ΚΑΡΔΙΤΣΑ

ΔΗΜΟΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ

Κείμενο - Διαφάνειες: Άγγελος Σινάνης e – mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

© Οκτώβριος 2008

ΟΙΚΙΣΜΟΙ

Αργιθέα

Ένα χωριό κατάφυτο από πλατάνια, καρυδιές και κάθε είδους δέντρο ενώ ψηλότερα δάση ελάτης παράλληλα με μεγάλους βοσκότοπους που ευνοούν την κτηνοτροφία, δημιουργούν ένα ολόδροσο περιβάλλον για ξεκούραση. Τα πολλά περιποιημένα πετρόχτιστα σπίτια με τις ξυλοδεσιές και τα παλιά ξύλινα υπέρθυρα εντυπωσιάζουν τον επισκέπτη, όμως το καλύτερο είναι να περπατήσετε από τον παλιό νερόμυλο στο καινούργιο πλακόστρωτο μονοπάτι που καταλήγει στο ομώνυμο του οικισμού, πέτρινο γεφύρι, παλιότερα η μοναδική οδός επικοινωνίας με τη Δρακότρυπα και το Μουζάκι. Φυσικά είναι θαυμάσια ευκαιρία να δοκιμάσετε εύγεστη ψητή πέστροφα, δίπλα από τον Κνισοβίτη ποταμό στο κατάστημα των αδελφών Καλλιώρα.

Την Αργιθέα διασχίζει το ευρωπαϊκό μονοπάτι υπερσυνοριακών διαδρομών Ε – 4 που κατευθύνεται βόρεια προς Στουρναρέικα (8ω.) ή νότια προς Βλάσι (5ω) και Πετρίλο (6ω15’). Αξέχαστη θα σας μείνει η βόλτα μέχρι τις «Κορομηλιές», ένα κατάφυτο ύψωμα ιδανικό για σύντομη πεζοπορία, όλες τις εποχές του χρόνου.

Ανθηρό

Πράγματι ένας ζηλευτός, ανεπτυγμένος, μεγάλος και παλιός οικισμός. Αναφέρεται στην απογραφή των Οθωμανών το 1454/55 ως Bokovic και υπολογίζεται ότι είχε πληθυσμό 321 άτομα που καλλιεργούσαν δημητριακά, αμπέλια, καρυδιές οπωροφόρα δέντρα και έτρεφαν πρόβατα και μελίσσια. Σήμερα είναι έδρα του Δήμου Αργιθέας με λίγες υπηρεσίες του δημοσίου (αγροτικό ιατρείο, ταχυδρομείο) που εξυπηρετούν όλα τα Δ. Διαμερίσματα. Συγχαρητήρια αξίζουν στον δήμαρχο κ. Χρήστο Καναβό που το πάλεψε στις αναπλάσεις, στην ασφαλτόστρωση των δρόμων, ένα όνειρο χρόνων που έγινε πραγματικότητα, και την τοποθέτηση παντού ξύλινων πινακίδων με τις διαδρομές. Επιπλέον τοποθετήθηκαν πινακίδια με λευκό πλαίσιο και κόκκινο τόξο που δείχνουν τα μονοπάτια πράγμα που διευκολύνει αφάνταστα τους πεζοπόρους.

Στην πλακόστρωτη πλατεία με την εκκλησία της Αγίας Παρασκευής εξελίσσεται, ιδίως το καλοκαίρι, η σημερινή ζωή, χωρίς να λείπουν οι καλλιέργειες και οι θαυμάσιοι κήποι με λαχανικά. Το Ανθηρό ευτύχησε να έχει δεκάδες πηγές, όλη γη γύρω του είναι καλλιεργήσιμη και ποτιστική, με μεγάλη απόδοση γεωργικών προϊόντων. Καμάρι των κατοίκων το Ιστορικό – Εκκλησιαστικό μουσείο που στεγάζεται στο παλιό κοινοτικό γραφείο (βλ. ενότητα πολιτισμός). Αξιομνημόνευτη η παρουσία του όπως και οι μελέτες ανάδειξης των εκθεμάτων που καταγράφηκαν από την 7^η Ε.Β.Α το 1984.

Το καταπράσινο από κάθε είδους δέντρα περιβάλλον γύρω από το χωριό είναι καλή αφορμή για γνωριμία με τους μικρούς συνοικισμούς του, από τον νέο ασφαλτόδρομο. Λίγο πριν το Λαγκάδι ακολουθείστε το μονοπάτι για 1200μ. για να δείτε τον ανακαινισμένο υδροκίνητο μύλο, (ανήκει στον γειτονικό ναό των Αγίων Αναργύρων) που κάποτε άλεθε κυρίως καλαμπόκι αλλά και όλα τα γεννήματα της γης. Δίπλα του, η ντριστέλα για το πλύσιμο των βαριών μάλλινων υφαντών του αργαλειού  (βελέντζες, φλοκάτες, κλινοσκεπάσματα κ.ά). Αμέσως μετά το χωριό είναι μια εξωτική τοποθεσία προς τον Ι. Ν. Αγίων Αναργύρων (1500μ.) και το περίφημο πεστροφογεννητικό σταθμό. Εδώ εκτρέφεται ο γόνος της πέστροφας και μοιράζεται σε κάθε ενδιαφερόμενο για τον εμπλουτισμό των ποταμιών της χώρας.

