ΘΕΣΣΑΛΙΑ – Πέτρινα γεφύρια Αργιθέας Καρδίτσας

Κείμενο – Φωτογραφίες: Άγγελος Σινάνης e – mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε. , © Απρίλιος 2009

ΠΕΤΡΙΝΑ ΓΕΦΥΡΙΑ ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ

 Κρυμμένα στις δασωμένες πλαγιές, τα χαμηλώματα, τα ρέματα και τα στενά σημεία των ποταμών, ξεπροβάλλουν άξαφνα εκπλήσσοντας με την τέλεια κατασκευή τους τον περιπατητή. Με δική του ξεχωριστή ταυτότητα το καθένα από αυτά, θυμίζει τη δυσκολία της επικοινωνίας που υπήρχε κάποτε και την ασφυκτική ανάγκη των προγόνων μας να ξεπεράσουν κάθε είδους εμπόδιο για μια καλύτερη ζωή. Τα κατάφεραν, αφήνοντας πίσω τους όχι απλά γέφυρες, αλλά σωστά έργα τέχνης και τεχνικής.

Στο πέρασμα του χρόνου η χρησιμότητα των πέτρινων γεφυριών παραμερίστηκε από τις νέες απαιτήσεις των μεταφορών και του εμπορίου. Καινούργιοι δρόμοι χαράχτηκαν πάνω ή δίπλα από τις παλιότερες αρτηρίες που συνδέανε τα χωριά. Τις περισσότερες φορές περνάμε δίπλα ή από πάνω τους, χωρίς να το ξέρουμε μια που ο άνθρωπος αδιαφόρησε για την ύπαρξή τους και η φύση φρόντισε να καλυφθούν με βλάστηση. Ελάχιστες είναι οι περιπτώσεις (π.χ. Γρεβενά) που διατίθεται κάποιο κονδύλι για σήμανση, ώστε εύκολα ο επισκέπτης της περιοχής να καθοδηγείται προς αυτά. Επίσης μετρημένες στα δάχτυλα είναι οι περιπτώσεις που οι υπεύθυνοι φορείς φροντίζουν για τη συντήρηση ή την επισκευή τους. Το ‘’κυνήγι’’ για να ανακαλυφθούν, η φωτογραφική αποτύπωση της κατάστασής τους και οι σημειώσεις για την περαιτέρω μελέτη από τους ειδικούς δεν γίνεται μόνο για την ευκολότερη πρόσβαση του περιηγητή σε αυτά, ή γιατί η γοητεία τους ασκεί ακαταμάχητη έλξη στους αληθινούς ερευνητές, αλλά γιατί η δημοσίευσή τους αποτελεί το πρώτο βήμα για τη γνωριμία και τη διάσωσή τους.

Από όλους όσους έχουν ασχοληθεί με τα πέτρινα γεφύρια χαρακτηρίζονται και είναι, σπουδαία μνημεία του αρχιτεκτονικού μας πολιτισμού, με συμμετρία και γεωμετρική τελειότητα τα μονότοξα, ή χαρακτηριστική ασυμμετρία τα πολύτοξα. Πολλά, χτίζονται ήδη από την αρχαιότητα. Γενεσιουργός αιτία ήταν η υπερπήδηση φυσικών εμποδίων, συνήθως ποτάμια για τη συνέχιση των δρόμων. Στην 3^η χιλιετία π.Χ. τα τόξα κατασκευάζονταν κατά το «εκφορικό σύστημα», δηλαδή με οριζόντιες πετρόπλακες βαθμιαία εκ-φερόμενες εκατέρωθεν ενός κενού και συμπλησιάζουσες έως ότου το γεφύρωναν. Τότε βέβαια δεν επρόκειτο για πραγματικές «θολωτές» κατασκευές.

Ίσως την 3^η, οπωσδήποτε όμως τη 2^η χιλιετία π.Χ.επινοήθηκε και η γνήσια θολοδομία, η οποία αργότερα άνοιξε το δρόμο για τις θολωτές γέφυρες των οποίων οι αρμοί, ακτινωτά διαταγμένοι συμβάλλουν στο κέντρο. Οι τρείς βασικοί τρόποι δημιουργίας πέτρινων γεφυριών είναι: με οριζόντιες δοκούς ή πλάκες, με εκφορικό σύστημα και με τοξωτή (ή θολωτή) κατασκευή. Στα ορεινά ή ημιορεινά εδάφη ή όπου αλλού τύχαινε να υπάρχει βράχος στο στένωμα του ποταμού, αυτός αξιοποιείτο από τους μαστόρους που, «πατώντας» σε αυτόν, έφτιαχναν στέρεα τα βάθρα της κατασκευής, δημιουργώντας ένα ασφαλές πέρασμα για τους ντόπιους, τα κοπάδια, τους κυρατζήδες, τους εμπόρους κ.ά. Πολλές φορές, τύχη αγαθή βοηθούσε και υπήρχε βράχος μέσα στην κοίτη του ποταμού. Και αυτός αξιοποιούταν από τους μαστόρους, γιατί, «πατώντας» πάνω του, έχτιζαν ευκολότερα περισσότερα του ενός τόξα.   

Κατασκευαστές των γεφυριών, γεφυροποιοί ή γεφυράδες δηλαδή, ήταν οργανωμένα συνεργεία, ντόπια ή ξένα με έμπειρους, ειδικευμένους μαστόρους και πρωτομαστόρους που έκαναν κουμάντο. Ονομαστά για την ποιότητα και την ποσότητα των έργων τους έμειναν τα «μπ’λούκια» ή (ι)σνάφια από την Ήπειρο, που «όργωναν ολόκληρη τη Βαλκανική χτίζοντας αρχοντικά, βρύσες, δεξαμενές, εκκλησιές, τζαμιά, πανύψηλα καμπαναριά και μιναρέδες», όπως και αυτά από τη δυτική Μακεδονία. Οι δημιουργοί των συγκεκριμένων, κατά πλειοψηφία μονότοξων, της Αργιθέας έγινε από «μαστόρους Τζουμερκιώτες… που ερχόντουσαν κομπανίες ή μπουλούκια όπως τους αποκαλούσαν και στέριωναν σε ένα χωριό έως ότου ολοκληρώσουν την εργασία που είχαν αναλάβει…». Η ποιότητα, η συνάφεια των υλικών και η γεωμετρία κατέστησαν τα πέτρινα γεφύρια σχεδόν ακλόνητα στο χρόνο. Χορηγοί της πολυδάπανης κατασκευής τους ήταν κατά κανόνα πλούσια άτομα, Έλληνες έμποροι, ξενιτεμένοι που με την επιστροφή τους από τα ξένα ευεργετούσαν το χωριό τους, Οθωμανοί τιτλούχοι, εκκλησιαστικοί άνδρες, «πασάδες και παπάδες» καθώς έλεγαν.

Τα δεκατρία πετρογέφυρα της Αργιθέας, μνημεία της ακατάβλητης ανθρώπινης θέλησης, παρά τις όποιες επεμβάσεις περιμένουν ακόμα, σήμερα, τον φιλάρχαιο διαβάτη και τον κάθε περιπατητή του τόπου να τον μεταφέρουν σε άλλες εποχές.