ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ (3275 λέξεις)
ΓΡΕΒΕΝΑ – ΜΗΛΙΑ
Κείμενο - Διαφάνειες: Άγγελος Σινάνης e – mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.
© Απρίλιος 2008
Τα Γρεβενά στο πέρασμα των αιώνων
Από τον καιρό των πρώτων αναγνωριστικών περιηγήσεων στους ορεινούς όγκους των Γρεβενών για τις ανάγκες των ρομαντικών όσο και ανεπανάληπτων αγώνων Enduro με τις + 150 συμμετοχές, έχουν περάσει πάνω από είκοσι χρόνια. Για όσους γεννήθηκαν στην Αθήνα, όλες αυτές οι εκδρομές ήταν πραγματική αποκάλυψη. Είδαμε, μάθαμε, αποθησαυρίσαμε κι αναφερθήκαμε, λίγες φορές είναι η αλήθεια, στον ατελείωτο πλούτο των παλιών κοινοτήτων και των ανθρώπων που συναντήσαμε.
Ταξιδέψαμε στις ήπιες πλαγιές των βουνών που γέννησαν τους θαυμαστούς τεχνίτες της πέτρας, μαστόρους κι αρχιτέκτονες, που ορμώμενοι από τα ιστορικά Μαστοροχώρια με την τέχνη των οικοδομικών τους συνεργείων, που «έχτισαν τον κόσμο όλο», και τα πνιγμένα στα πλούσια δασικά οικοσυστήματα της βόρειας Πίνδου Κουπατσαραίικα χωριά. Είδαμε τα θρησκευτικά μνημεία του αφανούς κάμπου στη Δεσκάτη, τα Καμβούνια, ενώ δίπλα στον Αλιάκμονα, θαυμάσαμε τα μοναστήρια της Μεταμόρφωσης, της Ζάβορδας και της Αγίας Τριάδας, ξεχωρίζοντας στις καρδιές μας τα δυσπρόσιτα υπεραιωνόβια πέτρινα γεφύρια του νομού(1) με την παραδειγματική αρχιτεκτονική.
Ψηλότερα, στις χιονισμένες βουνοκορφές του Σμόλικα (2631 μ. υψ.) και της Βασιλίτσας (2248 μ. υψ.) τα περίφημα αραιοκατοικημένα βλαχοχώρια, άλλοτε κραταιά κέντρα κτηνοτροφίας, και το εξελιγμένο χιονοδρομικό κέντρο, ιδανικοί προορισμοί με έντονες διαφοροποιήσεις στη διάρκεια του έτους. Ο συνδυασμός τους, έλκει χιλιάδες παραθεριστές και ταξιδιώτες, δίνοντας ένα διαρκές φιλί ζωής στις αετοφωλιές της Πίνδου. Ακόμα κι η μακριά νυχτωμένη διοίκηση, με τη Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς, οργάνωσε τα περίφημα τριήμερα εναλλακτικού τουρισμού τα οποία έκαναν γνωστά σε ένα κύκλο νεωτέρων, τη βιοποικιλότητα και τα ποτάμια των Γρεβενών. Πολλοί επισκέπτες κολύμπησαν στα άφθονα δροσερά νερά του Βενέτικου και του Αλιάκμονα, γνωστά στις πολύβουες παρέες που λάτρεψαν στις στροφές και στις δίνες του το Rafting, με την ένταση και τη χαρά της ανακάλυψης, που πρόσφερε και συνεχίζει να χαρίζει αξέχαστες εμπειρίες.
Όλα αυτά, πάνω σε έναν μακροπρόθεσμο σχεδιασμό, προσφέρουν στην ανάπτυξη των Γρεβενών μια σταθερή ανοδική πορεία που τα τελευταία χρόνια, δεν έχει προηγούμενο. Ο κάποτε ξεχασμένος, απομονωμένος κι άγνωστος νομός, εξελίχθηκε σε έναν κεντρικό, μοντέρνο συγκοινωνιακό κόμβο, όπου συναντώνται τα χαρακτηριστικά μιας ανεπτυγμένης πόλης με την ολοκάθαρη κι αμόλυντη ύπαιθρο. Οι άνθρωποι, μετά το καταστρεπτικό χτύπημα που δέχθηκαν από το σεισμό του 1995, ορθοπόδησαν και δημιούργησαν νέες εγκαταστάσεις, που, προς το παρόν, συμβαδίζουν με την αδιατάρακτη φύση που συνεχώς εκπλήσσει.