Στη διαδρομή από τον κεντρικό δρόμο περνάτε την αρχή της πεζοπορικής διαδρομής (υπάρχει πινακίδα) «Κυδωνιά – Καλατώρι – Μέγας Κάμπος» (6χλμ. 1ω20’), την ιστορική  Ι. Μ. Κατουσίου και φτάνοντας στην Μεταμόρφωση όπου η πηγή «Χωμένη» (μόλις την δείτε θα καταλάβετε γιατί την ονόμασαν έτσι), το ξενοδοχείο «Κατούσι» και το περίφημο καφενείο του Μπακογιάννη (βλ. ενότητα Ανακαλύψεις). Στην πηγή «Χωμένη» υπάρχει ξύλινη πινακίδα προς «Βιότοπο Κατούνας (7,00 χλμ. 2ω30’) μια διαδρομή που καταλήγει στο ομώνυμο του βιότοπου καταφύγιο.

Επιστρέφοντας στο Ανθηρό μην παραλείψετε να δοκιμάσετε ντόπιο τσίπουρο στο καφεπαντοπωλείο του Αντρέα Σέμπρου, ένα από τα παλιότερα του χωριού, και τους νόστιμους σπιτικούς μεζέδες από την κυρά Σοφία στο καφενείο του Παύλου Γάλλου.

Info 1: Πολύτιμη παρουσία στην Αργιθέα η Ι. Μ. Κατουσίου (17^ου αι.) αφιερωμένη στο Γενέσιο της Θεοτόκου γνωστή και σαν Παναγία  Κατουσιώτισσα. Γύρω της υπάρχει εντυπωσιακός περίβολος, σαν τείχος, αδιάψευστος μάρτυρας των αγώνων που έγιναν τα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Στο πέρασμα του χρόνου εγκαταλείφθηκε και κατοικήθηκε από πολλούς μοναχούς γνωρίζοντας μέρες ευμάρειας και μεγαλοπρέπειας.

Από το μοναστήρι σώζεται το συγκρότημα του καθολικού, τμήμα από τα κελλιά, ένα διώροφο κτίσμα με διαβατικό, όλα ανακαινισμένα τα τελευταία χρόνια. Οι τοιχογραφίες αγίων και οι σπάνιες ζωομορφικές παραστάσεις χρονολογούνται στο 1663 και 1784 ενώ στον όροφο, πάνω από το καθολικό, διαμορφώνονται τα παρεκκλήσια των Ταξιαρχών και των Αγίων Αναργύρων. Γιορτάζει με λαμπρότητα στις 8 Σεπτεμβρίου (Γενέσιον της Θεοτόκου) και της Ζωοδόχου Πηγής. Βρίσκεται 2,6 χλμ. από Ανθηρό προς Μεταμόρφωση. (επισκέψιμη 2445031120, 31213).

Info 2: Ο Ι. Ν. Κοίμησης της Θεοτόκου, το καθολικό της άλλοτε πλούσιας μονής Μπουκοβίτσας (Ανθηρού) τώρα πια λειτουργείται στις 15 Αυγούστου και στις 8 Σεπτεμβρίου. Τα πολλά κελλιά που φιλοξενούσαν τους μοναχούς και θυμούνται οι παλιότεροι δυτικά του ναού, δεν υπάρχουν πια. Είναι ο μοναδικός στην περιοχή που οι πόρτες του είναι πάντα ανοιχτές. Στον νάρθηκα της κύριας εισόδου και εντός του ναού θα δείτε τοιχογραφίες του 17^ου – 18^ου αιώνα. Το ωραίο τέμπλο, οι εικόνες και άλλα κειμήλια φυλάσσονται στο εκκλησιαστικό μουσείο Ανθηρού. Το μνημείο βρίσκεται 1,0 χλμ. από Ανθηρό προς Αγορασιά.

Καλή Κώμη

Εντελώς διαφορετική αίσθηση από όλα τα χωριά της Αργιθέας. Ήδη από το εδαφικό ‘’σύνορο’’ που βλέπετε την πινακίδα ‘’Καλή Κώμη’’ αντιλαμβάνεστε ότι ήρθατε σε έναν κατάφυτο τόπο με πολλά νερά, δροσερές πηγές όπου η φύση έστησε τρελό πανηγύρι. Βελανιδιές και πλατάνια παντού, καρυδιές καστανιές πουρνάρια κάτω από τις κυρίαρχες ψηλές κορφές που περιορίζουν θαρρείς τον ορίζοντα, προσφέροντας όμως μοναδική αίσθηση απέραντης γαλήνης. Το φυσικό περιβάλλον είναι το μεγάλο πλεονέκτημα του οικισμού.

