ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ (5343 λέξεις)
ΚΟΖΑΝΗ – ΤΡΑΝΟΒΑΛΤΟ – ΜΙΚΡΟΒΑΛΤΟ - ΒΟΓΓΟΠΕΤΡΑ
Κείμενο - Διαφάνειες: Άγγελος Σινάνης e – mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.
© Απρίλιος 2008
Μπουχάρια και Νοχτάρια – οι ακοίμητοι γίγαντες
Μια από τις ωραιότερες περιηγητικές προτάσεις για το νομό Κοζάνης, είναι η άγνωστη στο ευρύ κοινό διαδρομή που διασχίζει τον επαρχιακό χώρο του Δήμου Καμβουνίων. Οδηγεί, σε σπανίου φυσικού κάλλους τοπία, σε σεβάσμια θρησκευτικά μνημεία και σε ένα μοναδικό στη χώρα μας γεωφυσικό φαινόμενο, τα μπουχάρια και τα νοχτάρια.
Η γεωγραφική του θέση, μακριά από τους μεγάλους οδικούς άξονες, στάθηκε η αιτία ένας τόσο όμορφος τόπος να παραμένει έξω από τα αναπτυξιακά γεγονότα και την περιπόθητη τουριστική ανάπτυξη που πραγματοποιείται σε γειτονικούς Δήμους. Αυτό φυσικά είναι καλό για το περιβάλλον, το τοπίο και τον περιηγητή που ζει ανεπιτήδευτες συμπεριφορές από ανθρώπους που αγαπούν τον τόπο τους, προσφέροντας ήσυχες, απολαυστικές ημέρες χαλάρωσης. Η είσοδος στο χώρο γίνεται είτε από την Εγνατία, στην έξοδο για Κοζάνη και από εκεί Αιανή – Ρύμνιο – Μικρόβαλτο στα βόρεια ή από την κεντρική οδό που ξεκινά από Χάνι Μουργκάνι, προς Γρεβενά, όπου, μετά την Άνοιξη, στρίβετε δεξιά προς Δήμητρα – Παλιουργιά και Ελάτη.
Η πρώτη ευκαιρία για να ξεστρατίσετε είναι στην δστ. που ευθεία περνά την Παλιουργιά, με κατεύθυνση τον κεντρικό προορισμό μας, ενώ αριστερά, οδηγεί μέσω Παναγίας (πριν το 1928 Τορνίκι) στο ιστορικό, εγκαταλειμμένο μοναστήρι της Παναγίας Τορνικίου στα όρια των Νομών Γρεβενών - Κοζάνης. Είναι θαυμάσια ευκαιρία να το επισκεφθείτε (απέχει μόλις 4,5 χλμ.), γιατί στις μέρες μας έχει ολοκληρωθεί το φράγμα Ιλαρίωνα της ΔΕΗ και επίκειται η μετακίνησή της, εφόσον ο χώρος θα κατακλυστεί από τα νερά της τεχνητής λίμνης. Η φρουριακής αρχιτεκτονικής μονή χτίστηκε το 14ο αιώνα και είναι αφιερωμένη στα Εισόδια της Θεοτόκου.
Απέχει από τον κεντρικό δρόμο 150 μ. Κατά την παράδοση η ονομασία συνδέεται με την βυζαντινή οικογένεια των Τορνικίων. Στο πέρασμα του χρόνου υπέστη πολλές φθορές που χειροτέρεψαν με τους σεισμούς του 1995. Σήμερα, μετά την αναστήλωση που έγινε στο μνημείο, από την 11η Ε.Β.Α. Βέροιας (έως τον Ιούνιο 2006), και στη συνέχεια με την επίβλεψη της 17ης Ε.Β.Α. Κοζάνης (στερεωτικές εργασίες, αποκατάσταση, συντήρηση και μελέτη τοιχογραφιών, αρμολογήματα κ.λπ. έως τις μέρες μας), είναι επισκέψιμη. Πραγματικά μοναδικός ο λόγος της επίσκεψης για να την δείτε ως έχει, γιατί με την ολοκλήρωση των εργασιών, θα μεταφερθεί εκτός των ορίων της κατάκλισης μόνο ο διώροφος κυρίως ναός και όχι όλα τα κτήρια.
Λίγα χλμ. πιο κάτω, στην κορφή απόκρημνου λόφου και σε υψόμετρο 650 μ. με θέα τον Αλιάκμονα, βρίσκεται η Ιερά Μονή του Οσίου Νικάνορος (Ζάβορδα), αφιερωμένη στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος. Ο ιδρυτής της μονής όσιος Νικάνωρ υπήρξε εξέχουσα ασκητική μορφή των αρχών του 16ου αι. και γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1491. Κατά την παράδοση ίδρυσε τη Μονή το 1532 ή το 1543. Και αυτό το συγκρότημα, ειδικά το καθολικό, υπέστη πολλές ζημιές στους σεισμούς του 1995. Εδώ και χρόνια επισκευάζεται, μέχρι σήμερα που οι εργασίες βρίσκονται στην τελική φάση. Το άβατο καταργήθηκε το 1995 από τον Μητροπολίτη Γρεβενών Σέργιο και έτσι, είναι πλέον επισκέψιμο από γυναίκες που έως τότε παρέμεναν στο ναό του Αγίου Δημητρίου στους πρόποδες του λόφου. Στο χώρο εντός της μονής κυριαρχεί το καθολικό και το τεράστιο στέγαστρο που το σκεπάζει, το κωδωνοστάσιο, με χαραγμένη την ημερομηνία 1873, ενώ γύρω – γύρω περιβάλλεται από κελιά και παρεκκλήσια. Διαθέτει πλούσια βιβλιοθήκη και μεγάλη συλλογή ιστορικών κειμηλίων.
Υπάρχουν δύο μοναχοί που φροντίζουν τους επισκέπτες και τη μονή, ενώ το θρησκευτικό περιβάλλον κι’ η θέα, προτρέπει τον προσκυνητή για παραπέρα γνωριμία με το μνημείο και τον τόπο. Εδώ καταλήγουν για αιώνες στην εορτή του Αγίου Αθανασίου (18 Ιανουαρίου), οι καβαλάρηδες από την Αιανή και τον Κρόκο με τα καταστόλιστα άλογά τους, που τα κρατούν όλο το χρόνο, μόνο για να γιορτάσουν αυτό το τριήμερο. Οι καβαλάρηδες παραμένουν στο μοναστήρι δύο μέρες και στη συνέχεια, επιστρέφουν στην Αιανή και τον Κρόκο μεταφέροντας τμήμα από τα τίμια λείψανα του Οσίου Νικάνορα, που εκτίθενται στη συνέχεια σε λαϊκό προσκύνημα. Ένα πολύ ωραίο έθιμο που εντυπωσιάζει με την παρουσία των αλόγων και των καβαλάρηδων όσους επισκέπτες βρεθούν σ’ αυτά τα μέρη για να παρακολουθήσουν την τελετή.
Συνολικά η παράκαμψη για να δείτε τις μονές και να επιστρέψετε στη δστ. της Παλιουριάς για τη συνέχεια της περιήγησης είναι +/- 28,5 χλμ. Σύντομα, και αφού αντικρίσετε κάποιες πολύ επιβλητικές όψεις της μονής Ζάβορδας και του ασκηταριού του Οσίου Νικάνορος, θα μπείτε στην Ελάτη (πριν το 1928 Λουζιανή και Λοζιανή), το πρώτο χωριό του Δήμου Καμβουνίων από τα νότια.