Είναι πράγματι αξιοθαύμαστος ο τρόπος που ένας τόπος σε καλεί να βρεθείς κοντά του. Αυτή τη φορά ήταν μια πρόσκληση στην ημερίδα «Προϊστορικοί γίγαντες στα Γρεβενά» που οργάνωσε η Νομαρχία Γρεβενών στις 27 Ιανουαρίου 2008. Θέμα της, η πρόσφατη μεγάλη ανακάλυψη δύο απολιθωμένων χαυλιοδόντων προβοσκιδωτού, που έζησε στην περιοχή πριν εκατομμύρια χρόνια. Τα σπάνια παλαιοντολογικά ευρήματα αποτελούν τη συνέχεια της αποκάλυψης απολιθωμένου τμήματος σκελετού ελέφαντα με ίσιους χαυλιόδοντες του Elephas (Palaoloxodon) antiquus , που έζησε πριν από 200.000 χρόνια και βρέθηκε, το 1990, στις βόρειες παρυφές της πόλης, από τον Δημήτρη Ζησόπουλο. Αυτά, αποτέλεσαν το έναυσμα για περεταίρω ανασκαφή της περιοχής Αμπέλια όπου βρέθηκε πληθώρα οστών που εκτίθενται, από το 2001, στο Δημοτικό Μουσείο Γρεβενών.
Λίγα χρόνια αργότερα, πολύ κοντά στην πρωτεύουσα του νομού δίπλα στο μοναχικό χωριό της Μηλιάς, μέσα στην άμμο που αποτέθηκε σε παλιότερες περιόδους από τον Αλιάκμονα, βρέθηκαν από το Θανάση Δεληβό απολιθώματα που ανήκαν σε βοοειδές, άλογο και ρινόκερο. Το 1996, στην κορυφή ενός αμμόλοφου απέναντι από το χωριό εντοπίστηκαν από το Βασίλη Μακρίδη απολιθωμένα οστά προβοσκιδωτού. Η ανακάλυψη αυτή οδήγησε την ανασκαφική ομάδα του Α.Π.Θ., από τα Αμπέλια στην περιοχή της Μηλιάς όπου ξεκίνησαν οι συστηματικές ανασκαφές φέρνοντας στο φώς τα πιο εντυπωσιακά ευρήματα που αφορούν την Παλαιοντολογία: Τον ημιτελή σκελετό ενός προϊστορικού μαστόδοντα, του Mammut borsoni.
Το συγκλονιστικό θέαμα αποτελούσε την μεγαλύτερη και καλύτερη ανταμοιβή για την επιστημονική ομάδα. ένας γίγαντας στην κοιλάδα του Αλιάκμονα. Ήταν το πρώτο εύρημα που αποκαλύφθηκε, το μακρινό 1996, μετά την ισχυρή βροχή που ξέπλυνε το χώμα που κάλυπτε τα οστά του ζώου. Μισό μέτρο δεξιότερα βρέθηκαν οι δύο τεράστιοι χαυλιόδοντες, με το εντυπωσιακό μήκος 4 μ. 39 εκ. ο μεγαλύτερος. Δέκα χρόνια αργότερα, μέσα στο αμμορυχείο της Μηλιάς, εντοπίστηκαν ακόμα πιο τεράστιοι χαυλιόδοντες, με μήκος 5 μ. 02 εκ. ο μεγαλύτερος. Οι χαυλιόδοντες αυτοί είναι οι μεγαλύτεροι του είδους που έχουν εντοπιστεί μέχρι σήμερα στην Ελλάδα, στην Ευρώπη και πιθανά στον κόσμο, τοποθετώντας στον παγκόσμιο χάρτη της παλαιοντολογίας, τη Μηλιά Γρεβενών.
Στην ημερίδα παρουσιάστηκε η έκπληξη της βραδιάς, το πιστό ομοίωμα του αρσενικού μαστόδοντα mammut borsoni της Μηλιάς, με τους μεγαλύτερους χαυλιόδοντες στον κόσμο. Κατασκευάστηκε σε κλίμακα 1:10 από πολυεστερική ρητίνη από τον Ολλανδό Ρεμί Μπάκερ (Remie Bakker), ειδικευμένου σε κατασκευές μοντέλων ζώων και ανθρώπων για εκπαιδευτικούς σκοπούς, ζωολογικούς κήπους και κινηματογράφο. Το ενδιαφέρον που δεν δείχνει η διοίκηση, ήρθε από την Ολλανδία που εκπροσωπήθηκε από τον κ. Ντίκ Μολ (Dick Mol) επιστημονικού συνεργάτη του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας του Ρότερνταμ και της Οβέρνιε Γαλλίας, μέλος της παγκόσμιας επιτροπής των Προβοσκιδωτών, τον συνεργάτη του κ. Βίλρι Βαν Λόκγχεμ (Wilrie Van Logchem) που εξειδικεύεται στα αιλουροειδή. Επίσης τις Η.Π.Α., το βιβλίο των ρεκόρ Γκίνες στο οποίο αναμένεται η καταχώρηση των χαυλιοδόντων, το «Associated Press», το Reuter και το «BBC» που παρακολούθησαν την εκδήλωση.