Ο κοντινός περίπατος από τον καινούργιο «ξενώνα του Αλκιβιάδη» ή από την πλατεία με την η εκκλησία του Αγίου Νικολάου (βλ. ενότητα Ανακαλύψεις) και τα καφενεία, θα σας φέρει από μονοπάτι στον παλιό βακούφικο νερόμυλο (υπάρχει πινακίδα). Αυτό, ξεκινά δίπλα από την τσιμεντένια γέφυρα, λίγο απότομο στην αρχή, αλλά μετά μπαίνει σε ένα πεντάμορφο παραποτάμιο πλατανόδασος μέχρι που φτάνετε στον μύλο (500μ.10’). Το 2005 χάλασε το αυλάκι που έφερνε νερό σταματώντας την λειτουργία του. Μέχρι τότε, ειδικά τα καλοκαίρια που ο πληθυσμός φτάνει και ξεπερνά τα 150 άτομα (οι χειμωνιάτες είναι 35) όλοι έφερναν ρούχα για τη ντριστέλα και καλαμπόκι για άλεσμα.

Επιστρέφοντας προσέξτε λίγο την παρατημένη και σκουριασμένη παλιά πεζογέφυρα. Μόνο αυτό το θέαμα φτάνει για να αντιληφθείτε τη ζωή στα χωριά μόλις πριν 15 – 20 χρόνια. Ένας μεγαλύτερος περίπατος ή βόλτα με το αυτοκίνητο θα σας φέρει στο δρόμο για Περιβόλι (βλ. ενότητα Με τα Πόδια) με ελάχιστους κατοίκους και τον παπα-Φώτη με τον υπέργηρο πατέρα του να κάθετε μέχρι αργά τον Νοέμβρη.

Ελληνικά

Παλιός οικισμός με το όνομά του (τέως Μαρτινισκό) να δηλώνει ότι ήταν ιδιοκτησία μια οικογένειας η οποία λεγόταν Μαρτίνη. Προϋπήρχε της εισβολής των Οθωμανών (1395/6) και αναφέρεται στην απογραφή του 1454/55 κατά προσέγγιση με 227 άτομα πληθυσμό. Σήμερα είναι ένα ακόμα χωρίο που κρατά 80 καλοκαιρινούς κατοίκους και 15 - 20 το χειμώνα. Εκτός το καφενείο του μπαρμπα-Νίκου Καραχάλιου, την Κοίμηση της Θεοτόκου διαθέτει δύο εξαιρετικές διαδρομές με τα πόδια ή με αυτοκίνητο.

Η πρώτη (6,5 χλμ – τα 2,0 πεζοπορία) κατηφορίζει στον Αχελώο μέχρι το πέτρινο γεφύρι Κορακονησίου ανάμεσα στα Ελληνικά Αργιθέας και το Πολυνέρι Τρικάλων (βλ. ενότητα Πέτρινα Γεφύρια) και η δεύτερη φτάνει στον συνοικισμό Σπίτια όπου η ομώνυμη πηγή (βλ. ενότητα με τα πόδια). Το σημερινό καφενείο ήταν το παλιό, το πρώτο σχολείο στα Ελληνικά και ανήκει στην εκκλησία.

Κουμπουριανά

«Θα σε διαβάσω στα Κουμπουριανά». Αυτή την πρόταση θα ακούσετε στο χωριό^. υπονοεί την ύπαρξη Δικαστηρίου. Ευνόητη για τους ντόπιους αφού παραπέμπει στην πολύτιμη συλλογική μνήμη, τις αξίες, τους αγώνες και τις θυσίες για ανάπτυξη που έγιναν εδώ πάνω για να κρατηθούν αυτά τα χώματα και τα νοικοκυριά.  Παλιά, ιστορική και πολυάνθρωπη κοινότητα, ιδρύθηκε πριν την εισβολή των Οθωμανών (1395/6). Αναφέρεται στην οθωμανική απογραφή του 1454/55 με δύο μεγάλες συνοικίες και πληθυσμό 572 άτομα.

Στους νεώτερους χρόνους, ήταν έδρα του Δήμου Αργιθέας με πληθυσμό 4888 κατοίκους (1883) έως το 1900 με 6557 κατοίκους, (απογραφή του 1896), που η έδρα μεταφέρθηκε στην Στεφανιάδα. Διέθετε δικαστήριο – Ειρηνοδικείο, Χωροφυλακή, Αγρονομία, Ταχυδρομείο που εικάζεται ότι λειτουργούσε πριν το 1900 (στο Μουζάκι άνοιξε το 1915). Δημόσιες υπηρεσίες δηλαδή που ήταν όχι μόνο άγνωστες, αλλά αδιανόητες για γειτονικά χωριά ακόμη και για σύγχρονες κωμοπόλεις.

Η σημερινή κοινότητα βρίσκεται σε ένα πανέμορφο «μπαλκόνι» κάτω από την κορφή Κουκουρέλος προσπαθώντας να ερμηνεύσει τη λήθη η οποία κυριαρχεί, ειδικά το χειμώνα. Ο δρόμος θα σας φέρει στην πλατεία, με την εκκλησία της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, το δημοτικό σχολείο και το ιατρείο. Η θέα από τον αυλόγυρο της εκκλησίας φτάνει εύκολα στην κοφτερή απότομη πλαγιά της κορφής Ζερβό (1763μ. υψ.) σε πλάτωμα της οποίας είναι χτισμένη η Ι. Μ. Παναγίας Σπηλιάς περιτριγυρισμένη από γκρεμούς.

