ΗΠΕΙΡΟΣ – ΑΡΤΑ (1889 λέξεις)

ΤΖΟΥΜΕΡΚΑ - Θεοδώριανα - Χριστοί - Συρράκο - Καλαρρίτες - Ματσούκι

Κείμενο - διαφάνειες: Άγγελος Σινάνης © Φεβρουάριος 1999

Η Ήπειρος στα χρόνια της τουρκοκρατίας, ιδιαίτερα τον 18ο αι. και 19ο αι. που σηματοδοτήθηκε από την λαμπρή αναγέννηση του Ελληνισμού, έπαιξε σπουδαίο ρόλο στα δρώμενα της υπόδουλης Ελλάδας. Η περιοχή απελευθερώθηκε έως την Άρτα, το 1881, και η υπόλοιπη μετά το 1913 με εξαίρεση την Β. Ήπειρο που παραχωρήθηκε στο τότε νεοσύστατο Αλβανικό κράτος.

Δεμένα με τους θρύλους και την Ιστορία τα ορεινά χωριά των Τζουμέρκων. Θεοδώριανα, Πράμαντα, Μελισσουργοί, Σιράκο, Καλαρρίτες, Ματσούκι. Αποκορύφωμα οι σκληρές δοκιμασίες όλης της περιοχής στην διάρκεια του Β’ Π.Π. αλλά και κατά την διάρκεια της Εθνικής Αντίστασης. Τα μέρη εδώ είναι γεμάτα μνημεία, βυζαντινές εκκλησίες, παλιά πέτρινα ιστορικά γεφύρια, καλντερίμια, χτισμένα από τους περίφημους Ηπειρώτες μαστόρους. 

Άγναντα, Πράμαντα, λίγα χρόνια πριν είχαν, γεμάτα σχολεία, γυμνάσια με εκατοντάδες νέους και νέες. Επίσης το Συρράκο, οι Καλαρίτες, το Ματσούκι που ήταν γνωστά για τις κάπες (ολόμαλλο φαρδύ πανωφόρι) και την ύφανσή τους, που οι έμποροι της εποχής διοχέτευαν σε αγορές της Ελλάδος ή του εξωτερικού. 

Η πρόσβαση αυτή τη φορά, έγινε πιο σύντομη .... απ΄ τα βουνά, με κατεύθυνση το Γαρδίκι - Γέφυρα Αλεξίου - Αρματωλικό - Μεσοχώρα. Σε όλη τη διαδρομή, στις χαράδρες δίπλα, αργοκυλάει ο Αχελώος, έως ότου φαίνεται η διασταύρωση προς Νεράιδα & Θεοδώριανα. Ο Αχελώος σαν υγρό φυσικό σύνορο μεταξύ Θεσσαλίας & Ηπείρου μένει πίσω, και ο νέος κακοτράχαλος χωματόδρομος αναλαμβάνει να μας οδηγήσει στα Θεοδώριανα.

Λίγο πριν το χωριό Νεράιδα υπάρχει διασταύρωση με σήμανση. Εδώ στρίβετε αριστερά και μέσα απο ένα βραχώδες τοπίο με θέα την χαράδρα και το ρέμα που την διασχίζει, βλέπετε απο μακριά το χωριό. Πάνω στο παλιό μονοπάτι χαράχθηκε ο σημερινός δρόμος και λίγο πριν το χωριό, περνάτε δίπλα από το πέτρινο παραδοσιακό γεφύρι. Πριν γίνει η καινούρια τσιμεντένια γέφυρα πριν τέσσερα χρόνια (1995) εξυπηρετούσε τις ανάγκες των κατοίκων για μετακίνηση, αφού είναι συντομότερα (ειδικά τον χειμώνα) να πάς στην Νεράιδα αλλά και στο Αθαμάνιο.

Η περιοχή είναι θαυμάσια για ορειβασία (Κ. Κωστηλάτα 2.100 μ) πεζοπορία στους καταρράκτες, βόλτα στον παλιό νερόμυλο και την ντριστέλα. Αρχές καλοκαιριού ανοίγει η συναρπαστική οδική (χωματόδρομος) επικοινωνία με τους Μελισσουργούς αρκεί να οδηγείτε enduro ή 4*4. Στο καφενείο του χωριού ο ιδιοκτήτης Γιάννης Γκορόγιας ή οι ντόπιοι θα σας δώσουν ότι πληροφορία χρειασθείτε για την περιήγηση στο τόπο τους 0685 22078.