Επίκεντρο του ενδιαφέροντος για τους φυσιολάτρες αποτελεί ο ζωοδότης ποταμός Αλιάκμονας με τους μαιανδρισμούς των ολόδροσων νερών του στο στενό φαράγγι, που παλιότερα, αντηχούσε από τις φωνές και τα παιχνίδια των παιδιών. Επίσης, το δάσος με τις πυκνές συστάδες Ελάτης, το οποίο απλώνεται στη νοτιοδυτική πλευρά των Καμβουνίων (από εδώ η ονομασία του Δήμου), στις βόρειες πλευρές της κορυφογραμμής Βουνάσα με τρία τριγωνομετρικά στα 1.444, 1.611 και 1.524 μ. υψ., και του Μαυρολίθαρου (1189 μ. υψ.). Όλο το βουνό είναι γεμάτο βατούς δασικούς δρόμους, που ξεκινούν από την Ελάτη για να καταλήξουν στη Δεσκάτη, μεγάλη κωμόπολη και εμπορικό κέντρο της περιοχής, στο ορειβατικό καταφύγιο του Φ.Ο.Χ.Σ. Δεσκάτης Γρεβενών ή τη μονή Ευαγγελίστριας(1). Η μεγάλη ποικιλία δασικών ειδών με κυρίαρχα τα ευθυτενή έλατα και δρυς, με μίξη άλλων ειδών, όπως ο φράξος, η καστανιά, τα σφεντάμια κ.ά. με αδιαμφισβήτητη οικολογική αξία, δημιουργούν ένα έξοχο φυσικό περιβάλλον που γοητεύει τους πεζοπόρους επισκέπτες. Λόγω του ήπιου ανάγλυφου, τα τελευταία χρόνια έχει γίνει γνωστός προορισμός για ποδηλασία, εντουράδα ή απλά για ξεκούραση σε τοποθεσίες με ειδυλλιακή θέα προς τον καλλιεργημένο κάμπο.
Στην πλατεία του χωριού βρίσκεται η μεγάλη εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου (1870) με σπάνιους αχλαδόσχημους φεγγίτες, νεώτερο κωδωνοστάσιο (1969) και αγιογράφηση που σύμφωνα με επιγραφή έγινε το 1987. Σε περίοπτη θέση, εντός του ναού, υπάρχουν δύο ευμεγέθεις εικόνες. του νεομάρτυρα Αγίου Γεωργίου εξ’ Ιωαννίνων, και του Αρχαγγέλου Μιχαήλ «δια συνδρομής και δαπάνης (…) εις μνημόσυνον αιώνιον». Λίγες δεκάδες μέτρα έξω από το χωριό βρίσκεται ο κοιμητηριακός ναός της Αγίας Παρασκευής (1726) με προέκταση στα δυτικά του 1883, με αξιόλογες αλλά φθαρμένες από το χρόνο, τους πιστούς, την υγρασία και τα κεριά, τοιχογραφίες.
Επίσης στην πλατεία είναι το κοινοτικό γραφείο, στο ισόγειο του οποίου στεγάζεται το καινούργιο λαογραφικό μουσείο με εκθέματα από την παραδοσιακή αγροτική ζωή. Ιδρύθηκε στη θέση της ταπητουργικής σχολής που παλιότερα παρήγαγε μερικά από τα ομορφότερα υφαντά της περιοχής, Ο πρόεδρος του τοπικού συμβουλίου Ελάτης κ. Βασίλης Κούτσιας θα σας ξεναγήσει και θα σας μιλήσει για την όχι τόσο μακρινή εποχή (1970) που το χωριό είχε 370 παιδιά και πέντε δασκάλους. Καθοριστικός παράγων για την οικονομία του τόπου, από παλιά, είναι οι μεγάλες κτηνοτροφικές μονάδες.
Σήμερα υπάρχουν, παρά τα τεράστια συσσωρευμένα προβλήματα που αντιμετωπίζει γενικά ο κλάδος, δεκαεπτά κτηνοτρόφοι, με 8.000 – 10.000 πρόβατα, που εμπορεύονται το γάλα και τα παράγωγά του. Μεγάλες μεταποιητικές επιχειρήσεις, μεταξύ αυτών και η ΔΕΛΤΑ, αγοράζουν από εδώ το πρωτογενές προϊόν τους. Μεγάλες γιορτές γίνονται εδώ την Πρωτομαγιά που συρρέουν κάτοικοι από όλα τα γειτονικά δημοτικά διαμερίσματα, ακόμα κι από την Κοζάνη, ανεβαίνουν στα Καμβούνια στη θέση άγιος Χριστόφορος όπου τα ψητά έχουν τον πρώτο λόγο. Εξέχουσα θέση επίσης έχουν τα πανηγύρια με κλαρίνα και γλέντι που γίνονται του Άγιου Χριστόφορου στις 9. Μαίου και το πρώτο δεκαήμερο του Αυγούστου, συνήθως Σάββατο, που έχουν το ετήσιο αντάμωμα Ελατινών.
Διασχίζοντας στη συνέχεια το απέραντο καταπράσινο γεωργικό τοπίο, φτάνετε στους Λαζαράδες, έναν μικρό αγροτικό οικισμό, γνωστό από την ζωτικής σημασίας ομώνυμη μάχη του πρώτου βαλκανικού πολέμου, στις 9 Οκτωβρίου 1912. Είχε προηγηθεί ο αγώνας με τις προωθημένες τουρκικές δυνάμεις υπό το Διάδοχο Κωνσταντίνο που ελευθέρωσε τη Δεσκάτη και την Ελασσόνα στις 6 Οκτωβρίου 1912. Μετά τη μάχη των Λαζαράδων – Βογγόπετρας, που είχε αποτέλεσμα θανάτους και τραυματισμούς 150 στρατιωτών και την απώλεια του διοικητή του 22ου Συντάγματος Μαυρομιχάλη, οι πέντε μεραρχίες του ελληνικού στρατού Θεσσαλίας δημιούργησαν ισχυρά προγεφυρώματα. Την επόμενη μέρα (10/10/1912), ακολούθησαν οι διήμερες σκληρές αναμετρήσεις στην οχυρή θέση στο Σαραντάπορο που κατέληξε στην συντριβή του Τουρκικού στρατού και την προέλαση και απελευθέρωση των Σερβίων.
Οι συνεχόμενες νίκες των ελληνικών δυνάμεων στο πεδίο της Θεσσαλίας θεωρούνται πολύ σημαντικές, γιατί αναπτέρωσαν το ηθικό του στρατεύματος μετά τον χαμένο πόλεμο του 1897. Αυτές οι καθοριστικές νίκες άνοιξαν το δρόμο για την ελευθερία ολόκληρης της Μακεδονίας. Στο χωριό υπάρχει ο ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (1857) με χαρακτηριστικό τις στιβαρές σκάρπες στο βόρειο τοίχο και τις τρείς επιγραφές, δύο στο χαγιάτι της νότιας εισόδου που αναφέρουν πιθανά τον μάστορα και την ημερομηνία 1883 η άλλη. Μέσα στο ναό υπάρχει το απλό ξύλινο τέμπλο με τις παλιές εικόνες (1858), όπως και οι παλιές τοιχογραφίες στο ιερό, ενώ το 1994 τοιχογραφήθηκε ο υπόλοιπος. Μέσα στο χωριό βρίσκεται το σχολείο που «Ανηγέρθη δαπάναις εράνου Βασιλέως Παύλου Α’ εν έτει 1950» όπως μας πληροφορεί η μαρμάρινη σκαλιστή επιγραφή δίπλα από την είσοδό του. Σε αυτό το κτήριο θα δημιουργηθεί το μουσείο για τη μάχη των Λαζαράδων. Ήδη έχουν ξεκινήσει εργασίες δείχνοντας τη θέληση του δήμου Καμβουνίων να προσφέρει στους επισκέπτες κάτι διαφορετικό.