Απεριόριστη ορατότητα που εξασφαλίζεται από το υψόμετρο της κοινότητας (1050μ.) και την κοντινή απόσταση, σε ευθεία, που το χωρίζει από το προσκύνημα. Στην πρώτη συστάδα σπιτιών, δίπλα από το ναό είναι το καφενεδάκι της κυρα-Μαρίας Παλαμά, ανοιχτό έως τον Οκτώβριο, για καφέ ή κάτι της ώρας. Διαθέτει και τζάκι. Στο βάθος της χαράδρας αργοκυλά θελκτικά το Πετριλιώτικο ρέμα ενώ όλος ο τόπος γοητεύει χάρη στο αυθεντικό φυσικό περιβάλλον.

Στεφανιάδα

Φαντάζει απίστευτο ότι αυτός ο οικισμός στα 1000μ. υψ. κάτω από την κορφή Μαντριά (1784μ. υψ.) του βουνού Γαλάτσι (1894 μ. υψ.) πριν τον πόλεμο του 1940 είχε και έθρεφε 569 κατοίκους.  Σήμερα, λίγα σπίτια κοντά σε δύο καλοδιατηρημένα πετρόχτιστα δίπατα αρχοντόσπιτα (οικογένεια Αχιλ. Καραβίδα και Βασ. Στάθη), η εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου, η σκεπαστή κρήνη, το σχολείο και ένα πέτρινο γεφύρι, μαρτυρούν την αλλοτινή ισχύ της ιστορικής κοινότητας, έδρα κάποτε του Δήμου Αργιθέας (1900 – 1913).

Οι κάτοικοι είναι ιδιαίτερα περήφανοι για την παρουσία του Γιώργου Καραούλη στη Στεφανιάδα του 1840. Δυναμικός αγωνιστής συνέβαλε τα μέγιστα στην αύξηση της κτηματικής και καλλιεργούμενης έκτασης του χωριού (τη διατηρεί έως σήμερα – 35.000 στρ.) όπως και στην ολοκληρωτική απελευθέρωση από τους Τούρκους. Από τη Στεφανιάδα έλκει την καταγωγή του ο αείμνηστος δικηγόρος και υψηλόβαθμο στέλεχος του Υπ. Γεωργίας Ξενοφών Στεργίου. Πολυγραφότατος συγγραφέας με πλούσιο έργο για τη γενέτειρά του. Από εδώ ξεκινούν δύο πολύ περιπετειώδεις ορεινές διαδρομές (βλ. ενότητα Off Road).

Αξίζει να έρθετε μέχρι την πλακόστρωτη πλατεία με το μνημείο και το καφενεδάκι κάθε εποχή, ειδικά το καλοκαίρι που έχει περισσότερο κόσμο. Το πιθανότερο τότε, είναι να χαρείτε και εσείς τις εκδηλώσεις του συλλόγου Στεφανιωτών ‘’Η Ιτιά’’ που κάθε χρόνο οργανώνει μελωδικές μουσικές βραδιές με συνοδεία τοπικών εδεσμάτων στην γειτονική λίμνη (Lake party). Και το ‘’παράξενο’’ στις μέρες μας, είναι ότι τα έσοδα από αυτές διοχετεύονται σε κοινωνικούς σκοπούς.

Info 3: Λίμνη Στεφανιάδας: Από την στιγμή που κατηφορίζετε από την Ι. Μ. Σπηλιάς μέχρι να μπείτε στη Στεφανιάδα  τη ματιά σας, εντυπωσιάζει η τεραστίου μεγέθους κατολίσθηση, σχεδόν δίπλα της. Τεράστιο τμήμα του βουνού αποκολλήθηκε το 1963 φράζοντας τη ροή ενός ρέματος, παρασύροντας ό,τι βρέθηκε στο διάβα της. Αρκετές αγροικίες και συνοικισμοί δεν γλύτωσαν και στην κυριολεξία θάφτηκαν κάτω από τόνους χωμάτων και βράχων. Ούτε στιγμή όμως το ρέμα δεν σταμάτησε να κατεβάζει νερό και αφού δεν είχε άλλη έξοδο, δημιούργησε την λιλιπούτεια λίμνη, ομώνυμη του χωριού. Ίσως ο νεώτερος υγρότοπος της Ελλάδας με επιφάνεια 165 στρ. και βάθος 150μ.

Εδώ εορτάζονται πλέον τα Θεοφάνεια με  πλήθος πιστών από τη Στεφανιάδα και τα γύρω χωριά να κατακλύζει την περιοχή.  Τη μεγάλη θρησκευτική γιορτή την ξεκίνησε εδώ και τρία χρόνια, ο ηγούμενος της Ι. Μ. Σπηλιάς Νεκτάριος με τη αμέριστη συμπαράσταση και βοήθεια του συλλόγου Στεφανιωτών ‘’Η Ιτιά’’.