Τονίστηκε το διεθνές ενδιαφέρον και η ανάγκη ίδρυσης του Πολυδύναμου Κέντρου και Μουσείου Παλαιοντολογίας της περιοχής, τόσο για την πιο ασφαλή φύλαξη και έκθεση των ευρημάτων, όσο και για την προσέλκυση συνεργασιών με ξένους επιστήμονες ώστε να προωθηθεί η έρευνα και η γνώση. Όσον αφορά τους εντυπωσιακούς μαστόδοντες, ήταν προβοσκιδωτά ζώα, πρόγονοι των ελεφάντων, που έζησαν στην περίοδο του Πλειόκαινου, 2,5 – 3 εκατομμύρια χρόνια πριν, και εξαφανίστηκαν από την Ευρώπη όταν ξεκίνησε η περίοδος του πλειστόκαινου με τους παγετώνες. Στην Αμερική επιζούσαν μέχρι πριν από 10.000 χρόνια. Το βάρος τους ήταν 6 τόνοι και το ύψος τους 3,5 μέτρα και έμοιαζαν αρκετά με τα τριχωτά μαμούθ και λιγότερο με τους ελέφαντες, ωστόσο δεν ανήκουν στην ίδια οικογένεια, τους ελεφαντίδες. Έτρωγαν φύλλα και φρέσκους βλαστούς ενώ διέτρεχαν κινδύνους μόνο από άλλα μεγαλόσωμα σαρκοφάγα ζώα, όπως οι μαχαιρόδοντες, «αφού άνθρωποι – κυνηγοί δεν υπήρχαν, παρά μόνο πίθηκοι εκείνη την εποχή» μας εξηγεί η κ. Τσουκαλά(2), Δρος Παλαιοντολογίας και επίκουρη καθηγήτρια στο Τμήμα Γεωλογίας του Α.Π.Θ., που, μαζί με την ομάδα της, ανακάλυψε, μεταξύ των άλλων(3), αυτά τα παγκοσμίου ενδιαφέροντος παλαιοντολογικά ευρήματα.
Τμήματα μαστόδοντων έχουν εντοπιστεί στη Σλοβενία, τη Ρουμανία και γενικότερα στα βαλκάνια κ.α. Στη Μηλιά βρέθηκαν και ιππάρια (μικρόσωμα άλογα), μαχαιρόδοντες (μεγάλα αιλουροειδή με πριονωτούς κυνόδοντες), βοοειδή, ελαφοειδή, ρινόκεροι, τάπιροι, αγριόχοιροι κ.ά. Να αναφέρουμε εδώ, ότι όσο πιο σημαντικά και παγκοσμίου ενδιαφέροντος είναι τα ευρήματα, τόσο πενιχρή είναι η χρηματοδότηση των ανασκαφών. Ουσιαστικά την έχει αναλάβει η Νομαρχία Γρεβενών, με το Δήμο Ηρακλεωτών σαν υπεύθυνο για τη φιλοξενία.
Μόλις 16 χλμ. από την πόλη των Γρεβενών απέχει η Μηλιά. Ένα μικρό χωριουδάκι του Δήμου Ηρακλεωτών αμέσως μετά τον Βατόλακκο, σχεδόν δίπλα από την παλιά Ε.Ο. Γρεβενών – Κοζάνης. Μια περιοχή άγνωστη στους επισκέπτες και τους περιηγούμενους, πολύ γνωστή όμως στους επιστημονικούς κύκλους του κόσμου από την παλαιοπανίδα που βρέθηκε στην ευρύτερη περιοχή. Στο κέντρο του χωριού, στην πλατεία, βρίσκεται το παλιό ολοπέτρινο κοινοτικό γραφείο, ενώ δίπλα του, σε ιδιαίτερα φροντισμένο χώρο, φιλοξενούνται τα εκθέματα.
Από το 1997 το επίπονο έργο της μεταφοράς, συντήρησης και αποκατάστασης των απολιθωμάτων και ιδιαίτερα των χαυλιοδόντων στον εκθεσιακό χώρο, ήταν δύσκολο λόγω του μεγάλου μεγέθους τους και του κινδύνου να θρυμματιστούν. Όμως έγινε, και σήμερα οι επισκέπτες μπορούν να θαυμάσουν την Παλαιοντολογική Έκθεση Μηλιάς. Ο χώρος ανακαινίστηκε το 2003, όταν θεσμοθετήθηκε το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας(4), από την Περιφέρεια. Η δωδεκαμελής ομάδα φοιτητών και συνεργατών καθώς και των Ολλανδών, Ντικ Μολ και Βίλρι Βαν Λόκγχεμ που εργάστηκαν εντατικά με την κ. Τσουκαλά, πάνω σε όλη την παρουσίαση, όπως και στις ανασκαφές το 2007. Καρπός αυτής της, επιστημονικά επιμελημένης προσπάθειας, αποτελούν οι ξεχωριστές θεματικές προθήκες που δίνουν στον επισκέπτη όσο γίνεται πληρέστερη εικόνα των εκθεμάτων, ο άπλετος φυσικός αλλά και ειδικός φωτισμός τους, τα επεξηγηματικά κείμενα και οι πινακίδες, κάνουν την έκθεση ένα πραγματικό κόσμημα για τον Δήμο Ηρακλεωτών.