Η συνέχεια της διαδρομής, θα σας φέρει στο μεγαλύτερο χωριό της περιοχής, έδρα του δήμου Καμβουνίων, το Τρανόβαλτο. Εδώ ζουν 850 περίπου κάτοικοι, ενώ λειτουργούν σχολεία όλων των βαθμίδων, παιδικός σταθμός, πολιτιστικός και αθλητικός σύλλογος. Είναι ένα πολύ ήσυχο χωριό καταμεσής του μεγάλου κάμπου, που παλιότερα ήταν βάλτος (από εκεί και το όνομα). Τα 4000 στρ. του αποξηράνθηκαν στα τέλη της δεκαετίας του ’40 αποφέροντας στους ακτήμονες νέα εδάφη καλλιεργειών σε μια εποχή που η χώρα έβγαινε από δύο καταστροφικούς πολέμους.
Το ίδιο χρονικό διάστημα, σε κοινοτική έκταση, ξεκίνησε η εξόρυξη και μεταποίηση των γειτονικών κοιτασμάτων μαρμάρου με τους ειδικούς να λένε ότι είναι εφάμιλλο του Πεντελικού. Λόγω της πραγματικά καλής τους ποιότητας και των τριών διαφορετικών χρωμάτων έγιναν γρήγορα γνωστά στην αγορά αποφέροντας ανάλογα κέρδη στην κοινότητα. Η απογείωση της εκμετάλλευσης ήρθε γύρω στο 1970 όταν τοπογραφήθηκαν και δόθηκαν άδειες λειτουργίας σύγχρονων μέσων εξόρυξης. Σήμερα, αυτό που λείπει στα περισσότερα χωριά της περιφέρειας, η δουλειά που θα κρατήσει τον κόσμο στις εστίες του, έχει γίνει πραγματικότητα στο δήμο Καμβουνίων.
Η μεταποίηση των φημισμένων πλέον μαρμάρων αποτελεί την κύρια ασχολία των κατοίκων και των 15 επιχειρήσεων που απασχολούν μεγάλο αριθμό εργαζομένων δίνοντας με τα κέρδη τους ζωή, και αποτρέποντας τη μετακίνηση για εύρεση εργασίας σε μεγαλύτερες πόλεις. Στην κεντρική πλατεία βρίσκονται η εκκλησία του Αγίου Αθανασίου, με το θεόρατο τριώροφο κωδωνοστάσιο, ανεγερθέν εκ βάθρων το 1947 μετά την καταστροφή της από τους Γερμανούς το 1943, η προτομή του μητροπολίτη Σερβίων και Κοζάνης Κωνστάντιου (1841 – 1910), το πετρόχτιστο «σπίτι του παιδιού», και λίγα καταστήματα που αποτελούν την αγορά του. Δίπλα από το Δημαρχείο όπου μπορείτε να ζητήσετε πληροφορίες για τα αξιοθέατα και τις διαδρομές, είναι το καφέ του Γιάννη για σπέσιαλ μεζέδες και ντόπιο τσιπουράκι που βοηθά στην ανασύνταξη της παρέας.
Ο εντοπισμός στο χώρο της αρχαίας Ελιμιώτιδας του αρχαιότερου γνωστού παλαιολιθικού εργαλείου της Ελλάδας μαρτυρεί την πολύ πρώιμη εμφάνιση του ανθρώπου στην περιοχή. Πρόκειται για τον λίθινο αμυγδαλόσχημο πέλεκυ ηλικίας 100.000 χρόνων περίπου που βρέθηκε στο Παλαιόκαστρο(2) στους δυτικούς πρόποδες του γειτονικού Βούρινου Όρους, του παραδείσου των βοτάνων. Στο Τρανόβαλτο εντοπίστηκαν δύο χειροποίητα αγγεία, κάνθαρος και πρόχους(3), που παραδόθηκαν από τους κατοίκους το 1984 χωρίς να γνωρίζουμε τον τόπο προέλευσης. Για την αρχική κατοίκηση και εξέλιξη του χωριού στα νεώτερα χρόνια, δεν υπάρχουν αξιόλογα στοιχεία εκτός τις παραδόσεις και εικασίες των κατοίκων. Σύμφωνα με αυτές, ο συνοικισμός άλλαξε πολλές φορές θέση. ήταν στην Παλιόχωρα κατόπιν μετακινήθηκε στη θέση Άγιος Γεώργιος κι αργότερα στην Παναγιά. Οι μετακινήσεις κράτησαν μέχρι το 1800 που χτίστηκε εδώ που βρίσκεται σήμερα.
Κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας ήταν κεφαλοχώρι ενώ με την ίδρυσή του ο Αλή Πασάς των Ιωαννίνων το μετέβαλε σε τσιφλίκι, όπως συνέβη με όλα τα ορεινά χωριά των Καμβουνίων. Μετά την αποτυχημένη επανάσταση της Θεσσαλίας το 1854 υπέστη τα αντίποινα των Τούρκων. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το χωριό, τη μόρφωση των παιδιών και τη μισθοδοσία του δασκάλου, έδειξε κατά τα χρόνια της πρώτης Αρχιερατείας του (1889 – 1892), ο Μητροπολίτης Κωνστάντιος. Τότε στο Τρανόβαλτο, λειτουργούσε Αλληλοδιδακτική Σχολή, με 35 μαθητές σύμφωνα με τις μεθόδους της εποχής στην οποία οι μεγαλύτεροι και εξυπνότεροι εκπαίδευαν τους μικρότερους. Όπως και οι άλλες κοινότητες της ευρύτερης περιοχής των Καμβουνίων, ελευθερώθηκε από τους Τούρκους τις πρώτες μέρες των μαχών του Α’ βαλκανικού πολέμου, μετά τη μάχη των Λαζαράδων στις 9 Οκτωβρίου 1912. Στην κατοχή, σε εκκαθαριστικές επιχειρήσεις εναντίων των ανταρτών, 21 Αυγούστου 1943, τα Γερμανικά στρατεύματα το έκαψαν μαζί και την εκκλησία του Αγίου Αθανασίου, σκοτώνοντας 13 κατοίκους. Από αυτή την εποχή, είναι το παλιό ερειπωμένο μπακάλικο, απέναντι από το Δημαρχείο, τμήμα του οποίου ανακαινίστηκε πρόσφατα.