Λεοντίτο

Παλιό χωριό χτισμένο αμφιθεατρικά στην ανατολική πλευρά της κορφής Ζερβό (1763μ. υψ.) με κατοίκηση από τους βυζαντινούς χρόνους. Όπως όλη περιοχή, άκμασε την περίοδο της Τουρκοκρατίας, όταν αποτέλεσε χώρο δράσης κλεφτών και πρωτεύουσα του αρματολικιού του Γ. Καραϊσκάκη. Το Ιούλιο του 1823 πλήρωσε πικρό τίμημα. Μαζί με τα γειτονικά χωριά Δροσάτο, Πετροχώρι, Κουμπουριανά, Στεφανιάδα, λεηλατήθηκε και κάηκε από τις δυνάμεις του Μουσταή πασά της Σκόδρας.

Το τοπίο γύρω του, όπως και στη διαδρομή προς το ξεχασμένο Φουντωτό, στην απέναντι πλευρά του ελατοσκέπαστου βουνού είναι πανέμορφη και γοητευτική. Δέος καταλαμβάνει τον περιηγητή στη θέα και τις απότομες σάρες που χαρακτηρίζουν την Τσουρνάτα (1881) και το πανύψηλο θεϊκό Ντεληδήμι (2163μ. υψ.). Αν μάλιστα ακολουθήσετε τον δασικό δρόμο που συνεχίζει από την πρόσφατα ανακαινισμένη (2002 – 2003) Ι. Μ. Αγ. Χαραλάμπους (1882), πολιούχου του χωριού, φτάνετε έως τη θέση «Λακκώματα» και τα καλύβια Γκίκα.

Από εκεί παλιότερα ανέβαιναν από μονοπάτι, υπάρχει ακόμα, με τα μουλάρια καταλήγοντας στο Σφρί (σήμερα με δύο σπίτια) και το περίφημο Ασπρόρεμα. Στο Λεοντίτο υπάρχει ξενώνας, ταβέρνα και η φημισμένη πλατεία με τον υπερχιλιετή πλάτανο, δίπλα από το καφενείο της κυρα-Αγγελικής, ιδανικός χώρος συνάντησης για ανασύνταξη της παρέας. Το χωριό συνδέεται από δύσβατο μονοπάτι με την Ι. Μ. Σπηλιάς (30’).

Πετρίλο

Ζηλευτή τοποθεσία για κάθε χωριό, επιβεβαιώνεται με στίχους που ψιθυρίζονται ακόμα με νοσταλγία από τους μύστες της Πετριλιώτικης γης… «Να ‘μουν μια πετροπέρδικα στα πλάγια του Πετρίλου / στα πλάγια και τα πετρωτά και στις κοντοραχούλες..». Το Πετρίλο ή Πετρίλια στην ντοπιολαλιά ένα θαυμάσιο ελατοσκέπαστο σύνολο χωριών, χτισμένα σε μια μεγάλης έκτασης καταπράσινη και εύφορη ρεματιά του Πετριλιώτη με το πανύψηλο Βουτσικάκι (2152μ. υψ.) να δεσπόζει βόρεια και ανατολικά.

Αποτελούνται από 12 συνοικισμούς και σε +/- 6,5 χλμ. έχετε ολοκληρώσει τον κύκλο περνώντας από σχεδόν όλους. Σχεδόν, γιατί υπάρχουν ανάμεσά τους και κάποιοι που δεν φαίνονται με την πρώτη ματιά, όπως τα Τεκέικα, Κουκλαρέικα, Άνω Μάγειρος, Βλαχογιανέικα.

Αξιοθέατοι είναι όλοι οι συνοικισμοί και το θρησκευτικό συναίσθημα έντονο. Παλιότερα το Πετρίλο είχε 38 εκκλησιές ενώ σήμερα διατηρούνται 19, 2 ναίσκοι και 18 είναι ερειπωμένες. Αξιόλογες είναι όλες όμως κάποιες ξεχωρίζουν όπως οι ναοί Γεννήσεως Χριστού στον Ρώσση με τοιχογραφίες του 17^ου αι., η Κοίμηση της Θεοτόκου στη Χάρις (1885), ο Άγ. Παντελεήμων στους Βασιλάδες με θαυμάσιο τέμπλο του 17^ου αι., και φυσικά η Ι. Μ. Γενεσίου της Θεοτόκου στα Αργυρέικα.

Να δείτε στη μεγάλη πλακόστρωτη πλατεία του Μάγειρου το περίφημο δημοτικό σχολείο του 1884. Σήμερα στεγάζει τα γραφεία και τη βιβλιοθήκη της Κοινότητας Ανατολικής Αργιθέας. Σε αυτό το κτήριο είχε την έδρα της το 1944 η προσωρινή κυβέρνηση της Ελεύθερης Ελλάδος (ΠΕΕΑ). Στα στενορύμια του ίδιου  συνοικισμού υπάρχει ακόμα το παλιό Ταχυδρομείο του 1967 (το πρώτο έγινε το 1956) στο ισόγειο της εντυπωσιακής πετρόχτιστης κατοικίας του αείμνηστου Αποστολάκη Δ. Μίσσα. Στον όροφο, στεγαζόταν ήδη από το 1949, ο αστυνομικός σταθμός (ελληνική βασιλική χωροφυλακή τότε). Δύο αξιόλογα παραδοσιακά κτήρια της περιοχής που εύκολα, καθώς λένε, μπορούν να ενταχθούν σε φορέα, εξασφαλίζοντας τη χρηματοδότηση μιας βιώσιμης αποκατάστασης και ανάδειξής τους. 