Αυτό το αποτέλεσμα τιμά τους επιστήμονες και τον τρόπο που εδώ και 17 χρόνια που πραγματοποιούνται συστηματικές παλαιοντολογικές έρευνες και ανασκαφές, αποθησαύρισαν και ανάδειξαν τα στοιχεία, προσθέτοντας πολλά κεφάλαια και περισσότερη γνώση για το πολύτιμο παρελθόν της Δυτικής Μακεδονίας. Το ίδιο συνέβη παλιότερα με τον Προϊστορικό πασσαλόπηκτο λιμναίο οικισμό, στο Δισπηλιό του δήμου Μακεδνών, δίπλα από τη λίμνη Καστοριάς, που μας έμαθε τόσα για τους πολιτισμούς του νερού, τη σχέση του ανθρώπου με τη φύση, τα εργαλεία που χρησιμοποιούσε, την αλιεία κ.ά.(5) Επίσης, το απολιθωμένο δάσος στο Νόστιμο του δήμου Ορεστίδος της Καστοριάς που αποτελεί ένα σπάνιο γεωλογικό μνημείο με παγκόσμια ακτινοβολία στον κόσμο των γεωεπιστημών(6).
Δείτε τα εκθέματα, κι ανασυντάξτε τις δυνάμεις της παρέας απέναντι, στο καφενεδάκι της κ. Αλεξάνδρας με τα νόστιμα, της ώρας, μεζεδάκια με ντόπιο τσιπουράκι, χωρίς γλυκάνισο. Η Μηλιά επιφυλάσσει κι άλλες εκπλήξεις. Λίγο πιο κάτω από το καφενεδάκι υπάρχει μια στενή δστ. που σας φέρνει στην παλιά, ερειπωμένη Μηλιά που για τους περισσότερους, θα είναι πραγματική αποκάλυψη.
Διαλυμένα χωριά υπάρχουν πολλά στο νομό Γρεβενών, υπολογίζονται σε πενηνταοκτώ(7). Άλλα υπέστησαν το βάρος της ιστορίας δεχόμενα καίρια πλήγματα από τους Τούρκους κατακτητές, κι άλλα εγκαταλείφθηκαν στη δίνη των πολέμων και του αδελφοκτόνου εμφυλίου. Τα περισσότερα στις μέρες μας, είναι εντελώς άγνωστα και πρωτάκουστα, ή κάποιοι τα γνωρίζουν μόνο ως τοπωνύμια. Φυσικό επακόλουθο αφού τις περισσότερες φορές δεν σώζεται τίποτα, παρά μόνο, κάποια λιγοστά ερείπια και πιθανά η εκκλησία ή κάποιο εικονοστάσι, που στέκουν για θυμίζουν ότι κάποτε υπήρχε εδώ μια ανθηρή κοινότητα ανθρώπων που κυνήγησε και κυνηγήθηκε από τη ζωή και τα γεγονότα της. Η αναζήτηση όμως της ταυτότητας αυτών που ιδρύθηκαν κοντά ή μακρύτερα από τα παλιά, πολλές φορές, αν όχι τις περισσότερες, θα πρέπει να περάσει από αυτά τα ερείπια.
Έτσι συμβαίνει και εδώ, αν κι από την τελευταία φορά που την επισκεφθήκαμε έχουν αλλάξει πολλά, λείπουν πολλά από τα πανέμορφα σπίτια. Αργότερα στο καφενείο, μας είπαν ότι στα χρόνια μας (2003 – 2006), τα γκρέμισαν και πούλησαν την πέτρα. Τι να πεις και γιατί, αφού οι ανάγκες είναι ανθρώπινες. Αντικρίζοντας τα εναπομείναντα, πετρόχτιστα δίπατα και τρίπατα αρχοντόσπιτα, αλλά και απλά σπίτια που έμειναν ακόμα όρθια, αντιλαμβάνεστε ότι η Παλιά Μηλιά ήταν μια ανθηρή γεωργοκτηνοτροφική κοινότητα. Σε αρκετά, διακρίνεται ακόμα ο στάβλος του ισογείου, μια παραδοσιακή χρήση, που συνηθιζόταν σε όλη τη Μακεδονία. Πολλές οικοδομές έχτισαν μαστόροι – πετράδες από τη Γαλατινή (πριν το 1928 Κωντσικόν) της Κοζάνης, πολύ καλοί μαστόροι, με τη φήμη και τα συνεργεία τους να φτάνουν μέχρι την Μικρά Ασία, που δούλεψαν πριν, και μετά το 1922.
