτελούν οι απογραφές του 1961 που κατέγραψαν εκατόν τριάντα δύο κατοίκους ενώ αυτή του 1971 μόλις τριάντα τρεις, οι οποίοι παρέμειναν μέχρι το 1991. Σήμερα μαζί με το σχολείο, ερειπωμένο ήδη το 1980, έχουν γκρεμιστεί όλα τα παλιά σπίτια του οικισμού, το μόνο όρθιο ακόμα είναι αυτό της οικογένειας Ζαρκαδούλα. Οι λέξεις ωχριούν μπροστά στην πραγματικότητα του μικρού απόμερου οικισμού. Όπως λέει ο Κώστας, που ξέρει απ’ έξω το βουνό και τις κορφές του, δεν το αφήνουμε γιατί ο τόπος θα ερημώσει. 

Περιπλανηθείτε για λίγο στο Ασπρόρεμα και στο παρακείμενο, χωρίς όρια ‘’παραποτάμιο’’ ελατόδασος που αγωνίζεται μάταια να επικρατήσει στον εξίσου μεγάλο πλαταναιώνα και έτσι συνυπάρχουν σε έναν όμορφο συνδυασμό, δεύτερο σπάνιο χαρακτηριστικό του τόπου που πλουτίζει υπέροχα αυτό το παρθένο οικοσύστημα.  

Οι Νιάλες 

Φαντάζει εντελώς απίστευτο στις μέρες μας ότι αυτοί οι ανύπαρκτοι ουσιαστικά συνοικισμοί, είχαν 295 κατοίκους το 1940 και ένα τμήμα των άλλοτε μεγάλων τσελιγκάτων με 6 – 7 χιλιάδες πρόβατα. Παλιότερα υπήρχαν τρεις συνοικισμοί, βόρεια ο Χαλιάς (Πάνω Νιάλα), η Μεσαία Νιάλα (σημερινή Νεράιδα) ο μεγαλύτερος,και νότια η Παλιόλακκα (Κάτω Νιάλα). Στη λήξη του πολέμου τίποτα δεν είναι το ίδιο ενώ μέχρι σήμερα, παραμένουν ακατοίκητοι. Κατά τη διάρκεια του εμφυλίου τα περισσότερα σπίτια γκρεμίστηκαν· τη θέση των άλλοτε ανθηρών συνοικισμών έχουν πάρει τα περίφημα κονάκια που παραμένουν σκαρφαλωμένα στις ίδιες τοποθεσίες των πλαγιώντης Νιάλας.

Είναι αυτά τα πετρόχτιστα κτήρια με την τσίγκινη σκεπή, τα οποία, πλέον, μόνο δύο – τρεις μήνες το καλοκαίρι φιλοξενούν τους βοσκούς με τα κοπάδια των προβάτων, γύρω στα 1100 κεφάλια συνολικά. Ο τοπικός πληθυσμός στα Πετράλωνα κρατά σε χρήση τις ονομασίες «στη Νιάλα», «στις Νιάλες» ειδικά όμως το «στη Μεσαία Νιάλα» από το γεγονός ότι και σήμερα είναι ανάμεσα από τα κονάκια Παλιόλακκα (νότια) και Χαλιάς (βόρεια). Αυτές τις ορεινές εγκαταστάσεις θα τις συναντήσετε αν κάνετε τη διαδρομή από Νιάλα (μνημείο) προς Πετράλωνα (βλ. ενότητα Off Road).

Η Αγία Τριάδα στα Πετράλωνα (Σάικα) 

Ο 16^ος αιώνας είναι πολύ σημαντικός για την περιοχή των Αγράφων. Εκείνη την εποχή έγιναν πολλές ανακαινίσεις καθώς και ιδρύσεις νέων μονών. Το φαινόμενο αυτό ήταν αποτέλεσμα της σταθερότητας και της ηρεμίας που είχε επικρατήσει για αρκετό διάστημα στην οθωμανική αυτοκρατορία. Η Ι. Μονή Σάικας υπήρξε από τα τέλη του 16^ου αι. εστία πνευματικής αντίστασης αλλά και σημαντική αγροτική μονάδα που διέφευγε της φορολογίας του οθωμανικού κράτους. Ήταν αρκετά πλούσια με πολλές ιδιόκτητες εκτάσεις στα γύρω Αγραφιώτικα βουνά με βοσκότοπους που έτρεφαν 2300 γιδοπρόβατα.

Στο πέρασμα του χρόνου υπήρξε κρησφύγετο κλεφταρματολών ενώ στην διάρκεια του Εθνικοαπελευθερωτικού Αγώνα του 1821 ο οπλαρχηγός Κώστας Στεργιόπουλος ή Βελής τη χρησιμοποίησε σαν αποθήκη πολεμοφοδίων. Από το συγκρότημα της μονής σώζεται το καθολικό, τρίκοχος ναός με επίπεδη οροφή και ξύλινη στέγη. Στο εσωτερικό του υπάρχει το αξιόλογο τέμπλο (1605 – 1607) με θαυμάσια ζωγραφιστή διακόσμηση και οι τοιχογραφίες (1641) δαπάνης «του τιμιωτάτου Άρχοντος κυρ Δημητρίου» Αμπατζή, από το Καροπλέσι.

Ζωγράφοι ήταν ο Ιωάννης ο Ευτελής και ο «έτερος Ιωάννης», που δημιούργησαν ένα σημαντικό καλλιτεχνικό εργαστήρι που κυριάρχησε στην τέχνη των Αγράφων την περίοδο 1641 – 1673. Όπως και σε άλλα μνημεία των αγραφιώτικων βουνών, έτσι και εδώ η υγρασία είχε καταλυτικό ρόλο στη φθορά τους και μεγάλο τμήμα τους είναι κατεστραμμένο. Ευτυχώς εγκρίθηκε η μελέτη του Δήμου Αγράφων, ολοκληρώθηκαν οι στερεωτικές εργασίες  και επισκευάστηκε η στέγη ώστε να σταματήσει η φθορά από τα νερά της βροχής.