Σύμφωνα με τον Πουκεβίλ στα τέλη του 18^ου και τις αρχές του 19^ου αι. το χωριό Πετρίλο είχε το μεγαλύτερο πληθυσμό στην περιοχή των Αγράφων «ξεπερνώντας τους 5000 κατοίκους» με μεγάλες οικογένειες και ισχυρά τσελιγκάτα.  Ήταν κεφαλοχώρι και σίγουρο καταφύγιο στο χώρο των Αγράφων και αργότερα της Αργιθέας. Την ίδια εποχή αποτελούσε έδρα της κεντρικής διοίκησης «Ορτά Κόλι» του Αρματολικιού, ένα από τα 14 της Κεντρικής Ελλάδος.

Κυριότερη ασχολία των κατοίκων ήταν η κτηνοτροφία, αυτή η μεγάλη χρυσοφόρα ενασχόληση που έρχεται από τα βάθη του παρελθόντος. Έως πρόσφατα (1950/55) διατηρούσε 25.000 γιδοπρόβατα. Ακολουθεί η βιοτεχνική μεταποίηση του γάλακτος, η τυροκομία, η παραδοσιακή υφαντουργία, εξαιρετικά διαδεδομένη στην ύπαιθρο εξυπηρετούσε ταυτόχρονα την αυτοκατανάλωση και το εμπόριο. Οι γυναίκες κυρίως επεξεργάζονταν τα προϊόντα της πρωτογενούς παραγωγής, (διαλογή των μαλλιών κατά χρώμα και ποιότητα, δημιουργία υφαντών, φλοκάτων, ρούχων καθημερινής χρήσης κ.ά.) πολλές φορές εφοδιάζοντας μεγάλα βιοτεχνικά κέντρα.  Επίσης, καλλιεργούσαν τη γη και αν κρίνουμε από τους τέσσερις μύλους που υπήρχαν είχε καλή απόδοση.

Το 1925 – 27 στο συνοικισμό Χάρις (τέως Κρανιά) ιδρύθηκε το αστυνομικό τμήμα Ανατολικής Αργιθέας,  ενώ το 1928 δημιουργούνται στο Πετρίλο Ειρηνοδικείο, Αγρονομείο Συμβολαιογραφείο και Τηλεγραφείο. Η θέληση των Πετριλιωτών να μάθουν τα παιδιά τους γράμματα τους ωθεί στην ίδρυση σχολείων. Ήδη από το 1884 λειτουργεί  τριθέσιο δημοτικό στο Μάγειρο, σε θέση που υπήρχε το «Σχολείο Κοινών Γραμμάτων» στο οποίο δίδαξε και πιθανόν ίδρυσε ο Βραγγιανίτης δάσκαλος του Γένους, Αναστάσιος Γόρδιος αν κρίνουμε από τις συχνές επισκέψεις του, τις επιστολές και τη δωρεάν διάθεση χώρου διαμονής από τους Πετριλιώτες. Η παιδεία άνθησε και ακολούθησαν τα σχολεία στους Βασιλάδες (1938), στο Ρώσση (1939), στο Πολύδροσο (τέως Καμπουρέικα) το 1964 – 5, και τέλος σε μια αίθουσα του δημοτικού στο Μάγειρο ιδρύεται το γυμνάσιο (1966).

Στις μέρες μας, το Πετρίλο έχει 776 κατοίκους (2001), με γερή μνήμη που γνωρίζουν ότι οι λαμπρές μέρες και ο πλούτος του παρελθόντος δεν προσεγγίζονται πια. Η παρατεταμένη πολεμική περίοδος 1940 – 1950 είχε σα συνέπεια τελικά, (μετά την ενδιάμεση αναγέννηση και πύκνωση του πληθυσμού των χωριών τα χρόνια της αντίστασης) την υποβάθμιση, ενίοτε και ερήμωση των ορεινών οικισμών. Η μεταπολεμική διοίκηση φέρει βαριά ευθύνη που δεν στήριξε τότε, τις αποδυναμωμένες, οικονομικά και από ζωικό κεφάλαιο, κοινότητες. Αυτό είχε το γνωστό αντίκτυπο αποτελώντας έναυσμα για τη μετανάστευση και τη δραματική μείωση των πληθυσμών της υπαίθρου.