Φεύγοντας απ’ τα Θεοδώριανα, ανεβαίνετε στον ‘’Σταυρό’’ και ανάλογα τον καιρό, έχετε εκπληκτική θέα προς την τεχνητή λίμνη Πουρναρίου (Αράχθου) και τον Αμβρακικό κόλπο, ενώ κατηφορίζετε προς το Αθαμάνιο και τον κεντρικό δρόμο προς Βουλγαρέλι. Και στο Αθαμάνιο και στο Βουλγαρέλι,υπάρχουν διατηρημένα πετρόχτιστα γεφύρια που όμως είναι εντελώς άγνωστα στους περιηγητές. Χρειάζονται σίγουρα εργασίες ανάδειξης και προβολής τους, με ενδεικτικές πινακίδες τουλάχιστον. Στο Βουλγαρέλι αναζητήστε την Κόκκινη Εκκλησία και το θαυμάσιο μοναστήρι του Αγ. Γεωργίου.

Στη συνέχεια τα χωριά, Κυψέλη, Ράμια, Μικροσπηλιά, είναι ιδανικά για μικρές στάσεις μεζεδάκια, καφέ, ή τσιπουράκι για να καταλήξετε στο Γραικικό. Στα δυτικά του χωριού, υπάρχει ένα μικρό κοιμητήριο με τους στρατιώτες που υποστήριξαν το χωριό κατά την προέλαση των Γερμανών. Στο σημείο αυτό,  η θέα απλώνεται έως κάτω στην πεδιάδα φτάνοντας έως το περίφημο πέτρινο γεφύρι της Πλάκας που φαίνεται ολοκάθαρα.

Σχεδόν απέναντι από το Γραικικό, είναι η διασταύρωση που περνώντας από το χωριό Μηλιά, καταλήγει στον Καταρράκτη. Ένα πανέμορφο χωριό, ίσως το ωραιότερο των  Τζουμέρκων, με το Μοναστήρι της Αγ. Αικατερίνης καμάρι των κατοίκων. Το όνομά του το πήρε από τον καταρράκτη που 4 χλμ. από την έξοδο του χωριού, ‘’αφήνει’’ ελεύθερα τα νερά να κατρακυλήσουν με βοή προς την πετρώδη και άδενδρη γη εμπρός του. Μισή ώρα περπάτημα  μα η ανταμοιβή πλούσια. Οι δύο Καταρράκτες επιβλητικοί, τεράστιοι, με ένα υπόκωφο ‘’βουητό’’ θαρρείς, βγάζουν από ένα άνοιγμα των βράχων μεγάλες ποσότητες νερού από πηγές αλλά και τα χιόνια που λιώνουν. Πίσω σας ορθώνεται ο Τόμαρος και τα Θεσπρωτικά όρη, φτιάχνοντας ένα αξέχαστο, επιβλητικό φυσικό σκηνικό.

Από τον κεντρικό δρόμο η διαδρομή καταλήγει στα  Άγναντα, που ‘’χωρίζονται’’ στα δύο, από έναν μεγάλο παραπόταμο του Αράχθου. Η συνέχεια γρήγορα σας φέρνει στα Πράμαντα ( τα δύο κεφαλοχώρια της περιοχής) και κοντύτερα στα δάση από έλατα, οξιές, Πλατάνια και Μαυρόπευκα. Στα Βόρεια υψώνονται τα Τζουμέρκα με την κορυφή τους Καταφίδι στα 2393 μ. ύψος που μαζί με το δεύτερο στη σειρά βουνό Κακαρδίτσα με την ομώνυμη κορυφή στα 2469 μ. Υ, αποτελούν ένα εκτεταμένο και εντυπωσιακό κομμάτι της οροσειράς της Πίνδου. Αυτά τα χωριά στα παλιά χρόνια ήταν φημισμένα για τη μεγάλη αγορά από ντόπια κοπάδια αρνιών και κατσικιών. Σήμερα είναι οι ουσιαστικοί οικονομικοί παράγοντες της περιοχής, προσφέροντας απλόχερα στους ταξιδιώτες προσεγμένη διαμονή σε ξενοδοχεία και περιποιημένους ξενώνες, καλό φαγητό στις ταβέρνες - ψησταριές, και πανέμορφες διαδρομές σε μια Ελλάδα ‘’ξεχασμένη’’, πανέμορφη, με θέες σε δάση και ποτάμια, συναρπαστικές πεζοπορικές διαδρομές στα δασικά μονοπάτια.