Στη γνωριμία του περιηγητή με τον χώρο εντυπωσιάζει η καθαριότητα και τα περιποιημένα διώροφα σπίτια. Όλα έχουν τον κηπάκο τους με λογής – λογής κηπευτικά και πολλές φορές οπωροφόρα, λεμονιές – πορτοκαλιές, ανθισμένα λουλούδια στις δεκάδες γλάστρες, τριανταφυλλιές γύρω από τους φράχτες με μοσχομυρωδάτα άνθη, εικόνες, δυστυχώς ξεχασμένες στα μεγάλα αστικά κέντρα. Στο Τρανόβαλτο δραστηριοποιείται ένας εξαίρετος καλλιτέχνης γεμάτος ευαισθησία γύρω από το θέμα του, τη μαρμαρογλυπτική. Στα χέρια του παπα Βαγγέλη Σκετόπουλου που λειτουργεί στην εκκλησία της Κοίμησης στους Λαζαράδες, το μάρμαρο ‘’μαλακώνει’’ κι’ αποκτά άλλες, εύπλαστες μορφές. Εμπνευσμένος από την ελληνική εκκλησιαστική παράδοση με το πλούσιο θεματολόγιό της, υπηρετεί το διακόνημά του με ζήλο, σκαλίζοντας με απαράμιλλη επιδεξιότητα πουλιά, ζώα και φυτά. Τα μικρά ή μεγαλύτερα χρηστικά αντικείμενα, τις διαστάσεις των οποίων καθορίζει ο ίδιος αρχικά κι’ οι άνθρωποι που ενδιαφέρονται να αποκτήσουν κάτι από τις δημιουργίες του. αργότερα, αποκτούν στα χέρια του αλλιώτικο νόημα. Φτιάχνει μέχρι και τραπέζια στρόγγυλα ή τετράγωνα με περίτεχνα πόδια σκαλίζοντας ο ίδιος τις πλούσιες φυτικές διακοσμήσεις από λουλούδια, ρόδακες, σταυρούς, μεταμορφώνοντας το ‘’άψυχο’’ μάρμαρο σε πραγματικό έργο τέχνης.
Αυτό που θα σας μείνει όμως αξέχαστο για πολλά χρόνια απέχει περίπου 2,5 χλμ. από το κέντρο του χωριού. Υπάρχει πρόσβαση και με ασφαλτόδρομο από το Μικρόβαλτο 3 χλμ. Μέσα από το Τρανόβαλτο, όμως, θα ακολουθήσετε τον καλοστρωμένο χωματόδρομο μέχρι τη δστ. χαμηλότερα όπου καταλήγουν και οι δύο διαδρομές. Υπάρχει πινακίδα με την κατεύθυνση που θα ακολουθήσετε «προς Μπουχάρια». Από εδώ και κάτω συνεχίζετε με τα πόδια για 200 μέτρα περίπου. Διασχίστε το σταροχώραφο φτάνοντας στην άκρη του χωρίς τίποτα να προϊδεάζει γι’ αυτό που θα αντικρίσετε. Τότε, στο χείλος του χωραφιού, θα δείτε αυτό που η φύση επιμελώς έκρυβε για αιώνες. τα περίφημα Μπουχάρια και τα Νοχτάρια. Πολύ σπάνιοι γεωλογικοί σχηματισμοί, αποτέλεσμα χιλιάδων χρόνων διάβρωσης του εδάφους, με μορφή κολόνων από χώμα, άμμο, μάργες και κροκάλες, με «καπέλο» μια σχιστολιθική πλάκα που τα προφύλασσε από τη βροχή και τη διάβρωση. Η τοπική παράδοση και οι θρύλοι που διηγούνται οι απλοί άνθρωποι του τόπου κάνουν λόγο για πετρωμένα «ξωτικά», «μάγισσες» και «νεράιδες», «ακοίμητους γίγαντες ή φρουροί», ή ακόμα λένε για τα «Μπουχάρια της γης». Μπουχάρι ή Μπουχαρί να πούμε, ονομάζουν την καμινάδα, όπως σε πολλά μέρη, ενώ σπανιότερα περιλαμβάνουν στην ονομασία όλη την κατασκευή, τζάκι και καμινάδα.
Πραγματικά ένα μοναδικό γεωφυσικό φαινόμενο στην Ελλάδα που προκαλεί ιδιαίτερη εντύπωση στον επισκέπτη, ενώ κάτι παρόμοιο, με διαφορετικό σχηματισμό και πέτρωμα έχει αναφερθεί στη Βουλγαρία και τη Γιουγκοσλαβία. Κατεβείτε από τα αυτοσχέδια μονοπάτια ανάμεσά τους και περπατήστε μέχρι κάτω, στη ρεματιά. Τότε θα αντιληφθείτε καλύτερα το μεγαλειώδες του τοπίου και των ιδιόμορφων γεωμορφών. Ο αριθμός αυτών των χωμάτινων κορμών – κολώνων ξεπερνάει τους είκοσι, με το ύψος τους να ξεκινά από δύο – τρία φτάνοντας τα έξι – επτά μέτρα. Η διάμετρός τους είναι από μισό έως δύο μέτρα περίπου. Στην κορφή τους οι κολώνες είναι καλυμμένες από μια γνευσιοσχιστολιθική πλάκα η οποία είναι στην πραγματικότητα η γενεσιουργός αιτία αυτών των σχηματισμών. Η πλάκα λειτούργησε προστατευτικά για το από κάτω της, αργιλοψηφιδοπαγές υλικό. Δίπλα τους, φαίνονται στη σειρά οι άλλοι παράξενοι πυραμιδοειδείς σχηματισμοί, τα Νοχτάρια, που εκτείνονται σε όλο το μήκος, σχεδόν ενάμιση χλμ. μέσα στη ρεματιά έως κοντά στη Βογγόπετρα.
Είναι ένα θεαματικότατο ανάγλυφο με έντονα διαβρωμένα πρανή με απότομες έως κατακόρυφες κλίσεις που σχηματίζουν αλλεπάλληλες κωνικές «πυραμίδες» δημιουργώντας ένα εκπληκτικό ‘’δάσος’’ εξάρσεων διαφόρων μεγεθών. Το πώς σχηματίστηκαν και πως διατηρούνται ανέπαφοι αυτοί οι όγκοι είναι ένα από τα ερωτήματα που θα τριγυρνούν στο μυαλό σας. Οι κάτοικοι πάντως λένε ότι είναι από παλιά εδώ. Την αθέατη λαγκαδιά την χρησιμοποιούσαν για ασφαλές καταφύγιο γυναικόπαιδων και ηλικιωμένων, ειδικά την περίοδο της κατοχής που χρειάστηκε πολλές φορές να προσφεύγουν εδώ για να κρυφτούν. Μέχρι πρόσφατα (2004) όλοι οι ιθύνοντες περί τουρισμού δεν γνώριζαν την ύπαρξή τους. Ευτυχώς σήμερα, όλοι δείχνουν ενδιαφέρον για να διατηρήσουν ως έχει αυτό το απαράμιλλης ωραιότητας τοπίο.
Η νέα δημοτική αρχή έχει στα χέρια της έναν υπέροχο τόπο που προκαλεί τον επισκέπτη σε πεζοπορία, τη διάθεση να προωθήσει την ιδέα για τη δημιουργία γεωπάρκου με την αξιοποίηση των Μπουχαριών – Νοχταριών, και την ανάδειξη της φυσικής ομορφιάς αυτού του μοναδικού γεώτοπου των Καμβουνίων. Κατά σύμπτωση, αυτή ήρθε μαζί με τα αποτελέσματα επιστημονικής έρευνας από το Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, η οποία χρονολογεί το σχηματισμό τους πολύ νωρίτερα από ότι είχε αρχικά εκτιμηθεί. Αν και απαιτείται ακριβέστερη μελέτη, σύμφωνα με τον διευθυντή του εργαστηρίου Γεωλογίας και Γεωχημείας κ. Α. Κελεπερτζή «ο σχηματισμός των Μπουχαριών ξεκίνησε πριν από 70.000 χρόνια» (4).