Info 4: Πολύ ωραία η τοποθεσία που βρίσκεται το συγκρότημα της Ι. Μ. Πετρίλου με αδελφότητα τριών μοναχών. Στον περίβολο υπάρχει η νότια διώροφη πτέρυγα των κελλιών (1906) η οποία ανεγέρθη στη θέση παλιότερων και το νέο ισόγειο κτίσμα με το αρχονταρίκι και τα νέα κελλιά. Το καθολικό είναι αφιερωμένο στη Γέννηση της Παναγίας και στον Άγιο Χαράλαμπο. Σύμφωνα με επιγραφή ιδρύθηκε το 1830, όμως από επιστολές του Δάσκαλου του Γένους Αναστάσιου Γόρδιου που υπογράφει χρονολογημένες επιστολές από την μονή το 1713, εικάζεται ότι πράγματι είναι πολύ παλιότερο. Εσωτερικά του καθολικού θα δείτε τις έντονες χρωματικά τοιχογραφίες των Σαμαριναίων αδελφών Ματθαίος και Μιχαήλ Παπαϊωάννου (1851), και το ξυλόγλυπτο τέμπλο (1880) από Μετσοβίτη ξυλογλύπτη. (Βρίσκεται στα Αργυρέικα, επισκέψιμη καθημερινά 6970863719, 6978668221). 

Info 5: Ο χωματόδρομος δίπλα από το μοναστήρι βγάζει σε 5,5 χλμ. σε δστ. που δεξιά προσεγγίζει τον Αγ. Νικόλαο Βλασίου ή το πυροφυλάκιο της Καζάρμας και αριστερά κατεβαίνει στον κεντρικό ασφαλτόδρομο προς Μουζάκι ή Πετρίλο.

Η κυβέρνηση του Βουνού

Η ίδρυση της Πολιτικής Επιτροπής Εθνικής Απελευθέρωσης (ΠΕΕΑ), η ‘’κυβέρνηση του βουνού’’ όπως επικράτησε, ορκίστηκε στη Βίνιανη Ευρυτανίας 12 Μαρτίου 1944 με πενταμελή σύνθεση: Ε. Μπακιρτζής (πρόεδρος), Γ. Σιάντος, Ε. Μάντακας, Η. Τσιριμώκος, Κ. Γαβριηλίδης. Ήταν προσωρινή κυβέρνηση από εκπροσώπους του ΕΑΜ και άλλων αντιστασιακών οργανώσεων, που άσκησε νομοθετική και εκτελεστική εξουσία στις ελεγχόμενες από τις αντιστασιακές οργανώσεις περιοχές της χώρας. Η επιμονή του καθηγητή του Παν. Αθηνών Αλέξανδρου Σβώλου να δημιουργήσει γέφυρες μεταξύ ΕΑΜ – ΚΚΕ, πολιτικών κομμάτων και κυβέρνησης του Καΐρου δεν καρποφόρησε, αν και ήταν ο κύριος υποψήφιος για την προεδρία.

Η ίδρυσή της προκάλεσε αντιδράσεις στο εξωτερικό και στο εσωτερικό με τον Θ. Σοφούλη να απαιτεί τη διάλυση της. Σε ένα μήνα η κατάσταση άλλαξε δραματικά και η διαπραγματευτική θέση της ΠΕΕΑ, μετά τα τραγικά γεγονότα της Μέσης Ανατολής (εγκλεισμός ελλήνων στρατιωτών), και της Ελλάδας με τη βίαιη διάλυση του 5/42 τάγματος, έπεσε κατακόρυφα. Ο ανασχηματισμός ήταν αναπόφευκτος.

Στις 18 – 19 Απριλίου 1944 ο Αλέξανδρος Σβώλος ανέλαβε την προεδρία της ΠΕΕΑ με 10 νέα μέλη. Μεταξύ τους ο επίσης καθηγητής του Παν. Αθηνών Α. Αγγελόπουλος, Π. Κόκκαλης, Ν. Ασκουτσής, Στ. Χατζήμπεης κ. ά. Τη νύχτα της 20^ης – 21^ης Ιουλίου 1944 φτάνει στα Πετρίλια. Το παλιό σχολείο του 1884 γίνεται η νέα έδρα της κυβέρνησης. Η άφιξή του έδωσε ώθηση στις υποθέσεις της ΠΕΕΑ αν και η πρόταση για συμμετοχή στην κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας χωρίς τον Γ. Παπανδρέου, απορρίφθηκε.

Το νομοθετικό της έργο ήρθε τον Αύγουστο του 1944 όταν ψηφίστηκε ο Κώδικας Τοπικής Αυτοδιοίκησης, ένας νέος θεσμός, ένα ολοκληρωμένο σχέδιο για την Αυτοδιοίκηση με 83 άρθρα (αν εφαρμοζόταν, σήμερα η ορεινή Ελλάδα θα ήταν αλλιώς). Μέχρι τον Σεπτέμβρη, στήριξε τη διοικητική δομή που είχε δημιουργηθεί στην Ελεύθερη Ελλάδα. Το Νοέμβριο του 1944 ψηφίζεται η αυτοδιάλυσή της με τις υπογραφές των: Α. Σβώλου, Γ. Σιάντου, Η. Τσιριμώκου, Ε. Μάντακα, Ν. Ασκούτση, Α. Αγγελόπουλου, Κ. Γαβριηλίδη, Στ. Χατζημπέη.