Στα Πράμαντα υπάρχει η Αγία Παρασκευή που λειτούργησε ως στρατηγείο στα έτη 1908 - 1912, και το γνωστό σε πολλούς σπήλαιο που είναι επισκέψιμο, αρκεί να είστε τυχεροί, να βρείτε τον Παππά του χωριού, που έχει τα κλειδιά.

Πολλοί  λένε, ότι κατηφορίζοντας προς τους Χριστούς δεν θα έχετε ξαναδεί τέτοιο τοπίο, και πρέπει να τους πιστέψετε. Εδώ οι Άνθρωποι είναι στο πρώτο πλάνο. Μην περιμένετε πολυτέλειες, αλλά απλότητα. Η πράξη παίζει παιχνίδια, διαφορετικά απο αυτά που μάθαμε, και πιστέψαμε, στις μεγάλες πόλεις. Στους Χριστούς επισκεφθείτε τον Ι.Ν. Ευαγγελίστριας, μετόχι της Ι.Μ. Βύλιζας.

Πάνω στη διαδρομή Ι. Μ. Κηπίνας, (δυστυχώς για όλους μας η πλημμελής φύλαξή της κατέληξε σε καταλήστευση ακόμη και του ιερού τέμπλου της), Καλαρρίτες ή Προσήλιο και Συρράκο, παλιά πετρόχτιστα γεφύρια, φαράγγια, απόκρημνες θέες, ασημένια στον ήλιο ποτάμια, παγωμένα νερά απο πηγές. Τέτοια όμορφα πλάνα στην ζωή, λίγες φορές αντικρίζεις.

Συρράκο, Καλαρρίτες, Ματσούκι, τα πιο απόμακρα χωριά του νομού Ιωαννίνων, τρία χωριά που οι άνθρωποι και η μοίρα τα ένωσε σε καλές και άσχημες ιστορικές περιόδους. Εμπόριο και βιοτεχνία είχε αναπτυχθεί, και οι εμπορικές τους συναλλαγές είχαν ακτίνα Ήπειρο, Μακεδονίακαι Θεσσαλία. Όλος αυτός ο συσσωρευμένος πλούτος δημιούργησε μια αμιγώς καλλιεργημένη Ελληνική κοινωνία. Αργότερα οι κάτοικοι των χωριών δούλεψαν και σαν κυρατζήδες (αγωγιάτες), καλλιεργούσαν την γη ή βόσκαγαν κοπάδια. Κυρατζήδες, Αγωγιάτες ή καραβανάρηδες: πρόσφεραν πολλά στον τόπο. Κρατούσαν στα χέρια τους την συγκοινωνία, τις μεταφορές και κυρίως το εμπόριο της εποχής που φυσικά δεν είχε ουδεμία σχέση με το σημερινό. Πλούσιοι των ορεινών δυσπρόσιτων περιοχών της Ελλάδος, δεν ήταν αυτοί που είχαν χρήματα, αλλά αυτοί που είχαν στάρι, καλαμπόκι, κριθάρι, κηπευτικά κλπ να θρέψουν τις πολυμελείς οικογένειές τους.

Όσες περισσότερες οκάδες ‘’έβγαζαν’’ απο τις καλλιέργειες κάθε χρονιάς τόσο ‘’πλούσιοι’’ ήταν. Και αυτό για την συγκεκριμένη χρονιά, όχι για πάντα, αφού τίποτε δεν ήταν εξασφαλισμένο, και τίποτα δεν απέκλειε την επόμενη χρονιά να μην πάει καλά η σοδιά. Σκληρή δουλειά στα χωράφια λοιπόν, για μείνουν στον τόπο τους. Άλλοι τα κατάφεραν, άλλοι όχι. Στα χρόνια μας πια, μένουν μόνιμα στα μεγάλα αστικά κέντρα, Γιάννενα, Τρίκαλα, Λάρισα, Βόλος και πολλοί είναι μετανάστες. Ελάχιστοι πλέον, κατοικούν τους χειμωνιάτικους μήνες στα χωριά. Όλοι όμως έρχονται το καλοκαίρι φροντίζοντας και τα πετρόχτιστα σπίτια τους, και την φιλοξενία των επισκεπτών, αλλά κυρίως την συνεχή και αδιάλειπτη παρουσία στην ζωή του χωριού, των εθίμων και των παραδόσεων του τόπου τους.