Εδώ ζούσαν περίπου 200 κάτοικοι, όσους έχει σήμερα η νέα, ενώ υπήρχε σχολείο με αρκετά παιδιά, και η θαυμάσια εκκλησία του Αγίου Δημητρίου, πολιούχου του παλιού χωριού που σώζεται, όπως και το πέτρινο κωδωνοστάσιο του 1941. Είναι τρίκλιτη ξυλόστεγη βασιλική με χαγιάτι και σύμφωνα με τις επιγραφές. μια ανάγλυφη στο υπέρθυρο της εισόδου, και μια στην νοτιανατολική γωνία της ανατολικής όψης σχηματισμένη στα καμπύλα μέρη με κεραμίδια και στα ίσια με συμπαγή τούβλα, χτίστηκε 10 Μαρτίου 1900. Δίπλα από την κύρια είσοδο με την τοιχογραφία του Αγίου Δημητρίου, υπάρχει ξεχωριστή, που οδηγεί στον γυναικωνίτη, θυμίζοντας ότι εκείνα τα χρόνια ακόμα και ο άρτος δινόταν ξεχωριστά στις γυναίκες. Στον μεγάλο προαύλιο χώρο γινόντουσαν τα πανηγύρια, ενώ στην εορτή του αγίου κάθε χρόνο, τελούν ακόμα θεία λειτουργία. Όπως οι περισσότερες κοινότητες της περιοχής Γρεβενών, έτσι και εδώ, ήρθαν πολλοί Μικρασιάτες πρόσφυγες που μετέδωσαν τη γνώση τους για τις κάθε είδους γεωργικές καλλιέργειες, νερό υπήρχε άφθονο, τόσο, ώστε να δουλεύουν οχτώ νερόμυλοι, τι άλλο να ζήταγε τότε ο κόσμος.
Στην επίσκεψή μας είχαμε την τύχη να γνωρίσουμε το Θωμά Τζιμόπουλο, κτηνοτρόφο, που ακόμα βόσκει τα κοπάδια από πρόβατα στα παλιά λημέρια. Είναι από τους κατοίκους που δώρισαν στο μουσείο κάποια από τα εκθέματά του, ό,τι είχε βρει τόσα χρόνια. Από τους λίγους που ασχολείται ακόμα με αυτή την κοπιώδη εργασία. Μας είπε ότι από το χωριό δεν έλειπε τίποτα, όλες οι οικογένειες είχαν βόδια για όργωμα των χωραφιών, άλογα και άλλα βοηθητικά ζώα, έβαζαν στάρια, καλαμπόκια, και μικρά μποστάνια με λαχανικά, για δικιά τους χρήση. Το φθινόπωρο τα μάζευαν και τα φύλαγαν για τον βαρύ χειμώνα, όπως γινόταν σε όλες τις αυτόνομες, από τροφή, κοινότητες της χώρας. Έβαζαν και «ρόβια» για τα ζώα, κουραστική δουλειά να τα βγάζεις όταν φύτρωναν και μεγάλωναν, γιατί βγαίνουν με τα χέρια, στρέμματα ολόκληρα. Το μούσκευαν στο νερό, φούσκωνε, και τάβαζαν πάνω στο άχυρο για τα ζώα. Αναδουλειά δεν υπήρχε, κι όσοι δεν είχαν χωράφια ή ζώα πήγαιναν για δουλειά ‘’στα καπνά’’, στο γειτονικό Βατόλλακο.
Η μετακίνηση και η εκ’ νέου ίδρυση του νέου χωριού, ψηλότερα, εκεί που βρίσκεται τώρα, άρχισε και ολοκληρώθηκε τη δεκαετία του 1960 εξαιτίας των συχνών κατολισθήσεων. Έφτιαξαν την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου που τη γιορτάζουν με πανηγύρι τις ημέρες του Πάσχα. Κι εδώ επικράτησε η πέτρα.την έχουν σε μεγάλη εκτίμηση σαν δομικό υλικό. Αυτό φαίνεται και στις καινούργιες οικοδομές, που από τα θεμέλια μέχρι το ύψος του πρώτου ορόφου είναι πέτρινα. Αρκετά αγκωνάρια, ειδικά τις καλοδουλεμένες γωνιές τις κουβάλησαν από τα σπίτια του παλιού χωριού, ο κύριος όμως όγκος προερχόταν ανέκαθεν από το παρακείμενο λατομείο στη θέση Τσούμα. Ένας φυσικός πλούτος που από την σύγχρονη εκμετάλλευσή του κινδυνεύουν ο αρχαιολογικός χώρος, με το νεολιθικό οικισμό που απέμεινε, και τα μοναδικά παλαιοντολογικά ευρήματα.
Είναι πράγματι μαγικό το ταξίδι στο παρελθόν, ειδικά, όταν υπάρχουν πράγματα καινούργια να μάθεις για ένα τόπο, όπως τα Γρεβενά, που έχουν χαραχθεί ανεξίτηλα στις καρδιές χιλιάδων επισκεπτών. Όλα αυτά τα χρόνια, αθόρυβες έρευνες στα βουνά της βόρειας Πίνδου σε αγνοημένες ερευνητικά αλπικές περιοχές της Δυτικής Μακεδονίας, αποκάλυψαν με την αρχαιολογική σκαπάνη τα πανάρχαια μυστικά τους. Έφεραν στο φως πολύτιμες αλήθειες για τη ζωή και τη διαβίωση σε δυσπρόσιτες και αφιλόξενες περιοχές.