Πεζοπορώντας ή οδηγώντας στη συνέχεια του χωματόδρομου θα φτάσετε στην περιοχή Γουρνόσουδες (σούδα = ρεματιά στη ντοπιολαλιά, πηγή ή εκεί που βγαίνει νερό, σε άλλα μέρη), όπου είναι τα πιο μεγάλα, τα πιο εντυπωσιακά Νοχτάρια. Εδώ το χειμώνα εμφανίζεται ένας μικρός καταρράκτης. Η πηγή, που την λένε ‘’Λούτσα’’, υπάρχει και βγάζει ολόδροσο νερό όλο το χρόνο. Ο τόπος σε όλη τη διαδρομή είναι γεμάτος δρυς και σφενδάμια, πέραν πάσης περιγραφής, θυμίζοντας περισσότερο ζούγκλα παρά ρεματιά. Σε όλη την περιοχή προβλέπεται με τη δημιουργία του Γεωπάρκου να γίνουν έργα περίφραξης, διαμόρφωσης μονοπατιών και πεζοπορικών διαδρομών που θα διευκολύνουν την περιήγηση των επισκεπτών.
Ήδη στα μέσα Οκτωβρίου του 2007 δημοπρατήθηκε το έργο «Δημιουργία Γεωπάρκου στη θέση Μπουχάρια Μικρόβαλτου Κοζάνης» προϋπολογισμού 310.000 ευρώ, που θα υλοποιηθεί από τη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Κοζάνης πάνω στη μελέτη του κ. Α. Κελεπερτζή. Θα κατασκευαστούν κιόσκια και παγκάκια για την ξεκούραση των πεζοπόρων, όπως, σύμφωνα με πληροφορίες, θα γίνει και στα άλλα του δικτύου γεωπάρκων που σχεδιάζονται από την Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας στο Νόστιμο, με το απολιθωμένο δάσος, στα Γρεβενά κι’ αλλού.
Εντυπωσιασμένοι σίγουρα από αυτό το φαινόμενο των ψηλών χωμάτινων γεωλογικών σχηματισμών ακολουθείστε τη συνέχεια του χωματόδρομου που, λίγο παρακάτω, γίνεται κακός αλλά είναι βατός. Πρόκειται για τον ίδιο δρόμο που οδηγεί στην περιοχή Γουρνόσουδες που αναφέραμε πιο πάνω. Η συνέχειά του, σε περίπου 2 χλμ., φτάνει σε ποτάμι χωρίς πολύ νερό. Περάστε απέναντι και δεξιά, θα φτάσετε στην περίφημη Βογγόπετρα ή Πάδη, στα όρια του Δήμου Καμβουνίων, περίπου 4 χλμ. από το Τρανόβαλτο. Υπάρχει πρόσβαση και από την κεντρική οδό Τρανόβαλτου – Λαζαράδων, 1,5 χλμ από το βενζινάδικο Cyclon του Τρανόβαλτου. Η εντυπωσιακά μεγάλη καφέ πινακίδα σας οδηγεί στο παλιό χωρίο, μέσα από μια αξέχαστη διαδρομή που περιστοιχίζεται από δρυς, σφενδάμια, θεόρατα πλατάνια και αγριολούλουδα.
Ο τόπος γύρω τους είναι εκπληκτικής ομορφιάς, και πραγματικά θα εκτιμήσετε το απόμερο της περιοχής, στήνοντας τις σκηνές σας στο καταπράσινο λουλουδιασμένο λιβάδι. Στον ευρύτερο χώρο υπάρχουν ακόμα τα θεμέλια από τα πετρόχτιστα σπίτια, τα ερείπια από τη μεγάλη εκκλησία του Αγίου Αθανασίου και περιτοιχισμένο από λογής – λογής αναρριχόμενα φυτά, το σχολείο, μαρτυρώντας μια κοινότητα που έσφυζε από ζωή. Υπάρχει κρήνη με νερό και βατά μονοπάτια για πεζοπορία ή εντουράδα σε ένα τοπίο πραγματικό παράδεισο.
Από αυτό το μικρό αγροτοκτηνοτροφικό χωριουδάκι έλκει την καταγωγή του ο Κωνστάντιος (1841 – 1910), κατά κόσμο Κωνσταντίνος Ματουλόπουλος, άξιος και μορφωμένος ιεράρχης που στα χρόνια της τουρκοκρατίας, διετέλεσε Μητροπολίτης Σερβίων και Κοζάνης (1889 – 1892 και 1894 – 1910). Σε μια δύσκολη για το γένος εποχή (1892 – 1894), μετατέθηκε στην επαρχία Δρυϊνουπόλεως με έδρα, τότε, το Αργυρόκαστρο της Β. Ηπείρου(5). Η αρετή του αναγνωρίστηκε από όλους, κατορθώνοντας να καθησυχάσει τα πνεύματα, επαναφέροντας στην επαρχία του, τάξη και ομόνοια. Για να τιμηθεί το έργο του, οι κάτοικοι των γύρω περιοχών, με τη συμβολή του δήμου, συνέβαλαν το χρηματικό ποσό για να φιλοτεχνηθεί η προτομή του, που, από το 2002, κοσμεί την κεντρική πλατεία Αγίου Αθανασίου Τρανόβαλτου, έδρα του Δήμου Καμβουνίων.
Μόνη στο ύψωμα, στο τέλος του δρόμου, βρίσκεται η Αγία Παρασκευή, ο ιστορικός κοιμητηριακός ναός, το μόνο οικοδόμημα που γλύτωσε από τη μανία των Γερμανών εισβολέων την αποφράδα 21η Αυγούστου 1943, που πυρπόλησαν την ιστορική κοινότητα, όπως έκαναν την ίδια μέρα με το Τρανόβαλτο. Τότε έμεναν εδώ 40 οικογένειες που ασχολούνταν με την κτηνοτροφία (πρόβατα, γίδια) και θαυμάσιες αμπελοκαλλιέργειες. Ο πρόναος της ιστορικής εκκλησίας είναι νέα κατασκευή ενωμένη με τον παλιό, Στον δυτικό, εξωτερικό κάποτε τοίχο του, διατηρεί ακόμα τοιχογραφίες, που απεικονίζουν τη «Δευτέρα Παρουσία». Διατηρούνται και διακρίνονται σε καλή κατάσταση, οι «χοροί» (ιεραρχών, οσίων, μαρτύρων, γυναικών), ενώ, δεξιότερα, η εντυπωσιακή σύνθεση «το στόμα της κολάσεως», με την απειλή του κολασμού και της τιμωρίας, θέμα που πάντα κέντριζε την προσοχή, ενεργοποιώντας τον υποσυνείδητο φόβο, των αγνών κοινωνιών της εποχής.
Σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή στο υπέρθυρο της εισόδου του κατάγραφου κυρίως ναού, γνωρίζουμε ότι χτίστηκε και ζωγραφίστηκε το 1726. Ιστορικά κειμήλια που φυλάσσονται στην εκκλησία του Αγίου Αθανασίου Τρανόβαλτου είναι ένας σταυρός σε ασημένια θήκη με χάραγμα στη βάση του «Τη 1899 Ιουλίου 15, Υιός Παπαγιάνη και καλόγερος, Πάδες» και η επίσης ασημένια λειψανοθήκη της Αγίας Παρασκευής. Τα τελευταία χρόνια γίνονται αξιόλογες προσπάθειες από τον δήμο και μια μικρή ομάδα ανθρώπων, για τη διάσωση και ανάδειξη του μοναδικού αυτού μνημείου. Στο μεγάλο, κατάφυτο προαύλιο χώρο της εκκλησίας καθιερώθηκε και πραγματοποιείται κάθε χρόνο, την τελευταία Κυριακή του Ιουλίου, θεία λειτουργία και στη συνέχεια γίνονται πολιτιστικές εκδηλώσεις με συμμετοχή παραδοσιακών χορευτικών συγκροτημάτων και μουσικών της περιοχής. Αυτό το πανηγύρι αποτελεί σύμβολο και πυξίδα επιστροφής για τους απανταχού διασκορπισμένους Βογγοπετριώτες, έστω για μια ημέρα, ενώ ταυτόχρονα, η ανοιχτή πρόσκληση από το δήμο προς τους πανηγυριστές γίνεται πόλος έλξης για τους κατοίκους των γειτονικών χωριών και τους επισκέπτες που κατακλύζουν το χώρο.
Για την τελευταία, εξαιρετικά ενδιαφέρουσα περιοχή του Δήμου Καμβουνίων, οδηγείστε τα τρία χλμ. από την Βογγόπετρα – Πάδη μέχρι τον κεντρικό δρόμο και από εκεί κατευθυνθείτε προς την έξοδο του χωριού. Αριστερά σας, υπάρχει ο ασφαλτοστρωμένος δρόμος που περνάει δίπλα από τα λατομεία μαρμάρου και μέσα από τοπία με πανοραμική θέα σάς φέρνει στην Ιερά Μονή Παναγίας Ζιδανίου. Στη μακρά ιστορία της καταγράφεται το γεγονός της πυρπόλησής της από τους Τούρκους το 1854, μαζί με το γειτονικό χωριό Ζιδάνι. Τότε ο πληθυσμός κατέφυγε για να σωθεί στις γειτονικές κοινότητες, ενώ αργότερα (1903) το μοναστήρι ξαναχτίστηκε στη σημερινή θέση, όπου χτίστηκε και ο ναός (1919), το πρώτο που βλέπετε με την είσοδό σας.
Το 1943 τα γερμανικά στρατεύματα έκαψαν όλα τα κτήρια εκτός του ναού, ο οποίος ανακαινίστηκε τα τελευταία χρόνια επί μητροπολίτου Διονυσίου Ψαριανού. Η φρουριακή αρχιτεκτονική του συγκροτήματος εντυπωσιάζει με την ψηλή του περιτοίχιση, ενώ μέσα στην ευρύχωρη αυλή όλα λάμπουν από καθαριότητα. Η μονή ιδρύθηκε γύρω στα 1807 κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας και σεμνύνεται για τη θαυματουργή εικόνα της Θεομήτορος, η Ελεούσα – Παντάνασσα, που φυλάσσεται στο καθολικό και τιμάται στην πόλη της Κοζάνης και στην περιοχή. Ένα έθιμο που γίνεται ακόμα στις μέρες μας, ξεκινά κάθε χρόνο στις 2 Μαΐου (Ζωοδόχου Πηγής), όταν με όλες τις τιμές, παραλαμβάνεται η εικόνα και με πομπή, μεταφέρεται στο ναό Κωνσταντίνου και Ελένης στην Κοζάνη, όπου παραμένει έως τη Κυριακή του Θωμά. Τότε, γίνεται λιτανεία της που καταλήγει στον Άγιο Νικόλαο για τον Μέγα Εσπερινό. Εδώ παραμένει μέχρι τις αρχές Αυγούστου, που επιστρέφει ξανά στο μοναστήρι. Ο χώρος και γύρω είναι γεμάτος ανθισμένα λουλούδια, ενώ στο ευρύχωρο αρχονταρίκι θα δείτε την εικόνα ‘’των Ιεροσολύμων’’, όσο η ευγενέστατη μοναχή Θεοκτίστη θα ετοιμάζει το λουκουμάκι για το καλώς ήρθατε. Το μοναστήρι πανηγυρίζει την ημέρα των Γενεθλίων της Θεοτόκου στις 8 Σεπτεμβρίου.
Στην έξοδό σας από τη μονή μη γυρίσετε από τον ίδιο δρόμο, προς το Τρανόβαλτο, αλλά συνεχίστε τη διαδρομή αριστερά, κατηφορίζοντας τον όλο στροφές δρόμο, που θα σας οδηγήσει σε κάποιους χαμηλούς λοφίσκους με πανοραμική θέα της λίμνης. Από εκεί θα θαυμάσετε τα εκατοντάδες πουλιά που βρίσκουν καταφύγιο σ’ αυτήν, συνθέτοντας αργά αλλά σταθερά έναν ακόμα αξιόλογο βιότοπο. Φανταστείτε, τα υψώματα που αντικρίζετε τώρα, σε λίγα χρόνια θα έχουν μισοσκεπαστεί από το νερό του Αλιάκμονα, δημιουργώντας μικρά νησάκια, κι έναν ακόμα αξιόλογο υγρότοπο που θα φιλοξενεί εκατοντάδες είδη ζωής. Η πορεία που ακολουθείτε θα σας βγάλει στην κεντρική οδό, όπου, δεξιά, κατηφορίζει προς το καινούργιο φράγμα Ιλαρίωνα. Η στεφάνη του φράγματος, δημιούργησε έναν νέο δρόμο, ενώνοντας τις δύο πλευρές του Αλιάκμονα, συντομεύοντας αρκετά τη διαδρομή προς την απέναντι πλευρά του ποταμού, οδηγώντας σας συντομότερα στη Μονή Αγίου Ιλαρίωνα, αλλά και την Αιανή, παρακάμπτοντας τη διέλευση από τη γέφυρα του Ρύμνιου. Αριστερά από την δστ., οδηγεί κατ’ ευθείαν στο ψηλότερο χωριό της περιοχής, το ολόδροσο Φρούριο στα 612 μ. υψ. μια παλιά κοινότητα που προτείνουμε όχι μόνο να την δείτε αλλά να κατασκηνώσετε σ’ αυτήν.
Διασχίζοντας τα μεγάλα σταροχώραφα εισέρχεστε στο χωριό που είναι χτισμένο σε ένα μεγάλο έφορο οροπέδιο. Ονομαζόταν και Σωσκός ή Νιζισκό ήδη από τα βυζαντινά χρόνια, ενώ, στις μέρες μας, από καταστροφή τάφων κατά τη διάνοιξη αγωγού υδροδότησης προήλθε, μεταξύ άλλων, και αμφορέας που μπορεί να συγκριθεί και να χρονολογηθεί ανάλογα, με όμοιους από την Αιανή και την Κερασιά στα πρωτογεωμετρικά χρόνια (11ος αι. π.Χ.)(6). Στην ευρύτερη περιφέρεια του οικισμού, υπάρχει αρχαιολογικός χώρος με θεμέλια βυζαντινού κάστρου που θεωρείται σημαντικό, γιατί μαζί με τα άλλα δύο στα Σέρβια και την Καισάρεια έλεγχαν όλη την κοιλάδα του Αλιάκμονα. Μάλιστα με των Σερβίων, παρουσιάζει την ίδια οχυρωματική διάταξη. Από το φρούριο Σωσκός ονομάστηκε αργότερα το χωριό Νιζισκό, μετά Παλιάλωνα, και στο τέλος Φρούριο. Η πινακίδα της αρχαιολογικής υπηρεσίας σας οδηγεί εκεί σε 2 χλμ. Ρωτήστε βέβαια τους κατοίκους, γιατί υπάρχουν αρκετά μονοπάτια που μπορεί να σας μπερδέψουν.