Στα χρόνια του 1821 στο Συρράκο κατοικούσαν 750 οικογένειες ενώ στους Καλαρρίτες 680.  Την ίδια εποχή η Φιλική Εταιρεία βρήκε πρόθυμα βοήθεια και οργάνωση για την αποτίναξη του Τούρκικου ζυγού. Μυημένοι στην Εταιρεία ήταν ο επιφανής Ιωάννης Κωλέττης από το Συρράκο (1774 – 1847) πρώτος κοινοβουλευτικός πρωθυπουργός (1844 – 1847), ο Κωνσταντίνος Τουρτούρης, ο Πρωτοπαπάς Σγούρος, ο Νικόλαος Γιαννίκος.

Γυρνώντας προς το Ματσούκι, ακριβώς σε έναν ‘’καταυλισμό’’ πάνω στον δρόμο αριστερά σας, στην άκρη του βράχου σχεδόν κρέμεται απ’ αυτόν, η Ι. Μ. Βύλιζας. Ιστορικό μοναστήρι στο Ματσούκι με θεάρεστο έργο σε όλη την ιστορία του. Ακριβώς την ίδια ημέρα που πήγα να το επισκεφτώ, μετά το πέρασμα του ποταμιού, είδα ίχνη από μεγάλο enduro. Ρώτησα στο χωριό και μου είπαν κάτι για Africa (και εγώ νόμιζα ότι ήμουν μόνος). Η διαδρομή είναι απερίγραπτη και προς το μοναστήρι αλλά κυρίως προς το Ματσούκι αφού υπάρχει δυνατότητα αν έχετε enduro να βγείτε στην Θεσσαλία (Ανθούσα) απο την παλιά ‘’στράτα’’ των κυρατζήδων.

Αξιοπρόσεκτα τα καλντερίμια στο Ματσούκι και στους Καλαρρίτες διατηρούν άθικτη την αίγλη τους. Μακάρι οι ντόπιοι να μην μπουν σε πειρασμό να τα ‘’χαλάσουν’’ για χάρη της αυτοκίνησης. Ορεινοί και απομονωμένοι οικισμοί αντιστάθηκαν όσο μπορούσαν στην λαίλαπα του ‘’πολιτισμού’’, ειδικότερα του ‘’τουριστικού’’, διατηρώντας ανόθευτες αξίες, σημαντικότατα ιστορικά μνημεία, μνήμες, και πλούσια πολιτιστική - λαογραφική παράδοση που αφορούν όλους τους Έλληνες ακόμη και αυτούς που δεν …. γνωρίζουν.

 Όλες οι εποχές είναι κατάλληλες για να ταξιδέψετε, καθεμιά με την χάρη και την γοητεία της. Η φύση πάντα υποδέχεται με ζωηρά, λαμπερά χρώματα ειδικά το καλοκαίρι, και τις  Αλκυονίδες ημέρες. Φοράει τα καλά της, και όλοι οι δρόμοι είναι στρωμένοι με κόκκινα και κίτρινα φύλλα από τις φούξιες.

Για να φτάσετε στα χωριά των Τζουμέρκων υπάρχουν αρκετές διαδρομές (δες πρόσβαση), όμως οι καλύτερες είναι οι ‘’παλιές’’ μέσα απο τα βουνά και τα ποτάμια, μέσα απο κει που χαράχτηκε η ιστορία και οι μνήμες των ανθρώπων που θα συναντήσετε. Μικροί, άγνωστοι (ευτυχώς) αλλά πανέμορφοι παράδεισοι, με τα προβλήματα και τον ιδιαίτερο τρόπο ζωής τους, σας περιμένουν. 

 ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ 

Ιδέα & υλοποίηση μορφής: Άγγελος Σινάνης

ΔΙΑΜΟΝΗ:  Καλαρρίτες τ.κ. 440 01, Ναπολέων & Αικατερίνη Ζανγκλή 0659 61518, 0651 48843, Ευριπίδης & Παύλος Πατούνης 0659 62235, 0651 79917, 31795, 093927072, Ξενώνας στα Θεοδώριανα τ.κ. 470 45, Σκουτέλας Λάμπρος 0685 22077, ΄Άγναντα τ.κ. 470 43, Χρηστοβασίλης Ιωάννης 0685 31332, Μελισσουργοί τ.κ. 440 01, Παππάς Χρήστος 0659 61357, Καταρράκτης τ.κ. 470 43, ‘’Καταρράκτης’’ τηλ. 0659 51323, Πράμαντα τ.κ. 440 01, ‘’Τα Τζουμέρκα’’ τηλ 0659 61336, 61590, Βουλγαρέλι τ.κ. 470 45, Αρχοντικό ‘’Βίλα Σοφία’’ 0685 22713, 22178, 22598, 22735, 01 6893210, ‘’Γαλήνη’’ 0685 22135, ‘’Αρχόντω’’ 0685 22380, ‘’Κωστηλάτα’’ 0685 22248, Τάσιος Κων/νος 0685 22254.

ΦΑΓΗΤΟ: Στα περισσότερα χωριά θα βρείτε ψησταριές - ταβέρνες, που συνήθως λειτουργούν τα Σαββατοκύριακα. Στα Άγναντα, Πράμαντα, Βουλγαρέλι, Αθαμάνιο, Κυψέλη, πάντοτε είναι ανοικτά με σπιτική κουζίνα. Δοκιμάστε κατσίκι και βραστό. Ελιές και τυριά με γεύση μακράν από τα ‘’εμπορίου’’.

ΑΧΡΕΙΑΣΤΑ: Δασονομείο Αγνάντων 0685 31268, Δασονομείο Τζουμέρκων 0659 61221. Κοινότητες / Βουλγαρέλι 0685 22221, Καταρράκτης 0685 51363, Πράμαντα 0659 61231,  Άγναντα 0659 31241, Σιράκο 0651 53297, 53290, Θεοδώριανα 0685 22447. Α’ Βοήθειες / Βουλγαρέλι 0658 22584, Καταρράκτης 0659 51250, Πράμαντα 0659 61206, Αστυνομία 0659 61205.

ΧΡΗΣΙΜΑ: Συνεργεία- Βουλκανιζατέρ / HONDA - Σχίζας Γιώργος Περιφερειακή οδός, Τ.Κ. 47100 Άρτα Τηλ 0681-27528. YAMAHA Μαυροδήμος Ελευθέριος Κομμένου 201, Τ.Κ. 47100 Άρτα Τηλ 0681-73625, Παππάς Ευάγγελος 2ο χλμ. Άρτας Αγρινίου Τ.Κ. 47100 Άρτα Τηλ 0681 72643, Γενικό συνεργείο Παναγιώτου Σταύρος Μπότσαρη 2, Τ.Κ. 47100 Άρτα Τηλ 0681 27138, 70397.

ΠΡΟΣΒΑΣΗ: Από Αθήνα Ε 94, Ε 65, Ε 55, Ε 951, Άρτα 360 χλμ. Επαρχιακός Νο 30 μετά από 97 χλμ Πράμαντα, και 13 χλμ Ματσούκι Σύνολο 470 χλμ. Από Θεσσαλονίκη Νο 1(Ε 75), Επαρχιακός Νο 4, Επαρχιακός Νο 20 (Ε 90), Γιάννενα 349 χλμ. Γιάννενα Αετοράχη, Γεφύρι Πλάκας, Πράμαντα 68 χλμ και 13 έως Ματσούκι. 430 χλμ.

ΒΕΝΖΙΝΑΔΙΚΑ: Στην περιοχή των Τζουμέρκων γενικά υπάρχουν βενζινάδικα στο Γεφύρι της Πλάκας SHELL, στο Αθαμάνιο Μαμιδάκης και SHELL, έξω από το Βουλγαρέλι, και στην Α. Καλεντίνη, SHELL

ΧΑΡΤΕΣ: Οι πιο ακριβείς είναι της Γ.Υ.Σ. Γεωγραφική Υπηρεσία Στρατού, Πεδίον Άρεως/ 01-8842811. Αγοράστε 2 φύλλα 1: 100.000, Μέτσοβο, Πέτας, ή 4 φύλλα 1 : 50.000, Μέτσοβο, Πράμαντα, Άγναντα, Πέτας.

ΛΕΣΧΕΣ ΜΟΤΟΣΥΚΛΕΤΑΣ: Από τον σύλλογο ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΕΡΙΗΓΗΤΕΣ μπορείτε να ζητήσετε ότι πληροφορία σας χρειάζεται για το ταξίδι στα Τζουμέρκα. Ελάτη Τρικάλων - 42032 - Πύλη. Τηλ - Fax : 0434 71826.