Ένα μαγευτικό ταξίδι στο χρόνο φανέρωσε εικοσιπέντε συνολικά παλαιολιθικές, μεσολιθικές και νεολιθικές θέσεις που έκρυβαν κάτω από τα σημερινά λιβάδια οι ψηλές κορφές του Σμόλικα, οι αλπικές λίμνες της Βάλια Κάλντα και τα δυσδιάκριτα μονοπάτια που έφεραν στο φως οι συστηματικές ανασκαφές των τελευταίων χρόνων (2002 – 2005), αναθεωρώντας πολλές από τις παγιωμένες επιστημονικές απόψεις για τον ρόλο των ορεινών περιοχών στην πολιτισμική εξέλιξη. Ήταν οι πρώτες ορεινές ανασκαφές σε υψόμετρο 1800 μ. στη χώρα μας, που πραγματοποίησαν Έλληνες και Ιταλοί ερευνητές αποδεικνύοντας ότι η περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας κατοικήθηκε από παλαιοτάτων εποχών. Μακάρι όλες αυτές οι προσπάθειες σε συνδυασμό με τα ευρήματα της Πτολεμαΐδας, των Πετρών, του Τσοτυλίου, της Νεάπολης κ.ά. να ευοδωθούν.
Να υπάρξει συστηματικό χρηματοδοτικό ενδιαφέρον από την διοίκηση, τόσο των αρχαιολογικών, όσο και των γεωλογικών και παλαιοντολογικών ερευνών, ώστε, όχι μονό να έρθουν στο φως αυτοί οι καταχωμένοι ανεκτίμητοι θησαυροί, αλλά να φτιαχτούν κατάλληλοι χώροι για να τους φιλοξενήσουν. Εκεί πρέπει να επικεντρωθεί η τοπική αυτοδιοίκηση. Μπορεί τα ευρήματα να μην είναι ‘’κατάλληλα’’ για να κοσμήσουν τις χρυσοφόρες αίθουσες των μεγάλων ελληνικών μουσείων, αλλά η κατασκευή μικρών περιφερειακών εκθέσεων, όπως της Μηλιάς ή του σύγχρονου Μουσείου Φυσικής Ιστορίας του Νόστιμου, θα αποτελέσουν τα ζωντανά κύτταρα που θα συμβάλλουν στην περαιτέρω έρευνα και γνώση, αντικείμενα, που συγκροτούν τον κεντρικό πυρήνα κάθε προσπάθειας προς αυτή την κατεύθυνση. Η ορθολογική και μουσειακή ανάδειξη των πολύτιμων ευρημάτων, είναι ικανά να δώσουν άλλη πνοή στη Δυτική Μακεδονία, δημιουργώντας σταθερό ρεύμα επισκεψιμότητας που πλέον, θα γνωρίζει, ταυτόχρονα με τους θαυμάσιους τουριστικούς προορισμούς με τα πολλά ενδιαφέροντα, και μια διαφορετική εικόνα του παρελθόντος.
Αυτή, είναι βέβαιο πως μακροπρόθεσμα θα την καταστήσει κέντρο της επιστημονικής έρευνας όλων των ειδικοτήτων, που, γιατί όχι, μπορεί να προσελκύσει σχεδόν όλα τα σχετικά συνέδρια, αλλά και τον απορρέονται από αυτά τουρισμό, σε πραγματικά άγνωστα μέρη.
Σημειώσεις:
(1)Παρουσιάστηκαν ήδη στα Ταξίδια στην άλλη Ελλάδα, τόμος Β’ (2000) 62 – 72, τόμος Ε’ (2003) 236 – 246, τόμος ΣΤ’ (2004) 134 – 148, 150 – 164.
(2) Σε τηλεφωνική επικοινωνία 10/3/08 ω13.55.
(3) Η κ. Ευαγγελία Τσουκαλά διευθύνει πέντε παλαιοντολογικές ανασκαφές (Γρεβενά, Πέλλα, Σέρρες, Θεσσαλονίκη, Χαλκιδική) ενώ έχει στήσει έξι παλαιοντολογικές εκθέσεις που αποτελούν πυρήνες μικρών τοπικών μουσείων φυσικής ιστορίας.
(4) Φ.Ε.Κ. 524 / 5.5.2003.
(5) Βλ. όσα ανακαλύφθηκαν στον Λιμναίο Οικισμό στο Δισπηλιό στο βιβλίο: Δισπηλιό 7500 χρόνια μετά (επιστ. Επιμ. Γ.Χ. Χουρμουζιάδης) University Studio Press, Θεσσαλονίκη 2002.