Στο καταπράσινο προαύλιο του σχολείου, που κάποτε είχε 65 μαθητές και δύο δασκάλους, εύκολα μπορείτε να στήσετε τις σκηνές κάτω από τα δέντρα που κρατούν σκιά χωρίς να σας ενοχλήσει κανείς. Να δείτε στην περιοχή ‘’Χοντρός Κριάκουρας (βράχος)’’ το θαυμάσιο φαράγγι του Αλιάκμονα σε ένα από τα στενότερα σημεία του. Είναι εύκολο να πάτε από το χωματόδρομο που άνοιξαν τα συνεργεία της ΔΕΗ για τις μετρήσεις στο υπέδαφος πριν την κατασκευή του φράγματος. Η θέα από εκεί πάνω κόβει την ανάσα, ενώ το βραχώδες τοπίο με τα δεκάδες αγριολούλουδα κερδίζει αμέσως τις εντυπώσεις. Κυρίαρχος ο Αλιάκμονας, ο μεγαλύτερος σε μήκος ελληνικός ποταμός (297 χλμ.) ως τις εκβολές του στο Θερμαϊκό κόλπο. Πηγάζει από τα όρη Βέρνο, Βαρνούντα και από το Γράμμο, ενώ οι ενδιάμεσοι παραπόταμοι, συνθέτουν την εικόνα ενός πλούσιου υδρογραφικού δικτύου.
Αναζητήστε στο χωριό τον φύλακα, εκκλησιαστικό επίτροπο και ψάλτη, κ. Τριαντάφυλλο Λιάκο για να σας ανοίξει την εκκλησία του Αγίου Δημητρίου, τον παλιότερο ναό του Δήμου Καμβουνίων, χτισμένο σύμφωνα με επιγραφή το 1647 (επικρατέστερο) ή 1646 πάνω σε ερείπια ακόμα παλαιοτέρου. Μετά την αναστήλωση, τις περιποιήσεις και τον καθαρισμό των τοιχογραφιών του από την αρχαιολογική υπηρεσία είναι από τα ωραιότερα μνημεία που θα αντικρίσετε. Επίσης, δείτε στο δρόμο σας την κοιμητηριακή εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου (1763) με το τεραστίων διαστάσεων πουρνάρι στην αυλή της. Για ξεκούραση ή ανασύνταξη της παρέας υπάρχουν δύο συμπαθητικά καφενεδάκια που σερβίρουν μεζέδες της ώρας, κρύες μπύρες και τσιπουράκι με γλυκάνισο. Το ένα είναι ανοιχτό συνεχώς, το άλλο Παρασκευές και Σαββατοκύριακα.
Στην επιστροφή σας στο Τρανόβαλτο προτιμήστε τον καλοστρωμένο χωματόδρομο, μόνο προσέξτε μετά τη μεγάλη ευθεία, την απότομη αριστερή, γιατί βγάζει έξω. Λίγο πριν το χωριό θα δείτε ένα από σπουδαία μνημεία του Τρανόβαλτου, την εκκλησία του Αγίου Νικολάου (1753) με τοιχογραφίες του Νικολάου ιερέως από το Λοζέτσι (σημερινό Ελληνικό στο δρόμο για το Καλέντζι) Ιωαννίνων.
Τελευταίο στην περιήγησή μας αφήσαμε το Μικρόβαλτο, το πρώτο χωριό του δήμου Καμβουνίων που συναντούν οι επισκέπτες από τη βόρεια Ελλάδα. Στην πλατεία του δεσπόζει ο Άγιος Γεώργιος με το τετράγωνο κωδωνοστάσιο του 1915 και τα καταστήματα. Εδώ κάθε χρόνο το Σάββατο «του Λαζάρου», διατηρείται ακόμα το παράξενο αλλά λαοφιλές έθιμο να ψάλλουν τα τραγούδια του. Στις κεντρικές περιοχές (Δ. Μακεδονία, Θεσσαλία, Στερεά, Πελοπόννησο), τον «Λάζαρο» τον λένε συνήθως κορίτσια, οι «Λαζαρίνες», που γυρνούν στα σπίτια και στα χωριά παλιότερα από την παραμονή (Παρασκευή). Στην Ήπειρο τον λένε και άντρες. Η έξοδος τους οργανώνεται από μέρες και εδώ, στο Μικρόβαλτο και το Τρανόβαλτο φορούν τις παραδοσιακές τους φορεσιές. Τα παιδιά είναι παντού ευπρόσδεκτα για το καλό της σοδειάς και της κτηνοτροφίας και η αμοιβή τους είναι αυγά για τη Λαμπρή και κουλούρια ή χρήματα που τα μαζεύουν συνήθως για κοινωφελείς σκοπούς.
Η Δυτική Μακεδονία μάς αποκάλυψε, άλλη μια φορά, την κρυφή γοητεία της μέσα από μια ξεχασμένη γωνιά, το Δήμο Καμβουνίων. Τα υπέροχα παρθένα, αρχέγονα τοπία του, που με τη παρουσία του ποταμού Αλιάκμονα πλουτίζονται και γίνονται ακόμη ωραιότερα.
Τα δεκάδες μνημεία που υπάρχουν διάσπαρτα σ’ ολόκληρη την περιοχή στέκουν αψευδείς σιωπηλοί μάρτυρες, όχι μακριά από τους σημερινούς οικισμούς, ιστορώντας την πορεία του χρόνου σε αυτήν την απόμερη γωνιά της πατρίδας μας.
Σημειώσεις:
(1) Βλ. περιγραφή της περιοχής Δεσκάτης και των Μοναστηριών Τορνικίου, Ζάβορδας, Μπουνάσιας στο: Ταξίδια στην άλλη Ελλάδα, τ. Ε’ (2003) 236 – 246. Αναλυτικότερα για τις μονές Βλ. Νικολάου Κ. Μουτσόπουλου, Γρεβενά, University Studio Press, Θεσσαλονίκη (2006) 214 – 217. Επίσης, Σωτήρης Βογιατζής, «Η μονή Κοιμήσεως Θεοτόκου στο Τορνίκι Γρεβενών», Δελτίον ΧΑΕ, περίοδος Δ’, τ. ΙΕ’, 1889 – 1990, Αθήνα (1991) 241 – 255, του ιδίου: Συμβολή στην ιστορία της εκκλησιαστικής Αρχιτεκτονικής της Κεντρικής Ελλάδος κατά τον 16ο αιώνα,Τετράδια Βυζαντινής Αρχιτεκτονικής και Τέχνης αρ. 7, ΧΑΕ (2000) 62 – 88.
(2) Γεωργία Καραμήτρου – Μεντεσίδη, Βόιον – Νότια Ορεστίς, Αρχαιολογική Έρευνα και Ιστορική Τοπογραφία, Θεσσαλονίκη (1999) 103.
(3) Καραμήτρου – Μεντεσίδη ο.π. 140.
(4) Θανάση Τσιγγανά, «Γεωλογικό Πάρκο με «καμινάδες», στην εφημερίδα Αθηνών Καθημερινή (ε.88ο, φ.26.429) Σάββατο 11 Νοεμβρίου (2006) 7. Πληροφορίες επίσης από κείμενο του Γεωλόγου – σχολικού σύμβουλου φυσικών επιστημών Δ. Μακεδονίας κ. Λάζαρου Ι. Χατζηλαζαρίδη, «Μπουχάρια ο Γεώτοπος των Καμβουνίων», στο δημαρχείο Καμβουνίων στο Τρανόβαλτο.