Βλάσι

Χτισμένο στα 1100μ. υψ. της ανατολικής πλαγιάς της Καράβας σε κατάφυτη από έλατα, οξιές, βελανιδιές τοποθεσία, εντυπωσιάζει και καλωσορίζει πρώτο τους επισκέπτες της Ανατολικής Αργιθέας που έρχονται από το Μουζάκι. Βρίσκεται πάνω στο σημαντικό σταυροδρόμι προς Πετρίλο και Άγραφα και γιαυτό είναι ιδιαίτερα γνωστό στους πεζοπόρους. Από εδώ περνά το ευρωπαϊκό μονοπάτι υπερσυνοριακών διαδρομών Ε – 4 που έρχεται από Αργιθέα (5ω) με κατεύθυνση Πετρίλο (1ω15’) και Βραγγιανά μέσω Κουστέσας Τροβάτου (5ω).

Το κύριο εισόδημα των κατοίκων προέρχεται από την κτηνοτροφία που δεν έχει σχέση με τα παλιά μεγάλα τσελιγκάτα, όμως κρατούν ακόμα 4 – 5000 γιδοπρόβατα και 1000 γελάδια. Από συζητήσεις μάθαμε ότι παλιά υπήρχαν άλλοι δύο συνοικισμοί, ίσως μεγαλύτεροι από το τωρινό χωριό. Ο πρώτος ήταν στη θέση «Στέρπη» όπου σήμερα κείτονται λίγα ερείπια που πιθανά ανήκουν στην εκκλησία του Αγίου Τρύφωνα. Στον δεύτερο, στη θέση «Αλειμματά» θυμούνται τις εκκλησίες του Χριστού, και την τρισυπόστατη; Αγ. Μηνά, Βικεντίου και Βίκτωρα από την οποία σώζονται διάφορα λατρευτικά αντικείμενα στο λαογραφικό μουσείο.

Στην περιοχή των μνημονευόμενων συνοικισμών υπάρχουν ακόμα ερείπια και κτήρια που εικάζεται ότι ήταν φυλακές και διοικητήριο, δίχως να διευκρινίζεται ο ρόλος του τελευταίου. Βέβαιο είναι ότι στη θέση «Αλειμματά» κατοικούσε η μεγάλη οικογένεια των Αλειμματαίων με μεγάλη προσφορά στην ευρύτερη περιοχή. Ανήκαν στο γένος των Σλουτζιάριδων προμηθευτές ονίων (=ψώνια) των παραδουνάβιων ηγεμονιών με σημαντική εμπορική και κοινωνική δραστηριότητα στο χώρο των Βαλκανίων και του Πατριαρχείου. Εμφανίζονται ως κτήτορες εκκλησιών – μοναστηριών στην Αργιθέα και αφιερωτές στο νάρθηκα του καθολικού μονής στο Μπάτκοβο της Βουλγαρίας (1643).

Αξιοθέατα του χωριού είναι το Λαογραφικό Μουσείο (βλ. ενότητα Πολιτισμός), στην πλατεία, δίπλα από τον ναό του Αγ. Ιωάννη Πρόδρομου, που κάνει υπερήφανους όλους τους κατοίκους, η Ι. Μ. Βλασίου αφιερωμένη στο Γενέσιο της Θεοτόκου, και το πανέμορφο φαράγγι Τυρολόγου όπου το καλοκαίρι το ψάρεμα είναι στις πρώτες προτεραιότητες των ντόπιων. Μια ωραία διαδρομή που διασχίζει ελατόδασος ξεκινά από το μοναστήρι συνεχίζει, ανεβαίνει ψηλότερα (1400 – 1500μ. υψ.) και βγαίνει στον χωματόδρομο για το διάσελο «Αέρας» του Τύμπανου όπου αριστερά προς Αργιθέα ή στο διάσελο Αγ. Νικολάου (δεξιά προς Μουζάκι) Σύνολο 7,4 χλμ. 

Info 6: Η μονή Βλασίου, βρίσκεται σε ένα πανέμορφο πλάτωμα μιας εξ ίσου γοητευτικής ελατοσκέπαστης πλαγιάς της Καράβας, 2 χλμ. χωματόδρομο από το Βλάσι. Ίσως προϋπήρχε του 1639, ημερομηνία που αναγνωρίζεται με πατριαρχικό σιγίλλιο σε σταυροπήγιο. Από το συγκρότημά της σώζεται το καθολικό, αφιερωμένο στο Γενέσιο της Θεοτόκου, και μια νεώτερη αποθήκη – μαγειρείο χτισμένη στη θέση των κελλιών. Εντός του ναού υπάρχουν οι τοιχογραφίες (1644), η επιγραφή της ιστόρησης από τους ζωγράφους Ιωάννη και Ιωάννη και το απλό ξυλόγλυπτο τέμπλο.  (Επισκέψιμη κατόπιν συνεννόησης με τον υπεύθυνο κ. Κώστα Αναστασίου 2445031766, 6977738973).