(6) Ευάγγελος Δ. Βελιτζέλος – Δημήτριος Βελιτζέλος: «Ανάδειξη παλαιοντολογικών ευρημάτων Δ. Μακεδονίας», στο: Ελληνικό Πανόραμα τ.15 Χειμώνας (1999) 188 – 205. Βλ. ταξίδι στο Δισπηλιό και το Νόστιμο, Άγγελος Σινάνης, «Κοιτίδα ζωής» στο: Ταξίδια στην άλλη Ελλάδα, τ.Δ’ εκδόσεις Χάισαϊντινγκ (2002) 184 – 192.
(7) Αχιλλέας Γρ. Γεωργόπουλος, Διαλυμένοι Οικισμοί του Νομού Γρεβενών (16ος – 20ος αι.), Δήμος Γρεβενών (2006) 6 – 7.
Δημοσιεύματα για το θέμα:
- Θανάση Τσιγγανά, «Κυνήγι ελεφάντων… στα Γρεβενά», εφημερίδα Αθηνών Καθημερινή Κυριακή 2 Δεκεμβρίου (2001) 4.
- Ευαγγελία Τσουκαλά, «Προϊστορική Πανίδα» στήλη Ευρυγώνιος, ελλ. έκδοση του περ. National Geographic, Μάιος (2001) 6.
- Γιώργου Λεκάκη, «Ένα… παλαιοντολογικό πάρκο», εφημερίδα Αθηνών Έθνος Κυριακή 30 Νοεμβρίου 2003.
- Θανάση Τσιγγανά, «Κάποτε στη μεγάλη παραλία των… Γρεβενών», εφημερίδα Αθηνών Καθημερινή Σάββατο 24 Απριλίου 2004.
- Γιώτα Μυρτσιώτη, «Πανάρχαια μυστικά της Πίνδου», εφημερίδα Αθηνών Καθημερινή (ε.86ο, φ.26.048) Σάββατο 6 Αυγούστου (2005) 13.
- Ιφιγένεια Διαμαντή, «Χώρα – Θησαυρό χαρακτηρίζουν την Ελλάδα οι παλαιοντολόγοι», εφημερίδα Αθηνών Καθημερινή (ε.88ο, φ.26.645) Σάββατο 4 Αυγούστου (2007) 7.
- Γιώτα Μυρτσιώτη, «Ιστορικά ευρήματα σε κίνδυνο», εφημερίδα Αθηνών Καθημερινή (ε.89ο, φ.26.771) Τρίτη 8 Ιανουαρίου (2008) 16.
- Γιώτα Μυρτσιώτη, «Η περιπλάνηση των «ελεφάντων» στα Γρεβενά», εφημερίδα Αθηνών Καθημερινή (ε.89ο, φ.26.782) Τρίτη 22 Ιανουαρίου (2008) 6.
- Της Σύνταξης «Χαυλιόδοντες 5 μέτρων», εφημερίδα Τρικάλων Ενημέρωση (φ.4.703) Τετάρτη 23 Ιανουαρίου 2008) 18.
ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ
Ιδέα & υλοποίηση μορφής: Άγγελος Σινάνης
Αυτόματος Αριθμός Κλήσης: 24620
ΔΙΑΜΟΝΗ: Στον Άγιο Γεώργιο, έδρα του Δήμου Ηρακλεωτών, βρίσκεται στο στάδιο της αποπεράτωσης ο Δημοτικός Ξενώνας. Γρεβενά: ‘’Μηλιώνης’’ 28190, 84092, 23223, ‘’Αίγλη’’ 85019, Μητρόπολη 28085, 23251 – 2, Αχίλλειον 2ο χλμ Γρεβενών - Κοζάνης 85600.
ΚΑΜΠΙΝΓΚ: Δεν έχει.
ΦΑΓΗΤΟ: Τσιπουράκι, εξαιρετικοί μεζέδες και ψητά της ώρας, ντόπια, στο καφενείο της κ. Αλεξάνδρας Τσίκα στην Μηλιά 61300. Γρεβενά: Στην πλατεία 25ης Μαρτίου, ίσως ο μοναδικός χώρος στην Ελλάδα που διαθέτει την μεγαλύτερη ποικιλία μεζέδων αποκλειστικά, από εκλεκτά άγρια μανιτάρια Πίνδου, ‘’Αυλαίς’’ 25402. Ονομαστές, από παλιά οι ταβέρνες της πλατείας Αιμιλιανού ‘’Τάκας’’ & ‘’Γκέκας’’. Δοκιμάστε το τοπικό μαλακό τυρί ‘’ανεβατό’’, και την κόκκινη πιπεριά Φλωρίνης.
ΑΧΡΕΙΑΣΤΑ: Δήμος Ηρακλεωτών 2462351500, Περιφερειακό ιατρείο Αγ. Γεωργίου 2462351502, Αστυνομική Διεύθυνση Γρεβενών 22407, Α’ βοήθειες Γρεβενών 22222, 22464. Συνεργείο – Βουλκανιζατέρ: Αφοί Παυλίδη 83250.