(5) Η Φώτιου Οικονόμου, Η ιστορία των τοπικών εκκλησιών της Ηπείρου, τ.Β. Αθήνα (1974) 43. Έδρα σήμερα είναι στην Κόνιτσα ενώ υπάρχει γραφείο της στο Δελβινάκι Πωγωνίου.
(6) Καραμήτρου – Μεντεσίδη ο.π. 138, 140.
ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ
Ιδέα & υλοποίηση μορφής: Άγγελος Σινάνης
Αυτόματος Αριθμός Κλήσης: 24640.
ΔΙΑΜΟΝΗ: Ξενοδοχεία: Δεσκάτη «Καμβούνια»’’ 2462031061, 6972265528, Αιανή «Ελίμεια 3» 2461098707, 39990.
ΚΑΜΠΙΝΓΚ: Σε όλα τα καταπράσινα λιβάδια της περιοχής στην παλιά Βογγόπετρα – Πάδη. Υπάρχει νερό. Στην καταπράσινη αυλή του σχολείου στο Φρούριο. Υπάρχει νερό, τουαλέτες και το καφενείο είναι πάντα ανοιχτό. Φεύγοντας μην αφήσετε σκουπίδια.
ΦΑΓΗΤΟ: Ελάτη: Κούσιας Χρήστος «το Πανόραμα» 24060, Λαζαράδες: Δρογούτης Γιάννης 51443, Τρευλόπουλος Γεώργιος 51334, Τρανόβαλτο: Κούρας Γιώργος 51119, Τζιδημόπουλος Γεώργιος 51259, Γιάννης Αργυρόπουλος 51285, Μικρόβαλτο: Τζιώνας Αθανάσιος 51678, Φρούριο: Ιωάννα Τζανοπούλου 24703, Λιάκος Κωνσταντίνος 24634.
ΑΧΡΕΙΑΣΤΑ: Δήμος Καμβουνίων 51280 με έδρα το Τρανόβαλτο και τέσσερα δημοτικά Διαμερίσματα: Ελάτη 24021, Μικρόβαλτο, Λαζαράδες, Φρούριο, Αστυνομία στα Σέρβια 23333, Τροχαία Κοζάνης 2461054440, Κέντρο Υγείας Σερβίων 23024, 21432, Γενικό Νοσοκομείο Κοζάνης 2461033711 – 5. Συνεργείο – πωλήσεις – αξεσουάρ στην Κοζάνη Μαντζιάρης Ευάγγελος 2461027859, 6947189380.
ΧΡΗΣΙΜΑ: Καταφύγιο στα Καμβούνια στην τοποθεσία Βουνάσα (1449 μ. υψ) μόλις 8 χλμ από Δεσκάτη (3 άσφαλτος – 5 χώμα), με χωρητικότητα 45 – 50 άτομα, ότι πρέπει για λέσχες και συλλόγους. Ανοιχτά Παρασκευή – Σάββατο – Κυριακή. Για τις υπόλοιπες μέρες χρειάζεται συνεννόηση με το Σύλλογο μια εβδομάδα πριν. Τζάκια, καλοριφέρ και νερό από δίκτυο. Κουζίνα οργανωμένη και τουαλέτες. Info: Φ.Ο.Χ.Σ. Δεσκάτης 2462031597, 31177, 31284. Ι. Μ. Νικάνορος (Ζάβορδα) 25261, ανοιχτά καθημερινά 09:00 – 13:00 και το απόγευμα 16:00 μέχρι τη δύση του ήλιου. Ι.Μ. Παναγίας Ζιδανίου 51210, ανοιχτά καθημερινά 16:00 μέχρι τη δύση του ήλιου. Λαογραφικό μουσείο Ελάτης Βασίλη Τέλιος 6973284288. Μεγάλο πανηγύρι στην Ι.Μ. Ζιδανίου στις 8 Σεπτεμβρίου.
ΒΕΝΖΙΝΑΔΙΚΑ: Στην Ελάτη Argo Oil, στο Τρανόβαλτο Cyclon. Στην Κοζάνη όλες οι εταιρείες.
ΧΑΡΤΕΣ: Υπάρχουν πολλοί, τουριστικοί, χωρίς κάτι ιδιαίτερο.
ΒΙΒΛΙΑ: Ιωάννου Δ. Δημόπουλου, Τα παρά τον Αλιάκμονα εκκλησιαστικά, Θεσσαλονίκη 1994. Σάββα Καλεντερίδη, Κοζάνη στην αγκαλιά των Βουνών, Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Κοζάνης 2004. Αφιέρωμα στα Μπουχάρια και Νοχτάρια στο περιοδικό Ελληνικό Πανόραμα τ.47 Σεπτέμβριος – Οκτώβριος (2005) 102 – 124.
ΛΕΣΧΕΣ ΜΟΤΟΣΥΚΛΕΤΑΣ: Πληροφορίες για το ταξίδι σας, όλο το χρόνο, βρίσκετε στους ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΕΡΙΗΓΗΤΕΣ - Σύλλογος Μοτοσικλετιστών - Ελάτη Τρικάλων τηλ Fax: 2434071826.
Περισσότερες πληροφορίες για την ΤΡΑΝΟΒΑΛΤΟ και τα ΜΠΟΥΧΑΡΙΑ αντλήστε από την ενδεικτική Βιβλιογραφία – Αρθρογραφία:
Α’ Αυτοτελή Βιβλία – Εργασίες
- Φώτιου Οικονόμου, Η ιστορία των τοπικών εκκλησιών της Ηπείρου, τ.Β. Αθήνα 1974.
- Δ. Δημόπουλου, Τα παρά τον Αλιάκμονα εκκλησιαστικά, Θεσσαλονίκη 1994.
- Σωτήρης Βογιατζής, «Η μονή Κοιμήσεως Θεοτόκου στο Τορνίκι Γρεβενών», Δελτίον ΧΑΕ, περίοδος Δ’, τ. ΙΕ’, 1889 – 1990, Αθήνα 1991.
- Νικολάου Κ. Μουτσόπουλου, Γρεβενά, University Studio Press, Θεσσαλονίκη 2006.
- Γεωργία Καραμήτρου – Μεντεσίδη, Βόιον – Νότια Ορεστίς, Αρχαιολογική Έρευνα και Ιστορική Τοπογραφία, Θεσσαλονίκη 1999.
- Σωτήρης Βογιατζής, Συμβολή στην ιστορία της εκκλησιαστικής Αρχιτεκτονικής της Κεντρικής Ελλάδος κατά τον 16ο αιώνα, Τετράδια Βυζαντινής Αρχιτεκτονικής και Τέχνης αρ. 7, ΧΑΕ (2000) 62 – 88.
- Σάββα Καλεντερίδη, Κοζάνη στην αγκαλιά των Βουνών, Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Κοζάνης 2004.
Β’ Αφιερώματα περιοδικών
-
Θεόφιλος Μπασγιουράκης, Άννα Καλατζή, «Μπουχάρια και Νοχτάρια». Περ. Ελληνικό Πανόραμα τ.47 Σεπτέμβριος – Οκτώβριος 2005.
Γ’ Άρθρα σε εφημερίδες
-
Θανάση Τσιγγανά, «Γεωλογικό Πάρκο με «καμινάδες», στην εφημερίδα Αθηνών Καθημερινή (ε.88ο, φ.26.429) Σάββατο 11 Νοεμβρίου 2006.