ΧΡΗΣΙΜΑ: www.fora.gr-grevena www.pamegrevena.gr www.grevena.gr Παλαιοντολογική Έκθεση Μηλιάς 61271 ανοιχτή Τετάρτη – Παρασκευή 10:00 – 15:00, και Σαββατοκύριακο 10:00 – 17:00.Γραφείο Οικοτουρισμού Γρεβενών Αγίου Αχίλλειου 77, Απόστολος Διανέλος 85032.
ΒΕΝΖΙΝΑΔΙΚΑ: Στα Γρεβενά όλες οι εταιρείες, στο Βατόλακκο Argo και Elin, στον Άγιο Γεώργιο Elin.
ΧΑΡΤΕΣ: Απεικόνιση με ακρίβεια στον οδικό χάρτη ‘’Νομός Γρεβενών’’ 1:125.000, από την ΑΝΑΒΑΣΗ Στοά Αρσακείου 6 Α’, 105 64 Αθήνα, 2103218104, στέλνεται με αντικαταβολή και από το ‘’λίκνο’’ Ελάτη Τρικάλων 2434071826.
ΒΙΒΛΙΑ: Ευαγγελία Σ. Τσουκαλά, Το κυνήγι των ελεφάντων του Παρελθόντος στην περιοχή των Γρεβενών, Νομαρχία Γρεβενών 2007.
ΛΕΣΧΗ ΜΟΤΟΣΙΚΛΕΤΑΣ: Μ.Ο.Γ. Μοτοσυκλετιστικός όμιλος Γρεβενών: Λυκούργου 10 Τηλ & Fax: 80436, www.mog.gr Πληροφορίες για το ταξίδι σας, όλο το χρόνο, βρίσκετε στους ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΕΡΙΗΓΗΤΕΣ - Σύλλογος Μοτοσικλετιστών - Ελάτη Τρικάλων 2434071826.
Περισσότερες πληροφορίες για την ΜΗΛΙΑ και τα Παλαιοντολογικά ευρήματα αντλήστε από την ενδεικτική Βιβλιογραφία – Αρθρογραφία:
Α’ Αυτοτελή Βιβλία – Εργασίες
-
Ευαγγελία Σ. Τσουκαλά, Το κυνήγι των ελεφάντων του Παρελθόντος στην περιοχή των Γρεβενών, Νομαρχία Γρεβενών 2007.
Β’ Αφιερώματα περιοδικών
-
Ευαγγελία Τσουκαλά, «Προϊστορική Πανίδα» στήλη Ευρυγώνιος, ελλ. έκδοση του περ. NationalGeographic, Μάιος (2001) 6.
Γ’ Άρθρα σε εφημερίδες
- Θανάση Τσιγγανά, «Κυνήγι ελεφάντων… στα Γρεβενά», εφημερίδα Αθηνών Καθημερινή Κυριακή 2 Δεκεμβρίου (2001) 4.
- Ευαγγελία Τσουκαλά, «Προϊστορική Πανίδα» στήλη Ευρυγώνιος, ελλ. έκδοση του περ. National Geographic, Μάιος (2001) 6.
- Γιώργου Λεκάκη, «Ένα… παλαιοντολογικό πάρκο», εφημερίδα Αθηνών Έθνος Κυριακή 30 Νοεμβρίου 2003.
- Θανάση Τσιγγανά, «Κάποτε στη μεγάλη παραλία των… Γρεβενών», εφημερίδα Αθηνών Καθημερινή Σάββατο 24 Απριλίου 2004.
- Γιώτα Μυρτσιώτη, «Πανάρχαια μυστικά της Πίνδου», εφημερίδα Αθηνών Καθημερινή (ε.86ο, φ.26.048) Σάββατο 6 Αυγούστου (2005) 13.
- Ιφιγένεια Διαμαντή, «Χώρα – Θησαυρό χαρακτηρίζουν την Ελλάδα οι παλαιοντολόγοι», εφημερίδα Αθηνών Καθημερινή (ε.88ο, φ.26.645) Σάββατο 4 Αυγούστου (2007) 7.
- Γιώτα Μυρτσιώτη, «Ιστορικά ευρήματα σε κίνδυνο», εφημερίδα Αθηνών Καθημερινή (ε.89ο, φ.26.771) Τρίτη 8 Ιανουαρίου (2008) 16.
- Γιώτα Μυρτσιώτη, «Η περιπλάνηση των «ελεφάντων» στα Γρεβενά», εφημερίδα Αθηνών Καθημερινή (ε.89ο, φ.26.782) Τρίτη 22 Ιανουαρίου (2008) 6.
- Της Σύνταξης «Χαυλιόδοντες 5 μέτρων», εφημερίδα Τρικάλων Ενημέρωση (φ.4.703) Τετάρτη 23 Ιανουαρίου 2008) 18.